TARBONUS. 17. Ryzyko zawodowe, jego analiza i ocena

Transkrypt

1 17. Ryzyko zawodowe, jego analiza i ocena Wiadomości ogólne Ryzyko zawodowe (rozporządzenie MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp Dz. U. z 2003 r. poz ze zm.) to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i higienę pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywaną pracą, właściwą organizację pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników. Obowiązek ten powinien być realizowany na podstawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związanym z pracą, w szczególności przez: zapobieganie zagrożeniom; przeprowadzanie oceny ryzyka związanego z zagrożeniami, które nie mogą być wykluczone; likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania; dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników; stosowanie nowych rozwiązań technicznych; zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi; nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej; instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji chemicznych i ich mieszanin, substancji biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. Stosowane w następstwie oceny środki profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny: zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników; być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy. 62

2 17. Ryzyko zawodowe, jego analiza i ocena Pracodawca prowadzi dokumentację oceny oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny uwzględnia w szczególności: opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów, wykonywanych zadań, występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, osób pracujących na tym stanowisku; wyniki przeprowadzonej oceny dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko; datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny. Niezbędne wiadomości konieczne do prawidłowego przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego zawarte są w normie PN-N-18002:2011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny Analiza Analiza zawiera następujące elementy: zebranie informacji potrzebnych do oceny, zidentyfikowanie występujących zagrożeń, oszacowanie wynikającego z istniejących zagrożeń. Informacje potrzebne do oceny, czyli głównie informacje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, powinny być gromadzone w sposób ciągły, bo ich odpowiednie dokumentowanie prowadzi do łatwej identyfikacji występujących zagrożeń, a także do prawidłowego oszacowania ryzyka związanego z występowaniem określonych zagrożeń. Ryzyko szacuje się w zasadzie dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia osobno. Po zakończeniu analizy niezbędne jest podjęcie decyzji o dopuszczalności ryzyka, czyli ustalenie, czy ryzyko związane ze zidentyfikowanym zagrożeniem można uznać za dopuszczalne. UWAGA! Ryzyko oszacowane jako duże zawsze jest niedopuszczalne. Należy je natychmiast zmniejszyć do poziomu akceptowalnego, np. przez zastosowanie odpowiednich środków ochrony. 63

3 17.3. Ocena (wg PN-N-18002:2011) Ocenę powinien przeprowadzać zespół, w skład którego mogą wchodzić: pracodawca, pracownik służby bhp lub osoba wykonująca zadania służby bhp, lekarz medycyny pracy, osoby kierujące pracownikami oraz pracownicy lub ich przedstawiciele. Zaleca się, by pracownik uczestniczył w ocenie na swoim stanowisku pracy. Ocena jest procesem wieloetapowym i może być przeprowadzana krok po kroku. Pro ces przeprowadzania oceny oraz wynikające z niej przedstawiono na rysunku Zagrożenia można zidentyfikować na podstawie analizy zebranych informacji, za pomocą metody prze prowadzenia analizy ustalonej przez zespół oceniający ryzyko zawodowe. Rys Ocena oraz wynikające z niej 64

4 17. Ryzyko zawodowe, jego analiza i ocena Najczęściej stosowaną do identyfikacji zagrożeń jest metoda list kontrolnych, które mogą być opracowywane na przy kład z wykorzystaniem wykazów czynników szkodliwych i niebezpiecznych, zawartych w odpowiednich przepisach i normach. Niekiedy należy przyjąć bardziej zaawansowa ne metody identyfikacji zagrożeń. Oszacowanie związanego z zidentyfikowanymi zagrożeniami polega na ustaleniu: prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnych dla życia i zdrowia pracowników następstw tych zagrożeń, ciężkości tych następstw. Oszacowanie można przeprowadzać w różny sposób, w zależności od potrzeb przedsiębiorstwa. Zaleca się przede wszystkim takie sposoby oszacowania, których stosowanie nie wymaga wiedzy specjalistycznej i które mogą łatwo wykorzystywać osoby przeprowadzające oceny. Bardzo ważne jest także, aby otrzymane wyniki były w pełni wystarczające do wyznaczenia dopuszczalności ryzyka i właściwego planowania działań korygujących i zapobiegawczych. Najczęściej zalecanymi sposobami jest oszacowanie w skali trójstopniowej lub pięcio stopniowej. Ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia i prawdopodobieństwo ich wystąpienia określa się stosując niżej wymienione wskazówki: następstwa o małej szkodliwości urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy (czasowe pogorszenia stanu zdrowia niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, niewielkie zatrucia, bóle głowy itp.), następstwa o średniej szkodliwości urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z okresami absencji (np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego itp.), następstwa o dużej szkodliwości urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć (np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narzą dów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma itp.), mało prawdopodobne następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika, prawdopodobne następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika, wysoce prawdopodobne następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika. We wszystkich możliwych przypadkach należy oszacować ryzyko zawodowe na podstawie wartości wielkości charakte ryzujących narażenie. Ogólne zasady oszacowania w skali trójstopniowej na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie przedstawiono w tabeli

5 Tab Ogólne zasady oszacowania w skali trójstopniowej na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie (wg PN-N :2011) Wartość wielkości charakteryzującej Oszacowanie ryzyka narażenie (P) zawodowego P > P max duże P max P > 0,5 P max średnie P 0,5 P max małe UWAGA: P max wartość dopuszczalna wielkości charakteryzującej naraże nie, ustalana na ogół na podstawie obowiązujących przepisów (np. od powiednia wartość NDS najwyższego dopuszczalnego stężenia lub NDN najwyższego dopuszczalnego natężenia). W przypadku braku ustalonych wy magań przy jej ustalaniu można wykorzystać opinie ekspertów i/lub wziąć pod uwagę opinie pracowników. Podane w powyższej tabeli ogólne zasady oszacowania nie uwzględniają zmniejszania narażenia przez zastosowanie środków ochrony indywidualnej. W przypadku zastosowania i prawidłowego doboru tych środków oszacowanie może ulec zmianie (np. z dużego na średnie). Zasadę tę można zastoso wać po wyczerpaniu możliwości ograniczenia za pomocą innych środków ochronnych. Najważniejszym kryterium dopuszczalności są wymagania przepisów praw nych i innych dokumentów normatywnych. Gdy nie ma takich wymagań, przedsiębiorstwo powinno ustalić własne kryteria dopuszczalności, uwzględniając opinie ekspertów z dziedziny bhp, własne doświadczenia oraz opinie pracowników. Przedsiębiorstwa mogą również ustalać własne kryteria dopuszczalności ryzy ka zawodowego, oparte na wymaganiach wyższych niż wymagania przepisów prawnych i innych dokumen tów normatywnych. Dopuszczalność można na ogół wyznaczyć bezpośrednio na podstawie jego oszacowania. W tabelach 17.2 i 17.3 podano zasady wyznaczania dopuszczalności oszacowanego w skali trójstopniowej (tabela 17.2) lub pięciostopniowej (tabela 17.3). 66

6 17. Ryzyko zawodowe, jego analiza i ocena Tab Zasady wyznaczania dopuszczalności oraz zalecane wynikające z oceny tego ryzyka (skala 3-stopniowa) Oszacowanie Duże Średnie Małe Dopuszczalność niedopuszczalne dopuszczalne Niezbędne Jeżeli ryzyko zawodowe związane jest z pracą już wykonywaną, należy podjąć bezzwłocznie w celu jego zmniejszenia (np. zastosowanie środków ochronnych). Jeżeli praca nie była jeszcze rozpoczęta, można do niej przystąpić, gdy ryzyko zawodowe zostanie zmniejszone do dopuszczalnego poziomu. Zalecane jest zaplanowanie i podjęcie działań, mających za zadanie zmniejszenie. Niezbędne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe nie ulega pogorszeniu i pozostaje co najwyżej na dotychczasowym poziomie. Tab Zasady wyznaczania dopuszczalności oraz zalecane wynikające z oceny tego ryzyka (skala 5-stopniowa) Oszacowanie Dopuszczalność Niezbędne Pracy nie wolno kontynuować, Bardzo duże a tym bardziej rozpoczynać do czasu zmniejszenia do poziomu dopuszczalnego. Jeżeli ryzyko zawodowe związane jest z pracą już wykonywaną, należy niedopuszczalne podjąć bezzwłocznie w celu jego zmniejszenia (np. zastosowanie Duże środków ochronnych). Jeżeli praca nie była jeszcze rozpoczęta, można do niej przystąpić, gdy ryzyko zawodowe zostanie zmniejszone do dopuszczalnego poziomu. 67

7 Oszacowanie Średnie Małe Bardzo małe Dopuszczalność dopuszczalne Niezbędne Zalecane jest zaplanowanie i podjęcie działań, mających za zadanie zmniejszenie. Niezbędne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe nie ulega pogorszeniu i pozostaje co najwyżej na dotychczasowym poziomie. Nie jest konieczne prowadzenie żadnych działań. Działania korygujące i zapobiegawcze na stanowiskach pracy są planowane na podstawie wyników oceny. Środki ochronne należy stosować w następującej kolej ności: środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenia u źródła; środki ochrony zbiorowej; środki organizacyjne i proceduralne; środki ochrony indywidualnej. Przed wykonywaniem działań korygujących lub zapobiegaw czych należy dokonać przeglądu planu tych działań w celu określenia, czy: proponowane ograniczą ryzyko zawodowe w wymaganym stopniu, w wyniku realizacji planu nie dojdzie do powstania nowych zagrożeń, nie jest możliwe zastosowanie innych, bardziej skutecznych działań, pracownicy widzą potrzebę realizacji oraz jak oceniają skuteczność planowanych działań. Po zrealizowaniu zaplanowanych działań należy przeprowadzić kolejną ocenę ryzyka zawodowego, umożliwiającą sprawdzenie ich skuteczności. Wyniki oceny powinny być udokumentowane przy współudziale pracowników lub ich przedstawicieli. Pracownicy powinni zostać poinformowani o wynikach oceny na ich stanowiskach pracy. 68