OCENA SZACUNKOWA PROJEKTU PROGRAMU OPERACYJNEGO KAPITAŁ LUDZKI. Weryfikacja diagnozy społeczno-gospodarczej. dr Mirosław Grewiński dr Joanna Tyrowicz

Transkrypt

1 OCENA SZACUNKOWA PROJEKTU PROGRAMU OPERACYJNEGO KAPITAŁ LUDZKI Weryfikacja diagnzy spłeczn-gspdarczej dr Mirsław Grewiński dr Janna Tyrwicz październik 2006 r. I

2 Spis treści SPIS TREŚCI II SPIS SKRÓTÓW III PODZIĘKOWANIA IV STRESZCZENIE V 1 METODOLOGIA 2 2 MODEL PRZEWAG M. PORTERA 3 3 ANALIZA SWOT Metdlgia analizy SWOT Uwagi d analizy SWOT zawartej w prjekcie PO KL Ugólnienie analizy SWOT Obszary prirytetwe na pdstawie mdelu M. Prtera raz analizy SWOT 22 4 REKOMENDACJE Rekmendacje wbec pdrzdziałów diagnzy PO KL Rekmendacje systemwe wbec diagnzy PO KL Uwagi generalne wbec diagnzy PO KL 32 5 UZUPEŁNIENIE DIAGNOZY Kmplekswy mdel budwania kmpetencji Dtychczaswy drbek i wyzwania Skala kształcenia ustawiczneg dla rynku pracy Prblemy związane z systemem kształcenia w Plsce Spójny mdel kształcenia ptrzeby Mbilizacja niewykrzystanych zasbów Niepełnsprawni Młdzież (w tym trudna i zaniedbana) Kbiety Osby 50+/ Długtrwale bezrbtni Osby zamieszkujące na terenach wiejskich Osby zagrżne trwałym wykluczeniem Ptencjał instytucji spłeczeństwa bywatelskieg Generwanie warunków dla sprawnści w usługach publicznych Miary efektywnści Prblemy i ptrzeby służb publicznych Mechanizm finanswania w służbach publicznych Mechanizm kntraktwania Mechanizm współpracy i partnerstw Zapewnianie efektywnści 68 6 PODSUMOWANIE ODPOWIEDZI NA PYTANIA BADAWCZE 70 II

3 Spis skrótów APRP Aktywne Plityki Rynku Pracy BAED Baza Aktywnści Edukacyjnej Drsłych BAEL Baza Aktywnści Eknmicznej Ludnści B+R Sektr Badań i Rzwju EFOiGR Eurpejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rlnych EFRR Eurpejski Fundusz Rzwju Reginalneg EFS Eurpejski Fundusz Spłeczny FS Fundusz Spójnści HRM Human Resurces Management zarządzanie zasbami ludzkimi ICT Internet and Cmmunicatin Technlgies technlgie kmunikacyjne IW EQUAL Inicjatywa Wspólntwa EQUAL KE Kmisja Eurpejska KPR Krajwy Prgram Refrm na lata KSZ Krajwa Strategia Zatrudnienia na lata MDDA Młdzi Drsłe Dzieci Alkhlików (syndrm) MEN Ministerstw Edukacji Nardwej MPL Marginal Prductivity f Labur krańcwa prduktywnść pracy MPiPS Ministerstw Pracy i Plityki Spłecznej MRR Ministerstw Rzwju Reginalneg MŚP Małe i Średnie Przedsiębirstwa NPR Nardwy Plan Rzwju NGO Nn-Gvernmental Organisatin, rganizacja pzarządwa NSRO Nardwe Strategiczne Ramy Odniesienia NSS Nardwa Strategia Spójnści OHP Ochtnicze Hufce Pracy PARP Plska Agencja Rzwju Przedsiębirczści PARPA Państwwa Agencja Rzwiązywania Prblemów Alkhlwych PKA Państwwa Kmisja Akredytacyjna PO IiŚ Prgram Operacyjny Infrastruktura i Śrdwisk PO IG Prgram Operacyjny Innwacyjna Gspdarka PO Kapitał Ludzki (KL) Prgram Operacyjny Kapitał Ludzki PO RPW Prgram Operacyjny Rzwój Plski Wschdniej PPP Przychdnie Pradnictwa Psychlgiczneg PSZ Publiczne Służby Zatrudnienia PZP Praw Zamówień Publicznych PUP Pwiatwy Urząd Pracy RCA Revealed Cmparative Advantage ujawnina przewaga knkurencyjna SIWZ Specyfikacja Isttnych Warunków Zamówienia SKU Strategia Kształcenia Ustawiczneg SPO RZL Sektrwy Prgram Operacyjny Rzwój Zasbów Ludzkich SPS Służby Pmcy Spłecznej SRK Strategia Rzwju Kraju na lata SWOT Analiza silnych i słabych strn, szans i zagrżeń SWW Strategiczne Wytyczne Wspólnty na lata UE Unia Eurpejska URiC Urząd ds. Repatriantów i Cudzziemców III

4 Pdziękwania Autrzy chcieliby bardz pdziękwać za pmc merytryczną udzielną w prcesie pracwywania niniejszeg raprtu następującym sbm: Panu dr Michałwi Bniemu, Pani prfesr dr hab. Stanisławie Glinwskiej, Panu Wjciechwi Kreftwi, Panu Ireneuszwi Tmczakwi, Panu Bennedictwi Wauterswi, Panu Janwi Jakubwi Wygnańskiemu. Jedncześnie autrzy pdkreślają, iż pnszą całkwitą dpwiedzialnść za wszelkie ewentualne błędy i niedciągnięcia. IV

5 Streszczenie Badanie prjektu Prgramu Operacyjneg Kapitał Ludzki (PO KL) ma charakter ewaluacji szacunkwej. Głównym celem teg badania jest uzyskanie pgłębinej wiedzy Prgramie i jeg kntekście, w celu weryfikacji jeg spójnści zewnętrznej (zgdnści z plitykami reginalnymi, krajwymi raz wspólntwymi, a także z gólnymi wytycznymi) i wewnętrznej (wzajemna zgdnść celów, prirytetów, adekwatne adreswanie prblemów), przystawalnści d badaneg kntekstu, realizmu planwanych działań. Pdejście metdlgiczne d badania zstał przedstawine w Raprcie Metdlgicznym. Niniejszy Raprt, będący efektem I Etapu Oceny, jest drugim z sześciu raprtów, składających się na kmpletne wyniki Oceny Szacunkwej prjektu Prgramu Operacyjneg Kapitał Ludzki. Celem badania w ramach Etapu I Oceny jest weryfikacja wyników diagnzy spłeczngspdarczej prjektu Prgramu Operacyjneg Kapitał Ludzki raz sfrmułwanie prpzycji jej uzupełnień. Aby dknać dpwiedniej weryfikacji, pstawin szereg pytań badawczych, dtyczących: trafnści strategii sfrmułwanej w ramach prjektu PO KL, identyfikacji głównych prblemów i ich przyczyn raz ptrzeb beneficjentów, silnych i słabych strn raz szans i zagrżeń w bszarach bjętych przez PO KL, trendów i zmian w sytuacji spłeczn-gspdarczej. Przeprwadzna analiza stawia sbie za cel pmc w identyfikacji najważniejszych czynników kształtujących sytuację zasbów pracy w Plsce w przeszłści, a przede wszystkim wskazanie prcesów, które pełnić będą najważniejszą rlę w kresie realizacji PO KL, wraz z ich plitycznprawnym, gspdarczym, spłeczn-kulturwym i technlgicznym kntekstem. W parciu tę analizę zidentyfikwane zstały elementy, które determinują wejście na wyższy pzim rzwju zgdnie z mdelem M. Prtera. Pnadt przeprwadzn analizę SWOT kncentrującą się na czynnikach znaczeniu strategicznym. Zidentyfikwane w ten spsób kluczwe prcesy spłeczn-gspdarcze zstały prównane z wynikami diagnzy spłeczn-gspdarczej dknanej w ramach PO KL. Autrzy pragną pdkreślić, iż niniejszy raprt dnsi się jedynie d diagnzy zawartej w PO KL z dnia 31 maja 2006 rku a nie w dkumentach źródłwych, na pdstawie których diagnza ta zstała przygtwana. Raprt w pierwszej klejnści prezentuje metdlgię badania. Następnie przedstawine zstały wniski z przeprwadznej zgdnie ze wskazaniami Raprtu Metdlgiczneg analizy według mdelu M. Prtera raz analizy SWOT. Na rzdział 5 składają się rekmendacje pdsumwujące analizę merytryczną diagnzy spłeczn-gspdarczej zawartej w PO KL. W dalszej części znajduje się pstulwane przez autrów uzupełnienie diagnzy spłeczn-gspdarczej. Ostatnim kmpnentem raprtu jest pdsumwanie w syntetycznej frmie dpwiedzi na pstawine pytania badawcze. W kntekście ceny metdy twrzenia dkumentów prgramwych najważniejsze są dwa spstrzeżenia. P pierwsze, PO KL planwane jest (jak i inne prgramy) na długi kres: d 2007 d 2013/15 rku. Knieczne jest zatem pstrzeganie prblemów w wymiarze dynamicznym, uwzględniającym zmiennść sytuacji gspdarczej Plski. Przykładw, myśląc trudnej sytuacji sób młdych wchdzących na rynek pracy, należy mieć świadmść, że wyż demgraficzny kwalifikujący się becnie d wskaźnikwej kategrii grupy wiekwej w ciągu najbliższych 7 lat ją puści, przesuwając się d wskaźnikwej kategrii Młdzi długtrwale bezrbtni przestaną być młdymi wskaźniki napływu d bezrbcia i pzstawania bez zatrudnienia w tej kategrii zmaleją w spsób biektywny, niezależnie d teg, czy i jakie działania na rynku pracy zstaną (lub nie) d tej grupy skierwane. Prblem knkretnych sób jednak pzstanie. V

6 P drugie c jest knsekwencją braku perspektywy dynamicznej diagnza PO KL kreślająceg zasady wdrażania EFS w Plsce funkcjnuje w derwaniu d innych prgramów peracyjnych, kreślających zasady wdrażania wsparcia ze strny UE, pchdząceg z pzstałych funduszy. Przy budwie dróg, przy renwacji zabytków kultury, przy mdernizacji infrastruktury teleinfrmatycznej, przy rewitalizacji budynków mieszkalnych i dzielnic miast, przy rzbudwie sieci wdciągw-kanalizacyjnych, przy rzwju bazy turystycznej itp. generwane będą nwe miejsca pracy przynajmniej w trakcie tych inwestycji. Nie są zatem niezbędne wydatki w ramach EFS, żeby siągnąć cel zwiększenia liczby miejsc pracy w gspdarce. Śrdki te są natmiast niezbędne, by wzrst zatrudnienia miał charakter trwały, a twrzenie miejsc pracy pdnsił stpień aktywnści zawdwej spłeczeństwa, pzim kapitału ludzkieg raz pzim rzwju przedsiębirstw. Główne spstrzeżenia autrów ewaluacji są następujące: 1. Diagnza zawarta w PO KL słusznie pdkreśla już w pierwszym zdaniu, iż największym wyzwaniem plskieg rynku pracy jest bardz niska stpa zatrudnienia i aktywnści zawdwej raz, twarzyszący im, zwiększający się zakres wykluczenia spłeczneg (głównie wykluczenia kmpetencyjneg). Wart pamiętać, że t właśnie dynamika stpy zatrudnienia i stpy aktywnści zawdwej zadecyduje skutecznści siągania przy pmcy EFS celów Strategii Lizbńskiej w perspektywie finanswej Ewaluatrzy za wartściwe uważają zawarte w PO KL mówienie bszaru aktywnej plityki rynku pracy wraz ze wskazaniem trendów i dniesień międzynardwych. Za wyróżniającą się precyzją sfrmułwań uznać należy część pświęcną wykluczeniu spłecznemu. Fragment pświecny kwestim chrny i prmcji zdrwia prpnuje prirytetyzację interwencji w knkretnym bszarze (mtywując t przydatnścią z punktu widzenia jakści zasbów pracy), wskazuje prblem (nie tylk bszar jeg występwania) raz adekwatnie kreśla najisttniejsze ptrzeby w tym kntekście. W całej diagnzie brak jednak dwłań d rli partnerów kmercyjnych i pzarządwych w realizacji zadań szerk rzumianej plityki spłecznej (w tym: plityki zatrudnieniwej raz plityki edukacyjnej). 3. Prgram w części diagnstycznej nie ma wymiaru reginalneg zaledwie dwa zagadnienia (samzatrudnienie raz w granicznym zakresie przy mówieniu grup w trudnej sytuacji na rynku pracy) w góle pdnszą kwestie zróżnicwania reginalneg. Knieczne wydaje się chćby graniczne wskazanie na zróżnicwania reginalne w średniej stpie bezrbcia, aktywnści zawdwej raz zatrudnienia na pzimie wjewódzkim (NUTS II). 4. Prgram pisuje bszary deficytwe, ale nie prblemy i ptrzeby w ramach tych bszarów. W tym kntekście kreślenie adekwatnści ceny ptrzeb i prpnwanych bszarów interwencji jest niemżliwe. Pmim precyzji sfrmułwań w części pświęcnej wykluczeniu spłecznemu brakuje pgłębinej diagnzy grup ryzyka scjalneg ze względu na skalę ptencjalnie niewykrzystywanych zasbów pracy w szczególnści: kbiet, młdzieży i długtrwale bezrbtnych. Pminięt niemal całkwicie prblem sób w wieku niembilnym (50+) raz sób zamieszkujących bszary wiejskie. 5. Obk braku pgłębinej diagnzy wielu grup spłecznych nie dknan diagnzy prblemów i ptrzeb sób pracujących, zatrudninych najemnie lub pracujących na własny rachunek raz pracdawców. Diagnza prjektu PO KL praktycznie w góle nie dnsi się d kwestii związanych z kształceniem ustawicznym w Plsce, ppytem pracdawców na usługi szkleniwe i dradcze (wpływające na adaptacyjnść zarówn pracwników jak i przedsiębirstw) ani d zagadnień dtyczących mżliwści i graniczeń infrastrukturalnymi w tym bszarze. 6. Wątpliwści budzi kwestia segmentacji prblemów w diagnzie. Obecnie sbn mawiane są szklenia jak spsób na restrukturyzację, kształcenie ustawiczne, aktywna plityka rynku pracy raz pzim wykształcenia spłeczeństwa, mim iż kwestie te dtyczą jedneg bszaru interwencji, wspólnych instrumentów raz de fact jedneg zagadnienia rynku pracy (kwestii dpaswania kmpetencji pracwników d zaptrzebwania pracdawców raz adaptacyjnści pracwników). 7. W pinii ewaluatrów wartściwe byłby przyłżenie większej wagi d kwestii związanych z pzycją kbiet na rynku pracy. Brakuje ukazania prblemów VI

7 dyskryminacyjnych i kwestii równych szans, c mże dziwić zważywszy, że Unia Eurpejska - szczególnie w przypadku Eurpejskieg Funduszu Spłeczneg pdchdzi d tych zagadnień z wielką pwagą. 8. Prgram w dniesieniu d czterech z pięciu pruszanych bszarów nie pdnsi w części diagnstycznej kwestii skali prblemów dla sytuacji spłeczn-gspdarczej. O ile w bszarze chrny zdrwia dbrze kreśln znaczenie zjawisk dla gólnej sytuacji spłeczn-gspdarczej, t w bszarze rynku pracy cytuje się przede wszystkim dane w parciu BAEL i w ujęciu relatywnym (udział prcentwy). Również w bszarze integracji spłecznej wszystkie dane mają charakter prcentwy, pdczas gdy kmpnent edukacyjny w góle nie kreśla skali analizwanych zjawisk. 9. Kmpnent dtyczący administracji publicznej chć wskazuje na bezwzględną skalę zjawisk, nie kreśla ich pwiązania z innymi bszarami. 10. Spójnść między diagnzą spłeczn-eknmiczną (część diagnstyczna PO KL) a strategią (prirytety) zachwiana zstała w przypadku działań związanych z adaptacyjnścią (brak p strnie diagnzy) raz działań związanych z ludnścią zamieszkującą bszary wiejskie (brak p strnie strategii). 11. Prgram w części diagnstycznej nie prgnzuje tendencji pza zacytwaniem szacunków dtyczących trendów demgraficznych i zasbów siły rbczej przygtwanych na kres prgramwania , gdzie zaktualizwan dane za lata Jedyne sfrmułwanie diagnstyczne dtyczące tendencji w kntekście zatrudnienia (str. 16 O ile w chwili becnej niski wskaźnik aktywnści nie stanwi wbec wyskieg pzimu bezrbcia bariery dla wzrstu zatrudnienia, t w przyszłści mże się t zmienić. ) pzstaje bez echa w pzstałych częściach dkumentu. Innym przykładem niebecnści dynamiczneg i elastyczneg ujęcia niektórych spraw i prcesów spłecznych raz eknmicznych, jest dstrzeganie rli prblemów startu młdeg pklenia na rynku pracy (których skala ze względów demgraficznych będzie malała), przy jednczesnym niedszacwaniu rsnącej wagi prblemu niedpaswań d rynku pracy starzejącej się generacji (c z tych samych pwdów nastąpi właśnie w nadchdzących latach). 12. W pinii ewaluatrów należałby zmdyfikwać analizę SWOT w taki spsób, by była analizą dynamiczną. Jej celem nie pwinn być bwiem jedynie zaprezentwanie (czy też syntetyczne przedstawienie w tabelce) charakterystyk wewnętrznych (silne i słabe strny) raz uwarunkwań zewnętrznych (szanse i zagrżenia). Chdzi raczej dstrzeżenie czy szanse mżna wykrzystać, a zagrżenim zapbiec, b trafiają na silne strny, czy też wbec zagrżeń sti się praktycznie bezradnym, a wykrzystanie szans uzależnine jest d refrm wewnętrznych i wyeliminwania isttnych słabści. Szanse i zagrżenia należy sknfrntwać ze słabściami i silnymi strnami w celu kreślenia prirytetwych bszarów zmian i interwencji, umżliwiających siągnięcie sukcesu wbec zdefiniwanych kryteriów. Późniejsze stwrzenie wskaźników dla działań ma na celu umżliwienie mnitringu realizacji teg scenariusza zmian. 13. Diagnza nie dnsi się d scenariuszy rzwju sytuacji w kraju becnych w na przykład w SRK lub w KPR. Nie ma dniesień d kniecznści zachwania elastycznści na różne warianty rzwju sytuacji w Plsce (np. skrajna wersja dekniunktury), ani na pjawianie się różnrdnych nwych wyzwań mniejszej i większej skali. T pwduje, iż mgą pjawić się bariery w dpaswywaniu działań finanswanych w ramach PO KL d rdzących się ptrzeb, np. niewiadme efekty zmian w wydajnści plskieg rlnictwa (pełne ujawnienie się ukryteg d tej pry bezrbcia na wsi k. 1,34 mln sób), czy ewentualne, długtrwałe skutki migracji młdeg pklenia. 14. Prgram nie zawiera mdelu makreknmiczneg wskazująceg na skutki interwencji w ramach EFS raz EFRR w Plsce, mim iż mdel taki jest rekmendwany przez Kmisję Eurpejską. Analizy wyknywane dla Plski przy użyciu metdlgii mdelwania HERMIN na ptrzeby prgramwania w perspektywie finanswej wskazywały, że przy zachwaniu becnej prduktywnści czynników prdukcji, napływ śrdków w ramach EFRR był w stanie wygenerwać ddatkw nawet 2,5 punktu prcentweg wzrstu PKB per capita w ciągu dwóch lat. Na pdstawie przedstawinych w części diagnstycznej PO KL statystyk, mżna stwierdzić (chć taki wnisek nie jest becny w prjekcie dkumentu), że gspdarka Plski VII

8 dyspnuje zasbem c najmniej 3 mln sób dtychczas nieaktywnych zawdw. Jeśli przyjąć, że średnia prduktywnść pracy w gspdarce pzstanie na c najmniej becnym pzimie (MPL=cnstans), przy względnie stałym współczynniku α (udział przychdów pracy w prdukcie krajwym) raz bez uwzględnienia efektów mnżnikwych i synergicznych, zwiększenie zasbów siły rbczej k. 3 mln sób przekłada się na ddatkwe 5,6 punktu prcentweg wzrstu gspdarczeg w tym kresie. 15. Prgram w części diagnstycznej nie daje pdstaw d kreślenia, czy wybrane bszary wsparcia wymagają interwencji ze śrdków EFS. Wskazane bszary prblemwe są znacznie szersze niż zakres prirytetów, a nie wskazan kryteriów eliminacji niektórych zagadnień (np. zagadnień związanych z imigrantami). Obszary interwencji wymagając niewątpliwie wsparcia ze śrdków publicznych raz spełniając najprawdpdbniej warunek kwalifikwalnści w ramach EFS nie zstały uzasadnine ani bazując na zasadzie kmplementarnści (uzupełniania wydatków krajwych śrdkami UE), ani bazując na zasadzie wartści ddanej (mżliwść ddatkwych efektów dzięki wsparciu EFS). Nie zstała zaprezentwana gradacja intensywnści zaptrzebwania na wsparcie, ani cena pzimów dcelwych mżliwych d siągnięcia jedynie przy finanswaniu krajwym. Zgdnie z zaleceniami dkumentów metdlgicznych partych dkumenty prgramwe KE, źródłami wartści ddanej uzasadniającej wsparcie w ramach EFS, mgą być: spójnść (zintegrwane, wielsektrwe pdejście d zagadnień rzwjwych), stabilnść (prgramy wielletnie), współpraca (partnerstwa) raz wiarygdnść (mnitring i ewaluacja). Prgramy pwinny kncentrwać się na bszarach innwacyjnych, ułatwiając pdejmwanie przedsięwzięć wyższym pzimie ryzyka raz stwarzając warunki dla sieciwania pmiędzy pdmitami. Z punktu widzenia zarządzania, prgramy pwinny twrzyć szersze i bardziej strategiczne pdejście d rzwiązywania prblemów spłecznych w parciu zasadę partnerstwa i elastycznść w dstswywaniu narzędzi d ptrzeb lkalnych. Wreszcie, dla efektywnej plityki reginalnej, należy w większym stpniu dceniać prces edukacji w rzwju reginów. Autrzy raprtu dwłują się d pwszechnych rekmendacji i prpnwanych rzwiązań dla administracji i służb publicznych (zwłaszcza w zakresie twartści na kntraktwanie przez pdmity zewnętrzne i zapewnienie warunków niezbędnych dla efektywnści i skutecznści świadczenia usług publicznych). VIII

9 1 Metdlgia Głównym źródłem infrmacji użytych d pracwania niniejszeg Raprtu cząstkweg były dkumenty i pracwania, pisujące zachdzące i prgnzwane prcesy spłeczneknmiczne, nie tylk w Plsce, ale również w całej Unii Eurpejskiej. Pnadt, ważną rlę degrały dane statystyczne pisujące prblematykę spłeczn-eknmiczną reginów, sektrów i kraju. Dane zstały zgrmadzne z raprtów GUS, MPiPS, MRR, Wrld Ecnmic Frum, Eurstat, KE itp. Pdstawwym narzędziem analizy danych jest mdel nardwych przewag knkurencyjnych M. Prtera. W wyniku analizy wyselekcjnwane zstały najważniejsze czynniki kreślające becną pzycję knkurencyjną Plski raz najważniejsze zjawiska, które będą w przyszłści kluczwe dla pprawy pzycji knkurencyjnej kraju. Drugim zastswanym narzędziem jest mdel analizy SWOT (Strengths-Weakneses- Opprtunities-Threats), pzwalający na ustalenie, czy diagnza sił, słabści, kazji i zagrżeń zawarta prjekcie Prgramu dpwiada kluczwym prblemm i mżliwścim charakterze strategicznym. Zadaniem pstawinym przed autrami teg raprtu był udzielenie dpwiedzi na następujące pytania badawcze: 1.1. Czy Prgram przedstawia właściwą strategię, pzwalającą sprstać wyzwanim, przed którymi sti kraj, reginy raz sektry bjęte przez PO KL? 1.2. Jakie są prblemy i ptrzeby w bszarach rynku pracy; zatrudnienia i integracji spłecznej; adaptacyjnści i rzwju zasbów ludzkich i przedsiębirstw; jakści edukacji i dstswania jej d wymgów rynku pracy; administracji publicznej; prfilaktyki, prmcji i chrny zdrwia zasbów ludzkich raz aktywizacji bszarów wiejskich, z uwzględnieniem specyfiki reginalnej? 1.3. Czy w Prgramie zdiagnzwan prblemy i ich przyczyny adekwatnie d ich znaczenia w sytuacji spłeczn-gspdarczej kraju i reginów? Jak mżna ulepszyć diagnzę i jak wpłynie t na zakres interwencji? 1.4. Jakie są silne i słabe strny raz szanse i zagrżenia w bszarach bjętych przez PO KL? (Należy zweryfikwać analizę SWOT) 1.5. Jakich trendów i zmian w sytuacji spłeczn-gspdarczej (w bszarach bjętych PO KL) należy się spdziewać w latach realizacji Prgramu? Czy Prgram jest adekwatny d prgnzwanych tendencji? 1.6. Czy wybrane bszary wsparcia wymagają interwencji publicznej? Jeżeli tak, t czy wskazane jest wsparcie w ramach EFS ze względu na ddatkwe efekty, których nie mżna siągnąć wyłącznie w ramach wsparcia ze śrdków krajwych? Przyjęte pdejście zakłada zastswanie pdejścia kmplementarneg uzupełniania rządweg prjektu Prgramu Operacyjneg Kapitał Ludzki. Na pdstawie zaprpnwanych w Raprcie Metdlgicznym technik analitycznych kreślne zstały kluczwe prcesy spłeczngspdarcze, które następnie prównan z wynikami diagnzy spłeczn-gspdarczej w PO KL. 2

10 2 Mdel przewag M. Prtera Pdstawwym narzędziem analizy jest mdel nardwych przewag knkurencyjnych M. Prtera. W wyniku tej analizy wyselekcjnwane zstały najważniejsze czynniki kreślające becną pzycję knkurencyjną Plski raz najważniejsze zjawiska, które będą w przyszłści kluczwe dla pprawy pzycji knkurencyjnej kraju. Mdel M. Prtera pzwala na syntetyczne ujęcie prcesów wewnętrznych raz czynników zewnętrznych w kntekście wyznaczania celów na pzimie strategicznym. Zgdnie z nim, spójnść spłeczn-gspdarcza jest funkcją czterech fundamentalnych czynników determinujących: czynników prdukcji (strna pdażwa rynków knsumpcyjnych), czynników ppytu (strna ppytwa rynków knsumpcyjnych), klastrów i przemysłów pwiązanych (ppyt i pdaż rynków pśrednich czy łańcuchów prdukcyjnych) raz uwarunkwań instytucjnalnych knsumpcji i prdukcji. Te cztery grupy determinant stanwią przesłanki dla decyzji i prcesów inwestycyjnych (w bszarze pstępu technlgiczneg, rzwju kapitału ludzkieg raz dstępnści kapitału), generując innwacje niezbędne dla wzrstu gspdarczeg i prcesu knwergencji, przy czym t właśnie pprawa dbrbytu stanwi spójnści spłecznej i rzwju. Przedstawia t schemat pniżej. SPÓJNOŚĆ SPOŁECZNA / ZRÓWNOWAŻONY WZROST Czynniki prdukcji Kapitał: Zasby naturalne i Kapitał ludzki Dstęp d kapitału finansweg Infrastruktura: Edukacyjna i Naukwa Administracyjna Fizyczna Klastry i przemysły pwiązane Masa krytyczna wykwalifikwanych prducentów Wspólne przygtwanie fert Obecnść instytucji ułatwiających współpracę, takich, jak: izby przemysłw-handlwe, rganizacje sektrwe, kmitety knsultacyjne sektra publiczneg i prywatneg Czynniki ppytu Zaawanswany i/lub wysk specjalistyczny ppyt (w tym sektra prywatneg), który antycypuje przyszły ppyt za granicą Kntekst przedsiębirstw Zachęty pdatkwe / subsydia nie zakłócające knkurencji Regulacje rządwe (m.in. praw knsumenckie, własnść intelektualna, crprate gvernance, praw upadłściwe) Inwestycje sektra prywatneg: B+R Szklenia Inwestycje kapitałwe Innwacje Knsekwencje dla gspdarki i zatrudnienia (prduktywnść zatrudnienie, wzrst PKB, specjalizacja sektrwa) Budwanie trwałych pdwalin prcesu knwergencji raz pzycji knkurencyjnej kraju (i reginów) nie mże być parte przykładw fakt, że w danym punkcie w czasie siła rbcza w tych reginach jest tańsza niż w krajach UE 15. Wyrównywanie się pzimów cen nie jest prcesem natychmiastwym, lecz nieuchrnnym. Utrzymujące się nierównwagi na pzimie płacwym stwarzają ddatkwe zachęty dla migracji, wzmacniając presję płacwą (szczególnie w sytuacji rsnącej liczby miejsc pracy) raz pwstrzymując wzrst prduktywnści pracy w tym reginie. Innymi słwy, przewaga knkurencyjna plegająca na tańszej sile rbczej jest w dłuższej perspektywie przewagą pzrną nawet jeśli pczątkw pzwala twrzyć miejsca pracy, dbija się niekrzystnie na prcesach mdernizacyjnych, a w knsekwencji na tempie wzrstu gspdarczeg. Pzycja knkurencyjna raz pdstawy stabilneg wzrstu nie mgą być również budwane w parciu t, że dany regin dyspnuje dużym rynkiem zbytu. Napływ inwestycji zagranicznych, chć w pczątkwej fazie wpłynie krzystnie na liczbę miejsc pracy, nie stwrzy mżliwści d rzwju sektrów wyskiej wartści ddanej, które są warunkiem sine qua nn twrzenia nwczesnej gspdarki partej na wiedzy. Rzwój lkalny stałby się bwiem funkcją rentwnści prduktwej, a nie realną emanacją zasbów ludzkich i spłecznych. Analiza dynamiczna perspektyw rzwju gspdarczeg raz mżliwści dla twrzenia miejsc pracy pzwala na wydrębnienie trzech klejnych etapów ewlucji krajów w kierunku stawania się gspdarką partą na wiedzy: 3

11 W pierwszym etapie, głównym źródłem przewagi knkurencyjnej raz szans eksprtwych są czynniki związane z dstępnścią czynników prdukcji t tania siła rbcza, zasby naturalne, duży ppyt lkalny lub wyska pdaż kapitału są właśnie czynnikami zachęcającymi zagranicznych inwestrów, jak również umżliwiają lkalnym prducentm skuteczne knkurwanie na światwych rynkach. Drugim etapem rzwju jest sytuacja, w której t inwestycje stanwią siłę napędwą prcesów gspdarczych. Osiągnięcie wyskiej efektywnści w prdukcji standardwych dóbr i usług staje się głównym źródłem przewagi knkurencyjnej. Z drugiej strny intensywny rzwój infrastruktury, przyjazna przedsiębircm administracja raz łatwiejszy dstęp d kapitału stwarzają warunki dla skkwej pprawy prduktywnści. W trzecim etapie, czynnikiem rzwju jest innwacyjnść. Dminującym źródłem pzycji knkurencyjnej na tym etapie jest zdlnść d generwania nwych, zaawanswanych technlgicznie prduktów, w parciu specyficzne strategie rzwju i benchmarking wbec rzwiązań światwych. Głównymi czynnikami umżliwiającymi siągnięcie teg etapu jest wyska jakść zarządzania, rzwój śrdków badawczych i naukwych (w pwiązaniu z ptrzebami bizneswymi) raz przede wszystkim zdlnść przedsiębirstw d frmwania pgłębinych sieci i klastrów. W spsób czywisty, przejścia pmiędzy pszczególnymi etapami mają charakter rzmyty występwać mgą na raz wszystkie trzy etapy. Isttą jest zatem kreślenie, który z nich ma dminujący wpływ na kształtwanie pzycji knkurencyjnej jej przejawy widać przede wszystkim w strukturze sektrwej napływu inwestycji raz strukturze prduktwej eksprtu. Jeśli przeanalizwać strukturę sektrwą napływu inwestycji zagranicznych d Plski, mżna zabserwwać, iż tańsza niż w krajach UE15 siła rbcza wciąż bywa czynnikiem mtywującym inwestycje zagraniczne. Twrzenie specjalnych stref eknmicznych raz ułatwienia związane z dstarczeniem niezbędnej infrastruktury (najczęściej chdzi drgi i uzbrjenie działek) wciąż pwdują, iż wiele firm decyduje się na umieszczenie prdukcji w Plsce. Czynnikami determinującymi te decyzje są z jednej strny pżądana jakść infrastruktury raz ułatwień administracyjnych, a z drugiej dstępnść siły rbczej. W przypadku sektrów dóbr knsumpcyjnych duże znaczenie ma również wielkść rynku lkalneg. Wart jednak pdkreślić, że w reginach Plski, gdzie becnie napływ takieg kapitału jest bardziej intensywny, bserwuje się prblemy ze znalezieniem dpwiedniej liczby nisk wykwalifikwanych pracwników skłnnych pracwać za prpnwane stawki. Niska mbilnść gegraficzna pracwników raz kncentracja zakładów prdukcyjnych (wynikająca z knstrukcji instrumentu, jakim są specjalne strefy eknmicznej) częst stanwi przeszkdę w skutecznym zrealizwaniu takich inwestycji w harmngramwanym czasie. Przykłady takie jak specjalne strefy eknmiczne w gminach wjewództwa zachdnipmrskieg wskazują na t, że przy wciąż dużym zaintereswaniu inwestrów należy stwrzyć mdel skuteczneg zapewniania zasbów pracy niezbędnych d wykrzystania takich szans. Równległe prwadzenie inwestycji infrastrukturalnych i działań aktywizacyjn-integracyjnych jest jedynym skutecznym rzwiązaniem generującym krzyści dla spłecznści lkalnych tak w krótkim jak i w dłuższym kresie. W ciągu statniej dekady pjawił się jednak również bardz wiele inwestycji w sektrach wyskiej wartści ddanej (bankwść, ubezpieczenia, IT, telekmunikacja, knsulting, itp.), które bazują na zupełnie innych charakterystykach. Jakść infrastruktury raz przyjaznść tczenia biznesweg wciąż dgrywają rlę, lecz kluczwe są dwa czynniki: dstępnść wykształcnych pracwników przyczyniających się d wzrstu wartści ddanej ferwanych prduktów i usług raz rynek zbytu (zarówn Business-T-Business jak i Business-T- Cnsumer), dla któreg isttny jest nie tyle bezwzględny rzmiar, c względne wysublimwanie gustów i ptrzeb klientów prdukty ubezpieczenia na życie ferwane są zarówn w Plsce jak i w Czechach, pnieważ w tych krajach bywatele dstrzegają ptrzebę ich zakupu niezależnie d dziesięcikrtnej różnicy w wielkści ppulacji między tymi krajami. Jeśli pd uwagę wziąć pzycję eksprtwą Plski, t w ciągu statnich lat bardz zmieniła się struktura eksprtu d tradycyjnych liderów sektrwych takich jak żywnść, meble, zabawki, 4

12 mtryzacja czy wyrby knfekcyjne (razem pnad 70% eksprtu) zaczęły dłączać usługi (stała dynamika wzrstu na pzimie 350% rcznie). Pwstające w Plsce centra usługwe pzwalają na światwą sprzedaż lkalnych usług na wewnętrzne ptrzeby kncernów międzynardwych lub na zewnętrzne ptrzeby ich klientów. C więcej, cały sektr przedsiębirstw eksprtujących stał się mniej wrażliwy na wahania kursu złtówki, będąc w stanie dstswać się d prcesów aprecjacyjnych nawet w skali rku. I t właśnie przedsiębirstwa eksprtujące rzpczęły falę prcesów inwestycyjnych w becnym kresie kniunktury, c wskazuje na wyski stpień rentwnści ich działań. Te czynniki razem świadczą budwaniu relacji bizneswych na bazie jakści, a nie tylk ceny ferwanych prduktów jednym z najisttniejszych wymiarów jakści jest elastycznść wbec ptrzeb klienta i umiejętnść adaptacji d trendów światwych. Oczywiście pisane pzytywne tendencje trudn traktwać w kategriach zakńczneg prcesu nie bjęły wszystkich przedsiębirstw (nawet tylk w sektrze eksprtwym). Stąd knieczne są działania wspierające przedsiębirców w uświadamianiu sbie charakterystyk tych prcesów ewlucyjnych raz finanswaniu adaptacyjnści i innwacyjnści. Nie ulega jednak wątpliwści, że w chwili becnej pdstawą eksprtu są nie tylk tanie, nisk przetwrzne, prste prdukty, ale także pwstająca stabilna baza klientów na prdukwane w Plsce dbra i usługi. Wart przy tym pdkreślić, że w tradycyjnych sektrach eksprtwych, tzw. współczynnik względnej przewagi knkurencyjnej RCA wynsił średni 0,34, pdczas gdy dla nwych sektrów eksprtwych wynsi średni k. 0,78 (gdzie 1 znacza, że dany kraj jest tak knkurencyjny jak reszta świata) 1. Na pdstawie teg skrótweg szkicu mżna kreślić, że Plska puściła już pierwszy etap rzwju, prezentując cechy kraju, gdzie rzwój determinwany jest prcesami inwestycyjnymi (etap drugi). Sama dstępnść taniej siły rbczej nie jest czynnikiem wystarczającym d utrzymania czy też zwiększenia tempa napływu inwestycji zagranicznych instrumenty w pstaci specjalnych stref eknmicznych lub inwestycji w jakść infrastruktury dzięki EFRR stanwią warunek sine qua nn stymulwania zaintereswania nwych inwestrów raz rzszerzenia zakresu działań już w Plsce becnych firm międzynardwych. T jednak również nie jest warunkiem wystarczającym. Ostatnie dwa lata przynisły pewne zmiany w pdaży siły rbczej mżliwści emigracyjne raz pprawa kniunktury w kraju pwdują, że zapewnienie stałeg dpływu pracwników wymaga craz bardziej aktywnej plityki ze strny państwa. We wcześniejszych latach sby niskich kwalifikacjach, których pdaż przewyższała ppyt, były zachęcane różnymi instrumentami plityki spłecznej d dezaktywizacji na rynku pracy wcześniejsze emerytury, system wsparcia KRUS na bszarach wiejskich raz pasywna i reaktywna pmc spłeczna stwarzały warunki dla trwałeg puszczania rynku pracy przez sby w wieku prdukcyjnym i zdlne d pracy. W becnej sytuacji, gdzie lkalnie pdaż takich pracwników mże być niewystarczająca, rdzi się ptrzeba kntraktu scjalneg i intensywnych działań aktywizacyjnych (lub reaktywizacyjnych). Jedyną dstępną alternatywą jest wspieranie nasilającej się presji płacwej przy lkalnym i sektrwym niedbrze pracwników, c nie twrzy warunków dla intensyfikacji rzwju gspdarczeg alb wzrstu liczby miejsc pracy, czyli celów Strategii Lizbńskiej. Dzięki wyskiemu wykształceniu sób młdych raz wyskiej mbilnści zawdwej wykształcnych sób w wieku średnim Plska dyspnuje ptencjałem umżliwiającym rzpczęcie przechdzenia w etap trzeci. Nie jest t jednak prces zakńczny, a przyspieszenie jeg tempa stwrzy przesłanki dla skku charakterze cywilizacyjnym. Duża dynamika rzwju sektrów wyskiej wartści ddanej raz pprawiająca się stpniw jakść zarządzania stanwią z jednej strny przesłanki dla intensyfikacji prcesu ewlucji, ale z drugiej czywiste bszary interwencji dla plityki gspdarczej. Warte wyekspnwania jest ujęcie zagadnień związanych z technlgią. Kluczem d zrzumienia rli technlgii w prcesie ewlucji jest stwierdzenie, że nie istnieje zjawisk kreślane mianem sektra niskiej technlgii istnieją tylk firmy, które z dstępnych technlgii nie krzystają. Prcesy zachdzące w sektrach eksprtwych dpwiadają właśnie temu stwierdzeniu, pnieważ bserwwana wyska rentwnść w sektrach prduktów prstych mżliwa jest d siągnięcia w trwały spsób tylk przy zastswaniu 1 Jedyny sektr eksprtwy, dla któreg wartść współczynnika RCA przekracza 1 t bursztyn i inne kamienie nieszlachetne. Badania dtyczące główneg partnera handlweg Plski, czyli UE 15. 5

13 technlgii umżliwiających jednczesny wzrst prduktywnści raz stymulację innwacyjnści. W knsekwencji, na pdstawie rzumwania parteg kryterium budwania pdstaw dla trwałeg wzrstu raz realnej pzycji knkurencyjnej, budwanie strategii rzwjwej musi się dbywać w parciu czynniki pzwalające na uzyskanie synergii, a nie wyeksplatwanie łatw dstępnych zasbów. Przyjmując za punkt wyjścia strategiczne wytyczne UE na rzecz wzrstu i zatrudnienia raz krzystając z mdelu przewag knkurencyjnych M. Prtera kreśln trzy główne sie prblemów: kmpetencje siły rbczej (niespdziewany bm edukacyjny, szóste miejsce Plski na świecie pd względem liczby studentów na tysiąc mieszkańców), niewykrzystane jak dtąd zasby (bardz niska aktywnść zawdwa stwarzająca mżliwści dla pzyskania k. 3 mln nwych pracwników). stwrzenie warunków prmujących efektywnść w usługach publicznych (niski stpień twarcia służb publicznych na partnerstwa raz wyska aktywnść pdmitów pzarządwych i ptencjał pdmitów kmercyjnych umżliwiają realne rzszerzenie ferty i zwiększenie jej pdaży w ramach dstępnych śrdków finanswych). Pierwsze wymaga świadmeg i spójneg mdelu kształcenia przez całe życie (LLL Life Lng Learning), by stymulwać rsnące kmpetencje pracwników w Plsce. Wartym wyekspnwanie jest stwierdzenie, że w kntekście wsparcia w ramach EFS, jeśli mwa adaptacyjnści przedsiębirstw i stymulwaniu ich rzwju, również mówimy przede wszystkim pdnszeniu kmpetencji przedsiębirców i instytucji tczenia biznesweg, w tym firm dradczych i szkleniwych (m.in. w zakresie zarządzania zmianą, HRM, budwanie wartści firmy w parciu zarządzanie strategiczne). Drugie wymaga kmpleksweg wpływania na grupy zagrżne wykluczeniem spłecznym, integracji spłecznej sób trwale nieaktywnych raz dezaktywizujących się (w tym tzw. ukryte bezrbcie na bszarach wiejskich i długtrwale bezrbtni na bszarach pst-pgr) raz stwrzenie spójneg i kmpleksweg mdelu aktywizacji zawdwej sób niepełnsprawnych (k. 3,5 mln sób w wieku prdukcyjnym w Plsce). P trzecie wreszcie, warunkiem zapewniania skutecznści i efektywnści w usługach publicznych jest pwiązanie finanswania z zadaniami (a nie instytucjami je wyknującymi) raz kierwanie się właściwie zdefiniwanym kryterium efektywnści w prcesie alkacji śrdków. Wzajemną relację tych si przedstawia schemat bk. C bardz isttne, te trzy kierunki mają charakter ściśle kmplementarny. Aktywizacja zdiagnzwanych grup sób nieaktywnych zawdw raz integracja spłeczna pprzez rynek pracy mają na celu zwiększenie zasbu siły rbczej w tym prawdpdbnie również sób niskich kwalifikacjach. Obszar kształcenia, chć bazuje na siągnięciach grup sprawnie funkcjnujących na rynku pracy, dwłuje się d systemweg traktwania kwestii edukacji szklnej i kształcenia pzaszklneg (w tym przede wszystkim kształcenia ustawiczneg). Szklenia dla sób bezrbtnych czy staże u pracdawców nie są tylk instrumentami aktywnej plityki rynku pracy, lecz przede wszystkim działaniami ddziałującymi na pzim kapitału ludzkieg beneficjentów. Zapewnienie sprawneg i efektywneg Efektywnść usług publicznych systemu łącząceg działania w sferze integracji spłecznej, aktywizacji zawdwej i edukacji stanwi warunek sine qua nn zapewnienia realizacji celów stawianych przed PO KL. MPL L Kmpetencje Zasby 6

14 Przy realizacji zadań kreślnych w pierwszych dwóch bszarach szczególnie ważne jest zrzumienie prmwanych przez KE i śrdwiska eksperckie 2, że w myśl zasady subsydiarnści raz wartści ddanej dzięki finanswaniu Wspólnty, t władze lkalne dpwiadają za realizację inicjatyw i prgramów spłecznych w parciu ptencjał partnerów spłecznych, a nie pprzez zapewnienie etatów w pdległych placówkach publicznych. Ptencjał finanswy zamrżny w ksztach utrzymania tych instytucji nie służy bezpśredni rzwiązywaniu prblemów spłecznych związanych z bezrbciem, bezczynnścią i bezradnścią. Z drugiej strny, na pzimie lkalnym, samrząd mże się dwłać d zasbów wielu partnerów, by sprawniej realizwać pwierzne mu zadania i mbilizwać dstępny ptencjał. Pdstawwymi warunkami dla efektywneg wykrzystania dstępnych śrdków są bwiem: spójnść (zintegrwane, wielsektrwe pdejście d zagadnień rzwjwych), stabilnść (prgramy wielletnie), współpraca (partnerstwa) raz wiarygdnść (mnitring i ewaluacja). Prgramy pwinny kncentrwać się na bszarach innwacyjnych, ułatwiając pdejmwanie przedsięwzięć wyższym pzimie ryzyka raz stwarzając warunki dla sieciwania pmiędzy pdmitami. Z punktu widzenia zarządzania, prgramy pwinny twrzyć szersze i bardziej strategiczne pdejście d rzwiązywania prblemów spłecznych w parciu zasadę partnerstwa i elastycznść w dstswywaniu narzędzi d ptrzeb lkalnych. Wreszcie, dla efektywnej plityki reginalnej, należy w większym stpniu dceniać prces edukacji w rzwju reginów. 2 The Addend Value f Structural Funds: A Reginal Perspective, Jhn Batchler and Sandra Taylr, Eurpean Plicies Research Centre, IQ-Net Reprt n the Refrm f the Structural Funds, University f Strathclyde, czerwiec

15 3 Analiza SWOT Kmpnent diagnstyczny prjektu PO KL zakńczna jest analizą SWOT prpnwaną przez Zlecająceg. W tej części raprtu przedstawina zstała cena pprawnści wyknania analizy z metdlgiczneg punktu widzenia. Na jej pdstawie zaprpnwan ugólnienie przedstawinych elementów w prjekcie PO Kapitał Ludzki sił, słabści, szans i zagrżeń raz przeprwadzn pełną, zdynamizwaną analizę, w parciu niezależną diagnzę spłeczn-gspdarczą. 3.1 Metdlgia analizy SWOT Analiza SWOT jest jedną z pdstawwych technik analitycznych, stswaną najczęściej d analizy wewnętrzneg i zewnętrzneg śrdwiska daneg przedsięwzięcia. Wynik tej analizy jest pdstawą planwania strategiczneg i stanwi punkt wyjścia d pracwywania prgramów peracyjnych. Metda ta plega na analizie silnych i słabych strn raz szans i zagrżeń związanych z danym biektem. Nazwa metdy pchdzi d angielskich słów dpwiadających czterem wyżej wspmnianym aspektm analizy (Strenghts, Weaknesses, Opprtunities, Threats). Wyniki analizy są przedstawiane w frmie macierzy, w której wypunktwane zstają słabe i mcne strny reginu/sektra raz szanse i zagrżenia dla jeg rzwju. Delitte wykrzystuje w swjej praktyce ewaluacyjnej zmdyfikwaną analizę SWOT ( Frwardlking SWOT ) kncentrującą się wyłącznie na zagadnieniach charakterze strategicznym (przyszłściwym). Pdejście t przedstawia schemat pniżej. Dzięki takiemu pdejściu mżliwe jest stwrzenie w dkumentach prgramwych ram analizy bejmujących kluczwe zagadnienia ze strategiczneg punktu widzenia, z uwzględnieniem ich wzajemnej relacji raz specyfiki na tle innych krajów UE. W knsekwencji, analiza SWOT pwinna stanwić pdstawę d kreślenia bszarów prirytetwych z punktu widzenia interwencji państwa. Duża zdlnść d mbilizwania zasbów Wpływ pzytywny Mcne strny Kluczwe szanse Wyjątkwe na tle innych państw Pwszechne dla innych państw Wlna ewlucja Szybka ewlucja szanse zagrżenia Słabe strny Kluczwe zagrżenia mcne strny Wykrzystanie mcnych strn d realizacji szans Wykrzystanie mcnych strn d neutralizacji zagrżeń Mała zdlnść d mbilizwania zasbów Element becny w pprzednim kresie prgramwania Wpływ negatywny słabe strny Kniecznść pprawy słabych strn Inwestycje w stwrzenie szans rzwjwych Nwy element analizy SWOT tematy prirytetwe 8

16 Celem analizy SWOT nie pwinn być zaprezentwanie (czy też syntetyczne przedstawienie w tabeli) charakterystyk wewnętrznych (silne i słabe strny) raz uwarunkwań zewnętrznych (szanse i zagrżenia). Chdzi raczej dstrzeżenie czy szanse mżna wykrzystać a zagrżenim zapbiec, b trafiają na silne strny, czy też wbec zagrżeń analizwany biekt sti praktycznie bezradny, a wykrzystanie szans uzależnine jest d refrm wewnętrznych i wyeliminwania isttnych słabści. Szanse i zagrżenia należy sknfrntwać ze słabściami i silnymi strnami w celu kreślenia prirytetwych bszarów zmian i interwencji, umżliwiających siągnięcie sukcesu wbec zdefiniwanych kryteriów. Późniejsze stwrzenie wskaźników dla działań ma na celu umżliwienie mnitringu realizacji teg scenariusza zmian. W tym kntekście szczególnie isttny jest prces kreślania tematów prirytetwych na pdstawie macierzy. Obszar, w którym przecinają się przestrzenie słabści (w wymiarze wewnętrznym) i zagrżeń (w wymiarze zewnętrznym) jest kluczwym z punktu widzenia kreślania prirytetów działania t tam najbardziej knieczne jest pdjęcie inicjatyw zmierzających w kierunku stwrzenia szans rzwjwych. W innym przypadku nawet wykrzystanie szans pprzez zmbilizwanie w tym kierunku silnych strn nie przyniesie satysfakcjnujących rezultatów z punktu widzenia rzwju spłeczneg raz plityki gspdarczej. Dla przeprwadzenia analizy SWOT by umżliwić kreślenie c jest charakterystyką wewnętrzną, a c zewnętrzną - knieczne jest kreślenie biektu tej analizy. W przypadku dkumentu tak strategiczneg, jak prgram peracyjny biektem analizy pwinna być Plska. W kntekście prgramu kreślająceg zasady absrpcji śrdków z Eurpejskieg Funduszu Spłeczneg, ptyką analizy pwinna być sytuacja na rynku pracy tak z punktu widzenia sób bezrbtnych, jak i z punktu widzenia sób pracujących, pracdawców, a także sób nieaktywnych na rynku pracy, ze szczególnym uwzględnieniem w tej grupie sób zagrżnych wykluczeniem lub już pzbawinych mżliwści pełneg uczestniczenia w spłeczeństwie w jakimklwiek bszarze. Zatem biektem dla analizy SWOT w Prgramie Operacyjnym Kapitał Ludzki pwinna być sytuacja spłeczngspdarcza w Plsce w kntekście prcesów na rynku pracy. Kierując się takim pdejściem dknan ceny analizy SWOT zamieszcznej w prjekcie PO KL. 3.2 Uwagi d analizy SWOT zawartej w prjekcie PO KL Zdefiniwane w analizie SWOT bszary na pzimie nazewnictwa dpwiadają strategii zawartej w prgramie peracyjnym, rzumianej w kategriach prirytetów. Dla Prirytetu I Zatrudnienie i integracja spłeczna raz Prirytetu VI Rynek pracy twarty dla wszystkich raz prmcja integracji spłecznej mżna znaleźć dniesienia w bszarach Dstswanie zasbów pracy d zmieniająceg się rynku pracy, Przeciwdziałanie wykluczeniu spłecznemu raz System edukacji i szkleń. Dla Prirytetu II Rzwój zasbów ludzkich i ptencjału adaptacyjneg przedsiębirstw raz Prirytetu VII Reginalne kadry gspdarki elementy analizy mżna znaleźć w tych samych bszarach ( Dstswanie zasbów pracy d zmieniająceg się rynku pracy, Przeciwdziałanie wykluczeniu spłecznemu raz System edukacji i szkleń ). Dla Prirytetu III Wyska jakść edukacji raz Prirytetu VIII Rzwój wykształcenia i kmpetencji w reginach dniesienia znajdują się w bszarze System edukacji i szkleń raz Dstswanie zasbów pracy d zmieniająceg się rynku pracy. Dla Prirytetu IV Dbre państw elementy zawart w bszarze Administracja publiczna i partnerstw. Wreszcie dla Prirytetu V Prfilaktyka, prmcja i ppraw stanu zdrwia spłeczeństwa elementy analizy znajdują się w bszarze Sektr chrny zdrwia. Jeśli chdzi Prirytet IX Aktywizacja bszarów wiejskich zagadnienie t pjawia się tylk raz i tylk w kntekście Dstswania zasbów pracy d zmieniająceg się rynku pracy. Syntetycznie przedstawia t zestawienie tabela pniżej. Prównanie liczby dniesień w analizie SWOT d każdeg zaprpnwanych prirytetów wskazuje na kncentrację w analizie SWOT na pewnych bszarach kncentracja ta wynika zarówn z zawartści jak i kmpzycji diagnzy 3. Nie ma w niej wydzielnej części pświęcnej sytuacji czy też deficytm na bszarach wiejskich, pdczas gdy uwagi dtyczące ich specyfiki rzprszne są p całej części diagnstycznej prjektu PO KL. Pza tym, nie wskazan w diagnzie na ile prblemy i ptrzeby 3 W tej sekcji ilekrć pjawia się dniesienie d diagnzy, chdzi część diagnstyczną raz uzasadnienia prirytetów w prjekcie PO KL. 9

17 sób zamieszkujących tereny wiejskie (pnad jedna trzecia spłeczeństwa) różnią się d prblemów i ptrzeb pzstałych bywateli. Prirytet I i VI Prirytet II i VII Prirytet III I VIII Prirytet IV Prirytet V Prirytet IX Dstswanie zasbów pracy d zmieniająceg się rynku pracy Przeciwdziałanie wykluczeniu spłecznemu System edukacji i szkleń Administracja publiczna i partnerstw Sektr chrny zdrwia Liczba dniesień łącznie Analiza zestawienia w tabeli wskazuje jak bardz psegmentwane zstały zarówn diagnza spłeczn gspdarcza i analiza SWOT i jak ta segmentacja nie przystaje d pdziału na prirytety w ramach strategii zawartej w PO KL. Przykładw: mim iż publiczne służby zatrudnienia, pmcy spłecznej raz edukacyjne stanwią element administracji raz pwinny stanwić partnera dla rganizacji bywatelskich, kwestie te w góle nie zstały włączne w Prirytety I raz VI, II raz VII, ani III raz VIII na pzimie analizy SWOT. Mim iż wykluczenie spłeczne pzstaje w silnym związku z sektrem chrny zdrwia w niektórych przynajmniej bszarach (takich jak na przykład sby niepełnsprawne mtrycznie i umysłw lub prblem alkhlizmu i jeg skutków w Plsce), kwestie te pzstały w analizie SWOT niepwiązane. Mim iż wielkrtnie pdkreślane są braki kadrwe i kmpetencyjne administracji publicznej, nie widać wyraźneg pwiązania z systemem szkleń i edukacji. Mim iż jednym z najczęściej stswanych wbec sób bezrbtnych instrumentów aktywizacji są szklenia, w ramach systemu szkleń i edukacji uwzględnin tylk jeden element dnszący się d Prirytetów I raz VI. Bardz isttnym brakiem zaprpnwanej analizy jest marginalizwanie kwestii związanych z adaptacyjnścią przedsiębirstw. Elementów w tym bszarze (Prirytety II i VII) jest nieprównywalnie mniej niż przykładw dla Prirytetów I i VI. Przede wszystkim jednak, analiza SWOT praktycznie w góle nie dnsi się d czynników zewnętrznych jedynym wyjątkiem jest uwzględnienie starzenia się spłeczeństwa (w kategrii zagrżenia) raz emigracji pracwników (mylnie w kategrii szansy, zamiast jak zagrżenie). Nie uwzględnin szans wynikających z finanswania w ramach EFRR raz napływu inwestycji zagranicznych. Nie uwzględnin również zagrżeń związanych z rzwjem innych krajów Eurpy Śrdkwej i Wschdniej i ptencjalneg dpływu inwestycji z Plski w kierunku krajów niższych ksztach pracy (np. Rumunia, Bułgaria). Szczegółwe uwagi d przedstawinej w prjekcie analizy SWOT znajdują się pniżej. Ilekrć mwa w tej części diagnzie, dniesienia dtyczą Rzdziału 1 PO KL. Oceniając pprawnść pszczególnych elementów analizy SWOT PO KL stswan dwa kryteria: czy dane stwierdzenie znajduje pdstawy w diagnzie raz, czy przykładw silna strna jest w rzeczywistści siłą, a nie szansą (czyli, czy pszczególne elementy zstały właściwie umieszczne w macierzy SWOT). Taka cena ma zatem wymiar wyłącznie metdlgiczny i nie dnsi się d meritum te kwestie przedstawine zstały sekcji Ugólnienie analizy SWOT. 10

18 MOCNE STRONY: DOSTOSOWANIE ZASOBÓW PRACY DO ZMIENIAJĄCEGO SIĘ RYNKU PRACY: Ppularyzacja dsknalenia zawdweg wśród części sób pracujących; Pprawnie zdiagnzwana silna strna, chć merytrycznie dnsi się d aspiracji zawdwych i edukacyjnych, a nie jej wyrażenia, czyli samej ppularyzacji dsknalenia zawdweg. Pza tym, kreślenie wśród części sób pracujących sugeruje, że u pzstałych taka zmiana w pstawie nie zaszła, c stanwi słabść plskich zasbów pracy w knsekwencji z siły wynika słabść, a t nie pwinn mieć miejsca w analizie SWOT. Przede wszystkim jednak, jeśli dsknalenie zawdwe ma być rzumiane jak pprawianie kmpetencji przez sby pracujące (kształcenie ustawiczne), jak wskazan w diagnzie, jest t ewidentnie słaba strna (patrz: Niska skala kształcenia ustawiczneg, szczególnie wśród pracwników najbardziej zagrżnych pasywnścią starszych, nisk wykształcnych pniżej). Rsnąca zdlnść d pdejmwania pracy w nwych dziedzinach i sekcjach szczególnie przez sby młde; Sfrmułwanie głębk niejasne, niewiadm czy przyprządkwać je d czynników wewnętrznych (rsnące kmpetencje sób młdych umżliwiające im pdjęcie pracy w jakiś sektrach), czy też zewnętrznych (rsnący ppyt na pracwników młdych w tych sektrach). Nie wiadm również, jakie dziedziny i sekcje chdzi (sektry wyskiej wartści ddanej? ICT?). Przede wszystkim jednak, w tak zdiagnzwanej mcnej strnie kryje się zagrżenie dyskryminacji i intensyfikacji wykluczania z rynku pracy sób z innych kategrii wiekwych. Rzwój zatrudnienia w sektrze prywatnym; Przy takim sfrmułwaniu, nie jest jasne, c miałby stanwić faktyczną siłę pracdawcy sektra prywatneg gtwi zatrudniać, czy pracwnicy wcześniej z jakiś pwdów niechętni pracy w sektrze prywatnym? Pza tym, ten element nie dnsi się de fact ani d pstaw, ani d zasbów trudn zatem dstrzegać w nim mcną lub słabą strnę. Rzwój umiejętnści infrmatycznych i wykrzystywania technik infrmatycznych w przedsiębirstwach; Pdbnie w tym przypadku: autrzy prawdpdbnie dnszą się d mdernizacji p strnie przedsiębirstw raz wzrstu kmpetencji p strnie pracwników sam sfrmułwanie jest jednak niejasne, a właściwe mcne strny znajdują się w bszarze kmpetencji pracwników i zdlnści adaptacyjnych przedsiębirstw. Rzwój elastycznych frm zatrudnienia, pracy tymczaswej, samzatrudnienia Diagnza PO KL zawiera szczegółwe wyjaśnienie, czemu elastyczne frmy zatrudnienia nie są właściwym rzwiązaniem dla plskieg rynku pracy (str. 11), więc stwierdzenia te są niespójne. Przede wszystkim jednak, nie jest t mcna strna (jakiś zasób, którym plski rynek pracy dyspnuje teraz), lecz szansa (prces zmian, który mże przyczynić się d pprawy sytuacji). Relatywnie wyska aktywnść kbiet w wieku lat; Relatywnie wbec jakieg pzimu dniesienia? Celów Strategii Lizbńskiej? Sfrmułwanie niejasne siłą jest zasób kbiet aktywnych zawdw w wieku lat, czy też chdzi jakąś zmianę pstaw i aspiracji? Jeśli autrzy mieli na myśli pierwszą pcję, zasbem (wykrzystanym bądź nie) są jeszcze inne grupy jeśli rla kbiet jest szczególna, należy t wyekspnwać. Jeśli chdził pcję drugą, mwa szansie (pdbnie jak w pwyższych przypadkach). Odchdzenie d mniej skutecznych (rbty publiczne) prgramów APRP; Pwstawanie prgramów mających pmóc kreślnym grupm bezrbtnych pdbnych prblemach, dbór dpwiednich narzędzi. W tych dwóch elementach, słwami kluczwymi są wzrst efektywnści raz rzwój narzędzi aktywizacji zawdwej. Obie kategrie stanwią szansę, a nie siłę. Silną strną byłby stwierdzenie wyska efektywnść APRP, dla któreg jednak brak uzasadnienia w diagnzie (str pdają przesłanki d przeciwneg stanwiska). PRZECIWDZIAŁANIE WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU: 11

19 Pwstanie szeregu prawnych regulacji na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu spłecznemu, prmujących: aktywizację raz integrację zawdwa i spłeczną, partnerstw publiczn-spłeczne, strategiczne myślenie w plityce spłecznej; Pdbnie jak w pwyższej uwadze, chdzi efektywnść raz rzwój narzędzi (w tym przypadku instrumentów integracji spłecznej). Są t szanse, a nie mcne strny. Jeśli chdzi myślenie strategiczne w plityce spłecznej, diagnza wskazuje na stan przeciwny i znaczącą słabść, szczególnie w wymiarze instytucjnalnym (str ). Istniejąca sieć prfesjnalnych samrządwych instytucji pmcy spłecznej i rynku pracy; Istnienie metd i narzędzi pracy ze śrdwiskiem lkalnym, grupami i sbami; Diagnza wskazuje na wielwymiarwe deficyty samrządwych instytucji pmcy spłecznej (str. 27) raz rynku pracy (str. 20), szczególnie w skali lkalnej w tym sensie analiza SWOT jest niespójna z diagnzą. Niespójna jest również ze strategią (Prirytet I) jakie jest uzasadnienie dla rzwijania czegś, c już dziś stanwi mcną strnę Plski? Fakt, że jakaś rzwiązanie istnieje, nie świadczy tym, że stanwi t siłę zdlną zmierzyć się z szansami i zagrżeniami. Pzytywny klimat dla budwania partnerstwa publiczn-spłeczneg; Diagnza (na str wskazuje) na wiele pwdów, dla których klimat dla partnerstwa publiczn spłeczneg mżna by kreślić jak negatywny. Pza tym, klimat jest raczej pjęciem z kategrii szansa-zagrżenie (czynnik zewnętrzny) niż silna-słaba strna (czynnik wewnętrzny). Rzwój kmpetencji sektra pzarządweg, reprezentująceg prawa i interesy grup spłecznych raz budująceg sieć usług spłecznych. Jeśli kmpetencje sektra pzarządweg są w cenie autrów wyskie już dziś, stanwi t siłę rzwój w przyszłści jest szansą. SYSTEM EDUKACJI I SZKOLEŃ: Wyski współczynnik sklaryzacji; Niski dsetek sób wypadających z systemu edukacji; Pprawnie zdefiniwane mcne strny. Rzwój szklnictwa wyższeg i wzrst wskaźnika sklaryzacji na pzimie wyższym; Pdbnie jak w pprzednich przypadkach: nie jest t stan na dziś, lecz prces, a więc szansa, a nie mcna strna. Autnmia szkół wyższych; Nie jest jasne ani na pdstawie diagnzy, ani z pwyższeg sfrmułwania dlaczeg miałby t stanwić silną strnę Plski (w kntekście rynku pracy i na pzimie strategicznym). Działanie systemu egzaminów zewnętrznych dstępnść prstych wskaźników. Trudn kreślić silną strną Plski dstępnść prstych wskaźników. Jeśli chdzi system egzaminów zewnętrznych, knieczne jest kreślenie w jaki spsób fakt jeg funkcjnwania stanwi siłę. ADMINISTRACJA PUBLICZNA i PARTNERSTWO: Pwstanie krpusu służby cywilnej i istniejący system knkursów na stanwiska; Diagnza wskazuje na niską liczbę urzędników służby cywilnej raz pisuje stswane spsby mijania systemu knkursweg (str ) brak spójnści. Fakt, iż krpus służby cywilnej jest drbkiem kresu transfrmacji (jak wskazuje diagnza), nie jest jednznaczny z siłą. Relatywnie wyski pzim wykształcenia kadr administracji publicznej; Relatywnie wbec jakieg pzimu dniesienia? Dla teg stwierdzenia również brak pparcia w diagnzie jest mwa rsnącym pzimie wykształcenia kadr administracji publicznej (jak również nierównmiernści teg prcesu i wyskiej rtacyjnści zatrudnienia). Funkcjnwanie regulacji prawnych kreślających zasady współpracy sektra publiczneg i pzarządweg; Pdbnie jak w pprzednich przypadkach: fakt, iż dana regulacja istnieje, nie stanwi autmatycznie sile. Jeśli intencją autrów był wskazanie na istniejącą współpracę, t 12

20 stwierdzenie takie znajduje zarówn zaprzeczenie (str ) jak i ptwierdzenie (str. 29) w diagnzie. C więcej, w diagnzie znaleźć mżna również stwierdzenie iż pmim ustawwych zapisów współpracy, jej faktyczny zakres pzstaje przedmitem decyzji urzędników (str. 43). Pzytywny klimat dla budwania partnerstwa publiczn-spłeczneg; T sfrmułwanie pjawia się p raz drugi (patrz: Przeciwdziałanie wykluczeniu spłecznemu pwyżej) i pchdzi z kategrii szans, a nie sił. Pstępująca prfesjnalizacja działań rganizacji pzarządwych; T sfrmułwanie pjawia się również pnwnie (patrz: Przeciwdziałanie wykluczeniu spłecznemu pwyżej). Jeśli chdzi wyski pzim kmpetencji na dziś (czeg ewentualne ptwierdzenie znaleźć mżna w diagnzie, str. 27) jest t silna strna, lecz jeśli wzrst tych kmpetencji, mwa szansie. Wyskie zaangażwanie człnków rganizacji pzarządwych i ich identyfikacja z misją rganizacji. Sfrmułwanie nieprecyzyjne spśród rganizacji pzarządwych tylk stwarzyszenia mgą mieć człnków, natmiast fundacje i inne pdmity nie. Pza tym, intencją autrów nie był chyba pminięcie pracwników i wlntariuszy tych rganizacji (k sób raz sób dpwiedni) raz wspierających ich działania bywateli. SEKTOR OCHRONY ZDROWIA: Istnienie pwszechneg ubezpieczenia zdrwtneg; Nie jest jasne, w jaki spsób ma t być mcna strna w kntekście prblemów przedstawinych w diagnzie. Dbrze wykwalifikwana kadra medyczna; Pza tym stwierdzeniem (na str. 48) nie ma uzasadnienia dla tej infrmacji w diagnzie jest natmiast uzasadnienie dla zagrżenia w pstaci niewystarczającej pdaży sób z dpwiednimi kwalifikacjami (str ). Bardz szerka i prfesjnalna ferta usług medycznych; Nie ma ptwierdzenia dla tej mcnej strny w diagnzie. Istnienie śrdków stsujących nwczesne technlgie medyczne; Nie ma ptwierdzenia dla tej mcnej strny w diagnzie. Zwiększająca się liczba pdmitów psiadających akredytację raz certyfikat jakści. Nie ma ptwierdzenia dla tej mcnej strny w diagnzie. SŁABE STRONY: DOSTOSOWANIE ZASOBÓW PRACY DO ZMIENIAJĄCEGO SIĘ RYNKU PRACY: Niska skala kształcenia ustawiczneg, szczególnie wśród pracwników najbardziej zagrżnych pasywnścią starszych, nisk wykształcnych; Pprawnie kreślna słaba strna. Niski pzim innwacyjnści gspdarki, niskie nakłady na B+R w sektrze publicznym i w przedsiębirstwach prywatnych; Niski pzim innwacyjnści jest knsekwencją niskich nakładów na B+R. Niedstatek kadr przygtwanych d krewania i wdrażania nwych technlgii w przedsiębirstwach; Pprawnie kreślna słaba strna. Wyskie zatrudnienie nisk kwalifikwanych sób w rlnictwie; Sfrmułwanie niejasne intencją był prawdpdbnie wskazanie na niską prduktywnść i kmpetencje raz wyskie tzw. bezrbcie ukryte w rlnictwie. Niezakńczna restrukturyzacja przemysłu wydbywczeg i energetyki; Nie jest jasne w jaki spsób ma t stanwić słabść plskieg rynku pracy jeśli chdziłby wzrst bezrbcia w miarę pstępu restrukturyzacji tych sektrów, jest t zagrżenie (przy czym na becnym etapie restrukturyzacji, prblem występwać mże najwyżej w skali lkalnej, nawet nie reginalnej). 13