Krystian Zawadzki. Praktyczne możliwości wykorzystania faktoringu jako źródła finansowania przedsiębiorstw w Polsce 1. WSTĘP

Transkrypt

1 Krystian Zawadzki Praktyczne możliwości wykorzystania faktoringu jako źródła finansowania przedsiębiorstw w Polsce 1. WSTĘP Chroniczny brak kapitału jest jedną z największych bolączek polskich przedsiębiorstw. Ograniczenia kapitałowe hamują rozwój tych podmiotów, utrudniają utrzymanie płynności finansowej i są częstą przyczyną ich upadłości. Zdolność krajowych przedsiębiorstw do finansowania działalności ze środków własnych jest dalece ograniczona, stąd wzrasta znaczenie źródeł obcych. Dostęp do najbardziej powszechnych sposobów pozyskiwania kapitału z zewnątrz, takich jak kredyt czy pożyczka bankowa, ze względu na występujące procedury nie zawsze jest możliwy. W związku z tym mają zastosowanie alternatywne metody finansowania. Wśród szeregu sposobów pozyskiwania kapitału na bieżącą działalność podmiotów gospodarczych, coraz większym zainteresowaniem cieszy się faktoring. Zastosowanie tego instrumentu na krajowym rynku jest tym bardziej pożądane, iż występuje powszechna praktyka sprzedaży z odroczonym terminem płatności. Wyrażenie zgody na udzielenie kredytu kupieckiego jest nierzadko warunkiem sine qua non utrzymania stosunków handlowych z odbiorcą. Z drugiej strony długi okres oczekiwania na zapłatę przyczynia się do powstawania zatorów płatniczych i utrudnia regulowanie bieżących zobowiązań finansowych. Niniejsze opracowanie ma na celu scharakteryzowanie tej formy finansowania działalności przedsiębiorstw w warunkach polskiej gospodarki. Autor podjął się próby określenia determinant, które warunkują decyzję podmiotów o wyborze tej usługi, lub jej zaniechaniu. W ocenie obecnego stanu krajowego rynku faktoringu wykorzystano materiały pochodzące z badań własnych autora. Opierają się one na kwestionariuszu badawczym skierowanym do potencjalnych faktorantów oraz wywiadach przeprowadzonych w siedzibach instytucji finansowych oferujących usługę faktoringu. 1 1 Badania ankietowe zrealizowane zostały w czerwcu 2006 roku w grupie 90 losowo wybranych przedsiębiorstw sektora MSP z terenu województwa pomorskiego. Kwestionariusz skierowany został do osób zarządzających, lub głównych księgowych podmiotów prywatnych charakteryzujących się zróżnicowanymi formami organizacyjno-prawnymi i branżami w zakresie prowadzonej działalności. Wśród badanych przedsiębiorstw przeważały te zaznajomione z rynkiem, działające na nim 10 lat i więcej. Obejmowały one 75 % ogółu ankietowanych firm. Pod względem liczby zatrudnionych osób kwestionariusz badawczy skierowany został w równej części do mikropodmiotów zatrudniających do 9 pracowników, małych przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 49 osób i średnich firm zatrudniających od 50 do 249 osób.

2 2. CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WYBÓR USŁUGI FAKTORINGU NA POLSKIM RYNKU Warunki gospodarki rynkowej powodują, iż pojawia się konieczność posługiwania się nowoczesnymi instrumentami, wspomagającymi proces zarządzania finansami w przedsiębiorstwie. Kluczowa dla zwiększania potencjału ekonomicznego i poprawy wartości rynkowej podmiotów gospodarczych okazuje się umiejętność pozyskiwania i właściwego doboru źródeł finansowania. Możliwości, jakie daje w tym zakresie rynek finansowy są coraz większe nie oznacza to jednak, iż wszystkie źródła pozyskiwania kapitałów mogą być przez zarządzających równie skutecznie wykorzystywane. Wybór optymalnego sposobu finansowania winien być zawsze poprzedzony gruntowną analizą opłacalności poszczególnych przedsięwzięć. Uwaga ta odnosi się również do faktoringu, którego skuteczne wykorzystanie obwarowane jest pewnymi warunkami. Przede wszystkim instrument ten nie jest przeznaczony dla wszystkich przedsiębiorstw bez wyjątku. Nie należy go traktować na równi z innymi formami finansowania, gdyż jego zalety nie kończą się na wspomaganiu podmiotów gospodarczych w niezbędny kapitał. Z drugiej strony nieumiejętne zastosowanie faktoringu może okazać się kosztowne i przyczynić się do pogłębienia istniejących problemów finansowych. Przykładowo bezzasadne mogłoby się okazać wykorzystanie faktoringu przez podmioty sporadycznie stosujące kredyty kupieckie, charakteryzujące się wysokim poziomem kapitału obrotowego i ponoszące niewielkie koszty administracyjne swej działalności. Jeśli jednak tylko zastosowanie tej usługi jest celowe, korzyści i satysfakcja mogą być znaczące. Pomimo trójpodmiotowości, umowa faktoringu może przynieść wymierne profity wszystkim zainteresowanym stronom. Instytucje faktoringowe mają szansę pozyskać nowych, solidnych partnerów gospodarczych, z którymi prowadzić będą wieloletnią, owocną współpracę. Zwiększenie się liczby klientów przekłada się na wzrost obrotów i dochodów, tym bardziej, że oprócz standardowych opłat i prowizji od udzielonych dostawcy kredytów i zaliczek, faktorzy mogą liczyć na profity z tytułu świadczenia dodatkowych usług. Dłużnicy mogą negocjować dłuższe okresy spłaty zobowiązań, a także -jeżeli faktor jest bankiem - ubiegać się o kredyty przyznawane na

3 preferencyjnych warunkach. Wskazując na motywy zainteresowania faktoringiem przez potencjalnych faktorantów, należy uwzględnić: 2 - negatywne skutki opóźnień w płatnościach, - wzrost zapotrzebowania na kapitał obrotowy z powodu wydłużenia się terminów płatności, - możliwość prowadzenia skutecznej walki z konkurencją, - potrzebę finansowania umów handlowych przy braku własnych środków, - konieczność udzielania kredytów kupieckich, - bardziej efektywne zarządzanie finansami. Na rynku widoczna jest tendencja do wydłużania cykli rozliczeniowych wynikających z umów sprzedaży towarów lub usług. Potwierdzają to przeprowadzone przez autora badania, z których wyeliminowano na wstępie podmioty z zasady nie stosujące odroczonej płatności. W tej grupie znalazły się firmy, dla których finalnym odbiorcą jest indywidualny konsument. Wśród ankietowanych przedsiębiorstw 64 % z nich udziela swoim kontrahentom kredytów handlowych. Kształtowanie polityki kredytowej w zakresie sprzedaży z odroczoną płatnością uzależnione jest od wielkości firmy. W analizowanej próbie 87 % średnich, 63 % małych i połowa mikropodmiotów kredytuje swoich odbiorców (wykres 1). Wykres 1. odbiorców. Stosowanie odroczonych terminów płatności w stosunku do swoich średnie 87% 13% małe mikro 63% 37% 50% 50% TAK NIE 0% 20% 40% 60% 80% 100% Najczęściej stosowane są krótkie terminy płatności, które nie przekraczają okresu jednego miesiąca. Spośród badanych przedsiębiorstw 75 % udziela kredytów handlowych 2 Grzywacz J.: Faktoring, Wydanie II, Difin, Warszawa 2005, s. 72.

4 do 30 dni. 17 % firm wydłuża te terminy do 60 dni, a 8 % finansuje swych odbiorców do 3 miesięcy (tabela 1). Stosowanie kredytów kupieckich choć pozwala na utrzymanie dotychczasowych odbiorców i pozyskanie nowych kontrahentów, wiąże się jednak z ryzykiem powstania zatorów płatniczych i utraty płynności finansowej. Tabela 1. Terminy płatności udzielanych kredytów kupieckich wśród ankietowanych podmiotów. Termin Udział przedsiębiorstw 1-30 dni 75 % dni 17 % dni 8 % Razem 100 % Sytuację pogarszają dodatkowo występujące opóźnienia płatności. Odsetek przedsiębiorstw, w których ma miejsce nieterminowe regulowanie należności przez odbiorców przekracza 70 %. Najczęściej występują opóźnienia do 30 dni, choć równie powszechne są płatności przeterminowane w dłuższych okresach (wykres 2). Wykres 2. Odsetek przedsiębiorstw finansujących swoich odbiorców, w których należności regulowane są po terminie płatności. 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 55% 52% 47% 45% 1-30 dni dni dni pow. 181 dni Ryzyko utraty płynności finansowej można ograniczyć wykorzystując instrument, jakim jest faktoring. Pozwala on finansować wzrastające potrzeby na kapitał pracujący w firmie. Faktoring umożliwia przedsiębiorcy szybki dostęp do jego środków zamrożonych w należnościach od odbiorców. Bez faktoringu przedsiębiorca jest zmuszony czekać na spłatę

5 wierzytelności przynajmniej tak długo, ile wynoszą terminy płatności na wystawianych przez niego fakturach. Co ważne, korzystanie z tej formy finansowania nie wiąże się ze spłacaniem pozyskanego kapitału, gdyż dokonuje tego dłużnik finalizując transakcję zakupu. Przewaga tej metody nad najbardziej powszechną formą finansowania - kredytem bankowym - wyraża się także w sprawniejszym gospodarowaniu aktywami oraz pozyskiwaniu korzystniejszych wskaźników zadłużenia. Dzieje się tak dzięki osiąganiu korzystnych zmian w strukturze bilansowej i finansowej przedsiębiorstwa. Podczas gdy zaciągnięcie kredytu niesie za sobą zwiększenie zobowiązań przy jednoczesnym wzroście środków pieniężnych, faktoring wywołuje zmiany jedynie w obszarze aktywów bilansu, przyczyniając się do zamiany należności na gotówkę. Faktoring jest szansą dla wielu firm, które z różnych względów nie mają możliwości uzyskania kredytu bankowego. Dotyczy to w szczególności małych i średnich przedsiębiorstw, które nie dysponują majątkiem, stanowiącym w rozumieniu banków właściwą gwarancję spłaty zaciągniętych zobowiązań. W przypadku faktoringu mniej istotna jest ocena zdolności kredytowej, czy posiadanie trwałych zabezpieczeń. Faktorzy większą uwagę przywiązują natomiast do stanu bieżących należności faktoranta, lub do oceny kondycji finansowej dłużników. Często wystarczającą gwarancję stanowią przedstawiane do wykupu wierzytelności. Korzystne efekty przynosi zastosowanie faktoringu w firmach, których działalność charakteryzuje się dużą sezonowością. Kumulacja obrotu w krótkim okresie i możliwość uzyskania zapłaty dopiero po pewnym czasie prowadzi do szybkiego wyczerpania kapitału obrotowego. Może on być zwiększony właśnie poprzez sprzedaż wierzytelności instytucji finansowej. Choć faktoring należy do stosunkowo drogich źródeł finansowania realne korzyści z tytułu jego zastosowania mogą być większe niż w przypadku tradycyjnych, pozornie tańszych metod zasilania przedsiębiorstwa w kapitał. Ankietowani faktoranci zwracali uwagę na wiele istotnych czynników, które determinują decyzję o wyborze usługi faktoringu (wykres 3). 75 % badanych podmiotów wskazało na poprawę płynności finansowej oraz zmniejszenie ryzyka handlowego. Połowa firm wymieniła korzyść wynikającą z szybkiego finansowania przy minimum formalności. Faktoring przyczynił się ponadto zdaniem respondentów do zwiększenia poziomu sprzedaży oraz możliwości poprawy oferowanych warunków handlowych.

6 Wykres 3. Korzyści wynikające z zastosowania usługi faktoringu wśród badanych przedsiębiorstw. 80% 60% 75% 75% 40% 50% 20% 25% 25% 0% zmniejszenie ryzyka handlowego poprawa płynności finansowej szybkie finansowanie przy ninimum formalności zwiększenie poziomu sprzedaży poprawa oferowanych warunków handlowych Podsumowując należy stwierdzić, iż faktoring przeznaczony jest w szczególności dla podmiotów, które: 3 - prowadzą sprzedaż towarów lub usług z odroczoną płatnością dla stałych, bądź powtarzających się klientów, - pragną mieć szybki dostęp do gotówki i zdyscyplinowanych w płatnościach kontrahentów, - mają ograniczony kapitał własny, - nie posiadają wystarczającego majątku, aby zabezpieczyć kredyt, lub mają trudności z pozyskaniem kredytu w wysokości umożliwiającej realizację zamierzeń rynkowych, - znają kondycję finansową dłużnika, - ponoszą istotne koszty administracyjne z tytułu udzielanych kredytów kupieckich. 3. BARIERY OGRANICZAJĄCE ROZWÓJ FAKTORINGU W POLSCE Choć usługa faktoringu zdobywa na krajowym rynku coraz więcej zwolenników, w praktyce pozostaje mało popularnym źródłem finansowania zewnętrznego. Potwierdzają to przeprowadzone badania, które wskazują, iż faktoring wykorzystuje jedynie 5 % ankietowanych firm (wykres 4). Co więcej wszystkie przedsiębiorstwa w badanej próbie stosowały usługę faktoringu stosunkowo rzadko, nie częściej aniżeli jeden raz w miesiącu. 3 Kreczmańska K.: Drogi konkurent kredytu, Businessman Magazine, nr 10/1997, s. 25.

7 Firmy mając na względzie wysokie koszty tej formy finansowania, rezerwują ją dla określonej grupy wierzytelności, lub dłużników. Istotną obserwacją, wynikającą z przeprowadzonych badań jest brak zainteresowania usługą faktoringu wśród mikroprzedsiębiorstw. Najczęściej wykorzystywaną metodą pozyskiwania kapitałów przez te podmioty jest - podobnie jak w przypadku dużych firm - kredyt bankowy. Co ciekawe wzrastającym zainteresowaniem wśród małych i średnich przedsiębiorstw cieszy się leasing, stosowany chętniej aniżeli otrzymywane kredyty kupieckie, czy pożyczki. Wykres 4. Źródła pozyskiwania kapitałów obcych w badanych przedsiębiorstwach. fundusze pomocowe faktoring pożyczki kredyt kupiecki leasing średnie małe mikro kredyt bankowy 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Powodem ograniczonego zainteresowania usługą faktoringu jest szereg mankamentów występujących w otoczeniu prawnym i ekonomicznym. Największą ułomnością rynku faktoringowego w Polsce jest brak unormowań legislacyjnych. Umowa faktoringu jest umową nienazwaną, zaś dopuszczalność jej zawierania opiera się na art. 353 kodeksu cywilnego 4, przewidującym ogólną zasadę zawierania umów. W praktyce oznacza to, iż może ona łączyć w sobie cechy różnych umów, w tym: cesji wierzytelności, zlecenia, pożyczki, sprzedaży i dyskonta. Z tego też względu określana jest często jako tzw. umowa mieszana. 5 W konsekwencji występujących luk prawnych faktorzy konstruują treść umów pod kątem własnych korzyści ekonomicznych i na niekorzyść pozostałych podmiotów stosunku faktoringowego. Można postawić tezę, iż jeśli faktoring doczekałby się jednolitej regulacji prawnej tak jak miało to miejsce w przypadku leasingu przełożyłoby się to na istotne zmiany na krajowym rynku faktoringowym zarówno te o charakterze ilościowym, jak i jakościowym. 4 Ustawa kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 roku, Dz. U. nr 16, poz 932 z późn. zm. 5 Stecki L.: Umowa factoringu, TNOiK, Toruń 1996, s. 25.

8 Wśród barier natury legislacyjnej należy także wymienić nieścisłości w zakresie ujęcia czynności faktoringowych przepisami prawa podatkowego. W szczególności dotyczy to mało przejrzystych reguł opodatkowania podatkiem VAT. Przed wejściem Polski do UE rodzaj opodatkowania był uzależniony od formy faktoringu. Zastosowanie faktoringu pełnego było zwolnione z podatku od towarów i usług, podczas gdy wykorzystanie faktoringu niewłaściwego objęte było stawką 22 %. 6 Takie rozróżnienie bardzo komplikowało przedsiębiorstwom przeprowadzanie rozliczeń z tego tytułu. W świetle obecnych regulacji faktoring, bez względu na formę, podlega opodatkowaniu stawką 22 %. 7 Pomimo ujednolicenia stawek nadal występują jednak problemy z jednoznacznym określeniem, co ma stanowić podstawę opodatkowania zawieranych umów, lub kiedy winna nastąpić zapłata podatku od tej usługi. 8 Warto zaznaczyć, że w świetle polskiego prawa faktoring rozumiany jako nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych uznaje się za czynność bankową. 9 Skutkuje to bezwarunkowym przestrzeganiem określonych wymogów i obowiązków dotyczących m.in.: współczynników koncentracji wierzytelności bankowych, tworzenia rezerw na należności zagrożone oraz ustanawiania prawnych zabezpieczeń tego typu transakcji. Z tego też względu banki decydują się na tworzenie oddzielnych, wyspecjalizowanych jednostek zajmujących się faktoringiem, które nie podlegają restrykcjom prawa bankowego. Spośród dziesięciu instytucji faktoringowych zrzeszonych w Polskim Związku Faktorów, sześć podmiotów jest powiązanych kapitałowo z bankami. Są to: - Pekao Faktoring, - ING Commercial Finance, - Polfactor, - BZ WBK Faktor, - Raiffeisen Faktoring, - 4 Faktor Pozostałe cztery są niezależne od banków. Są to podmioty zagraniczne posiadające w Polsce swoje przedstawicielstwa. Należą do nich: - GMAC Commercial Finance, 6 zob. Tokarski M.: Faktoring..., op.cit., s Ustawa o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 roku, Dz.U. nr 54, poz Różycki K.: Ma być 22 % VAT, ale od czego?, Rzeczpospolita, 22 kwietnia 2004, s.f9. 9 Ustawa Prawo Bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 roku, Dz.U.nr 140, poz. 939, Art. 5, ust. 2, pkt 5.

9 - Arvato Services Polska, - Bibby Factors Polska oraz - Eurofaktor Solution. Tabela 2. Charakterystyka instytucji faktoringowych zrzeszonych w Polskim Związku Faktorów. Nazwa faktora Udział w rynku w I poł roku Liczba placówek na terenie kraju Minimalny roczny obrót klienta Maksymalny okres finansowania faktur Pekao Faktoring 27,87 % 8 0,5 mln zł. 180 dni ING Commercial Finance 23,64 % 7 0,5 mln zł. 120 dni Polfactor 21,14 % 5 brak wymogu 120 dni GMAC Commercial 12,78 % 6 10 mln zł. 180 dni Finance BZ WBK Faktor 5,43 % 14 brak wymogu 150 dni Arvato Services Polska 4,61 % 2 7 mln zł. 120 dni Bibby Factors Polska 2,48 % 2 0,5 mln zł. 120 dni Eurofaktor Solution 1,6 % 3 0,8 mln zł. 90 dni Raiffeisen Faktoring 0,3 % 83 3,4 mln zł. 180 dni 4 Faktor 0,15 % 4 brak wymogu 90 dni Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Polskiego Związku Faktorów. Szczegółowa charakterystyka wymienionych faktorów została przedstawiona w tabeli 2. Wynika z niej, iż trzy czołowe afiliacje bankowe: Pekao Faktoring, ING Commercial Finance oraz Polfactor są zdecydowanymi liderami rynku z blisko 75 % udziałem. Powiązanie tych podmiotów z bankami umacnia ich pozycję kapitałową. Ponadto często wykorzystują one w swej działalności ugruntowaną pozycję banków, z którymi są powiązane. Dotyczy to również bardziej rozbudowanej sieci placówek niż w przypadku faktorów niezależnych od banków. Liczba przedstawicielstw instytucji powiązanych kapitałowo z bankami waha się dla poszczególnych podmiotów od 4 do 83, 10 podczas gdy liczba placówek faktorów nie będących afiliacjami banków oscyluje w przedziale od 2 do 6. Generalnie skromna ilość oddziałów instytucji faktoringowych - w większości przypadków zlokalizowanych w dużych miastach - sprawia, iż utrudniony dostęp do faktorów mają przedsiębiorstwa operujące w mniejszych miejscowościach. Chodzi tu nie tylko inicjację współpracy, ale również problemy ujawniające się w trakcie jej trwania. Zgodnie z przepisami prawa podatkowego wymaga się, aby faktura sporządzana była w formie papierowej i zatem w takiej postaci winna być dostarczana do faktora. Zobowiązuje 10 Raiffeisen Factoring podaje, iż liczba przedstawicielstw jest tożsama z ilością placówek banku Raiffeisen.

10 to przedsiębiorstwa do bezpośredniego kontaktu z instytucją faktoringową, każdorazowo w przypadku przedstawiania faktur do wykupu. Taki stan rzeczy tłumaczy popularność instytucji faktoringowych powiązanych kapitałowo z bankami. Faktoranci częściej decydują się na wybór oferty tych właśnie faktorów. Potwierdzają to wyniki przeprowadzonych badań, z których wynika, iż 75 % ankietowanych firm korzysta z usług instytucji wyodrębnionej ze struktur banku (wykres 5). Wykres 5. Wybór oferty faktorów przez przedsiębiorstwa z badanej próby. instytucji niebankowej instytucji wyodrębnionej ze struktur banku 0% 20% 40% 60% 80% 100% Pomimo rosnącego bogactwa ofert faktorów może się okazać, iż dostępność do tego źródła finansowania jest dla określonych przedsiębiorstw skutecznie ograniczona m.in. ze względu na zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku, małą liczbę stałych odbiorców, brak wiarygodności kredytowej, lub konieczność posiadania rachunku bankowego nierzadko podstawowego - we wskazanym przez faktora banku. Istotną barierą natury finansowej, która utrudnia dostęp do faktoringu jest wymagany przez faktorów minimalny roczny obrót generowany przez faktorantów. Dotyczy to w szczególności mikro i małych przedsiębiorstw, których roczne przychody są niższe od stosownych przez instytucje faktoringowe limitów. W większości przypadków faktorzy akceptują niski poziom obrotów, lub nawet całkowicie rezygnują z obowiązku wypełniania tego wymogu. Zdarza się jednak, iż limity ustanowione przez instytucje faktoringowe są wysokie i dochodzą jak w przypadku GMAC Commercial Finance do 10 milionów złotych. W celu ograniczenia ryzyka związanego z przeprowadzanymi transakcjami faktorzy ustalają także limity dotyczące maksymalnego okresu finansowania faktur. Z reguły nie przyjmuje się tych, których termin płatności przekracza dni. Niektóre instytucje

11 stosują jednak krótsze 90-dniowe limity. Ponadto faktorzy ustalają minimalną i maksymalną wartość wierzytelności, która może podlegać faktorowaniu. W krajach rozwijających się, takich jak Polska, w których faktoring jest stosunkowo młodym instrumentem, dochodzi dodatkowo problem dotyczący nieprzychylnego nastawienia faktorów do wybranych jego rodzajów. Odnosi się to przeważnie do faktoringu pełnego oraz w mniejszym stopniu faktoringu tajnego, w przypadku których istotnie wzrasta ryzyko prowadzonej przez te instytucje działalności. Problem pogarsza fakt, iż krajowe przedsiębiorstwa częściej upatrują w usłudze faktoringu możliwość przeniesienia odpowiedzialności z tytułu del credere, niż traktują ją jako sposób na zdobycie środków finansowych. Faktoranci są gotowi ponieść wyższy koszt obsługi faktoringu pełnego, pozbywając się jednocześnie ryzyka. Choć w istocie instytucje faktoringowe mają w swej ofercie usługę faktoringu właściwego, w praktyce kierują ją do wybranych klientów, którzy spełniają określone warunki. Brak zgody faktora na faktoring bez regresu sprawia, iż przedsiębiorstwa w ogóle rezygnują z tej usługi, choć w chwili przejęcia del credere, faktorant nie ponosi większego ryzyka niż to, które wynika ze sprzedaży z odroczonym terminem płatności. Wykres 6. Główne przyczyny wykorzystania faktoringu przez badane przedsiębiorstwa. 25% Bieżące finansowanie sprzedaży Zabezpieczenie przed ryzykiem niewypłacalności dłużnika 75% Świadczące o specyfice krajowego rynku podejście przedsiębiorców potwierdzone zostało przez badania ankietowe. Spośród podmiotów, które wykorzystywały w swej działalności usługę faktoringu, 75 % firm stosowało odmianę bez regresu. Jednocześnie dla tych przedsiębiorstw najważniejszym powodem zawierania transakcji z faktorem było zabezpieczenie przed ryzykiem niewypłacalności dłużnika (wykres 6). Jedynie 25 % respondentów jako główną przyczynę zastosowania faktoringu wskazało na bieżące finansowanie sprzedaży. Żadne przedsiębiorstwo nie wymieniło natomiast jako istotnych

12 usług świadczonych przez faktora na rzecz faktoranta, takich jak zarządzanie wierzytelnościami, monitorowanie dłużników, lub inkaso należności. Zachętą do oferowania przez faktorów faktoringu pełnego byłby niewątpliwie rozwój wywiadowni gospodarczych, wspierających instytucje finansowe w obiektywnej ocenie ryzyka podejmowanego wobec przedsiębiorstw 11. Faktorzy nie mają dostępu do bazy niesolidnych podmiotów Związku Banków Polskich. Stąd inicjatywa Polskiego Związku Faktorów, który zamierza utworzyć własną bazę, obejmującą zarówno nieuczciwych dłużników, jak i dostawców. Jeśli do wymienionych mankamentów faktoringu doda się jeszcze jego stosunkowo wysoki koszt, to kształtuje się obraz mało atrakcyjnego źródła finansowania dla polskich przedsiębiorstw. Faktoring ze swej natury nie należy do tanich sposobów pozyskiwania kapitału. Na krajowym rynku rażą jednak dodatkowo wysokie marże stosowane przez faktorów. Dotyczy to przede wszystkim faktoringu niepełnego, w przypadku którego przedsiębiorstwo ponosi pełne ryzyko niewypłacalności dłużnika. Cała lista przedstawionych powyżej ułomności polskiego rynku faktoringu sprawia, iż przedsiębiorcy nadal sceptycznie podchodzą do możliwości jego zastosowania w praktyce. Poza tym występują również inne, bardziej prozaiczne powody zaniechania wyboru opisywanej usługi. Przeprowadzone badania wskazują, iż najczęstszą przyczyną niewykorzystywania tej metody jest po prostu brak podstawowej wiedzy na ten temat (tabela 3). Aż 34 % badanych podmiotów stwierdziło, iż nigdy wcześniej nie spotkała się z tym pojęciem. Co piąta firma zwracała uwagę na wysokie koszty przedsięwzięcia. Choć teoretycznie zastosowanie faktoringu nie wymaga od faktoranta przedstawiania licznych gwarancji, aż 10 % ankietowanych przedsiębiorstw, jako kluczową determinantę zniechęcającą ich do wykorzystania tej usługi wymieniło nadmiernie rozbudowany system zabezpieczeń. Fakt ten w połączeniu z wyższym, aniżeli w przypadku kredytu bankowego oraz leasingu kosztem faktoringu powoduje, iż podmioty te decydują się na stosowanie innych form finansowania. Ponadto respondenci wskazywali na trudności z wypełnieniem warunków stawianych przez faktora. Należy do nich zaliczyć zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku, generowanie niewystarczających obrotów oraz limity w zakresie minimalnej i maksymalnej wartości skupowanych wierzytelności. 6 % firm, jako główny powód rezygnacji z usługi wymieniło niechęć instytucji faktoringowej do przejęcia ryzyka wypłacalności dłużnika. Po 11 Grzywacz J.: Faktoring, op.cit., s. 166.

13 3 % przedsiębiorstw wskazało na trudności związane z dostępem do faktora, obawę o negatywny wpływ na wizerunek firmy oraz brak odpowiednich materiałów i informacji na ten temat. 13 % respondentów wymieniło inne, nie wymienione powyżej determinanty. Wśród nich najczęściej wskazywano na niski stan należności oraz wątpliwą potrzebę korzystania z faktoringu w określonych branżach działalności. Tabela 3. Zasadnicze przyczyny niewykorzystywania usługi faktoringu. Wyszczególnienie Odsetek przedsiębiorstw Całkowita nieznajomość zagadnienia 34 % Wysokie koszty przedsięwzięcia 20 % Inne 13 % Zbyt rozbudowany system zabezpieczeń 10 % Trudności z wypełnieniem warunków stawianych przez faktora 8 % Niemożność przystąpienia do faktoringu bez regresu 6 % Brak dostępu do informacji i materiałów na ten temat 3 % Obawa o negatywny wpływ na wizerunek firmy 3 % Utrudniony dostęp do faktora 3 % Razem 100 % Należy wyrazić nadzieję, iż znaczny potencjał rozwoju rynku faktoringu, jak również akcesja Polski do Unii Europejskiej przyczynią się do większego zainteresowania tą dziedziną wśród zagranicznych instytucji finansowych. Zwiększona konkurencja spowoduje specjalizację faktorów, segmentację ich ofert, a przede wszystkim wpłynie na redukcję marż, które skutecznie odstraszają potencjalnych klientów tego rynku. 4. ZAKOŃCZENIE Pomimo licznych mankamentów w otoczeniu prawnym i ekonomicznym, faktoring jest coraz częściej wykorzystywany przez krajowe przedsiębiorstwa w finansowaniu ich bieżącej działalności. Jest to stosunkowo drogie źródło pozyskiwania kapitałów, choć w przypadku określonych podmiotów może okazać się atrakcyjne ze względu na poprawę płynności finansowej, czy zabezpieczenie przed niewypłacalnością dłużników. W takiej sytuacji korzyści realne mogą okazać się wyższe niż w przypadku stosowania innych, na pozór tańszych metod finansowania. Potencjał tego rynku jest w Polsce ogromny. Dalszy dynamiczny rozwój będzie zagwarantowany jeśli wyeliminowane zostaną bariery natury legislacyjnej i ekonomiczno-

14 finansowej, a proponowana przez instytucje faktoringowe usługa będzie dostosowana do specyfiki krajowej przedsiębiorczości. Wówczas istnieją szanse na to, iż faktoring będzie w Polsce równie popularny, jak w krajach wysoko rozwiniętych.