Intelekt to za mało... Bateria PU- 1

Transkrypt

1 Autorzy Intelekt to za mało... Bateria PU- 1 dr Bartosz M. Radtke Prof. UMCS dr hab. Aneta R. Borkowska Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej dr Urszula Sajewicz- Radtke Pracownia Testów Psychologicznych i Pedagogicznych, SPPP Tęcza Prof. UG dr hab. Małgorzata Lipowska Instytut Psychologii Uniwersytet Gdański dr Dorota Kalka Uniwersytet SWPS Opracowanie statystyczne: dr Jacek Buczny Uniwersytet SWPS mgr Marta Formela Pracownia Testów Psychologicznych i Pedagogicznych Główne zadania diagnozy (Lewicki, 1969) 1. Opis występujących u dziecka trudności lub zaburzeń w różnych środowiskach jego życia O zaburzeniach mówimy, gdy dziecko nie potrafi sprostać zadaniom rozwojowym, stawianym mu na danym poziomie wiekowym. RODZIC NAUCZYCIEL PEDAGOG Główne zadania diagnozy (Lewicki, 1969) 2. Wskazanie dysfunkcji, leżących u podłoża zaburzeń rozwojowych (np. zaburzenia procesów poznawczych, motywacyjnych, etc.) 3. Wykrycie przyczyn występujących trudności (wpływ na powstanie zaburzeń czynników środowiskowych, psychologicznych, etc.) PSYCHOLOG OBSERWOWANE TRUDNOŚCI OBIEKTYWNIE STWIERDZONE Wybrane rodzaje diagnoz DIAGNOZA KATEGORIALNA (ROZPOZNANIE) DIAGNOZA FUNKCJONALNA ZALECENIA TERAPIA / POMOC ICD- 10 DIAGNOZA SPRAWNOŚCI WSZYSTKICH (FAKTYCZNYCH I POTENCJALNYCH) ELEMENTÓW PATOMECHANIZMU ZABURZENIA 1) Diagnoza kategorialna (nozologiczna) 2) Diagnoza różnicowa 3) Diagnoza genetyczna 4) Diagnoza prognostyczna 5) Diagnoza funkcjonalna 1

2 Diagnoza kategorialna Diagnoza kategorialna (nozologiczna) przyporządkowanie analizowanych danych empirycznych do określonej jednostki nozologicznej (choroby, zespołu, rodzaju zaburzenia). Diagnoza kategorialna powinna być traktowana jako wstępny etap złożonego procesu diagnozy funkcjonalnej. Diagnoza różnicowa Diagnoza różnicowa polega na jednoczesnym badaniu analizowanych faktów, zjawisk, stanów, danych empirycznych pod kątem dwu lub więcej hipotetycznych rozpoznań, celem eliminacji rozpoznań fałszywych i podjęcia najbardziej prawdopodobnej decyzji diagnostycznej (np. diagnoza różnicowa pomiędzy globalną dysfunkcją intelektualną upośledzeniem umysłowym a dysfunkcją o charakterze parcjalnym). F70/F81 Diagnoza genetyczna Diagnoza genetyczna identyfikacja łańcucha przyczynowo- skutkowego obejmującego źródła określonych faktów, zjawisk, stanów, ich przyczyny pierwotne, wtórne oraz bezpośrednie i pośrednie skutki. W przypadku zaburzeń rozwojowych diagnozę genetyczną stanowi rekonstrukcja tzw. patomechanizmu konkretnego zaburzenia u konkretnego dziecka. Diagnoza prognostyczna Diagnoza prognostyczna polega na przewidywaniu kierunku zmian, dalszego rozwoju danego zaburzenia, skutków, których dopiero można się spodziewać. Krzyś ma problemy szkolne Dziecko ma trudność z dostosowaniem się do nowych sytuacji potrzebuje na to więcej czasu; Dziecko ma trudność z czekaniem na swoją kolej; Dziecko ma problem z nawiązywaniem i utrzymywaniem prze dłuższy czas pozytywnych relacji rówieśniczych; Dziecko ma trudności ze zrozumieniem co ma zrobić w danym zadaniu nie jest w stanie znaleźć danych i szukanych; Dziecko nie rozpoczyna pracy samodzielnie; Dziecko nie podążą za podanymi wskazówkami mamy pewność, że nie wynika to z tego, że ich nie usłyszało, ma problem w podążaniem za wybranym rozwiązaniem. Utykanie przy jednym rozwiązaniu, nawet jeśli jest nieskuteczne. Hipotezy Niska sprawność intelektualna Uwaga Selektywność Natężenie Stabilność Pamięć robocza słuchowa wzrokowo- ruchowa Funkcje wykonawcze (zarządcze) 2

3 Uwaga Selektywność Natężenie Stabilność Dynamika Podzielność Diagnoza funkcjonalna Diagnoza funkcjonalna polega na ustaleniu miejsca analizowanych zjawisk i stanów w określonym obszarze aktywności badanego, w powiązaniu z innymi obszarami tej aktywności. Obejmuje diagnozę sytuacyjną, ukazującą różnice w funkcjonowaniu człowieka w wyróżnionym obszarze aktywności w zależności od zmieniających się, powtarzalnych okoliczności (np. zdolność do skupienia uwagi na różnego rodzaju materiale). Główne cele diagnozy Diagnoza funkcjonalna stanowi podstawę planowania pracy terapeutycznej. W oparciu o nią można ustalić, realizować i poddać ewaluacji program terapeutyczny dla ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Diagnoza nie jest celem samym w sobie. Diagnoza umożliwia: - optymalnie zaplanować i kontrolować oddziaływania terapeutyczne oraz ich efektywność - zindywidualizować metody i sposoby terapii adekwatnie do precyzyjnie określonych deficytów dziecka - dostosować edukację do możliwości ucznia Główne cele diagnozy Główne cele diagnozy Diagnoza procesów poznawczych u dzieci najczęściej ma dwa cele: określenie poziomu rozwoju, określenie specyfiki funkcjonowania. Określenie poziomu rozwoju pozwala, na stwierdzenie czy funkcjonowanie dziecka w zakresie np. uwagi, pamięci, funkcji wykonawczych czy myślenia jest zgodne z normami wiekowymi. Jeśli poziom badanej funkcji jest istotnie niższy niż przewidywany dla wieku mówimy o opóźnieniu rozwoju, jeśli istotnie wyższy mówimy o przyspieszeniu tempa rozwoju. Często jednak jedne aspekty procesu poznawczego plasują się poniżej normy, niektóre w normie a jeszcze inne powyżej normy mówimy wtedy o rozwoju nieharmonijnym i najczęściej skupiamy się na wybiórczych deficytach. 3

4 Jak diagnozować funkcje poznawcze u dzieci? Pułapka WISCa Pułapka WISCa Punkt odniesienia Efekt gabinetu Punkt odniesienia? = Często jeszcze w Polsce... Efekt gabinetu Test Rozwoju Percepcji Wzrokowej M. Frosrg 1989 (26lat) Test uczenia się wzr.- ruch. Pismo Chińskie 1988 (27 lat) WISC 1988 (27 lat) TFZ Rey a 1983 (32 lata) Test Figur Odwróconych Edfeldta 1978 (37 lat) Test Bender- Koppitz 1970 (45 lat) Test 15 Słów Rey a (46 lat) 4

5 Jakie funkcje poznawcze są niezbędne do nauki szkolnej? Pamięć Uwaga Funkcje wykonawcze Kształt narzędzia 15 testów 5 testów komputerowych 10 testów klasycznych Trzy obszary diagnozy: - Pamięć - Uwaga - Funkcje wykonawcze Testy słowne i bezsłowne Normy psychometryczne 10;0-12;11 Czas badania ok. 75 minut Modelowa struktura badania Wywiad ontogenetyczno- kliniczny Diagnoza intelektu Dostępne narzędzia spełniające kryteria dobroci testu Badanie PU1 Wskazana przerwa pomiędzy badaniem intelektu a PU1 hup:// kolobrzeg.pl/mediac/450_0/media/xa2.jpg Badanie pedagogiczne w tym diagnoza funkcji percepcyjno- motorycznych UWAGA Procesy uwagi Głównym zadaniem procesów uwagowych jest selekcja tych bodźców, które zostaną poddane dalszemu przetwarzaniu umysłowemu. Proces warunkujący skuteczność działania wszystkich pozostałych funkcji psychicznych. Selekcja może mieć charakter automatyczny lub aktywny/intencjonalny. 5

6 Najważniejsze aspekty uwagi Selektywność podstawowa, zawsze realizowana funkcja uwagi: zdolność do wyodrębniania pewnych cech, bodźców, sygnałów z tła. Natężenie (koncentracja) poziom skupienia jednostki na bodźcach. Stabilność (podtrzymywanie) zdolność do koncentracji utrzymującej się na stałym poziomie, bez konieczności zmian aktywności. Dynamika (przerzutność) zdolność płynnej zmiany aktywności, przechodzenia od jednej czynności do innej. Podzielność zdolność do wykonywania kilku działań jednocześnie, bez istotnej straty w jakości realizacji 1. Test Monitorowania U; zdolności orientacji na bodziec oraz szybkości motorycznej Program komputerowy Wskaźnikiem jest liczba kropek zaliczonych w ciągu 60 sek. (wskaźnik poprawności wykonania) oraz liczba kliknięć poza kropkę (wskaźnik błędów). 5. Test Podzielności Uwagi U; zdolności podzielności uwagi Arkusz zadania matematyczne Za każde prawidłowo rozwiązane zadanie matematyczne przyznajemy badanemu 1 pkt. Za każde pytanie, na które badany udzielił prawidłowej odpowiedzi przyznajemy 1 pkt. Wynik testu to wskaźnik podzielności uwagi będący wynikową liczby poprawnych odpowiedzi na pytania i rozwiązanych zadań matematycznych. 6. Test Ciągłego Wykonania - I U; zdolności podtrzymywania uwagi Program komputerowy Wskaźnikiem jest liczba błędów i poprawnych odpowiedzi. 6

7 7. Test Ciągłego Wykonania - II 9. Test Głośnego Odejmowania 7 U; ocena zdolności podtrzymywania uwagi oraz hamowania reakcji Program komputerowy Liczba poprawnych reakcji; liczba błędów typu brak reakcji U; hamowania oddziaływania dystraktorów zewnętrznych hamowanie dostępu informacji nieistotnych Program komputerowy (dystraktor) Liczba błędów (suma błędów arytmetycznych i pominięć rozumianych jako pominięcie całej 10). 13. Test Wykreślania Gwiazdek 15. Test Wykreślania Symboli U; zdolności podtrzymywania uwagi, czujności Arkusze A/B, C/D, E/F, ołówek Wskaźnikiem jest suma poprawnie skreślonych kratek ze wszystkich arkuszy (A- F) U; zdolność przełączania się na nowe kryterium po wyuczeniu jednej zasady Arkusz Test Wykreślania Symboli, ołówek Liczba poprawnych skreśleń we wszystkich próbach. PAMIĘĆ OPERACYJNA Pamięć operacyjna Pamięć operacyjna to system poznawczy pozwalający na krótkotrwałe przechowywanie i operowanie informacjami. Sprawne funkcjonowanie pamięci roboczej umożliwia korzystanie z danych wcześniej zapamiętanych (przechowywanych w pamięci długotrwałej) łącznie ze informacjami na bieżąco docierającymi z otoczenia. Pamięć robocza rozumiana jako dynamiczny system przechowujący informacje w trakcie operacji umysłowych, jest jednym z istotnych elementów rozwoju poznawczego dziecka. 7

8 Magazyn fonologiczny Pętla fonologiczna Pętla artykulacyjna Centralny system wykonawczy Bufor epizodyczny Magazyn wzrokowy Szkicownik wzrokowo- przestrzenny Wewnętrzny skryba Zadania składowych pamięci operacyjnej Centralny system wykonawczy: wykonywanie operacji poznawczych na materiale aktualnie przechowywanym w buforach, integrowanie pracy buforów pamięci, rozdzielanie zasobów pamięciowych zwłaszcza w sytuacji wykonywania zadań jednoczesnych kontrola przetwarzania informacji. Pętla fonologiczna i szkicownik wzrokowo-przestrzenny: krótkotrwałe przechowywanie informacji odpowiednio werbalnej i wzrokowo-przestrzennej Bufor epizodyczny: przechowywanie informacji złożonej, wielomodalnej Pomiar pamięci w PU1 3. Test Odroczonego Nazywania P; funkcjonowania pamięci operacyjnej Książeczka z obrazkami Liczba poprawnie nazwanych obrazków (wskaźnik pozytywny) i liczba ponownych startów (wskaźnik negatywny). 4. Test Powtarzania Zdań P; zakresu krótkotrwałej pamięci słuchowej na materiale słownym - Liczba prawidłowo powtórzonych zdań. 8

9 8. Test Głośnego Odejmowania Test Kwadraty U; pamięci operacyjnej (wzrokowo- przestrzennej). - Liczba błędów (suma błędów arytmetycznych i pominięć rozumianych jako pominięcie całej 10). P; poziomu krótkotrwałej pamięci wzrokowo- ruchowej oraz uwagi Program komputerowy Liczba prawidłowo zaznaczonych kwadratów. FUNKCJE WYKONAWCZE (ZARZĄDCZE) Funkcje wykonawcze Organizacja zachowania człowieka: wyznaczanie celu działania, nadzór nad sprawnym oraz celowym przeprowadzeniem procesów myślowych, inicjowanie reakcji zgodnych z zaplanowanym celem, nadzór oraz korygowanie wykonania zadania, utrzymywanie koncentracji uwagi podczas wykonywania zadania, zdolność do zmiany obiektu koncentracji czy schematu działania, myślenie abstrakcyjne, przewidywanie Komponenty funkcji wykonawczych Zdolność do formułowania celów, Planowanie, Realizacja ukierunkowanych na cel planów, Skuteczne działanie. Funkcje wykonawcze a nauka szkolna W okresie szkolnym uwidacznia się związek funkcji wykonawczych z osiągnięciami szkolnymi. Kontrola hamowania koreluje z: umiejętnościami matematycznymi, świadomością fonologiczną znajomością liter. Funkcje wykonawcze takie jak planowanie i pamięć robocza mają natomiast znaczenie dla rozumienia czytanego tekstu. Zdolność planowania i panowania nad impulsami związane są pozytywnie ze strategiami uczenia się ich liczbą i różnorodnością, a także z umiejętnością regulowania wysiłku, który dziecko wkłada w uczenie się 9

10 Funkcje wykonawcze a rozwój społeczno-emocjonalny Deficyty w zakresie funkcji wykonawczych wiążą się z: obniżoną zdolnością do odraczania gratyfikacji, podwyższonym poziomem agresji tendencją do impulsywności, ryzykiem odrzucenia społecznego Niski poziom kontroli wykonawczej koreluje z behawioralnymi przejawami: dysregulacji, rozhamowaniem behawioralnym, dysfunkcjami procesów uwagi hiperaktywnością Poziom hamowania u dzieci 6 7 letnich koreluje dodatnio z poziomem empatii, a ujemnie z poziomem ujawnianej agresji. Krzyś I.I.101 Dziecko ma trudność z dostosowaniem się do nowych sytuacji potrzebuje na to więcej czasu; Dziecko ma trudność z czekaniem na swoją kolej; Dziecko ma problem z nawiązywaniem i utrzymywaniem prze dłuższy czas pozytywnych relacji rówieśniczych; Dziecko ma trudności ze zrozumieniem co ma zrobić w danym zadaniu nie jest w stanie znaleźć danych i szukanych; Dziecko nie rozpoczyna pracy samodzielnie; Dziecko nie podążą za podanymi wskazówkami mamy pewność, że nie wynika to z tego, że ich nie usłyszało, ma problem w podążaniem za wybranym rozwiązaniem. Utknięcie przy jednym rozwiązaniu, nawet jeśli jest nieskuteczne. Pomiar sprawności funkcji wykonawczych w PU1 2. Test Niedorzeczności FW; funkcji wykonawczej: monitorowanie Program komputerowy Wskaźnikiem jest liczba błędów i poprawnych odpowiedzi. 10. Test Fluencji Słownej - I 11. Test Fluencji Słownej - II FW; fluencji fonologicznej - Liczba wymienionych przez dziecko słów, bez powtórzeń FW; fluencji kategorialnej - Liczba wymienionych przez dziecko słów, bez powtórzeń 10

11 14. Test Mapa Parku FW; zdolności planowania Arkusz Mapa Parku, ołówek Dziecko otrzymuje po jednym punkcie za każdy spełniony warunek. Jeśli badany spełni wszystkie warunki zaś jego czas plasuje się w obszarze wyników wysokich, wówczas przyznajemy dodatkowy punkt w ramach premii za szybkie i bezbłędne wykonanie zadania. facebook.pl/ptpip Najdłużej wyczekiwany test w Polsce Zdradzamy tajemnicę Diagnoza inteligencji dzieci i młodzieży od 2 18 r.ż. Precyzyjne różnicowanie stopni upośledzenia/ niepełnosprawności intelektualnej Możliwość diagnozy intelektu osób wybitnie uzdolnionych 10 testów - Skala słowna i bezsłowna Badanie pełne i badanie skrócone Możliwość diagnozy inteligencji osób z populacji ogólnej oraz populacji specjalnych (osobe głuche, osoby z trudnościami z komunikacją werbalną, z autyzmem, SLI, SLD, pacjenci po urazach mózgu, osoby w afazją). 11

12 Skala Inteligencji Stanford Binet V 12