SPRAWOZDANIE O STANIE REALIZACJI TEMATU z wykonania badań podstawowych na rzecz postępu biologicznego w produkcji roślinnej w 2013 roku

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE O STANIE REALIZACJI TEMATU z wykonania badań podstawowych na rzecz postępu biologicznego w produkcji roślinnej w 2013 roku 1. Nr decyzji MRiRW: HOR hn /13, zadanie nr Nazwa tematu: Badania nad zwiększeniem odporności żyta na sporysz przez poznanie interakcji pasożyt - żywiciel oraz identyfikację i wykorzystanie genetycznych źródeł odporności na Claviceps purpurea 3. Jednostka realizująca temat: Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 4. Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu Katedra Fitopatologii 5. Kierownik tematu: prof. dr hab. Zbigniew Weber Wykonawcy: dr Lidia Irzykowska dr Tomasz Kosiada dr Roman Andrzejak inż. Bożena Hylak - Nowosad 6. Informacja o realizacji prac w roku 2013 a) Materiał i metody I. Ocena podatności 29 genotypów żyta męskosterylnego na mieszaninę różnych izolatów C. purpurea Ścisłe doświadczenie polowe w trzech powtórzeniach (Ryc. 1) realizowano w Poznaniu na Sołaczu obok szklarni Katedry Fitopatologii. W odległości kilku kilometrów od poletek doświadczalnych nie znajdowały się uprawy żyta. Przedmiot badań stanowiło 29 genotypów żyta męskosterylnego pochodzących z Hodowli Roślin Danko, Stacji w Choryni (numery: 1-15), Poznańskiej Hodowli Roślin, Stacji w Wiatrowie (numery: 16-29). Siew wykonano ręcznie w dniu , przy rozstawie rzędów 30 cm i roślin w rzędzie 5 cm. W okresie wiosny, w fazie kłoszenia określono obsadę roślin żyta na poletkach. Kolejne obserwacje dotyczyły oceny początku kwitnienia, czasu jego trwania i stopnia pylenia (Geiger, Morgenstern 1975). Inokulację kwitnących roślin wykonywano przez ich opryskiwanie przygotowanym inokulum w trzech terminach: 23 i 28 maja oraz 3 czerwca 2013 roku. Inokulum stanowiła wodna zawiesina zawierająca 1,3x10 6 zarodników konidialnych mieszaniny wcześniej scharakteryzowanych (Irzykowska i współaut. 2012) 9 izolatów (11, 20, 25, 30, 31, 40, 46, 48, 86) C. purpurea. Zbiór wykonano ręcznie w dniu 23 lipca 2013 roku. Występowanie sporyszu oceniano po zbiorze poprzez określenie średniej masy sklerocjów C. purpurea w jednym kłosie. Analiza statystyczna uzyskanych wyników Istotność różnic w masie sklerocjów patogena występujących w kłosach roślin różnych genotypów żyta oceniono poprzez wykonanie jednoczynnikowej analizy wariancji. Dla porównania wartości średnich zastosowano test Studenta. 1

2 Ryc. 1. Schemat rozmieszczenia obiektów ścisłego doświadczenia polowego dotyczącego oceny stopnia podatności 29 genotypów żyta na mieszaninę 9 izolatów C. purpurea I II III II. Ocena podatności 90 genotypów żyta populacyjnego, mieszańcowego i restorerowego na C. purpurea w trzech miejscowościach znacznie od siebie oddalonych Siew 90 genotypów żyta (populacyjne 65, restorery /oznaczone literami: WM oraz WTD i C/ 18, męskopłodne / oznaczone literami: NS i WS/ 6 i mieszaniec -1), po 30 genotypów z poszczególnych Stacji, w 3 powtórzeniach, według tego samego schematu (Ryc. 2) w trzech lokalizacjach wykonano w trzeciej dekadzie września. Przedplonem były: gorczyca biała w Wiatrowie, rzepak w Choryni i żyto w Smolicach. Doświadczenie założono na polach o glebie klasy IIIb w Wiatrowie, IVa w Choryni i IVb w Smolicach. Herbicydy zastosowano jesienią w Choryni (Legato 500 SC), w Wiatrowie (Legato Plus 600 SC oraz Glean 75 WG) i w Smolicach (Maraton 375 SC). W Smolicach, w fazie pierwszego kolanka, zastosowano ponadto regulatory wzrostu roślin (Stabilan 750 SL i Moddus 250 EC) oraz tuż przed kwitnieniem żyta insektycyd (Karate Zeon 050 CS). Inokulum stanowiły 4 sklerocja patogena wprowadzone do ziemi na każdym poletku z żytem, w fazie 2-3 liści, na głębokość 2 centymetrów. W fazie kłoszenia określono obsadę roślin żyta na poletkach. Kolejne obserwacje dotyczyły określenia początku kwitnienia, czasu jego trwania i stopnia pylenia (Geiger, Morgenstern 1975). Nasilenie choroby na 2

3 poszczególnych poletkach oceniano po zbiorze (wykonanym w trzeciej dekadzie lipca 2013) poprzez określenie masy sklerocjów w plonie ziarna. Ryc. 2. Schemat rozmieszczenia obiektów ścisłego doświadczenia polowego dotyczącego oceny stopnia odporności 90 genotypów żyta na C. purpurea I II III

4 Analiza statystyczna uzyskanych wyników Istotność zróżnicowania genotypów żyta pod względem długości okresu kwitnienia oraz występowania sklerocjów patogena w plonie ziarna zweryfikowano poprzez wykonanie dwuczynnikowej analizy wariancji (czynnik A genotyp żyta, czynnik B miejscowość). Dla porównania wartości średnich zastosowano test Studenta. III. Ocena wpływu zraszania wodą roślin 90 genotypów żyta populacyjnego, mieszańcowego i restorerowego w Smolicach na ich zakażenie przez C. purpurea Doświadczenie polowe na glebie klasy IVb realizowano w Stacji Hodowli Roślin Smolice, Grupa IHAR, w 3 powtórzeniach (Ryc. 3). Przedmiot badań stanowiło 90 genotypów żyta (populacyjne 65, restorery /WM oraz WTD i C/ 18, męskopłodne /NS i WS/ 6 i mieszaniec -1), po 30 genotypów z poszczególnych Stacji, jak w zadaniu II. Przedplonem było żyto. Siew wykonano 24 września. Jesienią zastosowano herbicyd (Maraton 375 SC), a w fazie pierwszego kolanka, zastosowano ponadto regulatory wzrostu roślin (Stabilan 750 SL i Moddus 250 EC) oraz tuż przed kwitnieniem żyta insektycyd (Karate Zeon 050 CS). 4

5 Inokulum stanowiły 4 sklerocja patogena wprowadzone do ziemi na każdym poletku z żytem, w fazie 2-3 liści, na głębokość 2 centymetrów. Zraszanie wodą kwitnącego żyta przeprowadzano w godzinach od 9:00 do 14:00 w okresie od 17 do 27 maja 2013 (z powodu opadów deszczu w dalszej części okresu kwitnienia zraszania roślin nie wykonywano). W fazie kłoszenia określono obsadę roślin żyta na poletkach. Kolejne obserwacje dotyczyły określenia początku kwitnienia, czasu jego trwania i stopnia pylenia (Geiger, Morgenstern 1975). Nasilenie choroby na poszczególnych poletkach oceniano po zbiorze (wykonanym 28 lipca 2013) poprzez określenie masy sklerocjów w plonie ziarna. Ryc. 3. Schemat rozmieszczenia obiektów ścisłego doświadczenia polowego dotyczącego oceny wpływu zraszania wodą roślin 90 genotypów żyta na ich zakażenie przez C. purpurea bez zraszania ze stosowaniem zraszania I II III I II III

6 Analiza statystyczna uzyskanych wyników Istotność zróżnicowania genotypów żyta pod względem występowania sklerocjów patogena w plonie ziarna zweryfikowano poprzez wykonanie dwuczynnikowej analizy wariancji (czynnik A genotyp żyta, czynnik B zraszanie kwitnących roślin wodą). Dla porównania wartości średnich zastosowano test Studenta. 6

7 IV. Ocena, w doświadczeniu wazonowym Katedry Fitopatologii w Poznaniu, patogeniczności różniących się szybkością liniowego wzrostu grzybni 8 izolatów C. purpurea wobec 4 genotypów żyta męskosterylnego Ścisłe doświadczenie wazonowe w trzech powtórzeniach realizowano w Poznaniu na Sołaczu obok szklarni Katedry Fitopatologii. Przedmiot badań stanowiły 4 genotypy żyta męskosterylnego pochodzącego z Hodowli Roślin Danko, Stacji w Choryni (numery: 4, 9, 13) i Poznańskiej Hodowli Roślin, Stacji w Wiatrowie (numer: 26). Do zakopanych w ziemi 27 plastikowych wazonów o średnicy 22 cm i wysokości 20 cm w dniu wysiano po 5 ziarniaków poszczególnych genotypów żyta. W fazie kłoszenia określono obsadę roślin żyta w wazonach. Kolejne obserwacje dotyczyły określenia początku kwitnienia, czasu jego trwania i stopnia pylenia (Geiger, Morgenstern 1975). Inokulum stanowiła wodna zawiesina zawierająca 1,3x10 6 zarodników konidialnych izolatów C. purpurea scharakteryzowanych uprzednio (Irzykowska i współaut. 2012). Oddzielnie zastosowano 4 izolaty wolnorosnące: 17, 25, 31 i 40 oraz 4 izolaty szybkorosnące: 37, 46, 48 i 65. Inokulację kwitnących roślin wykonywano przez ich opryskiwanie przygotowanym inokulum w dwóch terminach: 28 maja oraz 3 czerwca 2013 roku. W celu zapobieżenia nie kontrolowanym zakażeniom wazony wraz z roślinami przed kwitnieniem żyta (14 maja 2013) do jego zakończenia (18 czerwca 2013) utrzymywano w komorze wegetacyjnej o 12 godzinnym oświetleniu (22 o C) i 12 godzinnym braku światła (19 o C). Po tym około 1-miesięcznym okresie (18 czerwca 2013) wazony wraz z roślinami żyta przeniesiono ponownie na pole. Występowanie sporyszu oceniano po zbiorze, wykonanym 23 lipca 2013 roku, poprzez określenie średniej masy sklerocjów C. purpurea w jednym kłosie. Analiza statystyczna uzyskanych wyników Istotność różnic w masie sklerocjów 8 izolatów patogena występujących w kłosach 4 genotypów żyta męskosterylnego zweryfikowano poprzez wykonanie dwuczynnikowej analizy wariancji (czynnik A izolat patogena, czynnik B genotyp żyta). Dla porównania wartości średnich zastosowano test Studenta. 7

8 b) Szczegółowe omówienie wykonanych prac i uzyskanych wyników I. Ocena podatności 29 genotypów żyta męskosterylnego na mieszaninę różnych izolatów C. purpurea Charaktertystyka warunków pogodowych w okresie wegetacji żyta Średnie miesięczne temperatury (Tab. 1) od października 2012 do lipca 2013 wahały się od -2,1 o C (marzec) do 20,2 o C (lipiec). Opady mniejsze od 35 mm zanotowano w miesiącach: październik, grudzień, luty, marzec i kwiecień, a w pozostałych miesiącach wynosiły one od 39,2 mm (lipiec) do 78 mm (czerwiec). Średnia liczba dni z opadami w poszczególnych miesiącach wynosiła 10 do 16. Tabela 1. Charakterystyka warunków pogodowych w okresie wegetacji żyta (Poznań, 2012/2013) Miesiąc październik listopad grudzień styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec Dekada Średnia temperatura o C Suma opadów (mm) Liczba dni z opadami dekadowa miesięczna dekadowa miesięczna dekadowa miesięczna I 10,6 16,8 7 II 9,3 8,5 1,2 20, III 5,6 2,2 3 I 7,1 16,2 8 II 3,9 6,8 6,0 47, III 9,4 25,4 6 I -0,7 2,8 2 II 0,7 1,2 17,2 32, III 3,6 12,4 3 I 5,2 23,9 6 II -3,6-0,8 0,4 39, III -4,0 15,2 5 I 0,6 15,4 5 II -0,8-0,2 4,2 19, III -0,4 0,0 0 I 1,7 12,7 3 II -4,5-2,1 8,0 24, III -2,6 3,6 2 I 1,4 5,0 2 II 11,7 8,5 4,6 15, III 12,5 6,2 5 I 15,5 18,8 5 II 16,3 14,9 2,2 64, III 12,9 43,8 6 I 16,2 49,4 7 II 20,0 16,5 0,0 78, III 16,5 78,0 5 I 19,8 1,4 3 II 17,9 20,2 12,2 39, III 22,9 25,6 5 8

9 Obsada roślin na poletkach większości genotypów żyta męskosterylnego wynosiła od 70 do 100% (Tab. 2). Jedynie w przypadku 5 genotypów z powodu słabej jakości materiału siewnego była mała i wynosiła 15 do 50%. Kwitnienie w zależności od genotypu rozpoczęło się 21 lub 23 maja i trwało dni. U roślin prawie wszystkich genotypów występowały zredukowane pylniki (stopień 2). Jedynie rośliny dwóch genotypów (8 i 21) nie wykształciły pylników (stopień 1), a u roślin genotypu 19 występowały pylniki bez pyłku (stopień 3). Tabela 2. Obsada roślin i charakterystyka kwitnienia żyta męskosterylnego na poletkach w Poznaniu w roku 2013 Genotyp Procent roślin w stosunku Kwitnienie Stopień nr nazwa do pełnej obsady początek w maju liczba dni pylenia 1. WCSIN CSIN CSIN CSIN CSIN CSIN CSIN CSIN LSIN LSIN CSIN CSIN CSIN CSIN LSIN NSIN NSIN NSIN NSIN NSIN NSIN NSIN NSIN NSIN NSIN NSIN NSIN NSIN NSIN

10 Między roślinami różnych genotypów występowały istotne różnice w masie sklerocjów C. purpurea w jednym kłosie (Tab. 3). Tabela 3. Jednoczynnikowa analiza wariancji weryfikująca wpływ inokulacji żyta męskosterylnego zarodnikami konidialnymi C. purpurea na występowanie sporyszu Żródło zmienności Stopnie swobody Średnie kwadraty Bloki 2 0,0373 Genotypy 28 0,0166** Błąd 56 0,0064 ** P < 0,05 U 10 genotypów (1, 3, 9, 11, 13, 15, 16, 19, 24 i 26) masa sklerocjów okazała się istotnie mniejsza niż u genotypów 7, 8, 18 i 27 (Tab. 4). U pozostałych 15 genotypów masa sklerocjów nie różniła się istotnie od masy sklerocjów wcześniej wymienionych dwóch grup genotypów. Średnie liczby kłosów na jednym poletku (Tab. 4) częściowo były związane z obsadą roślin (Tab. 2). U trzech genotypów (18, 20 i 21) z najmniejszą obsadą roślin zanotowano najmniej kłosów na jednym poletku (odpowiednio: 14, 17 i 24). U 15 genotypów liczby kłosów na jednym poletku wynosiły 48 do 80, a u pozostałych 11 genotypów żyta męskosterylnego notowano od 84 do 122 kłosów. 10

11 Tabela 4. Wpływ inokulacji żyta męskosterylnego zarodnikami konidialnymi C. purpurea na występowanie sporyszu (Poznań, ) Genotyp Średnia liczba kłosów na jednym poletku Masa x) sklerocjów (g) w jednym kłosie nr nazwa 1. WCSIN ,15 a-g 2. CSIN ,18 c-j 3. CSIN ,16 a-h 4. CSIN ,18 c-j 5. CSIN ,19 d-j 6. CSIN ,19 d-j 7. CSIN ,24 i-j 8. CSIN ,26 j 9. LSIN ,12 a-c 10. LSIN ,20 d-j 11. CSIN ,10 a 12. CSIN ,20 d-j 13. CSIN ,11 a-b 14. CSIN ,18 c-j 15. LSIN ,12 a-c 16. NSIN ,15 a-g 17. NSIN ,17 b-i 18. NSIN ,24 i-j 19. NSIN ,14 a-f 20. NSIN ,22 g-j 21. NSIN ,17 b-i 22. NSIN ,22 g-j 23. NSIN ,22 g-j 24. NSIN ,13 a-d 25. NSIN ,20 d-j 26. NSIN ,11 a-b 27. NSIN ,24 i-j 28. NSIN ,20 d-j 29. NSIN ,17 b-i x- jednakowymi literami oznaczono wartości nie różniące się istotnie na poziomie α = 0,05; 11

12 II. Ocena podatności 90 genotypów żyta populacyjnego, mieszańcowego i restorerowego na zakażenie przez C. purpurea w trzech miejscowościach znacznie od siebie oddalonych Charaktertystyka warunków pogodowych w okresie wegetacji żyta Średnie miesięczne temperatury od października 2012 do lipca 2013 w Wiatrowie (Tabela 5), Choryni (Tabela 6) i Smolicach (Tabela 7) były podobne. Opady mniejsze od 35 mm zanotowano w grudniu (Wiatrowo, Smolice), lutym (Choryń, Smolice), marcu (Wiatrowo) i w kwietniu (we wszystkich trzech miejscowościach). W pozostałych przypadkach opady były większe od 35 mm. Tabela 5. Charakterystyka warunków pogodowych w okresie wegetacji żyta (Wiatrowo, 2012/2013) Miesiąc październik listopad grudzień styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec Dekada Średnia temperatura, o C Suma opadów, mm Liczba dni z opadami dekadowa miesięczna dekadowa miesięczna dekadowa miesięczna I 10,7 22,2 5 II 9,2 8,5 1,4 28, III 5,5 4,6 6 I 6,9 14,6 8 II 4,0 5,2 6,0 52, III 4,8 32,0 6 I -3,0 1,1 4 II -2,1-1,5 14,6 17, III 0,6 1,8 3 I 2,3 22,7 7 II -5,1-2,4 8,3 44, III -4,3 13,8 9 I 0,7 21,8 5 II -0,9-0,2 13,0 40, III -0,3 5,5 4 I 1,6 5,6 1 II -5,1-2,3 4,6 14, III -3,3 4,2 4 I 1,4 4,8 4 II 10,9 7,7 9,2 16, III 10,7 2,6 3 I 15,0 28,0 2 II 15,7 14,5 3,4 117, III 12,9 85,6 8 I 16,4 3,2 4 II 19,4 17,5 0,0 68,4 0 8 III 16,7 65,2 4 I 19,3 36,2 4 II 17,5 19,5 10,6 104, III 21,5 58,0 4 12

13 Tabela 6. Charakterystyka warunków pogodowych w okresie wegetacji żyta (Choryń, 2012/2013) Miesiąc październik listopad grudzień styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec Dekada Średnia temperatura, o C Suma opadów, mm Liczba dni z opadami dekadowa miesięczna dekadowa miesięczna dekadowa miesięczna I 10,5 22,0 5 II 9,4 8,4 1,4 30, III 5,4 7,4 4 I 7,0 19,7 3 II 3,8 5,3 5,6 50,8 2 7 III 5,2 25,5 2 I -2,3 14,3 4 II -2,0-1,5 14,2 42,0 2 8 III 0,8 13,5 2 I 2,5 29,0 5 II -5,2-2,5 14,5 67, III -4,2 23,7 2 I 0,7 12,5 2 II -1,0-0,2 15,0 30,4 3 6 III -0,4 2,9 1 I 1,7 38,0 2 II -4,5-2,4 17,1 68,0 2 6 III -3,5 12,9 2 I 1,3 3,6 3 II 11,7 8,5 2,8 15,1 4 9 III 12,6 8,7 2 I 14,8 28,5 4 II 16,0 14,5 7,7 93, III 12,6 57,6 6 I 16,1 25,2 3 II 20,1 17,6 3,5 100,4 1 7 III 16,7 71,7 3 I 19,8 15,6 3 II 18,3 20,2 14,6 53, III 22,5 23,1 4 13

14 Tabela 7. Charakterystyka warunków pogodowych w okresie wegetacji żyta (Smolice, 2012/2013) Miesiąc październik listopad grudzień styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec Dekada Średnia temperatura, o C Suma opadów, mm Liczba dni z opadami dekadowa miesięczna dekadowa miesięczna dekadowa miesięczna I 10,4 12,8 6 II 9,5 8,4 9,5 30, III 5,3 7,7 8 I 7,0 14,9 7 II 3,7 5,4 0,2 27, III 5,4 12,2 6 I -3,7 8,4 5 II -1,8-1,5 6,8 27, III 0,9 12,1 4 I 2,7 28,7 7 II -5,4-2,2 9,8 55, III -4,0 17,4 6 I 0,6 8,2 7 II -1,1-0,3 14,8 27, III -0,4 4,8 6 I 1,7 18,7 4 II -4,2-2,4 12,4 38, III -3,6 7,5 4 I 1,2 4,7 6 II 11,1 8,3 11,8 31, III 12,7 14,8 4 I 14,9 24,2 4 II 15,7 14,7 11,9 116, III 13,4 80,6 6 I 16,1 34,7 7 II 19,8 17,5 5,7 94, III 16,6 54,3 4 I 20,0 7,2 3 II 18,3 20,1 10,4 39,5 4 9 III ,9 2 Obsada roślin na większości poletek z genotypami żyta, we wszystkich trzech Stacjach Hodowli Roślin, wynosiła ponad 50% (Tabela 8). Obsadę mniejszą od 50% zanotowano jedynie na poletkach z genotypami: 25 (we wszystkich trzech Stacjach), 20 (w Wiatrowie i Choryni), 23 i 24 (w Wiatrowie i Smolicach), 10 i 76 (w Smolicach) oraz 9, 13, 17, 19, 21, 36, 62, 74, 77, 79, 81, 84, 86, 87 i 89 (w Wiatrowie). Średnio obsada roślin wynosiła: 68% w Wiatrowie, 78% w Smolicach i 90% w Choryni. 14

15 Tabela 8. Obsada roślin 90 genotypów żyta w fazie kłoszenia na poletkach w trzech Stacjach Hodowli Roślin Genotyp Procent roślin w stosunku do pełnej obsady nr nazwa Wiatrowo Choryń Smolice 1 GRADAN F WM 18R WM 19R WM 34R WM 36R WM 37R WM 38R WM 39R WM 40R WM 41R WM 42R WM 45R WM 46R WM 47R WM 48R WM 49R WM 50R WTD C/ WS 79N/ NS 0640N/ NS 0858N/ NS 765N/ NS 857N/ NS 839N/ AND AND AND AND AND D. Diament Amilo DL M003/ szkółka 04/ szkółka 05/ szkółka 06/ Szkółka 07/ Szkółka 08/ Szkółka 09/ Szkółka 10/ Szkółka 11/ Szkółka 12/ Szkółka 13/ Szkółka 14/ D. Złote

16 47 D. Amber D. Agat CHD DC DC DC DC DC DC DC DC DC DC DC HRSM 157-3R HRSM 158-3R HRSM 62-4R HRSM 63-4R HRSM 64-4R HRSM 65-4R HRSM 66-4R HRSM 67-4R HRSM 68-4R HRSM 69-4R HRSM 70-4R HRSM 71-4R HRSM 72-4R HRSM 73-4R HRSM 74-4R HRSM 75-4R HRSM 77-4R HRSM 78-4R HRSM 79-4R HRSM 80-4R HRSM 81-4R HRSM 82-4R HRSM 83-4R HRSM 84-4R HRSM 85-4R HRSM 86-4R HRSM 87-4R HRSM 91-4R HRSM 93-4R HRSM 94-4R średnio Genotypy oznaczono kolorami: zielonym męskopłodne. białym populacyjne i mieszańca, żółtym restorery, 16

17 Wyniki analizy wariancji wskazują, że długość okresu kwitnienia zależała od genotypu żyta oraz od miejscowości. Między tymi dwoma czynnikami (A x B) występowała interakcja (Tab. 9). Tabela 9. Dwuczynnikowa analiza wariancji weryfikująca wpływ warunków panujących w trzech miejscowościach na czas trwania kwitnienia żyta Żródło zmienności Bloki Genotyp (A) Miejscowość (B) A x B Stopnie swobody Średnie kwadraty 0,3638 1,5633** 227,5389** 0,6792** Błąd 538 0,4547 ** P < 0,05 Kwitnienie roślin wszystkich genotypów żyta rozpoczęło się w maju, w dniach: 21 w Choryni i Smolicach oraz 27 w Wiatrowie (Tabela 10). Okres kwitnienia wynosił: od 5,7 (genotypy: 1, 30 i 31) do 10,3 dni (genotyp 59) w Wiatrowie, od 3,0 (genotyp 13) do 18,0 dni (genotyp 86) w Choryni i od 4,3 (genotyp 13) do 15,3 dni (genotypy 27 i 52) w Smolicach. Średni okres kwitnienia roślin 90 genotypów żyta w Wiatrowie wynosił 7,6 dni i był istotnie krótszy niż w Choryni 12,9) oraz w Smolicach (12,8). Stopień pylenia wynosił: od 5,0 (genotyp 1) do 9 w Smolicach, od 5,7 (genotyp 1) do 9 w Wiatrowie oraz od 7,0 (genotypy 1 i 13) do 9 w Choryni. Tabela 10. Charakterystyka kwitnienia żyta w maju i czerwcu w trzech Stacjach Hodowli Roślin Genotyp Wiatrowo x) Choryń x) Smolice x) nr nazwa kwitnienie stopień kwitnienie stopień kwitnienie stopień od liczba dni pylenia od liczba dni pylenia od liczba dni pylenia 1 GRADAN F1 27 8,3 c-n 5, ,3 g-y 7, ,0 o-l 5,0 2 WM 18R 3 6,3 b-f 8, ,8 i-d 9, ,7 n-k 8,0 3 WM 19R 27 9,7.g-w 8, ,7 h-c 9,0 26 9,7 g-w 8,0 4 WM 34R 29 8,0 c-m 7, ,3 l-g 9, ,3 h-b 8,0 5 WM 36R 29 7,0 c-g 7, ,0 k-e 9, ,3 p-m 7,3 6 WM 37R 29 7,7 c-k 7, ,3 v-o 9, ,7 q-m 8,0 7 WM 38R 29 8,7 d-o 8, ,3 C-P 9, ,3 v-o 8,0 8 WM 39R 27 8,3 c-n 7, ,7 s-m 9, ,3 q-m 8,0 9 WM 40R 29 8,7 d-p 7, ,7 n-k 9, ,3 C-P 8,0 10 WM 41R 29 7,7 c-k 8, ,3 m-h 9, ,7 s-m 7,7 11 WM 42R 27 7,0 c-g 8, ,3 q-m 9, ,7 n-j 8,0 12 WM 45R 27 8,3 c-n 7, ,7 h-c 7, ,7 n-j 8,0 13 WM 46R 29 7,0 c-g 8,0 3 3,0 a 7,0 31 4,3 a-b 7,3 14 WM 47R 29 5,7 b-c 7, ,0 t-n 9, ,3 w-o 8,3 15 WM 48R 27 7,7 c-k 7,0 29 9,3 f-t 9, ,0 u-n 7,7 16 WM 49R 29 8,0 c-m 7, ,0 A-P 9, ,0 g-z 8,3 17

18 17 WM 50R 29 7,7 c-l 8,0 27 9,0 d-q 8,3 24 9,3 f-u 7,3 18 WTD1 27 7,7 c-k 8,3 23 9,0 d-q 9, ,0 o-k 7, C/ ,7 c-k 8, ,3 v-o 9, ,3 q-m 8,0 20 WS 79N/94 3 6,0 b-d 7,7 31 7,7 c-k 9,0 29 9,3 f-u 6,7 21 NS 0640N/1 27 7,7 c-k 7, ,7 h-d 9, ,5 n-j 8,0 22 NS 0858N/2 27 7,0 c-g 8, ,3 q-m 7, ,3 w-o 8,0 23 NS 765N/ ,3 b-f 7,0 29 9,3 f-u 7,7 31 7,7 c-k 6,7 24 NS 857N/ ,0 b-e 7, ,7 n-j 9,0 28 7,7 c-l 7,0 25 NS 839N/ ,0 c-g 7, ,0 B-P 9, ,3 w-o 7,7 26 AND ,7 c-k 8, ,7 v-o 9, ,3 q-m 8,7 27 AND ,7 c-k 8, ,0 k-e 9, ,3 J-P 9,0 28 AND ,0 d-q 7, ,3 v-o 9, ,3 C-P 9,0 29 AND ,3 c-n 8, ,7 z-o 9, ,3 q-m 8,7 30 AND ,7 b-c 8, ,0 g-x 9, ,7z-P 8,7 31 D. Diament 27 5,7 b-c 7, ,0 L-P 9, ,0 k-e 9,0 32 Amilo 27 7,0 c-g 8, ,3 C-P 9, ,0 B-P 9,0 33 DL ,0 c-g ,7 h-c 9, ,7 h-c 9,0 34 M003/ ,3 c-n 8, ,0 i-d 9, ,3 w-o 9,0 35 szkółka 04/ ,3 c-n 8, ,0 t-n 9, ,7 n-j 8,3 36 szkółka 05/ ,0 c-g 8, ,3 v-o 9, ,7 s-m 8,7 37 szkółka 06/ ,7 c-k 8, ,7 z-o 9, ,0 G-P 9,0 38 Szkółka 07/ ,7 c-k 8, ,7 z-o 9, ,0 v-n 8,7 39 Szkółka 08/ ,3 b-f 7, ,7 h-c 9, ,0 B-P 9,0 40 Szkółka 09/ ,0 e-r 9, ,7 q-m 9, ,3 C-P 9,0 41 Szkółka 10/ ,0 c-g 8, ,0 t-n 9, ,3 C-P 8,7 42 Szkółka 11/ ,3 b-f 8, ,3 M-P 9, ,0 v-n 8,7 43 Szkółka 12/ ,0 c-g 8, ,3 v-o 9, ,7 E-P 9,0 44 Szkółka 13/ ,7 c-k 8, ,0 o-l 9, ,0 B-P 9,0 45 Szkółka 14/ ,0 c-g 8, ,7 w-o 9, ,7 q-m 8,7 46 D. Złote 27 7,0 c-g 9, ,0 N-P 9, ,3 C-P 9,0 47 D. Amber 27 6,0 b-d 7, ,7 x-o 9, ,0 H-P 9,0 48 D. Agat 27 8,3 c-n 8, o-l 9, ,3 C-P 9,0 49 CHD ,0 c-g 8, ,7 D-P 9, ,3 C-P 9,0 50 DC ,7 c-k 8, ,3 v-o 9, ,0 o-l 9,0 51 DC ,0 e-r 8, ,3 C-P 9, ,0 B-P 9,0 52 DC ,3 c-k 8, ,7 q-m 9, ,3 J-P 8,3 53 DC ,0 e-r 8, ,0 F-P 9, ,7 E-P 8,3 54 DC ,3 b-f 8, ,7 q-m 9, ,7E-P 9,0 55 DC ,0 c-g 8, ,0 x-o 9, ,7 s-m 9,0 56 DC ,0 c-g 9, ,7 E-P 9, ,0 H-P 9,0 57 DC ,7 c-k 8, ,3 q-m 9, ,0 v-n 9,0 58 DC ,3 b-f 9, ,7 n-j 9, ,3 w-o 9,0 59 DC ,3 h-b 8, ,7 q-m 9, ,0 H-P 8,7 60 DC ,3 c-n 8, ,3 I-P 9, ,7 y-o 8,7 61 HRSM 157-3R 27 8,3 c-n 8, ,3 O-P 9, ,0 B-P 9,0 62 HRSM 158-3R 27 6,3 b-f 8, ,3 H-P 9, ,0 v-n 9,0 63 HRSM 62-4R 27 8,3 c-n 8, ,0 B-P 9, ,7 E-P 8,7 64 HRSM 63-4R 27 6,3 b-f 7, ,0 H-P 9, ,7 r-m 8,7 65 HRSM 64-4R 27 5,7 b-c 8, ,7 g-a 9, ,3 q-m 9,0 66 HRSM 65-4R 27 7,0 c-g 8, ,0 E-P 9, ,3 v-o 9,0 67 HRSM 66-4R 27 7,0 c-g 8, ,7 g-z 9, ,7 y-o 9,0 68 HRSM 67-4R 27 7,7 c-k 7,3 24 9,7 g-v 9, ,3 v-o 8,7 69 HRSM 68-4R 27 8,3 c-n 8, ,7 K-P 9, ,0 G-P 8,3 18

19 70 HRSM 69-4R 27 7,7 c-k 7, ,3 I-P 9, ,7 s-m 8,7 71 HRSM 70-4R 27 7,7 c-k 7, ,3 l-g 9, ,3 q-m 9,0 72 HRSM 71-4R 27 7,7 c-k 8, ,0 N-P 9, ,0 G-P 8,5 73 HRSM 72-4R 27 9,7 g-w 8, ,3 q-m 9, ,3 q-m 9,0 74 HRSM 73-4R 27 7,0 c-g 7, ,3 o-l 9, ,0 B-P 8,7 75 HRSM 74-4R 27 8,3 c-n 7, ,0 r-m 9, ,0 v-n 9,0 76 HRSM 75-4R 27 9,0 e-r 9, ,0 z-p 9, ,3 q-m 8,7 77 HRSM 77-4R 27 8,3 c-n 7, ,0 u-n 9, ,0 t-m 9,0 78 HRSM 78-4R 27 6,3 b-f 8, ,3 w-o 9, ,0 H-P 9,0 79 HRSM 79-4R 27 7,0 c-g 9, ,7 n-j 9, ,7 z-p 9,0 80 HRSM 80-4R 27 7,0 c-g 8,7 24 9,3 f-u 9, ,3 m-i 9,0 81 HRSM 81-4R 27 8,3 c-n 9,0 23 7,7 c-k 9, ,3w-O 9,0 82 HRSM 82-4R 27 7,7 c-j 9, ,3 O-P 9, ,0 F-P 9,0 83 HRSM 83-4R 27 8,3 c-n 8, ,0 G-P 9, ,7 y-o 9,0 84 HRSM 84-4R 27 7,3c-h 8, ,3 I-P 9, ,3 q-m 8,7 85 HRSM 85-4R 27 9,0 e-r 7, ,7 C-P 9, ,0 v-n 9,0 86 HRSM 86-4R 27 9,0 e-r 8, ,0 P -- 9, ,3 q-m 9,0 87 HRSM 87-4R 29 8,3 c-n 8, ,3 I-P 9, ,7 s-m 8,7 88 HRSM 91-4R 27 7,0 c-g 8, ,0 L-P 9, ,0 v-n 7,3 89 HRSM 93-4R 27 8,3 c-n 8, ,0 N-P 9, ,7 z-p 9,0 90 HRSM 94-4R 29 8,7 d-p 8, ,0 t-n 9, ,5 h-c 8,3 zakres średnio - 7,6 A 8,1-12,9 B 8,9-12,8 B 8,5 x jednakowymi literami oznaczono wartości nie różniące się istotnie na poziomie α = 0,05; Kolorami oznaczono genotypy: białym populacyjne i mieszanńca, żółtym restorery, zielonym męskopłodne. W kłosach żyta, obok dużych sklerocjów widocznych w okresie wegetacji (Fot. 1) występowały często małe sklerocja (Fot. 2), które można było obserwować dopiero po wykonaniu młocki. Dlatego oceny występowania przetrwalników dokonywano w zebranym plonie, w którym obok ziarna obecne były sklerocja patogena. Fot. 1. Kłos żyta z dużym przetrwalnikiem C. purpurea 19

20 Fot. 2. Różne wielkości przetrwalników C. purpurea i ziarniaki żyta (u góry z prawej strony) Wyniki analizy wariancji wskazują, że nasilenie występowania sporyszu zależało od genotypu żyta oraz od miejscowości. Między tymi dwoma czynnikami (A x B) nie występowała interakcja (Tab. 11). Tabela 11. Dwuczynnikowa analiza wariancji weryfikująca wpływ warunków w trzech miejscowościach na występowanie sporyszu Żródło zmienności Stopnie swobody Średnie kwadraty Bloki Genotyp (A) Miejscowość (B) A x B ,161 0,590** 92,729** 0,398 Błąd 538 0,363 ** P < 0,05 Średnio dla trzech miejscowości procent masy sklerocjów w plonie ziarna 55 genotypów okazał się istotnie mniejszy niż u 4 genotypów (1, 16, 52 i 70). Występowanie sklerocjów u pozostałych 31 genotypów nie różniło się istotnie od tych dwóch grup genotypów (Tab. 12). Średnio dla wszystkich genotypów największe występowanie sporyszu stwierdzono w Wiatrowie (sklerocja średnio stanowiły 0,9487% masy plonu ziarna), a najmniejsze w Smolicach (sklerocja średnio stanowiły 0,0426% masy plonu ziarna). W Wiatrowie i Choryni sporysz występował na wszystkich 90 genotypach żyta, a w Smolicach na 82 genotypach. W przeprowadzonym doświadczeniu sporysz wystąpił w największym stopniu w Wiatrowie (Tab. 12), gdyż tutaj notowano: najmniejszą obsadę roślin na poletkach (Tab. 8) 20

21 oraz rozpoczęcie kwitnienia żyta (27 maja) nastąpiło o 6 dni później niż w Choryni i Smolicach (21 maja). Podczas pierwszych 6 dni kwitnienia żyta w Wiatrowie występowały Tabela 12. Występowanie sporyszu na roślinach 90 genotypow żyta w trzech Stacjach Hodowli Roślin Genotyp Procent x) masy sklerocjów w masie plonu ziarna nr nazwa Wiatrowo Choryń Smolice średnio 1 GRADAN F1 2,6410 0,5134 0,1335 0,8735 o-q 2 WM 18R 0,4543 0,0792 0,0000 0,1176 a-e 3 WM 19R 1,2540 0,2737 0,1059 0,4572 c-p 4 WM 34R 2,2089 0,5316 0,1547 0,8014 m-q 5 WM 36R 0,5441 0,4412 0,0309 0,2932 a- l 6 WM 37R 0,7175 0,1660 0,3268 0,3786 b-p 7 WM 38R 1,4101 0,3267 0,0248 0,4524 c-p 8 WM 39R 0,6891 0,0780 0,0000 0,1632 a-g 9 WM 40R 0,2756 0,2355 0,0000 0,1265 a-e 10 WM 41R 0,0294 0,0160 0,0400 0,0277 a 11 WM 42R 1,4000 0,5865 0,4211 0,7612 k-q 12 WM 45R 0,2669 0,3215 0,0213 0,1767 a-g 13 WM 46R 0,0091 0,6724 0,0666 0,1744 a-g 14 WM 47R 0,2938 0,1637 0,0000 0,1112 a-e 15 WM 48R 0,3174 0,2955 0,0147 0,1779 a-g 16 WM 49R 2,2938 0,7288 0,1879 0,9150 p-q 17 WM 50R 0,9335 0,1526 0,0000 0,2424 a-h 18 WTD1 0,3287 0,5152 0,0963 0,2923 a-l C/09 2,5370 0,3075 0,0962 0,7368 i-q 20 WS 79N/94 0,4388 0,2317 0,1623 0,2686 a-q 21 NS 0640N/1 0,3756 0,4077 0,1837 0,3159 a-m 22 NS 0858N/2 0,2570 0,0143 0,0037 0,0592 a-b 23 NS 765N/00 2,0879 0,2762 0,3805 0,7790 l-q 24 NS 857N/95 0,8516 0,3883 0,0000 0,3053 a-m 25 NS 839N/00 2,6462 0,1584 0,0324 0,6284 h-q 26 AND 12 0,8422 0,4113 0,0550 0,3780 b-p 27 AND 13 0,2262 0,1567 0,1087 0,1611 a-g 28 AND 15 0,8836 0,1398 0,0386 0,2771 a-k 29 AND 16 1,8913 0,3000 0,0000 0,4905 d-p 30 AND 17 0,9664 0,0874 0,0228 0,2574 a-i 31 D. Diament 1,6847 0,3680 0,0558 0,5552 f-q 32 Amilo 0,4332 0,1469 0,0177 0,1640 a-g 33 DL. 6 0,4722 0,1810 0,0382 0,1998 a-h 34 M003/10 0,7960 0,1570 0,0231 0,2531 a-i 35 szkółka 04/11 1,9449 0,1354 0,0234 0,4744 d-p 36 szkółka 05/09 2,4256 0,2997 0,1530 0,7479 j-q 37 szkółka 06/09 0,4536 0,1272 0,0067 0,1507 a-f 38 Szkółka 07/10 1,7389 0,1850 0,0412 0,4763 d-p 39 Szkółka 08/10 0,7809 0,0810 0,0012 0,1894 a-h 40 Szkółka 09/10 0,2843 0,2809 0,1262 0,2253 a-h 41 Szkółka 10/11 0,7164 0,4228 0,0329 0,3336 a-n 42 Szkółka 11/11 1,1180 0,1979 0,0656 0,3712 b-o 43 Szkółka 12/11 0,3779 0,2445 0,0106 0,1750 a-g 44 Szkółka 13/12 1,1556 0,1713 0,0677 0,3691 b-o 21

22 45 Szkółka 14/12 1,6112 0,3020 0,1075 0,5489 f-q 46 D. Złote 1,5106 0,1460 0,0012 0,3607 b-o 47 D. Amber 2,2762 0,2633 0,0012 0,5597 f-q 48 D. Agat 1,8556 0,1580 0,0375 0,4829 d-p 49 CHD 62 0,5294 0,3293 0,0819 0,2887 a-l 50 DC26 0,4020 0,1007 0,0265 0,1465 a-f 51 DC28 0,9843 0,1677 0,1836 0,3891 b-p 52 DC46 5,2218 0,2696 0,0012 1,0865 q 53 DC63 0,9237 0,1953 0,0106 0,2824 a-l 54 DC74 0,2774 0,2071 0,0273 0,1520 a-f 55 DC75 0,9130 0,2433 0,0186 0,3071 a-m 56 DC84 0,6721 0,1442 0,0318 0,2279 a-h 57 DC85 1,5695 0,1281 0,0362 0,4102 b-p 58 DC89 1,1291 0,2537 0,1022 0,4187 c-p 59 DC92 0,7527 0,1450 0,0012 0,2105 a-h 60 DC94 0,9976 0,2666 0,0640 0,3706 b-o 61 HRSM 157-3R 1,8695 0,1446 0,0306 0,4722 d-p 62 HRSM 158-3R 0,2138 0,0581 0,0300 0,2960 a-m 63 HRSM 62-4R 1,0042 0,0693 0,0693 0,2875 a-l 64 HRSM 63-4R 0,4233 0,1270 0,0456 0,1732 a-g 65 HRSM 64-4R 0,8362 0,4040 0,2315 0,4662 c-p 66 HRSM 65-4R 0,1917 0,1575 0,0219 0,1109 a-e 67 HRSM 66-4R 1,3525 0,1072 0,0118 0,3320 a-n 68 HRSM 67-4R 1,0986 0,5978 0,1995 0,5864 g-q 69 HRSM 68-4R 0,7847 0,1191 0,0160 0,2285 a-h 70 HRSM 69-4R 2,7787 0,5779 0,0278 0,8359 o-q 71 HRSM 70-4R 0,7271 0,1016 0,0495 0,2336 a-h 72 HRSM 71-4R 1,3110 0,1327 0,0046 0,3250 a-n 73 HRSM 72-4R 1,0028 0,4203 0,0776 0,4352 c-p 74 HRSM 73-4R 0,6517 0,2188 0,0050 0,2237 a-h 75 HRSM 74-4R 0,4586 0,1462 0,0228 0,1737 a-g 76 HRSM 75-4R 2,0127 0,0790 0,0777 0,4987 e-q 77 HRSM 77-4R 0,9105 0,1078 0,0077 0,2397 a-h 78 HRSM 78-4R 0,2968 0,0934 0,0046 0,1016 a-d 79 HRSM 79-4R 1,0780 0,0794 0,0012 0,2457 a-h 80 HRSM 80-4R 0,9576 0,2243 0,0341 0,3240 a-n 81 HRSM 81-4R 0,2766 0,1033 0,0000 0,0893 a-c 82 HRSM 82-4R 0,8457 0,0849 0,0012 0,2039 a-h 83 HRSM 83-4R 1,1887 0,0514 0,0219 0,2798 a-l 84 HRSM 84-4R 0,6836 0,2408 0,0254 0,2609 a-j 85 HRSM 85-4R 1,0098 0,1356 0,0456 0,3071 a-m 86 HRSM 86-4R 0,3575 0,1540 0, a-g 87 HRSM 87-4R 0,4233 0,1837 0,1169 0,2284 a-h 88 HRSM 91-4R 0,9852 0,5141 0,0309 0,4259 c-p 89 HRSM 93-4R 1,1384 0,1901 0,0474 0,3597 b-o 90 HRSM 94-4R 0,7873 0,4104 0,0000 0,2972 a-m średnio 0,9487 r 0,2193 s 0,0426 t - x jednakowymi literami oznaczono wartości nie różniące się istotnie na poziomie α = 0,05; Kolorami oznaczono genotypy: białym populacyjne i mieszańca, żółtym restorery, zielonym męskopłodne; 22

23 opady deszczu sprzyjające zakażeniu kwiatów przez C. purpurea, a w Choryni i Smolicach znaczące opady miały miejsce dopiero po 6 dniach od rozpoczęcia kwitnienia (27 maja). III. Ocena wpływu zraszania wodą roślin 90 genotypów żyta populacyjnego, mieszańcowego i restorerowego w Smolicach na ich zakażenie przez C. purpurea Średnio dla 90 genotypów żyta obsada roślin w fazie kłoszenia była podobna w kombinacji bez zraszania (78%) i ze zraszaniem roślin wodą (73%) w czasie kwitnienia. Zraszanie wodą 90 genotypów żyta nie wpłynęło na czas trwania kwitnienia roślin i stopień pylenia. Wyniki analizy wariancji wskazują, że nasilenie występowania sporyszu zależało od genotypu żyta oraz od zraszania. Między tymi dwoma czynnikami (AxB) nie występowała interakcja (Tab. 13). Tabela 13. Dwuczynnikowa analiza wariancji weryfikująca wpływ zraszania wodą roślin w okresie kwitnienia żyta na występowania sporyszu w SHR Smolice Żródło zmienności Bloki Genotyp (A) Zraszanie (B) A x B Stopnie swobody Średnie kwadraty 1,008 0,181** 2,044** 0,080 Błąd 358 0,102 ** P < 0,05 Średnio dla 90 genotypów żyta procent masy sklerocjów w plonie ziarna okazał się istotnie większy w kombinacji ze zraszaniem roślin wodą w czasie kwitnienia niż bez zraszania (Tab. 14). Średnio dla kombinacji bez i ze zraszaniem roślin występowanie sklerocjów C. purpurea u 70 genotypów okazało się istotnie mniejsze niż u genotypu numer 65. Występowanie sklerocjów u pozostałych 19 genotypów nie różniło się istotnie od tych dwóch grup genotypów. 23

24 Tabela 14. Wpływ zraszania wodą w okresie kwitnienia na występowanie sporyszu na 90 genotypach żyta w SHR Smolice Genotyp Procent x) masy sklerocjów w masie plonu ziarna żyta nr nazwa bez zraszania zraszanego wodą średnio 1 GRADAN F1 0,1335 0,1133 0,1232 b-o 2 WM 18R 0,0000 0,0190 0,0051 a-b 3 WM 19R 0,1059 0,0380 0,0685 a-n 4 WM 34R 0,1547 0,3932 0,2637 n-q 5 WM 36R 0,0309 0,3066 0,1411 c-p 6 WM 37R 0,3268 0,1550 0,2349 k-q 7 WM 38R 0,0248 0,3603 0,1549 d-p 8 WM 39R 0,0000 0,0050 0,0013 a 9 WM 40R 0,0000 0,1334 0,0384 a-j 10 WM 41R 0,0400 0,0264 0,0329 a-i 11 WM 42R 0,4211 0,0710 0,2184 j-q 12 WM 45R 0,0213 0,0517 0,0351 a-i 13 WM 46R 0,0666 0,0633 0,0649 a-n 14 WM 47R 0,0000 0,0306 0,0083 a-c 15 WM 48R 0,0147 0,3088 0,1249 b-o 16 WM 49R 0,1879 0,4911 0,3261 o-q 17 WM 50R 0,0000 0,0476 0,0131 a-f 18 WTD1 0,0963 0,0443 0,0683 a-n C/09 0,0962 0,2833 0,1804 h-p 20 WS 79N/94 0,1623 0,3426 0,2462 l-q 21 NS 0640N/1 0,1837 0,1381 0,1589 e-p 22 NS 0858N/2 0,0037 0,0000 0,0010 a 23 NS 765N/00 0,3805 0,3571 0,3687 p-q 24 NS 857N/ ,0118 0,0031 a-b 25 NS 839N/00 0,0324 0,0621 0,0462 a-k 26 AND 12 0,0550 0,1528 0,0991 a-o 27 AND 13 0,1087 0,0426 0,0725 a-n 28 AND 15 0,0386 0,0756 0,0558 a-m 29 AND 16 0,0000 0,0431 0,0118 a-e 30 AND 17 0,0228 0,0366 0,0294 a-i 31 D. Diament 0,0558 0,0157 0,0331 a-i 32 Amilo 0,0177 0,0799 0,0441 a-j 33 DL. 6 0,0382 0,0309 0,0345 a-i 34 M003/10 0,0231 0,0357 0,0291 a-i 35 szkółka 04/11 0,0234 0,0731 0,0454 a-k 36 szkółka 05/09 0,1530 0,0954 0,1229 b-o 37 szkółka 06/09 0,0067 0,0132 0,0097 a-c 38 Szkółka 07/10 0,0412 0,1052 0,0702 a-n 39 Szkółka 08/10 0,0012 0,0907 0,0307 a-i 40 Szkółka 09/10 0,1262 0,0698 0,0964 a-n 41 Szkółka 10/11 0,0329 0,0087 0,0191 a-g 42 Szkółka 11/11 0,0656 0,0372 0,0506 a-k 43 Szkółka 12/11 0,0106 0,0892 0,0419 a-j 44 Szkółka 13/12 0,0677 0,1091 0,0874 a-n 45 Szkółka 14/12 0,1075 0,3089 0,1983 i-p 46 D. Złote 0,0012 0,0333 0,0123 a-e 24

25 47 D. Amber 0,0012 0,0278 0,0105 a-d 48 D. Agat 0,0375 0,0685 0,0521 a-l 49 CHD 62 0,0819 0,1321 0,1058 a-o 50 DC26 0,0265 0,1031 0,0597 a-m 51 DC28 0,1836 0,0130 0,0784 a-n 52 DC46 0,0012 0,0091 0,0043 a-b 53 DC63 0,0106 0,1481 0,0631 a-n 54 DC74 0,0273 0,2080 0,1010 a-o 55 DC75 0,0186 0,0715 0,0414 a-j 56 DC84 0,0318 0,0331 0,0324 a-i 57 DC85 0,0362 0,0974 0,0638 a-n 58 DC89 0,1022 0,0000 0,0290 a-i 59 DC92 0,0012 0,0186 0,0075 a-c 60 DC94 0,0640 0,0762 0,0700 a-n 61 HRSM 157-3R 0,0306 0,0444 0,0372 a-j 62 HRSM 158-3R 0,0300 0,0012 0,0112 a-d 63 HRSM 62-4R 0,0693 0,0300 0,0480 a-k 64 HRSM 63-4R 0,0456 0,0589 0,0521 a-l 65 HRSM 64-4R 0,2315 0,8216 0,4925 q 66 HRSM 65-4R 0,0219 0,3923 0,1632 g-p 67 HRSM 66-4R 0,0118 0,4655 0,1759 g-p 68 HRSM 67-4R 0,1995 0,3032 0,2493 m-q 69 HRSM 68-4R 0,0160 0,2421 0,1027 a-o 70 HRSM 69-4R 0,0278 0,0348 0,0312 a-i 71 HRSM 70-4R 0,0495 0,0137 0,0292 a-i 72 HRSM 71-4R 0,0046 0,0196 0,0109 a-d 73 HRSM 72-4R 0,0776 0,2692 0,1624 f-p 74 HRSM 73-4R 0,0050 0,1583 0,0597 a-m 75 HRSM 74-4R 0,0228 0,0362 0,0292 a-i 76 HRSM 75-4R 0,0777 0,0546 0,0657 a-n 77 HRSM 77-4R 0,0077 0,0909 0,0396 a-j 78 HRSM 78-4R 0,0046 0,0855 0,0343 a-i 79 HRSM 79-4R 0,0012 0,0000 0,0003 a 80 HRSM 80-4R 0,0341 0,0421 0,0380 a-j 81 HRSM 81-4R 0,0000 0,0147 0,0039 a-b 82 HRSM 82-4R 0,0012 0,0744 0,0254 a-h 83 HRSM 83-4R 0,0219 0,0768 0,0458 a-k 84 HRSM 84-4R 0,0254 0,0924 0,0546 a-m 85 HRSM 85-4R 0,0456 0,0180 0,0305 a-i 86 HRSM 86-4R 0,0366 0,1196 0,0733 a-n 87 HRSM 87-4R 0,1169 0,1954 0,1542 d-p 88 HRSM 91-4R 0,0309 0,1505 0,0817 a-n 89 HRSM 93-4R 0,0474 0,0578 0,0525 a-l 90 HRSM 94-4R 0,0000 0,1802 0,0527 a-l średnio 0,0426 r 0,0930 s - x jednakowymi literami oznaczono wartości nie różniące się istotnie na poziomie α =0,05; Kolorami oznaczono genotypy: białym populacyjne i mieszańca, żółtym restorery, zielonym męskopłodne; 25

26 IV. Ocena patogeniczności różniących się szybkością liniowego wzrostu grzybni 8 izolatów C. purpurea wobec 4 genotypów żyta męskosterylnego w doświadczeniu przeprowadzonym w Katedrze Fitopatologii w Poznaniu Obsada roślin wynosiła 62 procent u genotypu 26 do 85 procent u genotypu 4 (Tab. 15). Kwitnienie roślin genotypu 13 rozpoczęło się 23 maja i trwało 18 dni, pozostałych 3 genotypów rozpoczęło się 28 maja i trwało 13 dni. Tabela 15. Obsada roślin i charakterystyka kwitnienia żyta męskosterylnego w doświadczeniu wazonowym (Poznań, 2012/2013) Genotyp Procent roślin w stosunku Kwitnienie Stopień nr nazwa do pełnej obsady początek w maju liczba dni pylenia 4. CSIN LSIN CSIN NSIN Wyniki analizy wariancji wskazują, że występowanie sporyszu zależało od izolatu C. pupurea oraz od genotypu żyta. Między tymi dwoma czynnikami (AxB) występowała interakcja (Tab. 16). Tabela 16. Dwuczynnikowa analiza wariancji weryfikująca wpływ inokulacji 4 genotypów żyta męskosterylnego ośmioma izolatami C. purpurea różniącymi się tempem wzrostu grzybni na masę sklerocjów patogena Żródło zmienności Bloki Izolat C. pupurea (A) Genotyp żyta (B) A x B Stopnie swobody Średnie kwadraty 0,0005 0, 6965** 0,0716** 0,0131** Błąd 70 0,0096 ** P < 0,05 Średnio dla wszystkich izolatów C. purpurea sporysz występował w największym stopniu na roślinach żyta genotypu 4 (Tab. 17). Pod względem patogeniczności można wyróżnić trzy grupy izolatów C. purpurea. Najmniej patogenicznymi okazały się izolaty: 17 (wolnorosnący) i 46 (szybkorosnący), średnio patogenicznymi izolaty: 25, 31 i 40 (wolnorosnące) oraz 37 (szybkorosnący), a w największym stopniu patogenicznymi dwa izolaty (48 i 65) szybkorosnące. Wyniki te wskazują, że nie ma pełnej zależności patogeniczności badanych izolatów C. purpurea od ich szybkości liniowego wzrostu grzybni. Na uwagę zasługuje jedynie fakt, że w największym stopniu patogenicznymi okazały się dwa szybkorosnące izolaty: 48 i

27 Tabela 17. Wpływ inokulacji roślin 4 genotypów żyta męskosterylnego zarodnikami konidialnymi ośmiu izolatów C. purpurea różniących się tempem wzrostu grzybni na masę sklerocjów patogena (doświadczenie wazonowe) Inokulacja żyta izolatami C. pupurea Masa x) sklerocjów (g) w jednym kłosie genotypu żyta średnio Kontrola 0,00 a 0,00 a 0,00 a 0,00 a 0,00 A 17 wolnorosnący 0,07 b-d 0,05 b-c 0,08 b-e 0,08 b-e 0,07 B 25 wolnorosnący 0,31 j-m 0,11 b-f 0,26 i-l 0,12 c-g 0,19 C 31 wolnorosnący 0,24 h-l 0,24 h-l 0,17 f-i 0,22 h-k 0,22 C 40 wolnorosnący 0,20 g-j 0,24 h-l 0,16 e-i 0,12 c-g 0,18 C 37 szybkorosnący 0,25 h-l 0,20 f-j 0,20 f-j 0,15 d-h 0,20 C 46 szybkorosnący 0,11 b-g 0,04 b 0,06 b-c 0,05 b 0,06 B 48 szybkorosnący 0,40 m-n 0,35 l-n 0,33 k-n 0,25 h-l 0,33 D 65 szybkorosnący 0,45 n 0,41 m-n 0,33 k-n 0,30 j-m 0,37 D średnio 0,20 G 0,16 F 0,15 EF 0,12 E - x - jednakowymi literami oznaczono wartości nie różniące się istotnie na poziomie 0,05; Celem prowadzonych prac było wyselekcjonowanie genotypów żyta odpornych lub najmniej podatnych na sporysz oraz określenie wpływu zraszania wodą kwitnących roślin żyta na występowanie sporyszu i ocena patogeniczności różniących się szybkością liniowego wzrostu grzybni 8 izolatów patogena wobec 4 genotypów żyta męskosterylnego. Harmonogram prac w bieżącym roku sprawozdawczym był realizowany w ramach czterech zadań: - ocena podatności 29 genotypów żyta męskosterylnego na mieszaninę różnych izolatów C. purpurea, - ocena podatności 90 genotypów żyta populacyjnego, mieszańcowego i restorerowego na zakażenie przez C. purpurea w trzech miejscowościach znacznie oddalonych od siebie, - ocena wpływu zraszania wodą 90 genotypów żyta populacyjnego, mieszańcowego i restorerowego w Smolicach na ich zakażenie przez C. purpurea, - ocena, w doświadczeniu wazonowym Katedry Fitopatologii UP w Poznaniu, patogeniczności różniących się szybkością liniowego wzrostu grzybni 8 izolatów C. purpurea wobec 4 genotypów żyta męskosterylnego. Wszystkie zaplanowane cele zostały osiągnięte. 7. Najważniejsze osiągnięcia w roku 2013 Do najważniejszych osiągnięć uzyskanych w 2013 roku należy zaliczyć: stwierdzenie wśród ocenianych 90 genotypów żyta populacyjnego, mieszańcowego i restorerowego oraz wśród 29 genotypów żyta męskosterylnego dwóch grup tj. genotypów 27

28 mniej i bardziej podatnych oraz braku genotypu nieulegającego w ogóle porażeniu przez C. purpurea; stwierdzenie istotnego wpływu warunków pogodowych na termin rozpoczęcia i długość trwania kwitnienia żyta oraz na występowanie sporyszu; wykazanie istotnego wpływu zraszania wodą kwitnącego żyta na zwiększenie występowania sporyszu; stwierdzenie różnic patogeniczności ocenianych 8 izolatów C. purpurea i stopnia podatności na tego patogena 4 genotypów żyta męskosterylnego; wykazanie braku pełnej zależności patogeniczności 8 izolatów C. purpurea od ich szybkości liniowego wzrostu grzybni. 8. Podsumowanie wyników uzyskanych w latach 2012 i 2013 oraz wypływające z nich wnioski Wyniki uzyskane w ramach niniejszego tematu realizowanego w latach 2012 i 2013 pozwalają na wyciągnięcie następujących wniosków: - populacje grzyba C. purpurea są zróżnicowane genetycznie, przy czym populacja pochodząca z poletek doświadczalnych Stacji Hodowli Roślin jest zróżnicowana w większym stopniu niż populacja wyodrębniona z pól produkcyjnych; - stwierdzone istnienie różnic w szybkości liniowego wzrostu grzybni poszczególnych izolatów C. purpurea tylko częściowo ma związek z ich zdolnością do wywoływania sporyszu (największą chorobotwórczością charakteryzowały się tylko dwa spośród 4 szybkorosnących izolatów patogena); - w doświadczeniach prowadzonych w celu wyselekcjonowania odpornych lub przynajmniej w małym stopniu podatnych genotypów żyta na C. purpurea można jako inokulum stosować zarówno sklerocja patogena wprowadzane do ziemi wraz z wysiewanymi ziarniakami żyta jak i opryskiwanie kwitnącego żyta wodną zawiesiną zawierającą zarodniki konidialne pochodzące z mieszaniny czystych kultur patogena; - warunki pogodowe (opady deszczu i stosunkowo niskie temperatury) wpływające na wydłużenie okresu kwitnienia żyta w obecności źródeł inokulum C. purpurea sprzyjają dużemu występowaniu sporyszu (w warunkach bezdeszczowej pogody i stosunkowo wysokich temperatur panujących w okresie kwitnienia żyta, w doświadczeniach prowadzonych w celu wyselekcjonowania genotypów żyta odpornych na C. purpurea, wskazane jest stosowanie dodatkowej inokulacji i zraszania roślin wodą); - genotypy żyta mniej podatne stwierdzone w niniejszych doświadczeniach można wykorzystywać w hodowli żyta mało podatnego na C. purpurea; - brak genotypów żyta nieulegającego w ogóle porażeniu przez C. purpurea w niniejszej jak i w wielu innych pracach przemawia za koniecznością poszukiwania różnych sposobów ograniczania sporyszu obok równoczesnego stopniowego poprawiania stopnia odporności nowych genotypów żyta na tego patogena; - bardzo celowe jest prowadzenie dalszych prac nad poszukiwaniem źródeł odporności żyta na C. purpurea oraz możliwościami biologicznej i chemicznej ochrony żyta przed sporyszem zwłaszcza w hodowli żyta mieszańcowego. 28

29 9. Forma upowszechniania wyników Wyniki są i będą dostępne przez okres 5 lat na stronie internetowej Wykaz prac opublikowanych w roku sprawozdawczym dotyczących realizowanego tematu Brak 11. Wykaz prac złożonych do druku Brak 12. Przyczyny ewentualnych odstępstw od harmonogramu zapisanego w karcie realizacji tematu Brak 13. Informacja o wynikach współpracy naukowo technicznej krajowej i z zagranicą Ścisłe doświadczenie polowe dotyczące drugiego zadania realizowano w Stacjach Hodowli Roślin: - Poznańska Hodowla Roślin Spółka z o.o., Oddział Hodowli Roślin Wiatrowo; - Danko Hodowla Roślin Spółka z o.o., Oddział Choryń; - Hodowla Roślin Smolice Spółka z o.o., Grupa IHAR. Ścisłe doświadczenie polowe dotyczące trzeciego zadania realizowano w Stacji Hodowli Roślin: - Hodowla Roślin Smolice Spółka z o.o., Grupa IHAR. 14. Udział w konferencjach zagranicznych Brak 15. Udział w konferencjach krajowych Na sympozjum naukowym Classical and molecular approaches in plant-pathogen taxonomy odbywającym się w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, w dniach , uczestniczyła dr Lidia Irzykowska (wykonawca tematu) prezentując część uzyskanych w ramach projektu wyników w formie posteru: Phylogeny and genetic variation of Claviceps purpurea derived from rye. Poznań, Zbigniew Weber 29