Kognitywistyka II r. Rozwojowe teorie inteligencji. Teorie inteligencji i sposoby jej pomiaru (10) Z perspektywy rozwojowej i biologicznej

Transkrypt

1 Kognitywistyka II r Teorie inteligencji i sposoby jej pomiaru (10) Z perspektywy rozwojowej i biologicznej Rozwojowe teorie inteligencji 1) H. E. Garrett (1946) - hipoteza różnicowania inteligencji: inteligencja zmienia swoją organizację od całkowicie jednolitej i ogólnej zdolności do zorganizowanej grupy zdolności lub czynników 2) Nancy Bayley (1955) - inteligencja mierzona testami inteligencji: wzrasta do 21 r.ż., w miarę dojrzewania powiększają się różnice indywidualne w inteligencji (a) Inteligencja psychometryczna osiąga swój punkt szczytowy w okresie dojrzewania (15-16 lat) (b) Czynnik gf: wzrasta do okresu dojrzewania potem maleje (na skutek systematycznego spadku sprawności funkcjonalnej układu nerwowego) (c) Czynnik gc: nie obniża się wraz z wiekiem 1

2 Rozwojowe teorie inteligencji Zmiany rozwojowe w poziomie inteligencji od urodzenia do 21 roku życia oraz w jego zróżnicowaniu osobniczym (N. Bayley, 1955) Rozwojowe teorie inteligencji W miarę dojrzewania powiększają się również różnice indywidualne w inteligencji Rozwojowa teoria inteligencji 1) Rozwój inteligencji ma charakter jakościowy, a nie ilościowy jak w teoriach czynnikowych 2) Inteligencja, to rozwinięta forma adaptacji biologicznej 3) Przystosowanie polega na utrzymywaniu równowagi pomiędzy procesami asymilacji i akomodacji Asymilacja -włączenie świata zewnętrznego do już ukształtowanych struktur poznawczych Proces zmian polegający na modyfikacji już istniejących struktur tak, aby umożliwić lepsze przystosowanie, to akomodacja 2

3 Rozwojowa teoria inteligencji Pojęcie schematu 1) Schemat to wewnętrzna reprezentacja określonych czynności fizycznych lub umysłowych 2) Noworodek wyposażony jest w szereg wrodzonych schematów, które odpowiadają reakcjom odruchowym (np. schemat patrzenia, chwytania czy ssania) 3) W miarę rozwoju te wrodzone schematy integrują się ze sobą i stają się bardziej rozwinięte, a w odpowiedzi na oddziaływanie środowiska powstają całkowicie nowe schematy 4) Fundamentalne dla inteligencji są schematy składające się z wiedzy o rzeczach i zdarzeniach Rozwojowa teoria inteligencji Równoważenie pozwala na włączenie zewnętrznego doświadczenia do wewnętrznych struktur (schematów). Pojawienie się nierównowagi motywuje dziecko do poszukiwania równowagi (dalszej asymilacji lub akomodacji). Równowaga jest warunkiem koniecznym, do którego organizm nieustannie dąży. Dziecko doświadczając czegoś nowego próbuje zasymilować to do istniejącego schematu. Jeżeli się to uda, zostaje osiągnięta równowaga związana z określonym bodźcem. Jeżeli dziecko nie może zasymilować bodźca, to usiłuje dokonać akomodacji (modyfikując lub tworząc nowy schemat). Prowadzi to do asymilacji i równowagi. Wiedza jest konstruowana przez całe życie. Rozwojowa teoria inteligencji Zdolność przystosowania wzrasta dzięki zwiększającej się złożoności i stałości organizacji struktur poznawczych W początkowym okresie rozwoju bazą są odruchy bezwarunkowe Tworzenie hierarchii coraz bardziej złożonych struktur poznawczych (schematów; zorganizowanych wzorców zachowania) Inteligencja wyraża się w kształtowaniu i organizacji struktur poznawczych 3

4 Rozwojowa teoria inteligencji Cztery okresy rozwoju intelektualnego: 1) Sensoryczno-motoryczny ( do 2.r.ż.): czynności odruchowe, brak dobrze rozwiniętej pamięci trwałej, pojęcie istnienia 2) Przedoperacyjny (od 2 do 7 lat): znaki, symbole, rozwój języka, wyobrażenia jako wewnętrzna reprezentacja świata zewnętrznego 3) Operacje konkretne (7 do lat): pojęcia logiczne: identyczności, odwracalności, kompensacji 4) Operacje formalne (11-12 do 15 lat): myślenie abstrakcyjne, myślenie hipotetyczno-dedukcyjne Rozwojowa teoria inteligencji Krytyka a) Biologiczna perspektywa b) Stadialność rozwoju c) Stadia rozwojowe nie wykraczają poza operacje formalne d) Niewłączenie do koncepcji czynnika kontekstu e) Wątpliwości dotyczące warsztatu metodologicznego Biologicznego źródła inteligencji upatruje się w trzech źródłach: 1) szybkości neuronalnej 2) sprawności układu nerwowego 3) wielkości mózgu 4

5 1) szybkie przewodzenie impulsów przekłada się na lepsze wyniki w zadaniach i testach inteligencji 2) szybkość ta pozwala prześcignąć naturalne procesy utraty informacji (np. zapominanie) 3) badania oparte na prostych nieintelektualnych zadaniach lub prostych miarach szybkości neuronalnej trzy rodzaje badań 1) badania behawioralne 2) badania psychofizjologiczne 3) badania neurofizjologiczne badania behawioralne 1) szybkość przewodzenia nerwowego decyduje o krótkim czasie reakcji lub inspekcji 2) szybkość przewodzenia nerwowego decyduje o podwyższonej sprawności w zakresie testów inteligencji i innych zadań kryterialnych 3) korelacje pomiędzy IQ a CR prostej wynoszą -0,31, a CR z wyborem: -0,49 (próby reprezentatywne, n = 900) Około 25% zmienności w zakresie inteligencji ogólnej można wyjaśnić tempem reagowania na proste, nieintelektualne bodźce 5

6 Biologicznym podłożem inteligencji ogólnej (czynnika g) jest szybkość neuronalna, odzwierciedlona w skróconym czasie wędrówki impulsu nerwowego od siatkówki do kory badania psychofizjologiczne 1) u osób upośledzonych występują istotnie niższe częstotliwości fal alfa w porównaniu z osobami normalnymi fale alfa: stanowią składową rytmu alfa (obecnego w stanie pełnego relaksu); częstotliwość w granicach 18 do 13 c/s, stosunkowo wysoka amplituda (do 100mV) 2) dane niejednoznaczne: stwierdzono dodatnie, ale też ujemne korelacje (lub brak związku) pomiędzy IQ a częstotliwością rytmu alfa 3) prawo Yerkesa-Dodsona związek poziomu aktywacji i trudności zadania jest związkiem krzywoliniowym badania psychofizjologiczne 1) osoby inteligentne charakteryzują się krótszym czasem latencji potencjał wywołany (event related potential) to fazowa zmiana aktywności elektrycznej mózgu, spowodowana nagłym zadziałaniem bodźca potencjały wywołane są elektrycznym wskaźnikiem procesu przetwarzania informacji efektywność tego procesu jest wskaźnikiem IQ 2) badania Ertla oraz Reeda i Jensena: ekspozycja bodźca świetlnego i pomiar czasu, jaki mijał od ekspozycji bodźca do pojawienia się w korze wzrokowej potencjału czynnościowego związanego z analizą bodźca 3) istnieje związek odwrotnie proporcjonalny pomiędzy czasem latencji a IQ 6

7 badania psychofizjologiczne 1) Donna i Allan Hendricsonowie (uczniowie Eysencka): podczas przekazywania impulsów nerwowych przez synapsy powstają błędy w transmisji neuronalnej 2) u osób o wysokim IQ liczba błędów w transmisji jest mniejsza niż u osób z niższym IQ 3) kształt uśrednionych potencjałów wywołanych wskaźnikiem błędów w transmisji 4) gdy błędy takie nie występują to uśredniona fala PW zachowuje kształt pojedynczej fali (pojedynczego zapisu) Metoda sznurkowa Kształt fali uśrednionych potencjałów wywołanych na bodźce słuchowe u osób różniących się IQ Na podstawie Strelau, 2003 badania neurofizjologiczne 1) wykorzystanie bezpośrednich, neurofizjologicznych miar szybkości przewodzenia impulsów nerwowych 2) badania Vernona i Mori: mierzono czas potrzebny impulsowi na pokonanie drogi nerwowej między nadgarstkiem a barkiem 3) osoby inteligentne charakteryzują się krótszym czasem przebiegu impulsu 4) hipoteza: szybkość przewodzenia nerwowego decyduje o krótkim czasie reakcji czy inspekcji, a także o podwyższonej sprawności w zakresie rozwiązywania testów inteligencji i innych zadań kryterialnych 7

8 badania neurofizjologiczne szybkość przewodzenia = szybkość mentalna? Sprawność układu nerwowego 1) Jensen: istotnym korelatem inteligencji ogólnej jest nie tylko czas reakcji, ale też jego intraindywidualna wariancja układ nerwowy osoby inteligentnej jest bardziej niezawodny (krótki czas reakcji, bez błędów, bez powtórek, odporność na zakłócenia, regularność reakcji; bezbłędne przesyłanie impulsów nerwowych) w porównaniu z układem osób mniej inteligentnych (Eysenck, Jensen) Sprawność układu nerwowego 2) wydajność energetyczna mózgu rozwiązywaniu zadań trudniejszych towarzyszy większe zużycie glukozy (zadania trudniejsze są bardziej energochłonne od zadań łatwiejszych Haier i wsp.) wynik w teście Ravena korelował z szybkością przemiany materii (dla całego mózgu r=-0.80; dla prawej półkuli -0.84, dla lewej -0.48) Wniosek: inteligentniejsi mają więcej zasobów energii inteligentniejsi oszczędniej gospodarują energią neuronalną hipoteza wydajności energetycznej mózgu 8

9 Wielkość mózgu Rushton (1997): zewnętrzne pomiary czaszki (obwód, średnich, pojemność); (r=0.40 pomiędzy pojemnością czaszki a IQ) Bardziej pojemne czaszki u mężczyzn; u osób rasy żółtej Dziedziczność inteligencji Metoda porównywania par bliźniąt: MZ i DZ Newman, Freeman i Holzinger (1937) korelacja IQ 19 bliźniąt bez rozróżnienia MZ/DZ: 0.67; Niels Juel-Nielson (1965) korelacja IQ 12 bliźniąt bez rozróżnienia MZ/DZ : Burt (1943) korelacja IQ 62 bliźniąt MZ wychowywanych razem: 0.86 oraz 15 bliźniąt MZ wychowywanych osobno: 0.77 Burt (1953) korelacje IQ 21 bliźniąt MZ wychowywanych osobno od 0.77 do 0.88 w zależności od testu IQ (im większe nasycenie testu czynnikiem g tym większa korelacja) Conway (1958) historia dwóch bliźniąt MZ, synów fellowa Oxfordu (zmarł, dzieci adoptowano): George (wykształcony) 137 IQ, Llewellen (farmer bez wykształcenia) 136 IQ. Dziedziczność inteligencji Metoda porównywania par bliźniąt: MZ i DZ Burt (1966): korelacja osiągnięć bliźniaków jednojajowych wychowywanych razem ; wniosek: jeśli brak specyficznych oddziaływań środowiska na ten sam materiał genetyczny, to niemal brak specyficznych zdolności s; Jensen (1970): korelacja osiągnięć bliźniaków jednojajowych wychowywanych osobno ; wniosek: nawet specyficzne oddziaływanie środowiska nie jest w stanie wywołać specyficznych zdolności s; 9

10 Dziedziczność inteligencji Kamin (1972) artykuł krytyczny wobec prac zwłaszcza Burta nad dziedzicznością inteligencji; 1) niezależnie od wielkości grupy bliźniąt MZ korelacje wyników testów mierzących IQ zawsze wynosiły dokładnie (co jest statystycznie niemożliwe!) 2) Burtowi udało się jakoby odnaleźć aż 53 pary bliźniąt jednojajowych wychowywanych oddzielnie. 3) bliźnięta rzadko były naprawdę odseparowane (wpływu środowiskowego nie dawało się zupełnie wykluczyć) 4) im większa separacja bliźniąt, tym większe różnice w dziedziczności (waga czynnika środowiskowego) Dziedziczność inteligencji Jensen (1981) metaanaliza 51 niezależnych badań genetycznych nad dziedzicznością inteligencji (badania Burta wyłączone) 1) Bliźniaki MZ wychowywane razem ) Bliźniaki MZ wychowywane osobno ) Bliźniaki DZ wychowywane razem ) Bliźniaki DZ przeciwnej płci ) Rodzeństwo wychowywane razem ) Rodzice biologiczni dzieci ) Rodzice dzieci adoptowane ) Dzieci z różnych rodzin wychowywane razem Jensen (1981) - różnica (1-3) to różnica w połowie garnituru genów, oddaje więc połowę zjawiska dziedziczności IQ; Dziedziczność inteligencji Nowe perspektywy badań 1) Cechy ilościowe są kontrolowane przez kumulatywne efekty wielu loci genowych 2) Loci cech ilościowych (QTL ang. quantitative trait loci) są to dające się zlokalizować markery genetyczne, które są ściśle sprzężone (fizycznie blisko DNA) z genami kontrolującymi interesujące nas cechy. Korelacja między markerami i cechą jest wykorzystywana do znalezienia położenia genu kontrującego daną cechę. 3) U podstaw inteligencji leży wiele genów o zmiennej wielkości wpływu 4) W poszukiwaniu genów odpowiedzialnych za inteligencje skoncentrowano się na loci cech ilościowych 5) Badania polegają na przeszukiwaniu genomu w celu znalezienia powiązań QTL, które różniłyby osoby bardzo inteligentne od osób przeciętnie inteligentnych 10