NAJWYśSZA IZBA KONTROLI Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji ul. Filtrowa 57, 02-056 Warszawa tel./fax. 022 4445692 adres korespondencyjny Skrzynka pocztowa Nr P-14 00-950 Warszawa Warszawa, 9 lutego 2009 r. P/08/049 KGP/41016-1/08 Zarząd KGHM Polska Miedź S.A. WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 3 pkt 4 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1 (dalej: ustawa o NIK), NajwyŜsza Izba Kontroli 2 przeprowadziła w Kombinacie Górniczo- Hutniczym Miedzi Polska Miedź S.A. 3. kontrolę wdraŝania projektów racjonalizatorskich w latach 2006-2008 (I półrocze). W związku z ustaleniami przedstawionymi w protokole kontroli, podpisanym w dniu 6 lutego 2009 r., NajwyŜsza Izba Kontroli - Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji, stosownie do art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Zarządowi Spółki niniejsze Wystąpienie. NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie ocenia prowadzoną przez KGHM działalność racjonalizatorską, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości i uchybień. 1 Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701 ze zm. 2 Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji. 3 Dalej: KGHM lub Spółka.
W dniu 1 sierpnia 2006 r. wszedł w Ŝycie Regulamin wynalazczości w KGHM Polska Miedź S.A., zawierający istotne zmiany zasad prowadzenia działalności wynalazczej, w tym racjonalizatorskiej, w stosunku do poprzednio obowiązujących w tym zakresie regulacji. NIK pozytywnie ocenia fakt, ze nowe przepisy, zgodnie z poprzednimi wnioskami pokontrolnymi 4, umoŝliwiły wyeliminowanie patologicznych zjawisk występujących wcześniej w tym obszarze działalności Spółki. Władze KGHM podjęły takŝe zdecydowane działania w celu ograniczenia negatywnych skutków finansowych dla Spółki, wynikających z nierzetelnego ustalania wynagrodzeń za niektóre projekty przyjęte do stosowania głównie w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych. Stwierdzone w trakcie niniejszej kontroli nieprawidłowości i uchybienia dotyczą głównie przypadków naruszania wewnętrznych przepisów o działalności racjonalizatorskiej, jednakŝe bez istotnych konsekwencji finansowych dla Spółki. W okresie objętym kontrolą łączna kwota wypłat wynagrodzeń lub nagród za zgłoszenie lub stosowanie projektów wyniosła 32 194 tys. zł, natomiast NIK wyraŝa uwagi lub negatywnie ocenia wypłaty z powyŝszych tytułów w kwocie 66,3 tys. zł. 1. Do dnia 31 lipca 2006 r. obowiązywał w Spółce Regulamin racjonalizacji i wynalazczości w KGHM Polska Miedź S.A. (zwany dalej Regulaminem racjonalizacji) wprowadzony uchwałą nr 248/IV/2002 Zarządu KGHM z dnia 30 kwietnia 2002 r. Jego przepisy nie zabezpieczały Spółki przed działaniami niegospodarnymi, podejmowanymi zwłaszcza przez racjonalizatorów zaliczanych do kadry kierowniczej. Brak było m.in. ograniczeń dla członków kadry kierowniczej w uzyskiwaniu wynagrodzeń z tytułu działalności racjonalizatorskiej, nie ustanowiono zakazu uczestniczenia w dokonywaniu czynności związanych z rozpatrywaniem projektów racjonalizatorskich i ustalaniem efektów z ich wdroŝenia oraz w podejmowaniu decyzji w tych sprawach przez osoby podległe słuŝbowo racjonalizatorom lub osoby z nimi powiązane (współmałŝonkowie, krewni, powinowaci, itd.). Szczególnie niekorzystne dla KGHM były przepisy uprawniające Prezesa Zarządu Spółki i Wiceprezesa ds. Rozwoju do uznaniowego przyznawania twórcom projektów wynalazczych wynagrodzenia wyŝszego niŝ maksymalny próg 7 % wysokości efektów ekonomicznych dla projektów racjonalizatorskich i 10 % dla wynalazków oraz do przedłuŝania okresu wypłacania wynagrodzenia ponad 3 lata przyjęte dla projektów racjonalizatorskich i powyŝej 5 lat dla pozostałych projektów wynalazczych. 4 Przedstawionymi w wystąpieniu pokontrolnym z dnia 22 października 1999 r. (znak: DG 41019-1/98) oraz z dnia 6 czerwca 2001 r. (znak: LWR-4113-14/2001). 2
Konsekwencją stosowania powyŝszych regulacji było m.in. podpisanie przez KGHM z twórcami projektów szeregu niekorzystnych dla Spółki umów, zawyŝanie efektów ekonomicznych, nierzetelne sporządzanie dokumentacji stanowiącej podstawę wypłat dla racjonalizatorów oraz nieuzasadnione wydłuŝanie okresu wypłat tych wynagrodzeń. Działania te do chwili obecnej skutkują koniecznością dokonywania przez KGHM wielomilionowych wypłat z tytułu wynagrodzeń i nagród dla twórców lub prowadzeniem sporów sądowych, których wartość, wg stanu na dzień 11 grudnia 2008 r., wyniosła 89 119 tys. zł. Charakterystyczny w tym względzie jest przykład umowy o dokonanie projektu 1/97 Sposób zwiększenia zdolności produkcyjnej wydziałów elektrorafinacji Huty Miedzi Głogów podpisanej w dniu 17 maja 1997 r. Gwarantowała ona twórcom wynagrodzenie w wysokości 15 % efektów uzyskiwanych przez KGHM, wypłacane przez okres pierwszych 5 lat stosowania projektu, przy czym w dniu 6 lutego 2004 r. Prezes Zarządu KGHM na wniosek autorów projektu przedłuŝył ten okres o 3 lata. W zgłoszeniu projektu jako jego twórców wymieniono 21 osób, spośród których 18 naleŝało do kadry kierowniczej KGHM. Zwraca uwagę fakt, Ŝe w szóstym i siódmym roku stosowania projektu liczba jego autorów wzrosła z 21 do 25. W trakcie realizacji projektu doszło do nieprawidłowości, polegających przede wszystkim na działaniu twórców we własnej sprawie (m.in. dokumenty niezbędne do ustalenia efektów ekonomicznych oraz zlecenia wypłat były opracowywane lub akceptowane przez autorów projektu). Zlecenia w sprawie opracowania karty technicznej projektu, stanowiącej podstawę do wyliczenia efektów ekonomicznych uzyskanych kaŝdego roku przez KGHM, a tym samym i ustalenia wysokości wynagrodzeń, były podpisywane m.in. przez twórców projektu, podobnie jak i zlecenia wypłaty wynagrodzenia za szósty (2004 r.) oraz siódmy rok (2005 r.) jego stosowania. Działania te były niezgodne z przepisami ówcześnie obowiązującego Regulaminu racjonalizacji, zabraniającego twórcom projektów wynalazczych m.in. podejmowania decyzji w sprawie projektów, ustalania korzyści z ich wdroŝenia i opracowywania danych do obliczenia efektów ekonomicznych. Ponadto nie udokumentowano dokonania przez Biuro Zarządu KGHM weryfikacji obliczonych przez Hutę Miedzi Głogów korzyści ekonomicznych uzyskanych w 2005 r. (wymóg punktu 7.4. Regulaminu racjonalizacji, w przypadku gdy efekty przekraczały wartość 3 000 tys. zł rocznie). Łącznie za zastosowanie projektu zapłacono jego twórcom ponad 46 000 tys. zł. NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie ocenia fakt dokonania, w styczniu 2007 r., przez ówczesny Zarząd Spółki, weryfikacji efektów stosowania projektu 1/97. Wykazała ona, Ŝe uzyskany w 2005 r. efekt ekonomiczny wyniósł tylko 6 523 tys. zł, a nie 153 570,4 tys. zł, jak ówcześnie wyliczono, m. in. dla określenia łącznego wynagrodzenia twórców. Kwestie rze- 3
telności obliczenia efektów i wynagrodzeń oraz zasadności wydłuŝenia okresu ich wypłacania są obecnie przedmiotem prowadzonych postępowań prokuratorskich i sądowych, zainicjowanych przez Zarząd KGHM w latach 2006 2007. Jednocześnie 14 współtwórców projektu złoŝyło do sądu pozwy przeciwko KGHM, dotyczące wypłaty wynagrodzenia za ósmy rok (2006 r.) jego stosowania. Wysokość przedmiotu sporu wynosi 42 413,1 tys. zł. 2. W okresie objętym kontrolą w KGHM zgłoszono 105 projektów. Badaniem objęto 51 projektów 5, w tym 20 przyjętych do stosowania, z których 7 faktycznie wdroŝono. Z tytułu racjonalizacji dokonano wypłat w łącznej kwocie 32 194 tys. zł, w tym jednorazowe nagrody w wysokości 458,3 tys. zł. 3. Stwierdzono przypadki nieprzestrzegania niektórych postanowień Regulaminu wynalazczości. I tak: W 21 umowach w sprawie zgłoszenia projektu 6 dokonano zmiany treści 6, polegającej na wskazaniu w nim punktu 5.7. Regulaminu wynalazczości zamiast punktu 5.8. (18 umów) lub nieprzywołaniu Ŝadnego z tych punktów (3 umowy). PowyŜsze umowy były więc niezgodne z obowiązującymi wzorami, stanowiącymi załączniki nr 3a i 3b do Regulaminu wynalazczości. Przedstawiciel Departamentu Innowacyjności i Ochrony Własności Przemysłowej KGHM 7 (dalej: DI), wyjaśnił, Ŝe zmiana treści 6 umów wynika z oczywistej pomyłki pisarskiej we wzorach umów. W sprawie projektu nr HW/395/2006 stosowano przepisy Regulaminu racjonalizacji, pomimo, iŝ projekt ten został zgłoszony juŝ w okresie obowiązywania Regulaminu wynalazczości (11 grudnia 2006 r.). Umowa w sprawie zgłoszenia projektu (z dnia 24 maja 2007 r.) zawierała odesłania właśnie do przepisów Regulaminu wynalazczości. Spośród trzech zbadanych projektów, w stosunku do których Oddziały Spółki przeprowadzały próby zgłoszonych rozwiązań, w dwóch przypadkach 8 zostały one wykonane bez wymaganej decyzji Komisji Wynalazczości. Stanowiło to naruszenie postanowień pkt 5.14. lit. e) Regulaminu wynalazczości. W odniesieniu do projektu HW/369/2006 wyliczono przewidywane efekty ekonomiczne. Z twórcami projektu nie zawarto jednak umowy określającej metodykę obli- 5 W tym 49 zgłoszonych w okresie obowiązywania Regulaminu wynalazczości. 6 Na 49 zbadanych umów. 7 Poprzednio - Departament Wynalazczości i WdroŜeń Prac Badawczo Rozwojowych (DW). 8 Projekty HW/448/2006 i HW/436/2007. 4
czania efektów, pomimo Ŝe metodyka ta, wraz z arkuszem przewidywanych korzyści, została zatwierdzona przez Dyrektora Oddziału Zakłady Górnicze Lubin. Wskutek niezawarcia ww. umowy, decyzja w sprawie projektu została podjęta przez Komisję Wynalazczości z naruszeniem pkt 4.14 Regulaminu wynalazczości, który stanowi, Ŝe umowa w sprawie metodyki musi być zawarta przed podjęciem decyzji w sprawie projektu. Przedstawiciel DI wyjaśnił, Ŝe rozwaŝana jest prawna moŝliwość zawarcia ex post takiej umowy. W dwóch innych decyzjach w sprawach projektów Komisja Wynalazczości nie umieściła metodyki obliczeń i wysokości przewidywanych korzyści, naruszając postanowienia punktu 5.10 lit. e) Regulaminu wynalazczości. Wbrew postanowieniom pkt. 5.10 lit. f) Regulaminu wynalazczości, w Ŝadnej z 18 zbadanych decyzji Komisji Wynalazczości o nieuznaniu projektu za wynalazek, wzór uŝytkowy, wzór przemysłowy lub topografię układu scalonego i przyjęciu go do wykorzystania 9, nie określono terminu zastosowania projektu. Naruszeniem postanowień pkt 4.6 Regulaminu wynalazczości było podpisanie 14 decyzji o umorzeniu postępowań w sprawie rozpatrzenia projektów - oprócz Dyrektora DI - takŝe przez dyrektorów właściwych Oddziałów Spółki. Podpisywanie takich decyzji naleŝy do wyłącznej kompetencji Dyrektora DI. W złoŝonym wyjaśnieniu Dyrektor DI stwierdził, Ŝe podpis dyrektorów Oddziałów na decyzjach stanowi oświadczenie ich wiedzy i akceptację czynności kończącej postępowanie z projektem. Zdaniem NIK, podpis na decyzji powinna składać wyłącznie osoba uprawniona do jej podjęcia, a pozostałym zainteresowanym decyzja moŝe być przekazana do wiadomości. W przypadku projektu HW/411/2007 umowa w sprawie zgłoszenia projektu podpisana została dopiero po wydaniu decyzji o umorzeniu postępowania w sprawie tego projektu. Z jednej strony było to działanie bezprzedmiotowe, z drugiej zaś niezgodne z punktem 3.6 Regulaminu wynalazczości, który stanowi, Ŝe czynności zmierzające do zawarcia umowy w sprawie zgłoszenia projektu naleŝy podjąć niezwłocznie po zarejestrowaniu projektu, czyli na etapie jego rozpatrywania. W skontrolowanej próbie znajdowało się 5 projektów, które zostały wdroŝone przed podjęciem stosownej decyzji o ich przyjęciu lub nieprzyjęciu. W odniesieniu do jed- 9 Wydane na podstawie punktu 5.14 lit c Regulaminu wynalazczości. 5
nego z nich (HW/344/2006/ZGR) Komisja Wynalazczości podjęła decyzję niezgodną z pkt 5.14. Regulaminu wynalazczości. Komisja postanowiła bowiem jedynie nie uznać projektu za wynalazek, wzór uŝytkowy, wzór przemysłowy lub topografię układu scalonego, bez wymaganego tym przepisem rozstrzygnięcia o przyjęciu bądź nieprzyjęciu projektu do wykorzystania. W złoŝonych wyjaśnieniach Dyrektor DI uznał, Ŝe ww. decyzja była formalnie prawidłowa, stwierdzając, Ŝe skoro projekt był juŝ stosowany (wdroŝono go przed wydaniem decyzji), nie moŝna było zamieścić w niej zapisu o przyjęciu go do wykorzystania. NIK nie podziela tego poglądu. Skoro decyzja wskazywała podstawy prawne rozstrzygnięcia, to powinna być sformułowana zgodnie z tą podstawą. Okoliczność wdroŝenia wniosku przed podjęciem decyzji nie ma tu znaczenia, tym bardziej, Ŝe sytuacji takiej Regulamin wynalazczości w ogóle nie przewiduje. NIK zwraca takŝe uwagę, Ŝe przyjęcie wyjaśnień Dyrektora DI za trafne oznaczałoby niekonsekwencję w działaniach Komisji Wynalazczości, która w stosunku do pozostałych 4 projektów wdroŝonych przed podjęciem decyzji, rozstrzygnęła jednoznacznie o przyjęciu ich do wykorzystania. Zbadano 26 decyzji dyrektorów Oddziałów w sprawie przyznania jednorazowej nagrody za zgłoszenie projektu na giełdzie wynalazczości. Jedna z nich nie uwzględniła udziałów procentowych twórców w projekcie, określonych w arkuszu zgłoszenia projektu na podstawie pkt 2.5 lit. f) Regulaminu wynalazczości. Na podstawie decyzji z dnia 7 marca 2007 r. Dyrektora Oddziału Zakłady Górnicze Lubin przyznano kaŝdemu z twórców projektu HW/368/2006 nagrodę w wysokości 1 404 zł (50 % łącznej kwoty nagrody), pomimo jednoczesnego określenia udziału procentowego twórców w wysokości 30% i 70% zarówno w tej decyzji, jak i w arkuszu zgłoszenia projektu. DI nie zweryfikował wysokości kwot przypadających dla kaŝdego z twórców. W wyniku kontroli podjęto czynności zmierzające do skorygowania tego błędu. Powszechne było zjawisko wdraŝania projektów przed ich zgłoszeniem lub przed podjęciem stosownej decyzji. Spośród 7 skontrolowanych projektów, które zostały w KGHM wdroŝone, aŝ 5 zostało zastosowanych przed podjęciem decyzji przez Komisję Wynalazczości, w tym 3 w ogóle przed ich formalnym zgłoszeniem. Stanowiło to odstępstwo od zasady określonej w punkcie 5.13 Regulaminu wynalazczości, który stanowi, Ŝe rozpoczęcie przygotowań do wykorzystania projektu oraz jego faktyczne wykorzystanie nie moŝe nastąpić wcześniej niŝ po podjęciu decyzji o przyjęciu projektu do wykorzystania lub o skierowaniu zgłoszonego projektu do prób i badań. Z wy- 6
jaśnień Dyrektora DI wynikało, Ŝe odstępstwa od Regulaminu wynalazczości spowodowane były potrzebą szybkiego niekiedy zastosowania projektów rozwiązujących waŝne dla Spółki problemy, zwłaszcza dla utrzymania ciągłości procesu technologicznego. NIK wskazuje na fakt, Ŝe w Regulaminie wynalazczości nie przewidziano wyjątków od przywołanej wyŝej zasady. Nawet jeŝeli w praktyce występują sytuacje uzasadniające wdraŝanie projektów przed podjęciem stosownej decyzji, to nie powinny być one uwzględniane bez uprzedniej, stosownej nowelizacji tego Regulaminu. 4. NajwyŜsza Izba Kontroli zwraca uwagę, Ŝe w grupie 43 zbadanych projektów, które zostały przez Spółkę rozpatrzone, w 15 przypadkach decyzję w sprawie projektu podjęto po upływie okresu wskazanego w pkt. 4.5. Regulaminu wynalazczości (9 miesięcy od dnia zgłoszenia), przy czym czas rozpatrywania 4 projektów przekroczył 15 miesięcy. Okres rozpatrywania 6 innych projektów, w stosunku do których w trakcie badań kontrolnych nie zapadła jeszcze ostateczna decyzja, przekroczył juŝ 10 miesięcy, w tym w odniesieniu do jednego z nich - 2 lata. Przyczyną długotrwałego rozpatrywania projektów było m.in. przyjęcie przez DI zasady niewyznaczania terminów opracowania opinii o projektach. Dyrektor DI wyraził pogląd, Ŝe nie ma uzasadnienia dla ustalania terminów sporządzania dokumentów (w tym opinii), o ile terminy te nie wynikają wprost z Regulaminu wynalazczości. Zdaniem Dyrektora wyznaczanie wysokiej klasy specjalistom wiąŝących terminów opracowania opinii mogłoby spowodować choćby chwilowe zaprzestanie produkcji w Oddziałach Spółki. NIK nie podziela tych poglądów. Przepis punktu 4.5. Regulaminu ma wprawdzie charakter deklaratywny, a nie bezwzględnie obowiązujący (uŝyto sformułowania KGHM dokłada wszelkich starań, aby decyzja w sprawie rozpatrzenia zgłoszenia projektu została podjęta najpóźniej w terminie 9 miesięcy od dnia jego zgłoszenia ), tym niemniej stanowi wyraźną wytyczną, Ŝe procedurę rozpatrywania projektu powinno się prowadzić tak, aby moŝliwe było wydanie decyzji w ciągu 9 miesięcy. W sytuacji, gdy w ponad jednej trzeciej przypadków decyzje w sprawach projektów zapadają z opóźnieniem, spowodowanym w znaczącym stopniu oczekiwaniem na opinie, to celowym jest podjęcie działań eliminujących tę przyczynę. NIK zwraca uwagę, Ŝe w sporadycznych przypadkach terminy wydania opinii były ustalane, co Dyrektor DI przyznał w złoŝonych wyjaśnieniach. 5. Kontrolą objęto 40 projektów zgłoszonych na giełdzie wynalazczości. Autorom 26 rozwiązań wypłacono nagrody za dokonanie takiego zgłoszenia, przy czym 5 nagrodzonych zgłoszeń (łączna wysokość nagród - 14 tys zł) ostatecznie nie zostało przyjętych do stosowa- 7
nia, a 4 spośród nich nie zostały takŝe wdroŝone 10. Przyczyną odrzucenia 4 projektów były względy techniczne (wady konstrukcyjne urządzenia, niezgodność z prawidłową organizacją pracy, brak gwarancji spełnienia wymogów norm technicznych, niedopracowanie rozwiązania itp.), a w jednym przypadku brak cech nowości w skali Spółki. Z wyjaśnień Dyrektora DI wynikało, Ŝe przyznawanie nagród za samo zgłoszenie projektów na giełdzie wynalazczości słuŝyć ma kreowaniu postaw innowacyjnych pracowników Spółki i popularyzacji ruchu wynalazczego. Kryteria przyznawania tych nagród ograniczały się do technicznej poprawności rozwiązania i moŝliwości jego zastosowania w Spółce. Kontrola wykazała, Ŝe opinie o technicznej poprawności rozwiązania, warunkujące przyznanie nagrody, nie zawsze były w pełni wiarygodne. Wskazują na to przyczyny odrzucenia 4 wyŝej wymienionych projektów. W ocenie NIK rozwiązaniem prowadzącym do niegospodarności jest przyznawanie nagród za rozwiązania zgłoszone na giełdzie, których ostatecznie nie przyjęto i nie wdroŝono. System nagradzania twórców za sam fakt zgłoszenia projektu na giełdzie nie zabezpiecza Spółki przed zgłaszaniem rozwiązań powszechnie znanych lub juŝ stosowanych albo niedopracowanych w stopniu eliminującym moŝliwość ich zastosowania. Na istotność tego zagadnienia wskazuje fakt, Ŝe spośród 93 projektów zgłoszonych w KGHM w latach 2006-2007, aŝ 73 zgłoszono na giełdzie. W przypadku przywołanych juŝ 5 nagrodzonych i ostatecznie nieuznanych projektów, członkowie kadry kierowniczej właściwych Oddziałów wystawili opinie pozytywne. Wady rozwiązań ujawnione zostały dopiero w opiniach wystawianych dla Komisji Wynalazczości, niekiedy po przeprowadzeniu prób, których wyniki skłaniały autorów opinii do ocen diametralnie odmiennych od początkowych. Przykładowo, dwie opinie o zgłoszeniu HW/436/2007/HML, wydane przez pracowników Oddziału Huta Miedzi Legnica dla potrzeb Giełdy Wynalazczości były pozytywne. Następna zaś opinia tego Oddziału oraz opinia Oddziału Huta Miedzi Głogów, warunkujące przyjęcie tego rozwiązania przez Komisję Wynalazczości, były negatywne. W ostatniej z nich Oddział HML wnosił nawet o zaniechanie stosowania w/w projektu w HML. Uzasadnieniem zmiany stanowiska Huty było przeprowadzenie prób z projektem. W przypadku innego zgłoszenia, oznaczonego jako HW/440/2007/HML, ostatnia negatywna opinia po przeprowa- 10 Piąty projekt (HW/344/2006/ZGR) został zastosowany jeszcze przed podjęciem decyzji (negatywnej) przez Komisję Wynalazczości. WdroŜono go 10 lutego 2007 r., tj. po upływie 9 dni od przyznania autorom projektu nagrody w wysokości 3744 zł przez Dyrektora O/ZGR na wniosek Komisji Giełdy Wynalazczości. Stanowił on rozwiązanie powszechnie znane. 8
dzeniu prób, sporządzona została przez tego samego pracownika, który był autorem jednej z wcześniejszych, pozytywnych opinii. PowyŜsze przykłady wskazują, Ŝe początkowe opinie, na których opiera się prawo twórcy do nagrody za zgłoszenie rozwiązania na giełdzie, w niektórych przypadkach mają powierzchowny i niepełny charakter. NIK wskazuje teŝ, Ŝe faktyczne podzielenie procedury rozpatrywania zgłoszeń na dwa etapy 11, z których pierwszy obejmuje ustalenie prawa do nagrody za zgłoszenie na giełdzie, a drugi zasadnicze ich rozpatrzenie pod kątem przyjęcia do stosowania, powoduje wydłuŝenie całej procedury, a tym samym opóźnienie efektów z zastosowania projektu. W skrajnych przypadkach potrzeby pilnego wdroŝenia rozwiązania przed podjęciem stosownej decyzji przez Komisję Wynalazczości, następuje rozmyślne naruszanie wewnętrznych regulacji. Wskazał na to Dyrektor DI stwierdzając, Ŝe decyzje o wdroŝeniu istotnych dla Spółki rozwiązań niekiedy były podejmowane na szczeblu kierownictwa wydziału bądź dyrekcji oddziału z pełną świadomością złamania obowiązujących regulacji w zakresie innowacyjności. Zdaniem NIK, rozwiązaniem eliminującym moŝliwość wystąpienia niegospodarności byłoby przyznawanie nagród za zgłoszenie rozwiązań na giełdzie, jako dodatkowej gratyfikacji, wraz z nagrodami, o które wnioskuje Komisja Wynalazczości po uznaniu zgłoszonego rozwiązania za projekt. 6. NajwyŜsza Izba Kontroli negatywnie ze względu na gospodarność ocenia fakt, Ŝe spośród 20 projektów skontrolowanych i przyjętych do wykorzystania w okresie objętym kontrolą, 5 nie zostało i nie będzie wdroŝonych (wypłacono za nie łącznie 52,3 tys. zł), głównie ze względu na problemy techniczne oraz bezcelowość ich realizacji wskutek dokonanej w międzyczasie modernizacji środków trwałych. Dwa spośród ww. 5 niewdroŝonych projektów, oznaczone symbolami HW/392/2006 i HW/347/2006), Komisja Wynalazczości przyjęła do stosowania, pomimo opinii wskazujących na potrzebę odstąpienia od ich wdraŝania. I tak: Jedna z dwóch wymaganych opinii do zgłoszonego na giełdzie wynalazczości projektu HW/392/2006/HMC zawierała negatywną jego ocenę. Kierownik Wydziału Energetycznego i Ochrony Środowiska w Oddziale Huta Miedzi Cedynia (dalej: O/HMC) stwierdził, Ŝe proponowane rozwiązanie (podest obsługowy na chłodni wentylatorowej) jest rozwiązaniem powszechnie znanym (stanowiącym proste przeniesienie rozwiązań znanych poza KGHM) i stosowanym juŝ w Hucie. Ponadto za potrzebne uznał 11 Zgodnie z przyjętą w KGHM procedurą, projekty zgłaszane na giełdzie wynalazczości były rozpatrywane przez Komisję Giełdy Wynalazczości, a po ich pozytywnym przez nią zaopiniowaniu, podlegały dalszemu rozpatrzeniu przez Komisję Wynalazczości, która podejmowała ostateczne decyzje w ich sprawie. 9
zasięgnięcie opinii producenta chłodni, a w konkluzji wnioskował o odrzucenie projektu. Pomimo jednej negatywnej opinii, na wniosek Komisji Giełdy Wynalazczości, Dyrektor Huty przyznał twórcy nagrodę w wysokości 3 744 zł. Przyjęcie wniosku przez ww. Komisję i przyznanie nagrody przez Dyrektora naruszało postanowienia Regulaminu Giełdy Wynalazczości pkt 2.3, który stanowi, Ŝe do zgłoszenia projektu twórcy powinni załączyć dwie pozytywne opinie oraz pkt 3.3, zgodnie z którym Dyrektor Oddziału podejmuje decyzję o wysokości nagrody na podstawie m.in. dwóch pozytywnych opinii. W toku dalszej procedury nad zgłoszeniem Komisja Wynalazczości podjęła decyzję o przyjęciu go do wykorzystania. W ocenie NIK, decyzja, w świetle przytoczonej opinii, naruszała pkt 5.5. Regulaminu wynalazczości, w którym umieszczono definicję projektu 12. Jest nim rozwiązanie, które odznacza się nowością zarówno w KGHM, jak równieŝ w branŝy hutnictwa albo górnictwa oraz nie stanowi oczywistej modyfikacji znanych w KGHM lub w branŝy hutnictwa albo górnictwa światowego rozwiązań. Na wniosek Komisji Wynalazczości Prezes Zarządu KGHM przyznał twórcom nagrody w kwocie 5 630 zł. Projekt nie został jednak zrealizowany, m.in. dlatego, Ŝe chłodnia poddana została w międzyczasie gruntownej modernizacji, co spowodowało bezcelowość stosowania projektu. NIK zwraca uwagę, Ŝe decyzję o przyjęciu projektu do stosowania Komisja Wynalazczości podjęła w dniu 12 lutego 2008 r., kiedy to trwały juŝ prace modernizacyjne chłodni. W obu opiniach dotyczących zgłoszonego na giełdzie wynalazczości projektu HW/347/2006/ZGR oceniono go jako poprawny pod względem merytorycznym, lecz zwrócono uwagę, Ŝe jego zastosowanie spowoduje tak niewielką korektę w szacowaniu ilości miedzi, Ŝe będzie się ona mieściła w granicach błędu szacowania zasobów. Na podstawie tych ocen, na wniosek Komisji Giełdy Wynalazczości, Dyrektor Oddziału Zakład Górniczy Rudna (dalej: O/ZGR) przyznał twórcy nagrodę w wysokości 4 680 zł. W trakcie rozpatrywania projektu przez Komisję Wynalazczości, Główny In- Ŝynier Geolog Górniczy O/ZGR wyraził opinię, Ŝe naleŝy odstąpić od wdraŝania tego rozwiązania. TakŜe Dyrektor Generalny ds. Górnictwa KGHM nie dostrzegał potrzeby zastosowania projektu w Spółce. Pomimo tych negatywnych konkluzji Komisja Wynalazczości uznała ww. rozwiązanie za projekt i przyjęła go do wykorzystania w O/ZGR. Na wniosek Komisji Prezes Zarządu Spółki przyznał dla twórcy nagrodę 12 niebędącego wynalazkiem, wzorem uŝytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego. 10
w kwocie 10 134 zł. Dyrektor O/ZGR poinformował NIK, Ŝe ww. projekt nie jest i nie będzie stosowany w Oddziale ze względu na jego znikomą uŝyteczność. 7. Biorąc pod uwagę powyŝsze oceny i uwagi, na podstawie art. 60 ust. 2 ustawy o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli przedstawia następujące wnioski: 1) Dokonanie stosownych zmian w treści obowiązujących wzorów umów w sprawie zgłoszenia projektów. 2) RozwaŜenie zasadności rezygnacji z dwuetapowego rozpatrywania projektów zgłoszonych na Giełdzie Wynalazczości. 3) WzmoŜenie nadzoru nad przebiegiem procedury rozpatrywania zgłoszonych rozwiązań w celu eliminacji naruszeń Regulaminu wynalazczości. 4) Zaniechanie wdraŝania projektów przed ich zgłoszeniem i przed podjęciem decyzji o ich zastosowaniu. 5) Zaprzestanie nagradzania rozwiązań nieprzyjętych do stosowania przez Komisję Wynalazczości. 6) Zapewnienie ściślejszego powiązania decyzji Komisji Wynalazczości w sprawie przyjęcia projektów z opiniami o ich nowości i przydatności dla KGHM, w celu uniknięcia nieuzasadnionych wydatków na nagrody dla ich twórców. NajwyŜsza Izba Kontroli Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, zwraca się do Zarządu KGHM Polska Miedź S.A. o nadesłanie, w terminie 21 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków oraz o podjętych działaniach lub o przyczynach niepodjęcia tych działań. Stosownie do art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego,. przysługuje Zarządowi KGHM Polska Miedź S.A. prawo zgłoszenia do dyrektora Departamentu Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji NIK umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków, zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, termin nadesłania informacji, o której wyŝej mowa, liczy się stosownie do art. 62 ust. 2 ustawy o NIK od dnia otrzymania ostatecznej uchwały w sprawie powyŝszych zastrzeŝeń. Dyrektor (-) Andrzej Otrębski 11