BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY WPROWADZENIE

Ewa Górska BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY WPROWADZENIE EUROPEJSKA STRATEGIA BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY NA LATA 2007-2012 I 2013-2020 CEL OGÓLNY STRATEGII UE NA LATA 2007-2012 Stałe zmniejszanie liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych Zmniejszenie w UE-27 wskaźnika wypadków przy pracy o 25 % Cele szczegółowe Strategii Doskonalenie, uproszczenie i lepsze wdrażanie prawa UE oraz jego dostosowywanie do zmian w miejscu pracy Rozwój strategii i programów krajowych Promowanie kultury bezpieczeństwa Rozwój metod identyfikacji nowopowstających czynników i oceny ryzyka zawodowego Rozwój narzędzi do monitorowania postępu Rozwój współpracy na poziomie międzynarodowym CELE OGÓLNE STRATEGII UE NA LATA 2013-2020 Zmniejszenie liczby wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych Naczelne zasady: prewencja przed rehabilitacją rehabilitacja przed wykluczeniem z rynku pracy Cele ilościowe w zakresie redukcji wypadków przy pracy i chorób zawodowych powinny być ustalane na poziomie krajowym, tam gdzie to jest uzasadnione Cele szczegółowe przyszłej Strategii UE Osiągnąć taki sam poziom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników we wszystkich krajach UE, zgodny z wymaganiami Dyrektywy Ramowej 89/391/EWG Zapewnić ciągłą poprawę zdrowia pracujących w UE W działaniach na rzecz BHP uwzględnić specyficzne uwarunkowania ze względu na płeć oraz zapewnić, aby kobiety i mężczyźni byli jednakowo chronieni na wszystkich stanowiskach pracy Poprawić jakość miejsc pracy Podstawowe kierunki działań Redukcja zagrożeń mięśniowo-szkieletowych i związanych z nimi chorób zawodowych Zapobieganie zagrożeniom psychospołecznym i ograniczanie skutków szkodliwego stresu w pracy Zapobieganie zagrożeniom czynnikami rakotwórczymi (ew. nowelizacja dyrektyw UE pod kątem wprowadzenia nowych wartości dopuszczalnego narażenia na szkodliwe substancje chemiczne) Identyfikacja i zapobieganie nowym i narastającym czynnikom ryzyka zawodowego (np. nanomateriały) Opracowanie na podstawie informacji przygotowanej przez CIOP-PIB na posiedzenie Rady Ochrony Pracy (październik 2012) 1

BEZPIECZEŃSTWO PRACY - Stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy Warunki pracy Szkodliwe Niebezpieczne Uciążliwe W wyniku ich oddziaływania może nastąpić stopniowe pogarszanie stanu zdrowia człowieka Mogą powodować powstanie urazów Oddziaływanie których może utrudnić pracę lub obniżyć zdolność jej wykonywania, nie powoduje jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia UNORMOWANIA PRAWNE Każdy pracodawca zobowiązany zany jest: chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy... (Kodeks Pracy Dział X, art. 207), przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom (art. 227), informować pracownika o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 226). Pracownicy powinni mieć świadomość: zagrożeń występujących w całej organizacji i na poszczególnych stanowiskach pracy oraz związanego zanego z nimi ryzyka zawodowego, korzyści wynikających z eliminacji zagrożeń i ograniczania ryzyka zawodowego, zadań i odpowiedzialności w zakresie bhp, potencjalnych konsekwencji nieprzestrzegania ustalonych procedur. EWOLUCJA POGLĄDÓW NA ZAGADNIENIA BEZPIECZEŃSTWA PRACY 2

Hand from root of finger to fingertip Hand frim wist to fingertip Arm from elbow to fingertip Arm from shoulder to fingertip Safety distance r (in mm) r 120 r 230 r 550 r 850 OŚWIADCZENIE O STANIE BHP Dokument przedstawiający system zarządzania BHP w przedsiębiorstwie składa się z czterech podstawowych składników: 1. Ogólna polityka dotycząca zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy. 2. Organizacja (struktura i zakres odpowiedzialności). 3. Realizacja polityki BHP (procedury i standardy). 4. Kontrola i ocena efektywności przyjętej polityki i działania korygujące. PROGRAM ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM PRACY WG. OSHA zaangażowanie kierownictwa i personelu w problemy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia identyfikacja i ocena zagrożeń w przedsiębiorstwie i na stanowiskach pracy eliminacja lub kontrola wszystkich zagrożeń szkolenie pracowników w zakresie bhp ELEMENTY SKUTECZNEGO PROGRAMU ZARZĄDZANIA WG OSHA zaangażowanie kierownictwa i pracowników w problemy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, prowadzenie analiz bezpieczeństwa na stanowiskach pracy, eliminacja lub kontrolowanie wszystkich zagrożeń, szkolenie wszystkich pracowników w zakresie BHP, postawienie na praktyczną skuteczność programu BHP a nie na jego dokumentowanie. ZAGRANICZNE NORMY I DOKUMENTY PRAWNE DOTYCZĄCE SYSTEMÓW ZARZĄDZANIA BHP Wytyczne dobrowolnych programów zarządzania bhp wydane przez Amerykańską Inspekcję Bezpieczeństwa i Higieny Pracy OSHA (1989 r.) BS 8800:1996 Wytyczne do systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy Zarządzanie AFS 1996:6 Szwedzkiej Rady Bezpieczeństwa i Higieny Pracy: Wewnętrzna kontrola środowiska pracy Wytyczne do systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy wydane przez Ministra Pracy Japonii (1999r.) 3

MIĘDZYNARODOWE DOKUMENTY NORMATYWNE OHSAS 18001:2007 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Specyfikacje (norma opracowana pod przewodnictwem BSI przez 14 jednostek normalizacyjnych i certyfikujących) Wytyczne Międzynarodowej Organizacji Pracy ILO-OSH 2001 dotyczące systemu zarządzania BHP KRAJOWE DOKUMENTY NORMATYWNE DOTYCZĄCE SYSTEMU ZARZĄDZANIA BHP PN-N-18001:2004 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania PN-N-18002:2011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne oceny ryzyka zawodowego PN-N-18004:2001 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne wdrażania SYSTEM ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM I HIGIENĄ PRACY Definiowany jest jako wszechstronny zestaw działań prawnych, organizacyjnych i technicznych w formie odpowiednich dokumentów (procedur, norm, instrukcji), integrujący zasady bezpieczeństwa z zasadami zarządzania. System zarządzania bezpieczeństwem pracy korzyści: umożliwia łatwe dostosowanie się do wymagań przepisów umożliwia znaczną poprawę stanu bhp wpływa korzystnie na morale i zaangażowanie pracowników wpływa korzystnie na wizerunek przedsiębiorstwa koszty: Koszty błędów Koszty oceny Koszty zapobiegania BUDOWA SYSTEMU ZARZĄDZANIA BHP 1. Definicje 2. Elementy systemu zarządzania bhp 3. Model systemu zarządzania bhp 4. Normy 5. Przegląd wstępny 6. Polityka i cele 7. Organizacja 8. Realizacja 9. Kontrola i ocena 10. Wdrożenie MODEL SYSTEMU ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM PRACY Powinno spełniać 4 podstawowe funkcje zarządzania: Planowanie (polityka) - stworzenie programu integrującego działania w zakresie bezpieczeństwa, zdrowia przez określenie celów do osiągnięcia, ustalenie strategii postępowania i zapewnienie środków do realizacji tej strategii (program ten powinien być spójny z legislacją państwową). 4

Organizacja (wymagania bezpieczeństwa) - utworzenie struktury organizacyjnej, określenie ról, zakresu uprawnień, odpowiedzialności za przygotowanie właściwych środków bezpieczeństwa np. opracowanie struktury działu bhp, powołanie komisji bhp, przydział zadań dla mistrzów w zakresie bhp. Działanie (realizacja) - techniczne wdrożenie środków bezpieczeństwa dla zapewnienia realizacji celów bezpieczeństwa. Kontrola (sprawdzenie) - pomiar, ocena, poprawa efektywności funkcjonowania systemu. NORMA PN-N-18001:2004 Punkt normy PN-N-18001 Elementy systemu zarządzania bezpieczeństwem 4.2 Zaangażowanie kierownictwa oraz polityka bezpieczeństwa i higieny pracy 4.3 Planowanie 4.3.2 Wymagania prawne i inne 4.3.3 Cele ogólne i szczegółowe 4.3.4 Planowanie działań 4.4 Wdrażanie i funkcjonowanie 4.4.1 Struktura, odpowiedzialność i uprawnienia 4.4.2 Zapewnienie zasobów 4.4.3 Szkolenie, świadomość, kompetencje i motywacja 4.4.4 Komunikowanie się 4.4.5 Dokumentacja systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy 4.4.6 Zarządzanie ryzykiem zawodowym 4.4.7 Organizowanie prac i działań związanych ze znaczącymi zagrożeniami 4.4.8 Zapobieganie, gotowość i reagowanie na wypadki przy pracy i poważne awarie 4.4.9 Zakupy 4.4.10 Podwykonawstwo 4.5 Sprawdzanie oraz działania korygujące i zapobiegawcze 4.5.1 Monitorowanie 4.5.2 Badania wypadków przy pracy, chorób zawodowych i zdarzeń potencjalnie wypadkowych 4.5.3 Auditowanie 4.5.4 Niezgodności oraz działania korygujące i zapobiegawcze 4.6 Przegląd zarządzania 4.7 Ciągłe doskonalenie PRZEGLĄD WSTĘPNY Norma PN-N 18004:2001 POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA Ogół zamierzeń i kierunków działania, dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa pracy, w sposób formalny wyrażonych przez kierownictwo zakładu. Musi być: ustanowiona, powiązana z innymi politykami organizacji, 5

powiązana z wizją rozwoju i strategią organizacji, realna, skierowana do własnych pracowników organizacji, udokumentowana, mierzalna. CELE I ZADANIA Cele i zadania określają to, co przedsiębiorstwo chce osiągnąć w przyszłości oraz to co musi zrobić, aby zapewnić sobie warunki długotrwałej egzystencji i możliwości osiągnięcia tych celów. Muszą: być ustanowione dla odpowiednich służb i na odpowiednich poziomach organizacji, być mierzalne, być zgodne z polityką bezpieczeństwa, zawierać identyfikację: osób odpowiedzialnych za ich realizację, terminów realizacji, kryteriów oceny, niezbędnych środków. ORGANIZACJA Utworzenie struktury organizacyjnej wraz ze wskazaniem kluczowych pracowników odpowiedzialnych za stan BHP (przedstawiciel pracodawcy, służba/specjalista BHP, komisja BHP, SIP, etc.). przydział zadań, odpowiedzialności i uprawnień. sformułowanie programu szkoleń i adaptacji zawodowej. system konsultacji i uzgodnień w zakresie BHP. sposoby komunikacji o zagrożeniach i środkach zaradczych. możliwość dyskusji. REALIZACJA DOKUMENTACJA SZ BHP zawiera: udokumentowaną politykę bhp i cele, księgę bhp, udokumentowane procedury inne dokumenty wymagane przez organizacje zapewniające efektywne planowanie, prowadzenie i nadzorowanie procesów, zapisy wymagane przez normę. KSIĘGA ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM Dokument określający politykę bezpieczeństwa pracy w zakładzie. musi zawierać: opis zakresu systemu bhp włączając w to szczegóły i uzasadnienia dla każdego wyłączenia, udokumentowane procedury lub odnośniki do nich, opis wzajemnych powiązań między procesami w systemie bhp. PROCEDURA Określony sposób wykonywania czynności. Procedury są udokumentowane i wynikają z Księgi Zarządzania Bezpieczeństwem. Pisemna (udokumentowana) procedura zwykle zawiera: cele i zakres działania, 6

co powinno być zrobione, przez kogo, kiedy i w jaki sposób, jakie materiały, wyposażenie, metody, środki profilaktyczne i dokumenty powinny być użyte oraz sposoby ich kontrolowania i zapisywania. KONTROLA I OCENA AUDIT BEZPIECZEŃSTWA Systematyczne niezależne badanie, mające określić, czy działania dotyczące bezpieczeństwa i ich wyniki odpowiadają zaplanowanym ustaleniom i czy te ustalenia są skutecznie realizowane i pozwalają na osiągnięcie założonych celów. PRZEGLĄD SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA PRACY Przeprowadzana przez kierownictwo zakładu formalna ocena stanu systemu bezpieczeństwa i jego adekwatności w odniesieniu do polityki bezpieczeństwa oraz nowych celów, wynikających ze zmieniających się okoliczności. Parametry służące do oceny bezpieczeństwa pracy Lp. Nazwa parametru Charakterystyka parametru 1. 2. 3. 4. 5. 6. Uciążliwość pracy Choroby zawodowe Wypadki przy pracy Wypadki śmiertelne Wypadki ciężkie Czynniki szkodliwe środowiska pracy Odsetek pracowników pracujących w warunkach zagrożenia uciążliwością pracy Wskaźnik chorób zawodowych Wskaźnik wypadków przy pracy ogółem Wskaźnik wypadków śmiertelnych Wskaźnik wypadków powodujących kalectwo lub ciężkie uszkodzenie ciała Odsetek pracowników pracujących w warunkach zagrożenia czynnikami środowiska pracy DZIAŁANIA ZAPOBIEGAWCZE (KORYGUJĄCE) Działania profilaktyczne, powzięte w celu wyeliminowania względnie zminimalizowania (przy przyjętym dopuszczalnym poziomie ryzyka) przyczyn potencjalnego zagrożenia dla bezpiecznej działalności lub innej niepożądanej sytuacji oraz niedopuszczenie do jej wystąpienia. Działania te mogą powodować zmiany w procedurach i instrukcjach, mające na celu uzyskanie poprawy bezpieczeństwa na różnych etapach działalności (w pętli zarządzania bezpieczeństwem). 7

WDROŻENIE Wprowadzenie dyrekcji i wyższego dozoru w zagadnienia zarządzania bezpieczeństwem Powołanie zespołu ds. bezpieczeństwa Określenie polityki w zakresie bezpieczeństwa Ustalenie harmonogramu opracowania i wdrażania systemu Ocena istniejącego w zakładzie systemu kształtowania bezpieczeństwa Opracowanie struktury zarządzania bezpieczeństwem Opracowanie procedur i instrukcji postępowania Opracowanie KSIĘGI ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM Szkolenie dozoru średniego Wdrożenie systemu w ograniczonym zakresie Szkolenie dozoru niższego Pełne wdrożenie systemu Certyfikacja systemu Literatura 1. Górska E., Lewandowski J., Zarządzanie i organizacja środowiska pracy, WPW, Warszawa 2010. 2. Koradecka D., (red), Bezpieczeństwo pracy i ergonomia, CIOP, Warszawa 2003. 3. Lewandowski J., Zarządzanie bezpieczeństwem pracy w przedsiębiorstwie, WPŁ, Łódź. 2000. 4. Rączkowski B., BHP w praktyce, ODDK, Gdańsk 2012. 8

Joanna Szymańska BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY Zgodnie z art. 87 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są: ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są także na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego. Najważniejszym aktem prawnym regulującym kwestie związane z pracą jest Kodeks pracy, który w Dziale Dziesiątym zajmuje się kwestiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy. Wydane na podstawie Kodeksu pracy rozporządzenia zawierają szczegółowe przepisy dotyczące tych kwestii, które są przedmiotem regulacji kodeksowych. Szczególne znaczenie mają także regulaminy pracy czy układy zbiorowe pracy. W bezpieczeństwie i higienie pracy czasem posługujemy się Polski Normami. Należy pamiętać, że Polskie Normy są bezwzględnie obowiązujące wyłącznie w przypadku, kiedy ustawa czy rozporządzenie nakazuje ich stosowanie. Wiele rozwiązań zawartych w przepisach prawa pracy ma swe źródło bądź to w Konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy, bądź w Dyrektywach Unii Europejskiej. Postanowieniem Traktatu z Maastricht dyrektywy Rady Europy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy stanowią prawo wspólnotowe i obowiązują we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Szczególne znaczenie ma Dyrektywa Rady z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (89/391/EWG) zwana powszechnie dyrektywą ramową. Jej postanowienia, a także postanowienie innych dyrektyw szczegółowych zostały uwzględnione w polskim prawie pracy, a postanowienia nowych dyrektyw są sukcesywnie wprowadzane do przepisów. Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy to wielostronne umowy międzynarodowe, które regulują niektóre aspekty związane z pracą i stanowią wzorzec dla prawa i jego stosowania w krajach członkowskich. Od początku istnienia Międzynarodowej Organizacji Pracy Polska, która była w roku 1919 współzałożycielem tej organizacji ratyfikowała 89 konwencji, z czego 81 nie straciło na aktualności. Przykładem ratyfikowanych przez Polskę konwencji jest np. Konwencja Nr 170 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca bezpieczeństwa przy używaniu substancji i preparatów chemicznych w pracy (opublikowana w Dz. U. Nr 194, poz. 1433 z 2006 r.). Postanowienia ratyfikowanych konwencji są uwzględnione w polskich przepisach. Skutki nieprzestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy Skutki te należy rozpatrywać z kilku punktów widzenia: - skutki prawne rozumiane, jako odpowiedzialność karna, administracyjna czy porządkowa, - skutki dla poszkodowanych w wypadkach przy pracy czy chorób zawodowych, - skutki ekonomiczne, przede wszystkim jako konsekwencja wypadków czy chorób w postaci kosztów dla pracodawców (np. podwyższenie składki na ubezpieczenie wypadkowe), dla poszkodowanych (np. koszty związane z leczeniem i rehabilitacją) czy wreszcie skutki społeczne (np. straty w PKB w wyniku wyłączenia z zatrudnienia ofiar wypadków i chorób). 9