Wstępne badania nad wpływem rekreacyjnego treningu Nordic Walking na poziom zwinności i równowagi u kobiet w wieku lat

Transkrypt

1 OSSOWSKI Zbigniew KORTAS Jakub Wstępne badania nad wpływem rekreacyjnego treningu Nordic Walking na poziom zwinności i równowagi u kobiet w wieku 6-69 lat Trening Nordic Walking, kobiety w wieku 6-69 lat, zwinność i równowaga Streszczenie Wielu naukowców poprzez swoje badania dowiodło, Ŝe głównym objawem niestabilności posturalnej są zaburzenia równowagi, których efektem są w duŝej mierze tragiczne w skutkach upadki. Badaniom poddano kobiet w wieku 6-69 lat. Kobiety podzielono na dwie kategorie wiekowe: 6-6 lata oraz 6-69 lat. Badane uczestniczyły w 6 miesięcznym eksperymencie pedagogicznym, polegającym na ocenie wpływu na poziom zwinności i równowagi dwóch rodzajów treningu: ogólnokondycyjnego oraz treningu Nornic Walking. Zastosowano prób zwinności i równowagi z Testu sprawności fizycznej dla ludzi starszych - Fullerton Functional Fitness Test. Stwierdzono podobną skuteczności oddziaływania treningu Nordic Walking oraz treningu o charakterze ćwiczeń ogólnokondycyjnych na poziom zwinności i równowagi ciał u kobiet w okresie wczesnej starości. Kobiety uprawiające trening Nordic Walking w wieku 6-6 lat poprawiły wspomnianą zdolność, przesuwając się na skali oceny z 7 na 8 centyl. PRELIMINARY RESEARCHES ON THE INFLUENCE OF NORDIC WALKING TRAINING ON THE LEVEL OF AGILITY AND BODY BALANCE IN WOMEN AGED 6-69 YEARS Abstract Many scientists through their researches have proved that the main reason of postural instability is body balance disturbances. In the long term they often result in falls. Subjects of this research were women aged 6-69 years. The women were divided in two age groups: 6-6 years and 6-69 years. Women took part in 6-month pedagogical experiment. This experiment had an aim to show the influence of overall training and Nordic Walking Training on the agility and body balance level. Agility trial and body balance trial from Fitness Trial for older people were applied (Fullerton Functional Fitness Test). The similar results on the agility and body balance level in older women after overall and Nordic Walking Training was stated. Women aged 6-6 years after Nordic Walking Training improved these abilities, moving in grade range from 7 to 8 centyl.. WSTĘP W Unii Europejskiej udział osób w wieku 6 lat i więcej w ogólnej liczbie ludności wynosił w r. 7 %, tj. o dwa procent więcej niŝ w roku, natomiast w roku juŝ,% populacji zamieszkującej ten obszar będą stanowiły osoby w wieku poprodukcyjnym. W wymiarze społecznym wzrastająca liczba osób starszych nieuchronnie powoduje wzrost wydatków na pomoc społeczną i opiekę zdrowotną. Komisja Europejska poprzez swoje cele strategiczne wzywa do podjęcia przez państwa członkowskie intensywnych wysiłków ukierunkowanych na ochronę zdrowia i zapewnienie niezaleŝności osób w starszym wieku. Jednym z takich działań jest tworzenie specjalistycznych programów ukierunkowanych na poprawę równowagi ciała u osób w starszym wieku. Badania naukowe dowiodły, Ŝe głównym objawem niestabilności posturalnej są zaburzenia równowagi, których efektem są w duŝej mierze tragiczne w skutkach upadki [,,,,,6]. Trudności w leczeniu powikłań będących następstwem upadku pociąga za sobą istotne skutki ekonomiczne z punktu widzenia pacjentów oraz słuŝby zdrowia. Badania wielu autorów pokazały, Ŝe częstość upadków, a tym samym regres funkcji równowagi ciała, wzrasta z wiekiem. Protasowa, Bondarewskij, Levando wyróŝniają trzy fazy inwolucyjne równowagi [7]. Pierwszą w wieku 6- lat, tj. fazę kompensacji bez zauwaŝalnych róŝnic statystycznych, druga faza przypada na 6- rok Ŝycia z tendencją do pogarszania funkcji równowagi i trzecia faza od 6 lat, kiedy to obserwuje się statystycznie istotne zmiany w poczuciu równowagi. Problem utraty równowagi występuje u blisko % populacji w wieku -6 lat. W ciągu kolejnych dziesięciu lat prawdopodobieństwo upadku wzrasta średnio do %, a w grupie osiemdziesięciolatków problem ten dotyczy juŝ ponad % osób. Osiński podaje, Ŝe wśród kobiet ze złamaniami biodra ok. -% umiera w rezultacie komplikacji w ciągu Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku, Wydział Turystyki i Rekreacji, Zakład Rekreacji Ruchowej; 8 6 Gdańsk; ul. K. Górskiego tel , awfis.rek@wp.pl Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku, Wydział Turystyki i Rekreacji, Zakład Rekreacji Ruchowej; 8 6 Gdańsk; ul. K. Górskiego tel , jakubkortas@wp.pl 78

2 pierwszych 6 miesięcy, a % tych które przeŝywają nie wraca do samodzielnego Ŝycia [8]. Podobnego zdania są Lichtenstein i wsp. podając, Ŝe śmiertelność starszych osób spowodowana upadkami szacuje się w granicach -% [9]. W badaniach nad znaczeniem aktywności fizycznej w Ŝyciu osób starszych obecnie podkreśla się duŝą rolę w tworzeniu ukierunkowanych programów zajęć mających na celu poprawę stabilności posturalnej człowieka [,]. Literatura przedmiotu bogata jest w wiele róŝnych doświadczeń, eksperymentów i poglądów na temat budowy programów mających na celu poprawę równowagi ciała u osób w wieku podeszłym [,,]. Analizując treści powyŝszych programów zauwaŝyć moŝna niewielkie zainteresowanie badaczy tematyką wpływu treningu Nordic Walking (NW) na poziom zwinności i równowagi ciała seniorów. Badania głównie koncentrują się wokół problematyki znaczenia treningu Nordic Walking w kształtowaniu siły [], poprawy wytrzymałość u osób z problemami kardiologicznymi [6,7,8] prewencją bólu kręgosłupa [9], redukcji masy ciała osób starszych [] oraz innych korzyści zdrowotnych []. Warto w tym miejscu podkreślić, Ŝe w ciągu ostatnich kilku lat, NW szybko zyskuje popularność na polu zdrowotnym i sportowym [] oraz jest często stosowany jako forma rehabilitacji. Trening NW narodził się w Finlandii. Stanowi formę aktywności fizycznej w terenie, która polega na marszu z specjalnie zaprojektowanymi do tego celu kijami. Dzięki wprowadzeniu do podstawowego chodu elementów kijów zwiększono efektywność treningu poprzez włączenie do ruchu (uruchomienie) górnej części ciała. Obecnie NW znany jest nie tylko na Skandynawii ale stosowany jest w całej niemal Europie i Ameryce Północnej [7]. Marsz z zastosowaniem kijków staje się coraz powszechniejszą formą treningu fizycznego dla osób w róŝnym wieku i o róŝnym poziomie sprawności. Największą jednak popularnością cieszy się wśród kobiet w wieku średnim i starszym. Celem niniejszego artykułu było określenie zmian poziomu zwinności i równowagi ciała pod wpływem treningu Nordic Walking u kobiet w starszym wieku.. MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzone zostały w 9 roku. Badaniom poddano kobiet zamieszkałych w Gdańsku w wieku 6-69 lat. Kobiety podzielono na dwie kategorie wiekowe: 6-6 lata oraz 6-69 lat. Badane uczestniczyły w eksperymencie pedagogicznym, polegającym na ocenie wpływu dwóch rodzajów treningu zdrowotnego: ogólnokondycyjnego oraz treningu Nordic Walking. Okres trwania makrocyklu treningowego wyniósł 6 miesięcy. Zajęcia prowadzone były z częstotliwością razy w tygodniu po 6 minut. KaŜda jednostka treningowa składała się z trzech części: wstępnej, głównej i końcowej. Program treningu ogólnokondycyjnego obejmował zajęcia gimnastyczne, zabawy ruchowe oraz zajęcia na basenie. Zajęcia prowadzono metodą ścisłą, zadaniową, zabawową oraz obwodu stacyjnego i ćwiczebnego. Zasadnicza częścią zajęć Nordic Walking, oparta była na treningu marszowym z kijami na dystansie - kilometrów. Intensywność obu treningów oscylowała na poziome 6%. Kobiety z obu grup na początku i na końcu makrocyklu treningowego poddano badaniom z zachowaniem ogólnie przyjętych procedur dotyczących testowania sprawności fizycznej []. Zastosowano próbę zwinności i równowagi z Testu sprawności fizycznej dla ludzi starszych - Fullerton Functional Fitness Testu. Test został opracowany w Lifespan Wellness Clinic w California State University w Fullerton []. Zgromadzony materiał opracowano w oparciu o podstawowe miary statystyczne za pomocą programu Statistica 6,.. ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ W tabeli poniŝej przedstawiono charakterystykę porównawczą poziomu zwinności i równowagi u kobiet w wieku 6-69 lat uprawiających trening NW w badaniu początkowym i końcowym. Wiek (lata) Tab.. Charakterystyka porównawcza poziomu zwinności i równowagi ciała u kobiet w wieku 6-69 lat uprawiających trening NW w badaniu początkowym i końcowym Liczba osób Zwinność i równowaga (s) Badanie początkowe Badanie końcowe X SD V% centyl SD V% centyl 6-6 7,, 9, 7,9,9, ,, 8, 8,6, 8 suma ,,6 8,,, 8,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Stwierdzono poprawę poziomu zwinności i równowagi u kobiet z kategorii wiekowej 6-6 lata. Średni wynik poprawił się o, sekundy, co przełoŝyło się na poprawę oceny końcowej z 7 centyla na 8 centyl. Poprawa wyniku okazała się jednak nieistotna statystycznie przy p =,9. 78

3 Analiza wyników pań starszych pokazała, Ŝe badane w kategorii wiekowej 6-69 lat utrzymały poziom zwinności i równowagi w stosunku do badań początkowych. Średni wynik oscylował w granicach,-,6 sekundy co było równe ocenie na poziomie 8 centyla. W ujęciu sumarycznym badane w wieku 6-69 lat pod wpływem 6 miesięcznego treningu Nordic Walking poprawiły poziom zwinności i równowagi o,9 sekundy co daje poprawę o,% w stosunku do wyniku otrzymanego w badaniu początkowym. W obu kategoriach wiekowych zauwaŝono niski współczynnik zmienności na poziomie 8,-9,% co świadczy o małym rozproszeniu wyników uzyskiwanych podczas próby. Szczegółowa analiza zmian poziomu zwinności i równowagi u kobiet w wieku 6-69 lat pod wpływem treningu Nordic Walking została przestawiona na wykresie i Rys.. Indywidualna analiza zmian poziomu zwinności i równowagi u kobiet w wieku 6-6 lat pod wpływem treningu Nordic Walkgi (źródło: opracowanie własne na podstawie badań) Rys.. Indywidualna analiza zmian poziomu zwinności i równowagi u kobiet w wieku 6-69 lat pod wpływem treningu Nordic Walking (źródło: opracowanie własne na podstawie badań) W tabeli poniŝej zostały przedstawione wyniki pokazujące zmiany poziomu zwinności i równowagi u kobiet w wieku 6-69 lat pod wpływem drugiego rodzaju treningu zdrowotnego tj. ogólnokondycyjnego. 78

4 Tab.. Charakterystyka porównawcza poziomu zwinności i równowagi ciała u kobiet w wieku 6-69 lat uprawiających trening ogólnokondycyjny w badaniu początkowym i końcowym Wiek (lata) Liczba osób Zwinność i równowaga (s) Badanie początkowe Badanie końcowe X SD V% centyl SD V% centyl 6-6 9,,8 6,7 8,, 8, ,9,9 8 6,76,6 7 suma 6-69,,76 6,8,7,6,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Badane w wieku 6-6 lat w teście końcowym nie poprawiły poziomu zwinności i równowagi. Średni wynik był bardzo zbliŝony w badaniu początkowym i w badaniu końcowym. Czas wykonania próby wyniósł odpowiednio, sekundy i, sekundy. Inne wyniki otrzymano w kategorii pań w wieku 6-69 lat. Wartość uzyskiwanych wyników w badaniu końcowym była równa,76 sekundy, co było o, sekundy lepszym wynikiem w stosunku do badania początkowego (,9 sekundy). Badane poprawiły ocenę końcową z 6 centyla na 7 centyl. Poprawa wyniku nie była jednak istotna statystycznie (p =,6). W ujęciu sumarycznym badane w wieku 6-69 lat pod wpływem 6 miesięcznego treningu ogólnokondycyjnego, poprawiły w badaniu końcowym poziom zwinności i równowagi o, sekundy co daje poprawę o,% w stosunku do wyniku otrzymanego w badaniu początkowym. Indywidualna analiza zmian poziomu zwinności i równowagi u kobiet w wieku 6-69 lat pod wpływem treningu ogólnokondycyjnego została zobrazowana na wykresie i.,,,,, Rys.. Indywidualna analiza zmian poziomu zwinności i równowagi u kobiet w wieku 6-6 lat pod wpływem treningu ogólnokondycyjnego (źródło: opracowanie własne na podstawie badań) 786

5 Rys.. Indywidualna analiza zmian poziomu zwinności i równowagi u kobiet w wieku 6-69 lat pod wpływem treningu ogólnokondycyjnego (źródło: opracowanie własne na podstawie badań). DYSKUSJA Podsumowując, wyniki prowadzonych badań dokonano następujących spostrzeŝeń. Po zrealizowaniu dwóch róŝnych programów treningowych w których uczestniczyły kobiety w wieku 6-69 lat, zauwaŝono ogólną tendencję poprawy zwinności i równowagi u kobiet w wieku 6-6 lata uprawiających trening NW. Poprawę zwinności i równowagi zauwaŝono takŝe u badanych w wieku 6-69 lat uprawiających trening ogólnokondycyjny. Podobne wyniki w zakresie skuteczności treningu NW otrzymał Kocur i wsp. []. Autorzy zauwaŝyli poprawę równowagi dynamicznej u pacjentów na początku krótkoterminowej rehabilitacji po ostrym zespole wieńcowym w wyniku stosowania treningu Nordic Walking. Uzyskane wyniki świadczą, Ŝe zwinność i równowaga poddaje się wpływom środowiskowym w tym przypadku treningowi Nordic Walking oraz zajęciom ogólnokodycyjnym u osób w okresie wczesnej starości. ZauwaŜono jednocześnie brak widocznej poprawy analizowanych zdolności u kobiet w wieku 6-69 lat z grupy NW oraz osób w wieku 6-6 lata uprawiających trening ogólnokondycyjny. Odpowiedzią tłumaczącą wyŝej opisane spostrzeŝenie moŝe być fakt, Ŝe badane z obu grup wiekowych poddawane były podczas swoich treningów tym samym obciąŝeniom pod względem objętości ćwiczeń i intensywność pracy. W związku z powyŝszym stosowanie takich samych obciąŝeń mogło w róŝny sposób wpłynąć na organizm kobiet będących w róŝnych kategoriach wiekowych. Literatura przedmiotu informuje, Ŝe ten sam bodziec treningowy moŝe prowadzić do rozwoju zmian adaptacyjnych na róŝnym poziomie, gdyŝ jednym z kryteriów od których zaleŝy jest wiek ćwiczących [6]. Wynikiem przedstawionych powyŝej analiz który warto zastosować w praktyce, jest wprowadzenie większej indywidualizacji w zakresie dozowania obciąŝeń treningowych w treningu NW i ogólnokondycyjnym celem poprawy zwinności i równowagi ciała kobiet w wieku 6-69 lat. Uzasadniając potrzebę aktywizacji osób starszych poprzez udział w aktywności fizycznej np. treningu NW, warto dodać, Ŝe wyniki badań potwierdzają tendencję obniŝania się poziomu równowagi ciała wraz z wiekiem. Stwierdzono takŝe związek między obniŝonym poziomem równowagi ciała a zwiększoną liczbą upadków u kobiet powyŝej roku Ŝycia [7]. Przypuszczalnie zmiany z wiekiem poczucia równowagi, szczególnie jej regres, są w znacznym stopniu zaleŝne od trybu Ŝycia (aktywny ruchowo lub sedentarny) i wykonywanych czynności [8]. Ponadto w piśmiennictwie zwraca się teŝ uwagę na osłabienie tej zdolności w wyniku inwolucyjnych zmian funkcji narządów słuchu, wzroku i ruchu oraz układu nerwowego. Osiński informuje, Ŝe gdyby społeczeństwo było aktywne fizycznie to wówczas liczbę zgonów z tytułu upadków moŝna by zmniejszyć o -% [8]. Dlatego teŝ na świecie za priorytet w opiece zdrowotnej uznaje się postępowanie zmniejszające ryzyko upadków u starszych osób m.in. poprzez poprawę poziomu równowagi ciała. W Polsce wciąŝ brakuje kompleksowych działań zmierzających do rozwiązania tego bardzo istotnego problemu. Tymczasem szybkie tempo starzenia się polskiego społeczeństwa i stały wzrost kosztów leczenia powinny stanowić bodziec do podejmowania szeroko zakrojonych działań w ramach budowy ukierunkowanych programów usprawniania [9]. Jednym z kierunków takich działań powinna być promocja nowoczesnych i skutecznych form aktywności fizycznej, czego przykładem moŝe być cieszący się coraz większą popularnością trening Nordic Walking. Wyniki otrzymane w powyŝszym eksperymencie mają charakter badań pilotaŝowych. 787

6 . WNIOSKI. ZauwaŜono ogólną tendencję poprawy zwinności i równowagi u kobiet w wieku 6-6 lata uprawiających trening NW. Kobiety uprawiające trening Nordic Walking poprawiły wspomnianą zdolność, przesuwając się na skali z 7 na 8 centyl.. Nie zaobserwowano poprawy zwinności i równowagi u kobiet w kategorii wiekowej 6-69 lat uprawiających trening Nordic Walking.. Zaleca się wprowadzić większą indywidualizację w zakresie dozowania obciąŝeń treningowych w treningu NW i treningu ogólnokondycyjnym celem poprawy zwinności i równowagi ciała kobiet w wieku 6-69 lat.. Stwierdzono zbliŝoną skuteczności oddziaływania treningu Nordic Walking oraz treningu o charakterze ćwiczeń ogólnorozwojowych na poziom zwinności i równowagi ciał u kobiet w okresie wczesnej starości. 6. BIBLIOGRAFIA [] Tinneti M. E., Speechley M., Giner S. F. Risk Factors for falls among elderly persons living in the community. The New England Jurnal of Medicine 9, s. 7-77; 988 [] Speechley M., Tinetii M. Falls and injuries in frail and vigorous community elderly persons. J. Am. Geriatr. Soc. 9, s. 6-; 99 [] śak M. Upadki osób starszych - analiza zagroŝeń na podstawie obserwacji prowadzonych w latach 99. Przegląd Lekarski, 9 (/), s. -7; [] śak M. Ocena wyników rehabilitacji u pacjentów geriatrycznych zagroŝonych upadkiem. Gerontologia Polska, (), s. 8-86; [] Pruszyński J., Kuczerowska A. Upadki. Gerontologia polska, (), s. 77-8; [6] Biercewicz M., Kędziora-Kornatowska K. Upadki - istotny problem medyczny osób w wieku podeszłym. Kwartalnik ortopedii, 7 (), s. 8-; [7] Protasowa M. W., Bondarewskij E.J., Levando W.A. O wozrastnych izmienieniach ustoicziwosti stojania Ŝenszcziny 7-7 let. Teoria i Praktyka Fizycznej Kultury, 9, s. -; 976 [8] Osiński W. Starzenie się osobnika i populacji a aktywność fizyczna W: Kubińska Z., Bergier B. (red.): Rekreacja ruchowa w teorii i praktyce. PWSZ, Biała Podlaska, s ; [9] Lichtenstein MJ., Shields SL, Shiavi RG., Burgen MC. Exercise and balance in aged woman: a pilot controlled clinical trial. Arch. Phys. Med. Rehabilit,, 7, s. 8-; 989 [] Wolfson L., Whipple R., Derby C., i wsp. Balance and strength training in older adults: intervention gains and Tai Chi maintenance. J. Am. Geriar. Soc., s. 98-6; 996 [] Province MA, Hadley EC, Hornbrook MC. i wsp. The effects of exercise on falls in elderly patients. A pre planned meta-analysis of the FICSIT trials. JAMA, 7, s. -7; 99 [] śak M. Wpływ fizjoterapii na równowagę i chód osób w starszym wieku. Fizjoterapia /, s. 7-; [] Twardowska-Rajewska J. Krótki program usprawniania seniorów w celu minimalizowania zaburzeń równowagi. Doniesienie wstępne. Gerontologia Polska /, s. -; 6 [] Ossowski Z., Prusik K., Prusik K., Rejestracja i analiza obciąŝeń treningowych w ukierunkowanym treningu zdrowotnym kobiet w wieku -7 lat W: Proces doskonalenia treningu i walki sportowej. T. 6 / red. Anna Kuder, Krzysztof Perkowski, Dariusz Śledziewski. - Warszawa: Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej, 9. [] Ossowski Z., Prusik K., Kortas J., Wiech M., Prusik K., Słomska H. Bielawa Ł., Zmiany poziomu siły kończyn górnych i dolnych pod wpływem treningu Nordic Walking u kobiet w starszym wieku. Rocznik Naukowy / AWFiS Gdańsk - T., s. 7-78; [6] Oka, R. Ka., De Marco, T., Haskell, W.L. et al. Impact of a home-based walking and resistance training program an quality of life in patients with heart failure. American Journal of Cardiology, 8 (), s. 6-69; [7] Wilk M., Kocur P., RóŜańska A. i wsp. Ocena niektórych fizjologicznych efektów zastosowania Nordic Walking jako uzupełniającego elementu ćwiczeń fizycznych w drugim etapie rehabilitacji po zawale serca. Rehabilitacja medyczna. Tom 9, nr ; [8] Kocur P., Deskur-Smielecka, E., Wilk M., Dylewicz P. Effects of Nordic Walking training on exercise capacity and fitness in men participating in early short-term inpatient cardiac rehabilitation after an acute coronary syndrome a controlled trial. Clinical Rehabilitation, (), s. 99-; 9 [9] Hartvigsen J., Marso L., Bendig T., Manniche C., Supervised and non-supervised Nordic Walking in the treatment of chronic low back pain., A single blind randomized clinical trial. BMC Musculoskeletal Disorders, s. -; [] Sokeliene V., Cesnaitiene V., J. The influence of nordic Walking on physical fitness of elderly people. Education Physical Training Sport. Lithuanian Academy of Physical Education, (8), s. -; [] Piech K., Raczyńska B., Nordic walking a versatile physical activity. Pol. J. Sport Tourism, 7, s ; [] Gustafsson B., Walkingschuhe neue Spezies Am Schuhmarkt. Orthopadieschuhtechnik,, s. -8; [] Drabik J. Sprawność fizyczna i jej testowanie u młodzieŝy szkolnej. AWF, Gdańsk, 997 [] Rikli R. E., Jones C.J., Senior Fitness Test Manual. Hum. Kin. Champaign, [] Kocur P., Deskur-Śmielecka E., Wilk M., Dylewicz P. Effects of Nordic Walking training on exercise capacity and fitness in men participating in early, short-term inpatient cardiac rehabilitation after an acute coronary syndrome a controlled trial. Clinical Rehabilitation s. 99 ; 9 [6] Kozłowki S., Nazar K. Wprowadzenie do fizjologii klinicznej. Wydanie Lekarskie PZWL, Warszawa,

7 [7] Ossowski Z., Wpływ specjalistycznych programów ćwiczeń na poziom równowagi ciała kobiet w starszym wieku zagroŝonych upadkiem. Rocznik Naukowy / AWFiS Gdańsk - T., s. 88-9; [8] Wolański N. Rozwój biologiczny człowieka. Podstawy auksologii, gerontologii i promocji zdrowia. PWN, Warszawa., s. 76, 6, 6, 98 [9] śak M. Programy fizjoterapeutyczne i ich wpływ na moŝliwości podniesienia się po upadku. Fizjoterapia /, s. - 9; 789