Emilia Kolarzyk, Anna Janik, Jacek Kwiatkowski

Kolarzyk Probl Hig E Epidemiol i wsp. Ocena 2011, ryzyka 92(4): zespołu 741-746 metabolicznego u dzieci z nadwagą i otyłością. Część I. Antropometryczne... 741 Ocena ryzyka zespołu metabolicznego u dzieci z nadwagą i otyłością. Część I. Antropometryczne i biochemiczne wskaźniki ryzyka wystąpienia zespołu metabolicznego Evaluation of the risk of metabolic syndrome among overweight and obese children. Part I. Anthropometric and biochemical factors of the risk of metabolic syndrome development Emilia Kolarzyk, Anna Janik, Jacek Kwiatkowski Zakład Higieny i Dietetyki, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków Wstęp. Dane z piśmiennictwa wskazują, że częstość występowania cech zespołu metabolicznego (metabolic syndrome MS) u dzieci ulega podwyższeniu wraz ze wzrostem stopnia otyłości. Cel pracy. Ocena ryzyka MS w grupie krakowskich dzieci, u których została stwierdzona nadwaga i otyłość. Materiał i metodyka. Spośród dzieci objętych profilaktycznymi badaniami w Zakładzie Higieny i Dietetyki UJCM wyselekcjonowano grupę 51 dzieci (21 chłopców i 30 dziewczynek) z nadwagą i otyłością, w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (8,31±1,57 lat). Wykonano badanie ogólnolekarskie z pomiarem ciśnienia tętniczego krwi, podstawowe pomiary antropometryczne i składowe masy ciała (tłuszczową i beztłuszczową masę ciała, całkowitą wodę ustroju), badanie biochemiczne (lipidogram: cholesterol całkowity, cholesterol LDL, cholesterol HDL, triglicerydy; poziom glukozy na czczo) oraz oznaczono poziom hormonu tyreotropowego TSH. Wyniki. Obwód pasa badanych dzieci wynosił 76,3 cm; obwód bioder 86,5 cm; W/Ht-0,57; tkanka tłuszczowa 24,4% ogólnej masy ciała. Wartości pozostałych wskaźników kształtowały się następująco: glukoza 4,54 mmol/l, cholesterol całkowity 4,83 mmol/l, HDL cholesterol 1,22 mmol/l, triglicerydy 1,17 mmol/l; ciśnienie tętnicze skurczowe 106,9 mm Hg, TSH poniżej górnego limitu 2,26 uiu/ml. U 6 otyłych dzieci występowały równocześnie minimum 3 spośród komponent zespołu metabolicznego: TG 110 mg/dl; HDL - cholesterol <40 mg/dl; W/Ht>0,5; glukoza 110 mg/dl; ciśnienie tętnicze rozkurczowe 90 c. Wniosek. W krakowskiej populacji dzieci w wieku 5-11 lat zespół metaboliczny występował z częstością 11,7% i stwierdzony był u dzieci z otyłością typu brzusznego i zaburzeniami w obrębie lipidogramu. Słowa kluczowe: otyłość, pomiary antropometryczne, cholesterol, triglicerydy, zespół metaboliczny, dzieci Introduction. The literature data indicate that the prevalence of metabolic syndrome (MS) appears to increase in parallel with the increase of obesity degree. Aim. The estimation of the MS risk among the overweight and obese children in Krakow. Material and Methods. During prophylactic examinations in the Department of Hygiene and Dietetics, of the Jagiellonian University, a group of 51 overweight and obese children (mean age 8.31±1.57 years) was selected. They underwent a general medical check-up with blood pressure measurement, anthropometric measurements, body mass components (fatty body mass, lean body mass, total body water) and biochemical examinations (LDL, HDL and total cholesterol, fasting triglycerides TG, fasting glucose) and TSH. Results. The waist circumference of the examined children was 76.3 cm; hip circumference 86.5 cm; W/Ht 0.57; fatty mass% 24.4%. Other index values were as follows: glucose 4.54 mmol/l, total cholesterol 4.83 mmol/l, HDL cholesterol 1.22 mmol/l, triglycerides 1.17 mmol/l; systolic blood pressure 106.9 mm Hg, TSH level under the upper limit 2.26 uiu/ml. In 6 obese children minimum 3 components of MS were present simultaneously: TG 110 mg/dl; HDL cholesterol <40 mg/dl; W/Ht>0,5); glucose 110 mg/dl; SBP 90 c. Conclusion. In the Krakow population of 5-11-year-old children the prevalence of MS was 11.7% and included children with abdominal obesity and lipid metabolism disorders. Key words: obesity, anthropometric measurements, cholesterol, triglycerides, metabolic syndrome, children Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 741-746 www.phie.pl Nadesłano: 20.10.2011 Zakwalifikowano do druku: 03.11.2011 Adres do korespondencji / Address for correspondence Prof. Emilia Kolarzyk Zakład Higieny i Dietetyki UJCM ul. Kopernika 7, 31-034 Kraków e-mail: mykolarz@cyf-kr.edu.pl Wstęp Zespół metaboliczny, to schorzenie które do niedawna opisywane było tylko i wyłącznie u osób dorosłych. Jednak gwałtowny wzrost nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży stał się inspiracją do diagnozowania tego zespołu również w tej grupie wiekowej. Ze względu na wieloczynnikową etiologię i wieloczynnikowy zestaw parametrów diagnostycz-

742 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 741-746 nych zaczęto stosować różne kryteria rozpoznawania tego schorzenia i w związku z tym wyniki dotyczące częstości występowania zespołu metabolicznego wśród dzieci i młodzieży są niejednoznaczne. W zależności od przyjętych definicji i kryteriów rozpoznawania, proponowanych przez różnych autorów [1-3], częstość rozpoznawania ZM u otyłej młodzieży w wieku 12-19 lat (objętej badaniami NHANES 99-02 National Health and Nutrition Examination Survey), przyjęła rozpiętość od 12% do 44%. Nie ma również zgodności co do punktów odcięcia na siatkach centylowych wartości między stanami fizjologicznymi i patologicznymi w przypadku ciśnienia tętniczego czy parametrów określających otyłość u dzieci [4]. A właśnie otyłość trzewna i ściśle z nią współistniejąca insulinooporność są niekwestionowanymi, często pierwotnymi czynnikami etiologicznymi zespołu metabolicznego [5]. Zmniejszenie wrażliwości tkanek obwodowych na insulinę skutkuje narastaniem insulinooporności oraz wystąpieniem kompensacyjnego hiperinsulinizmu. Zjawisko to może prowadzić do zaburzenia gospodarki węglowodanowej i lipidowej, a tym samym stać się przyczyną rozwoju zespołu metabolicznego [6]. Badania podejmowane w obliczu epidemii otyłości dzieci i młodzieży wykazały, że u 2/3 nastolatków z nadwagą lub otyłością stwierdza się przynajmniej jeden składnik zespołu metabolicznego, a u prawie 1/3 z nich można rozpoznać pełny zespół. Wśród dzieci z zespołem metabolicznym aż około 80% ma nadmierna masę ciała [7]. Badania dowodzą również, że u dzieci ze skłonnością do centralnego odkładania się tkanki tłuszczowej, czynniki ryzyka wpływające na wystąpienie zespołu metabolicznego mają tendencję do grupowania się. Trzewne gromadzenie się tłuszczu wpływa niekorzystnie na profil lipidowy i ciśnienie tętnicze krwi oraz stanowi istotny czynnik ryzyka rozwoju choroby wieńcowej w przyszłości [8-10]. Pojawiające się w dzieciństwie sercowo-naczyniowe czynniki ryzyka i komponenty zespołu metabolicznego utrzymują się zazwyczaj także w wieku dorosłym, a otyłe dzieci zazwyczaj stają się otyłymi dorosłymi. Wobec tego szczególnego znaczenia nabiera fakt interdyscyplinarnej opieki i wielokierunkowych badań dzieci z nadmiarami masy ciała. Cel badań Ocena ryzyka występowania zespołu metabolicznego u dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych, u których stwierdzona została nadwaga i otyłość. Materiał i metodyka Profilaktycznymi badaniami w latach 2008-2009 objętych było 324 dzieci z różnych dzielnic Krakowa. Dzieci z niedoborami masy ciała i z nadmiarami masy ciała objęte zostały systematyczną opieką dietetyczną i wykonywane były u nich pomiary antropometryczne, w celu normalizacji masy ciała ( zgodnie z normami dla płci i wieku). Następnie 51 dzieci (21 chłopców i 30 dziewczynek) z nadwagą i otyłością, w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (klasy I-III) objętych zostało badaniami w kierunku zagrożenia rozwojem zespołu metabolicznego. Zauważana przez rodziców i nauczycieli otyłość u dzieci potwierdzana była w Zakładzie Higieny i Dietetyki UJCM następującymi metodami: I. Podstawowe pomiary antropometryczne [11]: wysokość ciała (cm), masa ciała (kg), obwody: pasa, bioder i ramienia (cm), grubość fałdów skórno-tłuszczowych: pod łopatką i nad mięśniem trójgłowym ramienia (mm). Obliczono następujące wskaźniki: 1. Wagowo-wzrostowy (BMI) nadwaga i otyłość oceniana była w oparciu o rozkład centylowy uzyskany w badaniach Dziecko krakowskie 2000 [12], z przyjęciem następującej interpretacji: między 90 a 97 centylem nadmiary masy ciała = nadwaga powyżej 97 centyla istotne nadmiary masy ciała = otyłość 2. Otyłości brzusznej (W/Ht): Interpretacja wartości wskaźnika: W/Ht>0,5 otyłość brzuszna 3. Obwód mięśni ramienia (OMR) jako wskaźnik odżywienia białkowego interpretacja: wg skali centylowej wartości powyżej 95centyla uważane były za nieprawidłowe (nadmierne) II. Pomiar składowych masy ciała za pomocą Analizatora Składu Ciała FUTREX 6100/ZL z zastosowaniem polecanej obecnie metody bliskiej podczerwieni. Oceniano: 1. tłuszczową masę ciała (w % ogólnej masy ciała i w kilogramach) 2. beztłuszczową masę ciała (w kilogramach) 3. całkowitą wodę ustroju (w % ogólnej masy ciała i w litrach) Różnice statystyczne w wartościach pomiarów antropometrycznych i składowych ciała w poszczególnych grupach badanych dzieci (otyłe i z nadwagą) oceniane były testem Kruscalla-Wallisa. III. Badanie ogólnolekarskie i biochemiczne a) badanie przedmiotowe i pomiar ciśnienia tętniczego krwi (RR) b) lipidogram: cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL, triglicerydy c) poziom glukozy na czczo d) oznaczenie poziomu hormonu tyreotropowego TSH.

Kolarzyk E i wsp. Ocena ryzyka zespołu metabolicznego u dzieci z nadwagą i otyłością. Część I. Antropometryczne... 743 Badania te zostały wykonane w Specjalistycznym Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży w Krakowie. Badanie ogólnolekarskie i nadzór nad badaniami biochemicznymi sprawował lekarz medycyny, specjalista pediatrii i endokrynologii dziecięcej. Wartości referencyjne wyników biochemicznych: cholesterol całkowity: 3,9-5,2 mmol/l wartości pożądane, 5,2-6,2 mmol/l wartości graniczne, powyżej 6,2 mmol/l wysokie ryzyko powikłań; cholesterol HDL 1,04-1,55 mmol/l; cholesterol LDL do 4,0 mmol/l; triglicerydy 0,40-1,70 mmol/l; glukoza 3,90-5,83 mmol/l; TSH 0,35-4,94 μiu/ml Ocenę ciśnienia tętniczego przeprowadzono z zastosowaniem metody opracowanej przez L. Ostrowska-Nawarycz i T. Nawarycz [13]. Jest to klasyfikacja ciśnienia tętniczego wg skali centylowej uwzględniająca wiek, płeć oraz poziom centylowy wysokości ciała. Interpretacja: brak cech nadciśnienia SBP lub DB poniżej 90 c; stan przednadciśnieniowy SBP lub DBP w zakresie pomiędzy 90-95c; nadciśnienie tętnicze 10 SBP lub DBP w zakresie pomiędzy 95-99c; nadciśnienie tętnicze 20 SBP lub DBP w zakresie powyżej 99c. Dla rozpoznania zespołu metabolicznego u badanych dzieci wykorzystano zmodyfikowaną do stosowania w pediatrii definicję NCEP/ATP III [14,15]. Jako kryterium występowania ZM według tej definicji jest pojawienie się u badanego minimum trzech spośród wymienionych poniżej zaburzeń: TG 110 mg/dl; HDL cholesterol <40 mg/dl; obwód pasa 90 c (w naszym badaniu przyjęto wartość wskaźnika WHt>0,5); glukoza 110 mg/dl; SBP lub DBP 90 c. Wyniki Badane dzieci mieściły się w przedziale od 5 do 11 lat. Obliczony średni wiek wyniósł 8,31 lat, SD=1,57. W badanej grupie znajdowało się 21 chłopców i 30 dziewczynek. Przeważający odsetek dzieci charakteryzował się otyłością 82,35% (42 dzieci). Nadwagę stwierdzono u 17,65% badanych (9 dzieci). Przedmiotowym badaniem lekarskim stwierdzono u 33 osób (64,71%) występowanie schorzeń przewlekłych: alergie 39,39%, niedoczynność tarczycy 33,33%, astma oskrzelowa 9,09%, autyzm 9,09%, wada wzroku 6,06%, częste nawracające infekcje dróg oddechowych (trzeci migdał) 6,06% Tylko u czwórki badanych stwierdzono jednoczesne występowanie więcej niż jednego schorzenia. W przypadku dwojga dzieci były to niedoczynność tarczycy i alergia, u trzeciego stwierdzono niedoczynność tarczycy, alergię, częste infekcje dróg oddechowych (trzeci migdał) i wadę wzroku, a u czwartego nawracające infekcje górnych dróg oddechowych (trzeci migdał) i uogólnioną próchnicę zębów. Dane antropometryczne badanej grupy przedstawiono w tabeli I. Wartości wszystkich parametrów antropometrycznych były statystycznie znamiennie wyższe u dzieci otyłych niż u dzieci z nadwagą. Wskaźnik BMI dla dzieci z nadwagą wynosił średnio 21,80 kg/m 2, a z otyłością 24,92 kg/m 2. W przypadku osób dorosłych wartości te znajdowałyby się w przedziale prawidłowych proporcji wagowo-wzrostowych (wg WHO), a dla dzieci wartości te mieszczą się na siatce centylowej odpowiednio pomiędzy 90 a 97 centylem i powyżej 97centyla. U dzieci otyłych wskaźnik W/Ht był powyżej granicznej wartości 0.5, co świadczyło o występowaniu otyłości typu brzusznego. Należy podkreślić wysokie wartości grubości fałdów skórnotłuszczowych zarówno nad mięśniem trójgłowym ramienia jak i pod łopatką. Wartości te mieściły się pomiędzy 90 a 97 centylem siatek opracowanych dla populacji dzieci krakowskich [12]. Nadmierny udział tkanki tłuszczowej w całkowitej masie ciała badanych potwierdzony został poprzez badanie składu ciała metodą bliskiej podczerwieni. Około 1/4 całkowitej masy ciała przypadała na tkankę tłuszczową (tab. I). Uzyskane wartości wyników badań biochemicznych przedstawione są w tabeli II. Obliczone dla całości badanych oraz w podgrupach nadwagi i otyłości średnie wartości poszczególnych parametrów biochemicznych znajdowały się w zakresie wartości referencyjnych. Jednakże podczas analizy wyników badań poszczególnych dzieci, u 32 badanych (62,74%) stwierdzono występowanie jednej lub więcej nieprawidłowości. Pojawiły się one u blisko połowy chłopców (10 chłopców, 47,62%) i ponad 2/3 dziewczynek (22 dziewczynki, 73,33%). Najczęściej (u 18 dzieci) stwierdzano nieprawidłowości w zakresie jednego parametru biochemicznego. U 14 osób występowały zaburzenia więcej niż jednego parametru: tj. dwóch parametrów (u 11 osób 2 chłopców i 9 dziewczynek) i trzech parametrów (u 3 dziewczynek). Nieprawidłowości w wartościach wyników biochemicznych dotyczyły zdecydowanie najczęściej cholesterolu całkowitego (21 wyników); znacznie rzadziej cholesterolu HDL i triglicerydów (odpowiednio 10 i 9 wyników). Zdecydowanie najrzadziej występowały nieprawidłowości w zakresie wartości cholesterolu LDL i glukozy (po 4 wyniki dla każdego z tych parametrów). W jednym przypadku nieprawidłowy był wynik TSH (ryc. 1). Pomiar ciśnienia tętniczego (RR) wykonano u 50 dzieci (w jednym przypadku RR okazał się niemożliwy do oszacowania z powodu zachowania dziecka dziecko autystyczne). W tabeli III przedstawiono średnie wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego.

744 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 741-746 Tabela I. Wyniki badań antropometrycznych i składowych masy ciała badanej grupy dzieci z nadwagą i otyłością Table I. Anthropometric measurements and body mass components in overweight and obese children Wartości antropometryczne /Anthropometric data Całość /All Nadwaga /Overweight (17,65%) Otyłość /Obesity (82,35%) Średnia /Mean SD Średnia /Mean SD Średnia /Mean SD Wiek (lata) /Age (years) 8,31 1,57 8,98 1,10 8,17 1,62 Masa ciała (kg) /Body mass (kg) 45,99 10,17 42,31 7,30 46,78* 10,59 Wysokość (cm) /Body height (cm) 136,48 11,39 138,77 8,23 135,99 11,98 Obwód ramienia (cm) /Arm circumference (cm) 27,42 2,74 25,93 1,71 27,77 2,84 Obwód pasa (cm) /Waist circumference (cm) 76,33 7,18 72,53 5,44 77,34* 7,31 Obwód bioder (cm) /Hip circumference (cm) 86,48 6,94 83,88 6,71 87,35* 6,93 Fałd skórno-tł nad łopatką (mm) /Subscapular skinfold (mm) 20,95 6,73 18.28 4,66 21,66* 7,07 Fałd skórno-tł nad tricepsem (mm) /Triceps skinfold (mm) 20,16 5,73 17,04 4,89 20,99* 5,72 Obwód mięśni ramienia (cm) /Circumference of arm muscles (cm) 24,74 2,71 23,23 1,63 25,16 2,82 Wskaźnik otyłości brzusznej W/Ht /Index of abdominal obesity W/Ht 0,57 0,04 BMI (kg/m 2 ) 24,37 2,41 21,80 1,66 24,92* 2,18 SKŁADOWE MASY CIAŁA /Body mass components Tkanka tłuszczowa (%) /Fatty body mass (%) 24,45 5,70 23,78 4,76 25,99* 5,87 Tkanka tłuszczowa ( kg) /Fatty body mass (kg) 11,90 5,09 10,14 3,77 12,37* 5,34 Beztłuszczowa masa ciała (kg) /Lean body mass (kg) 33,65 5,39 31,86 3,80 34,13* 5,69 Całkowita woda ustroju (l) /Total body water (l) 25,51 4,33 24,06 3,10 25,90 4,557 Całkowita woda ustroju (kg) /Total body water (kg) 56,63 3,29 57,69 2,95 56,36 3,36 * różnice znamienne statystycznie p <0,05, test Kruscala-Wallisa) Tabela II. Wyniki laboratoryjnych badań biochemicznych Table II. Results of biochemical measurements Parametry biochemiczne /Biochemical parametres Całość /All Nadwaga Overweight Otyłość /Obesity Średnia /Mean SD Średnia /Mean SD Średnia /Mean SD Glukoza (mmol/l) /Glucose (mmol/l) 4,54 0,42 4,47 0,38 4,55 0,43 Cholesterol całkowity (mmol/l) /Total cholesterol (mmol/l) 4,83 0,75 4,41 0,81 4,928 0,71 HDL-cholesterol (mmol/l) 1,22 0,26 1,34 0,32 1,20 0,23 LDL-cholesterol (mmol/l) 3,08 0,71 2,66 0,74 3,17* 0,68 Triglicerydy (mmol/l) /Triglicerydes (mmol/l) 1,17 0,52 0,91 0,57 1,23 0,49 TSH (uiu/ml) 2,26 0,97 2,55 1,30 2,20 0,89 Tabela III. Wartości ciśnienia tętniczego badanych Table III. Blood pressure values Ciśnienie tętnicze krwi /Blood pressure Ciśnienie skurczowe SBP (mmhg) /Systolic blood pressure (mmhg) Ciśnienie rozkurczowe DBP (mmhg) /Diastolic blood pressure ((mmhg) Całość /All Nadwaga /Overweight Otyłość /Obesity Śred. SD Śred. SD Śred. SD 106,10 13,26 105,00 9,68 106,34 14,01 74,70 8,89 74,44 10,74 74,76 8,59 Ryc.1. Rozkład wartości wskaźników laboratoryjnych Fig.1. Distribution of laboratory index values Ocenę ciśnienia w kierunku występowania ewentualnych zaburzeń przeprowadzono dla 45 badanych (w 5 przypadkach nie można było ocenić RR z powodu zbyt niskiego wieku dziecka tj. poniżej 7 lat stosowana metoda wg Nawarycz i Nawarycz umożliwia ocenę RR od 7-go roku życia). Dla 18 dzieci wyniki pomiaru były prawidłowe. U 27 dzieci stwierdzono nieprawidłowości w zakresie ciśnienia tętniczego. Dotyczyły one 13 chłopców i 14 dziewczynek. W 7 przypadkach stwierdzono występowanie

Kolarzyk E i wsp. Ocena ryzyka zespołu metabolicznego u dzieci z nadwagą i otyłością. Część I. Antropometryczne... 745 stanu przednadciśnieniowego. Nadciśnienie tętnicze 10 zaobserwowano u 12, a nadciśnienie tętnicze 20 u 8 dzieci (ryc. 2). Nieprawidłowe wartości ciśnienia występowały z podobną częstością u dzieci z nadwagą (55,5% ) jak i otyłością (53,6%). % 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 40% 15,5% RR-1 RR-2 RR-3 RR-4 RR-1 prawidłowe RR-2 stan przednadciśnieniowy 26,6% Ryc. 2. Prawidłowe i nieprawidłowe wyniki ciśnienia tętniczego Fig. 2. Correct and incorrect blood pressure values 17,7% RR-3 nadciśnienie 1 stopnia RR-4 nadciśnienie 2 stopnia Kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego wg definicji ATP III stwierdzono u sześciorga dzieci, to znaczy występowały u nich jednocześnie minimum trzy spośród pięciu zaburzeń charakterystycznych dla MS (ryc. 3). Ryc. 3. Dzieci z cechami zespołu metabolicznego Fig. 3. Children with metabolic syndrome Dyskusja Za powstawanie i rozwój zespołu metabolicznego odpowiedzialne są zarówno predyspozycja genetyczna jak i niewłaściwy styl życia (wysokoenergetyczna dieta, niska aktywność fizyczna). Skutkuje to rozwojem nad- wagi i otyłości, ze wszystkimi konsekwencjami w zakresie zdrowia fizycznego i psychicznego. W związku z tym dzieci z nadmiarami masy ciała powinny być objęte szczególnym nadzorem, a działania związane z prewencją pierwotną i wtórną nabierają szczególnego znaczenia. Działania takie powinny mieć początek już w okresie ciąży, czy nawet w okresie przedkoncepcyjnym [16]. W okresie niemowlęcym najważniejszą rolę odgrywa karmienie piersią, a w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym właściwy styl życia całej rodziny i kształtowanie prozdrowotnych zachowań osobniczych. Profilaktyka zespołu metabolicznego u dzieci wymaga działań edukacyjnych, które są skierowane do wszystkich grup populacyjnych, ale przede wszystkim do rodziców, potencjalnych matek oraz do dzieci. Do tych działań należy zaangażować zarówno media, jak i wszelkie formy nauczania stosowane w szkole. Należy zachęcać szkoły do uprawiania zintegrowanej polityki dotyczącej żywności, żywienia i aktywności fizycznej [17]. Udowodnione bowiem zostało, że dostosowana do wieku i możliwości dziecka aktywność fizyczna może spełniać rolę nie tylko w obniżeniu ryzyka zespołu metabolicznego, ale również w terapii [18]. Właściwa prewencja zespołu metabolicznego u dzieci powinna opierać się na działaniach zapewniających utrzymanie stabilnej, prawidłowej masy ciała, a w razie konieczności powolnej redukcji nadwagi. Należy nauczyć dzieci dokonywania mądrych wyborów spośród różnorodnych produktów żywieniowych. Rodzice natomiast muszą mieć przekonanie, że zdrowe nawyki żywieniowe są lepsze niż restrykcyjne diety, a uchronienie dzieci przed rozwojem otyłości typu brzusznego jest ich zasadniczym obowiązkiem [19]. Wnioski 1. Spośród zaburzeń predysponujących do rozwoju zespołu metabolicznego u dzieci z nadwagą i otyłością, zaburzenia gospodarki lipidowej (podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego i triglicerydów oraz obniżone stężenie HDL cholesterolu) występowały częściej niż zaburzenia związane z podwyższonym stężeniem glukozy. 2. Częstość zaburzeń mogących świadczyć o występowaniu zespołu metabolicznego u dzieci z nadmiarami masy ciała kształtowała się na poziomie 11.7%. 3. Wszystkie dzieci z cechami zespołu metabolicznego charakteryzowały się otyłością typu brzusznego i nieprawidłowościami w obrębie lipidogramu.

746 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 741-746 Piśmiennictwo / References 1. Cook S, Auinger P, Li C, Ford ES. Metabolic syndrome rates in United States adolescents, from the National Health and Nutrition Examination Survey, 1999-2002. J Pediatr 2008, 152, 2:165-170. 2. Caprio S, IDF Consensus Group. The metabolic syndrome in children and adolescents an IDF consensus report. Pediatr Diabetes 2007, 8: 299-306. 3. Cruz ML, Goran M. The metabolic syndrome in children and adolescents. Curr Diabetes Rep 2004, 4: 53-62. 4. Cook S, Auinger P, Daniels S. What best predicts medical complications of obesity? BMI, waist circumference or both. Obes Res 2003, 11,Suppl: A27-A28. 5. Weiss R, Dziura J, Burgert TS et al. Obesity and the metabolic syndrome in children and adolescents. N Engl J Med 2004, 350: 2362-2374. 6. Caprio S. Insulin resistance in childhood obesity. J Pediatr Endocrinol Metab 2002, 15,Suppl 1: 487-492. 7. Zachurzok-Buczyńska A, Małecka-Tendera E. Zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży. Endokryn Otyłość Zaburz Przem Materii 2005, 3: 13-18. 8. Tatoń J, Czech A, Bernas M. Otyłość. Zespół metaboliczny. PZWL, Warszawa 2007. 9. Abbasi F, Brown BW Jr, Lamendola C, McLaughlin T, Reaven GM. Relationship between obesity, insulin resistance, and coronary heart disease risk. J Am Coll Cardiol 2002, 40: 937-943. 10. Steinberger J, Daniels SR. Obesity, insulin resistance, diabetes, and cardiovascular risk in children: an American Heart Association scientific statement from the Atherosclerosis, Hypertension, and Obesity in the Young Committee (Council on Cardiovascular Disease in the Young) and the Diabetes Committee (Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism). Circulation 2003, 107: 1448 1453. 11. WHO Technical Report Series, 854, Physical status: the use and interpretation of anthropometry. Report of a WHO Expert Committee. WHO, Geneva 1995. 12. Gołąb S, Chrzanowska M (red). Dziecko Krakowskie 2000. Poziom rozwoju biologicznego dzieci i młodzieży miasta Krakowa. Studia i Monografie Nr 19, AWF, Kraków 2002. 13. http://www.fcs.wshe.lodz.pl/fccs2007/artykuły/nawarycz_ kalk. pdf 14. Pacholczyk M, Ferenc T, Kowalski J. Zespół metaboliczny. Cz. I: Definicje i kryteria rozpoznawania zespołu metabolicznego. Epidemiologia oraz związek z ryzykiem chorób sercowonaczyniowych i cukrzycy typu 2. Post Hig Med Dosw 2008, 62:530-535. 15. NCEP ATP III Guidelines. Circulation 2004, 110: 227 239. 16. Szostak-Węgierek D. Znaczenie prawidłowego żywienia kobiet w ciąży. Żyw Człow Metab 2004, 31: 160-171. 17. Szostak-Węgierek D. Zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży jako wyzwanie dla zdrowia publicznego. Prob Hig Epidemiol 2008, 89: 21-29. 18. Charzewska J, Chabrom E. Aktywność fizyczna jako czynnik obniżenia ryzyka zespołu metabolicznego i metoda terapii. Standardy Medyczne 2008, 5: 127. 19. Asante P, Cox J, Rein J, et al. Childhood obesity prevention: which behaviors are parents ready to change? Pediatrics Academic Societies Annual Meeting, Washington 2005.