Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
|
|
- Kornelia Rybak
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Vol. 8/2009 Nr 2(27) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u dzieci z otyłością prostą The Prevalence of Metabolic Syndrome in Children with Oobesity Małgorzata Przybysz, Dominika Rymaszewska-Syryca, Maria Nastaj, Marta Milchert, Anita Horodnicka-Józwa, Elżbieta Petriczko, Mieczysław Walczak Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego Pomorskiej Akademii Medycznej, Szczecin Adres do korespondencji: Anita Horodnicka-Józwa, ul. Unii Lubelskiej 1, Szczecin Słowa kluczowe: zespół metaboliczny, otyłość, dzieci Key words: metabolic syndrome, obesity, children STRESZCZENIE/ABSTRACT Wstęp. W ostatnich latach istotnym problemem stał się gwałtowny wzrost występowania otyłości wśród dzieci i młodzieży, co pociąga za sobą wzrost częstości rozpoznawania zespołu metabolicznego oraz wzrost ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2 i chorób układu sercowo-naczyniowego w przyszłości. Celem pracy była ocena częstości występowania zespołu metabolicznego wśród dzieci z otyłością oraz analiza zależności pomiędzy występującymi u nich zaburzeniami metabolicznymi. Materiały i metody. Dokonano analizy retrospektywnej na podstawie historii chorób 106 dzieci w wieku 3 18 lat hospitalizowanych z powodu otyłości w Klinice Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego PAM w latach Wzięto pod uwagę masę ciała, masę urodzeniową, wartości ciśnienia tętniczego oraz wyniki wykonywanych rutynowo badań laboratoryjnych, takich jak: stężenie cholesterolu całkowitego, LDL, HDL, trójglicerydów, glukozy na czczo i insuliny na czczo. Obliczono wartość współczynnika insulinooporności HOMA. Wyniki. W badanej grupie zespół metaboliczny według kryteriów IDF 2007 rozpoznano u sześciorga dzieci (5,7%). Zanotowano tendencję do obniżonego stężenia HDL wśród osób z insulinoopornością. Wykazano istotnie częstsze (p < 0,04) występowanie podwyższonego stężenia cholesterolu całkowitego u dzieci z masą urodzeniową poniżej 2,5 kg. Wnioski. 1. Częstość występowania zespołu metabolicznego w badanej grupie wynosi 5,7%. 2. Niska masa urodzeniowa wydaje się mieć związek z występowaniem podwyższonego stężenia cholesterolu całkowitego w późniejszym wieku. Endokrynol. Ped. 8/2009;2(27): Introduction. In past few years the rapid increase of prevalence of obesity in children has become a significant problem what is connected with the increase of the number of diagnosed metabolic syndrome, type 2 diabetes, cardiovascular diseases in adulthood. The aim of the study was the assessment of the prevalence of metabolic syndrome in obese children and identification the relationship between metabolic disorders. Material and methods. The retrospective analysis of case records was done. Study participants included 106 children, 3 18 years of age, admitted to the Clinic in Moreover, parameters such as: weight, birth weight, blood pressure levels, routinely made blood tests: total cholesterol, LDL, HDL, triglycerides, fasting glucose and insulin levels have been taken into consideration. 45
2 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 8/2009;2(27):45-54 The insulin resistance was counted using HOMA-IR index. Results. In the study group according to IDF 2007 criteria metabolic syndrome was diagnosed in 6 children (5.7%). We observed also lower HDL level among children with insulin resistance. In the group of children with birth weight lower than 2.5 kg the level of total cholesterol was remarkably increased. Conclusions. 1. The prevalence of metabolic syndrome in the study group reached 5.7%. 2. The increased level of the total cholesterol in childhood seems to be connected with the low birth weight. Pediatr. Endocrinol. 8/2009;2(27): Wstęp W piśmiennictwie pojawia się coraz więcej doniesień o ogólnoświatowej epidemii otyłości. Alarmujące są statystyki dotyczące problemu otyłości w populacji wieku rozwojowego. Według raportu WHO z 2004 roku 22 mln dzieci poniżej 5 r.ż. jest otyłych oraz około 10% pomiędzy 5 a 17 r.ż. ma nadwagę lub otyłość [1]. Nadmierną masę ciała uważa się za punkt wyjścia do dalszych zaburzeń metabolicznych, pod postacią m.in. insulinooporności, hiperinsulinemii, upośledzenia tolerancji glukozy, nieprawidłowej glikemii na czczo lub jawnej cukrzycy, zaburzeń lipidowych czy też wzrostu ciśnienia tętniczego. Współwystępowanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej, lipidowej i nadciśnienia tętniczego, u których podłoża leży otyłość i insulinooporność, zostało określone mianem zespołu metabolicznego i opisane m.in. przez Reavena w roku 1988 [2]. Obecnie zespół metaboliczny występujący u dzieci i młodzieży to narastający problem pediatrii i diabetologii wieku rozwojowego, o czym świadczy m.in. liczba prac opublikowanych na ten temat w ostatnich latach [3]. Dotychczas przedstawiono szereg kryteriów rozpoznawania zespołu metabolicznego dla dorosłych, dostosowanych do populacji dziecięcej (m.in. Cook, de Ferranti, Weiss). Nadal jednak brak jednolitych kryteriów pozwalających na porównanie wyników badań oraz przejrzystą ocenę sytuacji zdrowotnej wieku rozwojowego [4]. W 2007 roku IDF (International Diabetes Federation) zaproponowało ujednoliconą definicję zespołu metabolicznego u dzieci i młodzieży, opartą na objawach klinicznych [5]. Ze względu na bezpośredni związek pomiędzy występowaniem zespołu metabolicznego a wyraźnym wzrostem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego istotne wydaje się wczesne rozpoznawanie i leczenie zespołu metabolicznego, a przede wszystkim jego profilaktyka. Cel pracy Celem pracy była ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u dzieci z otyłością prostą oraz analiza zależności pomiędzy zaburzeniami metabolicznymi występującymi w badanej populacji. Materiały i metody Grupę badaną stanowiło 106 dzieci (69 dziewcząt i 37 chłopców) w wieku 6 18 lat z rozpoznaną otyłością prostą hospitalizowanych w Klinice Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie w latach Wyodrębniono trzy grupy wiekowe: od 6 do 9 roku życia (14 dzieci 13%), od 10 do 16 roku życia (71 dzieci 67%), powyżej 16 roku życia (21 dzieci 20%). Dokonano retrospektywnej analizy danych z dokumentacji medycznej masy ciała, masy urodzeniowej, wartości ciśnienia tętniczego oraz wyników rutynowo wykonywanych badań laboratoryjnych, takich jak: stężenie cholesterolu całkowitego, LDL, HDL, trójglicerydów, glukozy na czczo i insuliny na czczo. Obliczono też wartość wskaźnika insulinooporności HOMA-IR wg wzoru: glukoza na czczo w mmol/l x insulina na czczo w me/l /22,5. Ponadto wyodrębniono trzy podgrupy pod względem urodzeniowej masy ciała: dzieci z urodzeniową masą ciała < 2,5 kg (8 dzieci 9,5%), dzieci z urodzeniową masą ciała od 2,5 kg do 4 kg (67 dzieci 80%), dzieci z urodzeniową masą ciała > 4,0 kg (9 dzieci 10,5%). O c e n a c z ę s t o ś c i w y s t ę p o w a n i a z e s p o ł u m e t a b o l i c z n e g o. Zespół metaboliczny u dzieci rozpoznawano na podstawie kryteriów IDF 2007 (tab. I). Do rozpoznania zespołu metabolicznego niezbędne jest spełnienie kryterium otyłości oraz minimum dwóch spośród pozostałych zaburzeń metabolicznych. Ze względu na brak pełnych danych w analizowanej dokumentacji lekarskiej dotyczących obwodów pasa oraz ograniczonej dostępności populacyjnych normogramów obwodu talii do rozpoznania otyłości wykorzystano siatki centylowe, za punkt odcięcia uznając wartości 97 centyla. 46
3 Tabela I. Kryteria rozpoznawania zespołu metabolicznego u dzieci na podstawie kryteriów IDF 2007 Table I. Diagnostic criteria of the metabolic syndrome according to IDF 2007 Grupy wiekowe (lata) Otyłość (obwód pasa) TG mg/dl HDL mg/dl RR mmhg Glikemia na czczo lub DM typu centyla Nie należy rozpoznawać zespołu metabolicznego. W przypadku dodatniego wywiadu rodzinnego kontynuacja oceny ww. parametrów centyla Lub wartość dla dorosłych 150 < / 85 > 16 Należy zastosować kryteria rozpoznania dla dorosłych wg IDF lub jawna cukrzyca typu 2 M e t o d y a n a l i z y s t a t y s t y c z n e j. Analizy statystycznej dokonano w programie STATISTICA.PL. Obliczono częstość występowania zespołu metabolicznego w badanej grupie. Ponadto dokonano analizy zależności występowania poszczególnych zaburzeń metabolicznych od wieku, płci, masy ciała, masy urodzeniowej, a także poszukiwano związku pomiędzy wartością wskaźnika insulinooporności HOMA-IR a zaburzeniami lipidowymi i wartościami ciśnienia tętniczego. Zmienne jakościowe scharakteryzowano podając liczebność i częstość wystąpienia poszczególnych kategorii. Porównania częstości występowania poszczególnych kategorii badanych zmiennych niezależnych dokonano stosując test Chi 2 z poprawką Yatesa. Jako istotne przyjęto różnice częstości występowania danej cechy p 0,05. Wyniki Zespół metaboliczny wg kryteriów IDF 2007 rozpoznano u sześciorga dzieci (5,7%). Przeanalizowano występowanie zależności pomiędzy wiekiem i płcią badanych a masą ciała, masą urodzeniową, wartościami ciśnienia tętniczego, zaburzeniami gospodarki lipidowej, stężeniem insuliny na czczo oraz wartością współczynnika insulinooporności HOMA- IR. W tym obszarze nie uzyskano istotnych statystycznie różnic. Wyniki przedstawiają odpowiednio tabele II i III. Analizując zależność stężenia cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów oraz ciśnienia tętniczego od masy ciała (tab. IV) nie wykazano różnic istotnych statystycznie. Badając zależność między współczynnikiem HOMA, będącym wykładnikiem insulinooporności a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, TG oraz ciśnieniem tętniczym (tab. V) daje się zauważyć tendencję (p > 0,09) do obniżonego stężenia HDL u dzieci z insulinoopornością. Można także zaobserwować częściej występujący podwyższony poziom LDL oraz trójglicerydów u dzieci z podwyższonym współczynnikiem HOMA (tab. V). Porównano wyodrębnione podgrupy w zależności od masy urodzeniowej w aspekcie częstości występowania zaburzeń gospodarki lipidowej, wartości ciśnienia tętniczego, stężenia insuliny na czczo oraz wartości współczynnika HOMA-IR (tab. VI, VII i VIII). Wykazano statystycznie istotną różnicę (p < 0,04) pomiędzy stężeniem cholesterolu całkowitego u dzieci z niską i prawidłową masą urodzeniową (tab. VI). U dzieci z masą urodzeniową poniżej 2,5 kg statystycznie istotnie częściej występuje podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego w późniejszym wieku. Dyskusja Zagadnienie zespołu metabolicznego wydaje się coraz częściej poruszanym tematem w światowym piśmiennictwie. Częstość jego występowania wzrasta wraz z częstością występowania otyłości. Szacuje się, że milion nastolatków w Stanach Zjednoczonych spełnia kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego, tym samym znajdując się w grupie osób zagrożonych jego powikłaniami [6]. Ze względu na rozmiar problemu, zespołu tego u dzieci nie należy uważać jedynie za pewną grupę odchyleń w badaniach, która potencjalnie może wpływać na zdrowie, ale za niepokojący sygnał świadczący o ogólnej kondycji organizmu młodego człowieka [7]. Fundamentalną składową zespołu metabolicznego jest otyłość brzuszna. Komórki tłuszczowe to metabolicznie aktywne narządy dokrewne, które produkując adipokiny, takie jak m.in.: IL-6, TNF-α, leptyna, angiotensynogen, PAI-1, generują rozwój objawów zespołu metabolicznego nadciśnienia tętniczego, aterogennej dyslipidemii oraz nasilają aktywność prozakrzepową [8]. Obwód talii jest 47
4 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 8/2009;2(27):45-54 Tabela II. Związek między wiekiem a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów, współczynnikiem HOMA, masą ciała, ciśnieniem tętniczym, stężeniem insuliny na czczo oraz masą urodzeniową Table II. Correlation between age and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, HOMA-IR index, weight, blood pressure, fasting insulin level and birth weight < 10 r.ż r.ż. > 16 r.ż Cholesterol norma 11 (79%) 56 (79%) 18 (86%) Cholesterol > norma 3 (21%) 15 (21%) 3 (14%) HDL norma 9 (64%) 57 (80%) 17 (81%) HDL < norma 5 (36%) 14 (20%) 4 (19%) LDL norma 10 (71%) 42 (59%) 14 (67%) LDL > norma 4 (29%) 29 (41%) 7 (33%) TG norma 12 (86%) 58 (82%) 21 (100%) TG > norma 2 (14%) 13 (18%) 0 (0%) HOMA norma 8 (62%) 25 (37%) 7 (33%) HOMA < norma 5 (38%) 43 (63%) 14 (67%) m.c. > 97c (otyłość) 12 (86%) 66 (93%) 17 (81%) m.c. 90c 97c (nadwaga) 2 (14%) 5 (7%) 4 (19%) RR podwyższone 0 (0%) 10 (14%) 3 (14%) RR w normie 14 (100%) 61 (86%) 18 (86%) Insulina norma 11 (86%) 55 (78%) 18 (78%) Insulina > norma 2 (14%) 15 (22%) 5 (22%) Masa urodz. < 2,5 kg 2 (14%) 4 (7%) 1 (6%) 2,5 4,0 kg 11 (79%) 45 (82%) 13 (81%) > 4,0 kg 1 (7%) 6 (11%) 2 (13%) predyktorem insulinooporności, stężenia lipidów i ciśnienia tętniczego [9, 10], funkcji naczyń krwionośnych oraz pozostaje w związku z markerami zapalenia [1]. Podwyższony poziom cytokin prozapalnych stymuluje progresję miażdżycy, a białko C-reaktywne (CRP) jest jednym z najczulszych markerów tego zjawiska. W piśmiennictwie można znaleźć potwierdzenia istnienia zależności między CRP a otłuszczeniem, stężeniem insuliny na czczo, dyslipidemią oraz ciśnieniem tętniczym u dzieci w wieku przedpokwitaniowym [11]. Podobnie insulinoooporność będąca składową zespołu metabolicznego odzwierciedla stopień narażenia na choroby sercowo- -naczyniowe u dzieci [1]. W badaniu Bogalusa Heart Study stwierdzono istotny związek pomiędzy przewlekłą hiperinsulinemią na czczo a rozwojem ryzyka sercowo-naczyniowego u dzieci i młodzieży w ciągu 8 lat obserwacji [12]. Ponad 60% dzieci z wieloma czynnikami ryzyka rozwoju miażdżycy pozostaje w grupie wysokiego ryzyka jako młodzi dorośli [13]. Do innych schorzeń ściśle patogenetycznie związanych z zespołem metabolicznym wieku rozwojowego zalicza się m.in. niealkoholową chorobę stłuszczeniową wątroby oraz hiperandrogenizm [1]. Częstość występowania zespołu metabolicznego w różnych krajach, posługując się różnymi kryteriami, jest wyraźnie zależna od częstości występowania otyłości [14]. Według kryteriów ATP III częstość zespołu metabolicznego wśród amerykańskich nastolatków wynosi 9,2% [15]. W Europie np. na Węgrzech częstość ta wynosi 8,9% otyłych dzieci w wieku 8 18 lat, w Finlandii 4% dzieci w wieku 48
5 Tabela III. Związek między płcią a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów, współczynnikiem HOMA, masą ciała, ciśnieniem tętniczym, stężeniem insuliny na czczo oraz masą urodzeniową Table III. Correlation between gender and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, HOMA-IR index, weight, blood pressure, fasting insulin level and birth weight Dziewczęta [n = 69] Chłopcy [n = 37] p Cholesterol norma 58 (84%) 29 (78%) p > 0,46 Cholesterol > norma 11 (16%) 8 (22%) HDL norma 55 (80%) 29 (78%) p > 0,87 HDL < norma 14 (20%) 8 (22%) LDL norma 40 (58%) 23 (62%) p > 0,67 LDL > norma 29 (42%) 14 (38%) TG norma 58 (84%) 32 (86%) p > 0,73 TG > norma 11 (16%) 5 (14%) HOMA norma 25 (37%) 14 (40%) p > 0,74 HOMA > norma 43 (63%) 21 (60%) m.c. > 97c (otyłość) 60 (87%) 35 (95%) p > 0,37 m.c c (nadwaga) 9 (13%) 2 (5%) RR podwyższone 10 (14%) 3 (8%) p > 0,37 RR w normie 60 (86%) 33 (92%) Insulina norma 55 (82%) 27 (77%) p > 0,55 Insulina > norma 12 (18%) 8 (23%) Masa urodz. 1) < 2,5 kg 5 (9%) 3 (10%) p > 0,83 (1z2+3) 2) 2,5 4,0 kg 44 (80%) 24 (80%) p > 0,94 (1+3z2) 3) > 4,0 kg 6 (11%) 3 (10%) p > 0,77 (1+2z3) 6 18 lat. W innych krajach: w Turcji 2,2%, w Iranie 10,1%, w Korei Południowej 9,2% [16]. W badaniach polskiej populacji częstość zespołu metabolicznego waha się w zależności od zastosowanych kryteriów od 14 do 20% [14, 17]. Badania własne według kryteriów IDF wskazują na odsetek 5,7% dzieci z pełnoobjawowym zespołem metabolicznym w badanej populacji. W badaniach Pyrżak i wsp. na grupie 117 pacjentów w wieku 10 i < 16 r.ż. 34,2% spełniało kryteria IDF oraz 41,2% > 16 r.ż. Warto zaznaczyć, że brak jednolitych kryteriów uniemożliwia rzetelne porównanie uzyskanych przez badaczy wyników. W pracach porównujących częstość występowania zespołu metabolicznego w zależności od zastosowanych kryteriów rozbieżność uzyskanych wyników sięga nawet ok. 20%, przy czym według kryteriów Cooka, a zwłaszcza według de Ferranti, częstość występowania zespołu jest wyższa w porównaniu z kryteriami IDF [14]. Badania własne nie wykazały istotnej zależności pomiędzy występowaniem objawów zespołu metabolicznego, masą ciała i masą urodzeniową a wiekiem i płcią badanych. Prace innych autorów wskazują jednak na narastającą wraz z wiekiem częstość występowania zespołu metabolicznego [14] oraz istotnie większe ryzyko zespołu u chłopców, szczególnie rasy latynoskiej [7]. Podobnie nie wykazano bezpośredniej zależności pomiędzy masą ciała a występowaniem zaburzeń lipidowych czy wartościami ciśnienia tętniczego. 49
6 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 8/2009;2(27):45-54 Tabela IV. Związek między masą ciała a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów oraz ciśnieniem tętniczym Table IV. Correlation between weight and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, blood pressure m.c. > 97c (otyłość) m.c c (nadwaga) p Cholesterol norma 77 (81%) 10 (91%) p > 0,69 Cholesterol > norma 18 (19%) 1 (9%) HDL norma 74 (78%) 10 (91%) p > 0,53 HDL < norma 21 (22%) 1 (9%) LDL norma 55 (58%) 8 (73%) p > 0,53 LDL > norma 40 (42%) 3 (27%) TG norma 82 (86%) 9 (82%) p > 0,95 TG > norma 13 (14%) 2 (18%) RR podwyższone 10 (12%) 3 (27%) p > 0,26 RR w normie 85 (88%) 8 (73%) Tabela V. Związek między współczynnikiem HOMA a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów oraz ciśnieniem tętniczym Table V. Correlation between HOMA-IR and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, blood pressure HOMA w normie HOMA > norma p Cholesterol norma 33 (85%) 51 (81%) p > 0,63 Cholesterol > norma 6 (15%) 12 (19%) HDL norma 34 (87%) 46 (73%) p > 0,09 HDL < norma 5 (13%) 17 (27%) LDL norma 26 (67%) 35 (56%) p > 0,26 LDL > norma 13 (33%) 28 (64%) TG norma 36 (92%) 51 (81%) p > 0,11 TG > norma 3 (8%) 12 (19%) RR podwyższone 3 (8%) 7 (11%) p > 0,82 RR w normie 36 (92%) 56 (89%) Jednakże hiperinsulinemia i insulionooporność mogą wpływać na rozwój nadciśnienia między innymi poprzez zwiększenie retencji sodu przez nerki, zaburzenie transportu kationów przez błony komórkowe, stymulację układu współczulnego, układu renina-angiotensyna-aldosteron oraz pobudzenie proliferacji komórek mięśni naczyń gładkich [18]. Przeprowadzone przez nas badanie wykazuje istnienie zależności na granicy istotności pomiędzy wskaźnikiem insulinooporności a stężeniem cholesterolu HDL. Uzyskane wyniki przemawiają za wyraźnie częstszym u dzieci z insulinoopornością obniżonym stężeniem HDL. W pracy fińskich autorów udokumentowano związek wyższego wyjściowego stężenia insuliny u dzieci z zaburzeniami lipidowymi, wyrażonymi m.in. niskim stężeniem HDL [19]. Wielu badaczy upatruje przyczyn otyłości, zaburzeń metabolicznych, wzrostu ryzyka miażdżycy, cukrzycy typu 2 w masie urodzeniowej i w środowisku płodowym [7]. Nasze badanie wykazuje 50
7 Tabela VI. Związek między masą urodzeniową a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów, ciśnieniem tętniczym, stężeniem insuliny na czczo oraz współczynnikiem HOMA Table VI. Correlation between birth weight and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, blood pressure, fasting insulin level and HOMA IR Masa urodz. < 2,5 kg 2,5 4,0 kg p Cholesterol norma 3 (43%) 58 (84%) p < 0,04 Cholesterol > norma 4 (57%) 11 (16%) HDL norma 6 (86%) 54 (78%) p > 0,97 HDL < norma 1 (14%) 15 (22%) TG norma 6 (86%) 60 (87%) p > 0,62 TG > norma 1 (14%) 9 (13%) RR podwyższone 0 (0%) 10 (14%) p > 0,62 RR w normie 7 (100%) 59 (86%) Insulina norma 5 (71%) 52 (79%) p > 0,97 Insulina > norma 2 (29%) 14 (21%) HOMA norma 2 (29%) 25 (39%) p > 0,89 HOMA > norma 5 (71%) 39 (61%) Tabela VII. Związek między masą urodzeniową a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów, ciśnieniem tętniczym, stężeniem insuliny na czczo oraz współczynnikiem HOMA Table VII. Correlation between birth weight and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, blood pressure, fasting insulin level and HOMA IR M. urodz. 2,5 4,0 kg > 4,0 kg p Cholesterol norma 58 (84%) 7 (88%) p > 0,79 Cholesterol > norma 11 (16%) 1 (12%) HDL norma 54 (78%) 5 (63%) p > 0,57 HDL < norma 15 (22%) 3 (37%) TG norma 60 (87%) 5 (63%) p > 0,19 TG > norma 9 (13%) 3 (37%) RR + 10 (14%) 3 (37%) p > 0,25 RR - 59 (86%) 5 (63%) Insulina norma 52 (79%) 6 (86%) p > 0,95 Insulina > norma 14 (21%) 1 (14%) HOMA norma 25 (39%) 1 (14%) p > 0,37 HOMA > norma 39 (61%) 6 (86%) 51
8 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 8/2009;2(27):45-54 Tabela VIII. Związek między masą urodzeniową a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów, ciśnieniem tętniczym, stężeniem insuliny na czczo oraz współczynnikiem HOMA Table VIII. Correlation between birth weight and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, blood pressure, fasting insulin level and HOMA IR Masa urodz. < 2,5 kg Masa urodz. > 4,0 kg p Cholesterol norma 3 (43%) 7 (88%) p > 0,11 Cholesterol > norma 4 (57%) 1 (12%) HDL norma 6 (86%) 5 (63%) p > 0,56 HDL < norma 1 (14%) 3 (37%) TG norma 6 (86%) 5 (63%) p > 0,56 TG > norma 1 (14%) 3 (37%) RR + 0 (0%) 3 (37%) p > 0,20 RR - 7 (100%) 5 (63%) Insulina norma 5 (71%) 6 (86%) p = 1,00 Insulina > norma 2 (29%) 1 (14%) HOMA norma 2 (29%) 1 (14%) p = 1,00 HOMA > norma 5 (71%) 6 (86%) istotnie częstsze (p < 0,04) występowanie podwyższonego stężenia cholesterolu całkowitego u dzieci z masą urodzeniową < 2,5 kg. Badanie Izjerman i wsp. wskazuje na istotnie częstsze występowanie podwyższonego stężenia cholesterolu całkowitego, LDL oraz apolipoproteiny B i niskiego poziomu HDL u dzieci z IUGR [20]. Bezpośrednie przyczyny tego zjawiska nie są znane, przy czym postuluje się tu rolę receptorów PPAR gamma. Wiele prac donosi o zmniejszonej insulinowrażliwości oraz zwiększonym ryzyku zespołu metabolicznego i jego powikłań u osób z niską masą urodzeniową. Arends i wsp. stwierdzili, że noworodki zbyt małe do wieku ciążowego w późniejszym wieku wykazywały insulinowrażliwość blisko o 40% mniejszą niż ich rówieśnicy z prawidłową masą urodzeniową. Ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego u 64-letnich mężczyzn urodzonych z masą poniżej 2,95 kg było 10-krotnie wyższe niż u tych, których masa przy urodzeniu była większa niż 4,31 kg. Zależności tej nie potwierdzają jednak wszyscy autorzy [7, 21]. W świetle licznych publikacji dotyczących zespołu metabolicznego w populacji wieku rozwojowego wyraźnie nasuwa się potrzeba opracowania jednolitych kryteriów rozpoznania. Trudności w dojściu do konsensusu wynikają m.in. z braku stałych punktów odcięcia, reprezentatywnych dla odpowiednich przedziałów wiekowych, nadal ograniczonej dostępności populacyjnych nomogramów obwodu talii i ustalonych norm stężenia insuliny w przedziałach wiekowych, słabszej ekspresji zaburzeń metabolicznych u dzieci w porównaniu z dorosłymi, fizjologicznej insulinooporności w wieku pokwitania oraz różnic profilu lipidowego poszczególnych grup etnicznych i ras [1]. Badanie OLAF, mające na celu uzyskanie danych o wartościach obwodu talii i bioder w ogólnopolskiej, losowo wybranej grupie dzieci i młodzieży, może już wkrótce umożliwi zastosowanie kryteriów IDF w Polsce [22]. Warto dodać, że pomiar obwodu talii powinien stać się rutynowym elementem badania fizykalnego w populacji pediatrycznej. Pomiar ten jako forma badania przesiewowego w kierunku zespołu metabolicznego pomoże we wczesnym wykrywaniu objawów zespołu, co umożliwi wczesną interwencję i objęcie wysokospecjalistyczną opieką tej grupy pacjentów ze zwiększonym ryzykiem chorób układu sercowo-naczyniowego i cukrzycy typu 2. Wnioski 1. Częstość występowania zespołu metabolicznego w badanej grupie wynosi 5,7%. 2. Niska masa urodzeniowa wydaje się mieć związek z występowaniem podwyższonego stężenia cholesterolu całkowitego w późniejszym wieku. 52
9 PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Jańczyk W., Litwin M., Socha P.: Aktualne spojrzenie na zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży. Standardy Medyczne Pediatria, 2009:2(6), [2] Reaven G.M.: Banting lecture Role of insulin resistance in human disease. Diabetes 1988:37, [3] Amemyia S., Dobashi K., Urakami T.: Metabolic syndrome in youths. Pediatric Diabetes, 2007:8 (Suppl. 9), [4] Jarosz-Chobot P., Deja G.: Postępy diabetologii dziecięcej w 2007 roku. Medycyna Praktyczna Pediatria, 2008:5(59), [5] Zimmet P., Alberti G., Kaufmann F. et al.: The metabolic syndrome in children and adolescents: the IDF consensus. Diabetes Voice, 2007:52, [6] Daniels S.R., Arnett D.K., Eckel R.K. et al.: Overweight in children and adolescents: pathophysiology, consequences, prevention and treatment. Circulation, 2005:111, [7] Zachurzok-Buczyńska A., Małecka-Tendera E.: Zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 2005:1(3), [8] Prakash C. Deedwania, Volkova N.: Opcje postępowania w zespole metabolicznym. Medycyna po Dyplomie, 2006:15(7), [9] Hirschler V., Aranda C., Calcagano M. de L. et al.: Can waist circumference identify children with the metabolic syndrome? Arch. Pediatr. Adolesc. Med., 2005:159(8), [10] Retnakaran R., Halley A.J., Conelly P.W. et al.: Elevated C-reactive protein in Native Canadian children: an ominous early complication of childhood obesity. Diabetes Obey Meta., 2006:8, [11] Visser M., Bouter L.M., McQuillian G.M. et al.: Low-grade systemic inflammation in overweight children. Pediatrics, 2001:107, e13. [12] Bao W., Srinivasan S.R., Berenson G.S.: Persistent elevation of plasma insulin levels is associated with increased cardiovascular risk in children and young adults: the Bogalusa Heart Study. Circulation, 1996:93, [13] Bao W., Srinivasan S., Wattigney W.: Persistence of multiple cardiovascular risk clustering related to syndrome X from childhood to young adulthood. The Bogalusa Heart Study. Arch. Intern. Med., 1994:154, [14] Pyrżak B., Majcher A., Rumińska M.: Analiza częstości występowania zespołu metabolicznego z zastosowaniem kryteriów Cook a, de Ferranti i IDF u dzieci z otyłością. Endokrynol. Ped., 2008:2(23), [15] Speiser P., Rudolf M.C.J., Anhalt H.: Consensus statement: Childhood obesity. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2005:90, [16] Kelishadi R.: Childhood Overweight, Obesity, and the Metabolic Syndrome in Developing Country. Epidemiol. Rev., 2007:3, [17] Litwin M.: Zespół metaboliczny u dzieci. Standardy Medyczne, 2007:4, [18] Barnes V., Treiber F., Davis H.: Central adiposity and hemodynamic functioning AT rest and during stress in adolescents. Int. J. Obes. Relat. Metab. Disord., 1998:22, [19] Raitakari O.T., Poręka K.V., Viikari J.S. et al.: Clustering of risk factors for coronary hart disease in children and adolescents: the Cardiovascular Risk in Young Finns Study. Acta Paediatr., 1994:83, [20] Korpysz A., Szalecki M., Moszczyńska E.: Zespół metaboliczny u dzieci urodzonych z wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrastania. Endokrynol. Ped., 2005:1(10), [21] Arends N., Boonstra V., Duivenvoorden H.: Reduced insulin sensitivity and the presence of cardiovascular risk factors in short prepubertal children born small for gestational age (SGA). Clin. Endocrinol., 2005:62, [22] Kułaga Z., Litwin M., Zajączkowska M.M. et al.: Porównanie wartości obwodów talii i bioder dzieci i młodzieży polskiej w wieku 7 18 lat z wartościami referencyjnymi dla oceny ryzyka sercowo-naczyniowego wyniki wstępne projektu badawczego OLAF. Standardy Medyczne, 2008:5,
Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Skoczeń M. i inni: Występowanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej i lipidowej u dzieci z otyłością prostą w zależności od wieku oraz stopnia otyłości Vol. 13/2014 Nr 4(49) Endokrynologia Pediatryczna
Bardziej szczegółowoZmodyfikowane wg Kadowaki T in.: J Clin Invest. 2006;116(7):1784-92
Magdalena Szopa Związek pomiędzy polimorfizmami w genie adiponektyny a wybranymi wyznacznikami zespołu metabolicznego ROZPRAWA DOKTORSKA Promotor: Prof. zw. dr hab. med. Aldona Dembińska-Kieć Kierownik
Bardziej szczegółowoZespół metaboliczny u dzieci i młodzieży doświadczenia własne Metabolic syndrome in children and adolescents in own clinical observation
Pediatr Med Rodz 2009, 5 (4), p. 254-258 Irena Białokoz-Kalinowska 1, Joanna Zapolska 2, Janina Piotrowska-Jastrzębska 1 Received: 25.11.2009 Accepted: 08.12.2009 Published: 31.12.2009 Zespół metaboliczny
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Vol. 6/2007 r 4(21) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Częstość występowania nadwagi i otyłości u dzieci w wieku 7-9 lat województwa mazowieckiego Analysis of nutritional status 7-9 years
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Vol. 11/2012 Nr 1(38) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego u dzieci w wieku 1 7 lat z otyłością prostą Risk of metabolic syndrome in children 1
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy
STRESZCZENIE Wstęp Hormon wzrostu (GH) jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych promujących proces wzrastania człowieka. GH działa lipolitycznie, wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i
Bardziej szczegółowoFetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W
Bardziej szczegółowoCzy to prawda, że coraz więcej jest otyłych dzieci w Polsce? Czy otyłość u dzieci jest niebezpieczna?
Czy to prawda, że coraz więcej jest otyłych dzieci w Polsce? Czy otyłość u dzieci jest niebezpieczna? Epidemiologia i powikłania otyłości Dr n. med. Alicja Karney OTYŁOŚĆ WŚRÓD DZIECI OD LAT 90 W POLSCE
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI W OLSZTYNIE
UNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI W OLSZTYNIE Katarzyna Myszka Podgórska Ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u osób z przypadkowo wykrytymi guzami nadnerczy z prawidłową aktywnością hormonalną
Bardziej szczegółowoCzy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)
Bardziej szczegółowoNADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie
Bardziej szczegółowoOsoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie
3 Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie Samokontrolne, przesiewowe rozpoznanie ryzyka stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy utajonej mogą wykonać pacjenci w swoich rodzinach. W praktyce
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE Celem głównym Materiał i metody
STRESZCZENIE Choroby układu krążenia od lat pozostają jedną z głównych przyczyn śmierci w Europie. W licznych badaniach opisano czynniki ryzyka, które predysponują do rozwoju miażdżycy i wystąpienia choroby
Bardziej szczegółowoRozpowszechnienie dyslipidemiii leczenie zaburzeń lipidowych wśród lekarzy POZ
Rozpowszechnienie dyslipidemiii leczenie zaburzeń lipidowych wśród lekarzy POZ w Polsce. Badanie LIPIDOGRAM 5 LAT dr n. med. Jacek Jóźwiak KLRWP, Poznań 2013 Cel Celem strategicznym badań LIPIDOGRAM była
Bardziej szczegółowoKarta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
Bardziej szczegółowoKarta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
Bardziej szczegółowoZespół metaboliczny u dzieci i młodzieży
P R A C A P O G L Ą D O W A ISSN 1734 3321 Agnieszka Zachurzok-Buczyńska, Ewa Małecka-Tendera Katedra i Klinika Pediatrii, Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach
Bardziej szczegółowoEmilia Kolarzyk, Anna Janik, Jacek Kwiatkowski
Kolarzyk Probl Hig E Epidemiol i wsp. Ocena 2011, ryzyka 92(4): zespołu 741-746 metabolicznego u dzieci z nadwagą i otyłością. Część I. Antropometryczne... 741 Ocena ryzyka zespołu metabolicznego u dzieci
Bardziej szczegółowoANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW
ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW Rozprawa doktorska Autor: lek. Marcin Wełnicki Promotor: prof. dr hab. n. med Artur
Bardziej szczegółowoPRACE ORYGINALNE. Powikłania otyłości i nadwagi u dzieci i młodzieży. Obesity and Overweight Complications in Children and Youth
PRACE ORYGINALNE Piel. Zdr. Publ. 2014, 4, 3, 201 207 ISSN 2082-9876 Copyright by Wroclaw Medical University Beata Całyniuk A, C, D, Anna Łukasik B, C, Elżbieta Szczepańska D, Elżbieta Grochowska-Niedworok
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Zatorska-Karpuś M. i inni: Typ otyłości a parametry przemiany lipidowej u dzieci Vol. 8/2009 Nr 2(27) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Typ otyłości a parametry przemiany lipidowej u
Bardziej szczegółowoROZPOWSZECHNIENIE ZESPOŁU METABOLICZNEGO ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEGO SKŁADOWYCH W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM U OSÓB W WIEKU 30 65 LAT
Nowiny Lekarskie 2009, 78, 1, 3 7 ANDRZEJ SZCZEPANIAK 1, BARBARA CZEKALSKA 1, MARTA GLURA 2, HANNA STANKOWIAK-KULPA 1, MARIAN GRZYMISŁAWSKI 1 ROZPOWSZECHNIENIE ZESPOŁU METABOLICZNEGO ORAZ POSZCZEGÓLNYCH
Bardziej szczegółowoAleksandra Stańska-Perka ZABURZENIA METABOLICZNE U DZIECI ZAKAŻONYCH HIV. Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych
Aleksandra Stańska-Perka ZABURZENIA METABOLICZNE U DZIECI ZAKAŻONYCH HIV Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik
Bardziej szczegółowoZnaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu. Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze
Znaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze Czynniki ryzyka rozwoju i powikłania cukrzycy Nadwaga i otyłość Retinopatia
Bardziej szczegółowoPomiar obwodu talii u dzieci i młodzieży narzędziem przesiewowym oceny czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych
Pomiar obwodu talii u dzieci i młodzieży narzędziem przesiewowym oceny czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych Waist circumference measurement in children and adolescents as a screening tool for assessing
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowolek. Magdalena Bosak-Prus Ocena profilu oreksyny A i greliny u dzieci niskorosłych.
lek. Magdalena Bosak-Prus Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 we Wrocławiu, Katedra i Klinika Endokrynologii i Diabetologii Wieku Rozwojowego, młodszy asystent Ocena profilu oreksyny A i greliny
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Pyrżak B. i inni Analiza częstości występowania zespołu metabolicznego z zastosowaniem kryteriów Cook a, de Ferranti i IDF u dzieci z otyłością Vol. 7/2008 Nr 2(23) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric
Bardziej szczegółowoZaburzenie równowagi energetycznej
Otyłość dzieci i młodzieży czy można jej zapobiec? Dr n. med. Andrea Horvath Dr n. med. Piotr Dziechciarz Klinika Pediatrii WUM Zaburzenie równowagi energetycznej wyrażonej nadmiernym odkładaniem tkanki
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 38/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Vol. 5/2006 Nr 2(15) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Czy acanthosis nigricans może być markerem zespołu metabolicznego u dzieci z otyłością prostą? Is acanthosis nigricans useful as
Bardziej szczegółowoOcena zależności pomiędzy stężeniami wifatyny i chemeryny a nasileniem łuszczycy, ocenianym za pomocą wskaźników PASI, BSA, DLQI.
Uniwersytet Medyczny w Lublinie Katarzyna Chyl-Surdacka Badania wisfatyny i chemeryny w surowicy krwi u chorych na łuszczycę Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych streszczenie Promotor Prof. dr hab.
Bardziej szczegółowoOcena zależności między wybranymi adipocytokinami a obecnością zaburzeń metabolicznych u otyłych nastolatków badania wstępne
Joanna Chrzanowska, Agnieszka Zubkiewicz-Kucharska, Anna Noczyńska PRACA ORYGINALNA Katedra i Klinika Endokrynologii i Diabetologii Wieku Rozwojowego Akademii Medycznej we Wrocławiu Ocena zależności między
Bardziej szczegółowoOcena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży
Ewa Racicka-Pawlukiewicz Ocena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych PROMOTOR: Dr hab. n.
Bardziej szczegółowoCukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.
Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 2 Jeśli otrzymałeś tę ulotkę, prawdopodobnie zmagasz się z problemem cukrzycy. Musisz więc odpowiedzieć sobie na pytania: czy wiesz, jak żyć z cukrzycą? Jak postępować w wyjątkowych
Bardziej szczegółowoMagdalena Krintus Katedra i Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej Uniwersytet Mikołaja Kopernika Collegium Medicum w Bydgoszczy
Zalecenia dotyczące wykonywania rutynowego oznaczania profilu lipidowego po posiłku: konsensus Europejskiego Towarzystwa Miażdżycowego (EAS) oraz Europejskiego Towarzystwa Chemii Klinicznej i Medycyny
Bardziej szczegółowoWartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego. ma znaczenie?
Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego czy płeć ma znaczenie? dr n. med. Lucyna Woźnicka-Leśkiewicz Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Bardziej szczegółowoDBAJMY O PRAWIDŁOWY ROZWÓJ NASZYCH DZIECI
DBAJMY O PRAWIDŁOWY ROZWÓJ NASZYCH DZIECI Nadwaga i otyłość ukształtowana w wieku dziecięcym niesie za sobą zwiększone ryzyko utrzymania się w wieku dojrzewania i po osiągnięciu dorosłości, co za tym idzie
Bardziej szczegółowoLECZENIE HORMONEM WZROSTU NISKOROSŁYCH DZIECI URODZONYCH JAKO ZBYT MAŁE W PORÓWNANIU DO CZASU TRWANIA CIĄŻY (SGA lub IUGR) (ICD-10 R 62.
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 701 Poz. 9 Załącznik B.64. LECZENIE HORMONEM WZROSTU NISKOROSŁYCH DZIECI URODZONYCH JAKO ZBYT MAŁE W PORÓWNANIU DO CZASU TRWANIA CIĄŻY (SGA lub IUGR) (ICD-10 R 62.9)
Bardziej szczegółowoUSG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.
STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 3 do materiałów informacyjnych PRO
SZCZEGÓŁOWY OPIS ŚWIADCZEŃ I ZASAD ICH UDZIELANIA ORAZ WYMAGANIA WOBEC ŚWIADCZENIODAWCÓW W PROGRAMIE PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA 1. OPIS ŚWIADCZEŃ 1) objęcie przez świadczeniodawcę Programem świadczeniobiorców,
Bardziej szczegółowoZespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego
Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Wacław Karakuła Katedra i Klinika Chirurgii Naczyń i Angiologii U.M. w Lublinie Kierownik Kliniki prof. Tomasz Zubilewicz Lublin, 27.02.2016 Zespół
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Bardziej szczegółowoZakład Biologii i Genetyki Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 2
Postepy Hig Med Dosw. (online), 2008; 62: 530-542 e-issn 1732-2693 www.phmd.pl Review Received: 2007.11.14 Accepted: 2008.08.26 Published: 2008.10.16 Zespół metaboliczny. Część I: Defi nicje i kryteria
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Bardziej szczegółowoNiedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Bardziej szczegółowoWarszawa, r.
Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Warszawski Uniwersytet Medyczny SP CSK ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa Tel. 599 25 83; fax: 599 25 82 Kierownik: dr hab. n. med. Leszek Czupryniak Warszawa, 24.08.2016r.
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to
Bardziej szczegółowoUrząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego
Załącznik do Uchwały Nr VI/83/07 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 26 marca 2007 r. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego REGIONALNY PROGRAM ZWALCZANIA OTYŁOŚCI U DZIECI I
Bardziej szczegółowo10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY
10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY FAKT 1. Około 347 mln ludzi na świecie choruje na cukrzycę. Istnieje rosnąca globalna epidemia cukrzycy, u której podłoża leży szybki przyrost przypadków nadwagi i otyłości
Bardziej szczegółowoSpis treści. Część I Definicja, epidemiologia i koszty otyłości. Część II Etiologia i patogeneza otyłości
Spis treści Część I Definicja, epidemiologia i koszty otyłości Rozdział 1. Wprowadzenie: problematyka otyłości w ujęciu historycznym i współczesnym..................................... 15 Problematyka
Bardziej szczegółowoWczesne początki zespołu metabolicznego
P R A C A P O G L Ą D O W A ISSN 1734 3321 Małgorzata Fiala, Małgorzata Baumert, Zofia Walencka, Małgorzata Pacula Klinika Neonatologii Samodzielnego Publicznego Centralnego Szpitala Klinicznego w Katowicach
Bardziej szczegółowo1. Analiza metodologii dla właściwej oceny wydalania promotorów i inhibitorów z moczem u dzieci i młodzieży z nadmierną masą ciała.
STRESZCZENIE Kamica układu moczowego jest stanem, w którym w drogach moczowych dochodzi do powstania złogów zbudowanych z naturalnych lub patologicznych składników moczu. W ciągu ostatnich kilku dekad
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA
PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego
Bardziej szczegółowoHipercholesterolemia najgorzej kontrolowany czynnik ryzyka w Polsce punkt widzenia lekarza rodzinnego
XVI Kongres Medycyny Rodzinnej Kielce, 2 5 czerwca 2016 Prof. UJ dr hab. med. Adam Windak Kierownik Zakładu Medycyny Rodzinnej CM UJ Wiceprezes Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce Hipercholesterolemia
Bardziej szczegółowoCzy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością?
Jerzy Maksymilian Loba Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytet Medyczny w Łodzi Czy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością? Definicja
Bardziej szczegółowoCharakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Bardziej szczegółowoCzęstość występowania zespołu metabolicznego u czynnych zawodowo mężczyzn
P R A C A O R Y G I N A L N A ISSN 1734 3321 Joanna Stankiewicz-Olczyk 1, Marek Bolanowski 2, Andrzej Milewicz 2, Aleksandra Jawiarczyk-Przybyłowska 2 1 Miedziowe Centrum Zdrowia SA w Lubinie 2 Katedra
Bardziej szczegółowoKompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego.
Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Konferencja otwierająca realizację projektu. Wieruszów, 28.04.2015 DLACZEGO PROFILAKTYKA?
Bardziej szczegółowoOtyłość u dzieci w Polsce znaczenie problemu
Otyłość u dzieci w Polsce znaczenie problemu Czynniki ryzyka nadciśnienia, zespołu metabolicznego i powikłań narządowych dowody z EBM Otyłość grozi nagłą śmiercią. Hipokrates, w Dzieła zebrane, 460-377
Bardziej szczegółowoSTAN ODŻYWIENIA MŁODZIEŻY W WIEKU 17 18 LAT W ASPEKCIE ZAGROŻENIA ZESPOŁEM METABOLICZNYM (ZM)
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVI, 2013, 3, str. 354 362 Joanna Wyka, Ewa Piotrowska, Anna Broniecka, Monika Bronkowska, Dominika Mazurek, Jadwiga Biernat STAN ODŻYWIENIA MŁODZIEŻY W WIEKU 17 18 LAT W ASPEKCIE
Bardziej szczegółowoWytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych
Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Jednym z pierwszych i podstawowych zadań lekarza jest prawidłowa i rzetelna ocena ryzyka oraz rokowania pacjenta. Ma
Bardziej szczegółowoWykładniki zespołu metabolicznego u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej
Wykładniki zespołu metabolicznego u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej Ewa Wender-Ożegowska 1, Małgorzata Sporna 2, Agnieszka Zawiejska 1, Agnieszka Sporna 3, Jacek Brązert 1 1 Klinika Położnictwa i
Bardziej szczegółowoProfilaktyka pierwotna i wtórna oraz skrining otyłości u dzieci w koszyku świadczeń gwarantowanych
Profilaktyka pierwotna i wtórna oraz skrining otyłości u dzieci w koszyku świadczeń gwarantowanych Mirosław J. Wysocki Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH OTYŁOŚĆ I NADWAGA WYZWANIEM DLA ZDROWIA
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Powikłania cukrzycy Retinopatia
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Powikłania cukrzycy Retinopatia PRZEWLEKŁE POWIKŁANIA CUKRZYCY Cukrzyca najczęściej z powodu wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania tak zwanych
Bardziej szczegółowoKinga Janik-Koncewicz
Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych
Bardziej szczegółowoLECZENIE HORMONEM WZROSTU NISKOROSŁYCH DZIECI URODZONYCH JAKO ZBYT MAŁE W PORÓWNANIU DO CZASU TRWANIA CIĄŻY (SGA lub IUGR) (ICD-10 R 62.
Załącznik B.64. LECZENIE HORMONEM WZROSTU NISKOROSŁYCH DZIECI URODZONYCH JAKO ZBYT MAŁE W PORÓWNANIU DO CZASU TRWANIA CIĄŻY (SGA lub IUGR) (ICD-10 R 62.9) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY
Bardziej szczegółowoOrganizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW
POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,
Bardziej szczegółowoinwalidztwo rodzaj pracy
Zdrowie jest najważniejsze Wykłady wraz z konsultacjami medycznymi realizowane przez Stowarzyszenia na rzecz rozwoju wsi Bogufałów Źródło Baryczy w ramach wspierania realizacji zadania publicznego przez
Bardziej szczegółowoNARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA
NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA SZCZEGÓŁOWE MATERIAŁY INFORMACYJNE O PRZEDMIOCIE POSTĘPOWANIA W SPRAWIE ZAWARCIA UMÓW O UDZIELANIE ŚWIADCZEŃ OPIEKI ZDROWOTNEJ w rodzaju: programy profilaktyczne i promocja zdrowia
Bardziej szczegółowo1) Program prewencji otyłości, cukrzycy typu 2, nadciśnienia i miażdżycy. 1. Opis problemu zdrowotnego
1) Program prewencji otyłości, cukrzycy typu 2, nadciśnienia i miażdżycy. 1. Opis problemu zdrowotnego Cukrzyca jest to schorzenie metaboliczne o różnorodnej etiologii, charakteryzujące się przewlekłą
Bardziej szczegółowoOcena stężenia wybranych miokin u dziewcząt z jadłowstrętem psychicznym i otyłością
lek. Agata Mikołajczak-Będkowska Ocena stężenia wybranych miokin u dziewcząt z jadłowstrętem psychicznym i otyłością rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: dr hab. n. med. Joanna Oświęcimska
Bardziej szczegółowoCo to jest cukrzyca?
Co to jest cukrzyca? Schemat postępowania w cukrzycy Wstęp Cukrzyca to stan, w którym organizm nie może utrzymać na odpowiednim poziomie stężenia glukozy (cukru) we krwi. Glukoza jest głównym źródłem energii
Bardziej szczegółowoKatedra Patofizjologii, Wydział Nauk Medycznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn 2
Martyna Szczubełek 1, Piotr Zielecki 1, Norbert Kwella 2, Tomasz Stompór 2, Joanna Harazny 1, 3 PRACA ORYGINALNA 1 Katedra Patofizjologii, Wydział Nauk Medycznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn
Bardziej szczegółowoMiedziowe Centrum Zdrowia S.A. w Lubinie, Oddział Wewnętrzny, starszy asystent
Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Lek. med. Maria Dziura Miedziowe Centrum Zdrowia S.A. w Lubinie, Oddział Wewnętrzny, starszy asystent Tytuł pracy doktorskiej:,, Kompleksowa analiza
Bardziej szczegółowoEpidemiologia chorób serca i naczyń
Warszawa, 8.10.2007 Epidemiologia chorób serca i naczyń Codziennie w Polsce, na choroby układu sercowo-naczyniowego umiera średnio 476 osób. Co prawda w latach 90. udało się zahamować bardzo duży wzrost
Bardziej szczegółowoZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )
ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,
Bardziej szczegółowoLECZENIE HORMONEM WZROSTU NISKOROSŁYCH DZIECI URODZONYCH JAKO ZBYT MAŁE W PORÓWNANIU DO CZASU TRWANIA CIĄŻY (SGA lub IUGR) (ICD-10 R 62.
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 879 Poz. 133 Załącznik B.64. LECZENIE HORMONEM WZROSTU NISKOROSŁYCH DZIECI URODZONYCH JAKO ZBYT MAŁE W PORÓWNANIU DO CZASU TRWANIA CIĄŻY (SGA lub IUGR) (ICD-10 R 62.9)
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE Wprowadzenie
STRESZCZENIE Wprowadzenie Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych o różnorodnej etiologii, charakteryzujących się przewlekłą hiperglikemią, wynikającą z nieprawidłowego wydzielania i/lub działania insuliny.
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Vol. 3/2004 Nr 1(6) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Otyłość, nadwaga i niedobór masy ciała u dzieci śląskich w wieku 7-9 lat Obesity, overweight and thinness in Silesian children 7-9
Bardziej szczegółowoOCENA ROZPRAWY NA STOPIEŃ DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH
KLINIKA NEONATOLOGII PUM 72-010 Police, ul. Siedlecka 2 Kierownik kliniki: Prof. dr. hab. n. med. Maria Beata Czeszyńska Tel/fax. 91 425 38 91 adres e- mail beataces@pum.edu.pl Szczecin, dnia 11. 06. 2018r
Bardziej szczegółowoO P I S P R Z Y P A D K U
Postępy Nauk Medycznych, t. XXVII, nr 12B, 2014 O P I S P R Z Y P A D K U Borgis C A S E R E P O R T *Ewa Otto-Buczkowska Zespół metaboliczny narastający problem Metabolic syndrome increasing problem Specjalistyczne
Bardziej szczegółowoSTAN PRZEDNADCIŚNIENIOWY
STAN PRZEDNADCIŚNIENIOWY Łukasz Artyszuk SKN przy Katedrze i Klinice Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii Plan Definicja Klasyfikacja ciśnienia tętniczego Epidemiologia Ryzyko sercowo
Bardziej szczegółowodystrybucji serotypów powodujących zakażenia inwazyjne w poszczególnych grupach wiekowych zapadalność na IChP w poszczególnych grupach wiekowych
Warszawa, 15.06.2015 Rekomendacje Pediatrycznego Zespołu Ekspertów ds. Programu Szczepień Ochronnych (PZEdsPSO) dotyczące realizacji szczepień obowiązkowych, skoniugowaną szczepionką przeciwko pneumokokom;
Bardziej szczegółowoAgnieszka Brandt, Matylda Hennig, Joanna Bautembach-Minkowska, Małgorzata Myśliwiec
Agnieszka Brandt, Matylda Hennig, Joanna Bautembach-Minkowska, Małgorzata Myśliwiec Klinika Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii Gdański Uniwersytet Medyczny Hipercholesterolemia rodzinna (FH) najczęstsza
Bardziej szczegółowoDostępność terapii z zastosowaniem pomp insulinowych. Dr hab.n.med. Tomasz Klupa Uniwersytet Jagielloński, Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych
Dostępność terapii z zastosowaniem pomp insulinowych Dr hab.n.med. Tomasz Klupa Uniwersytet Jagielloński, Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych Konflikt interesów Wykłady i seminaria dla firmy Medtronic.w
Bardziej szczegółowoCardiovascular risk factors in young adult population in rural area in north-eastern Poland
Cardiovascular risk factors in young adult population in rural area in north-eastern Poland Czynniki ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego u młodych osób dorosłych w środowisku wiejskim w północnowschodniej
Bardziej szczegółowoRecenzja pracy doktorskiej mgr Joanny Marczulin. Nieprawidłowości masy ciała i zaburzenia lipidowe a czynniki psychospołeczne u młodzieży gimnazjalnej
Prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Recenzja pracy doktorskiej mgr Joanny Marczulin Nieprawidłowości masy ciała i zaburzenia lipidowe a czynniki psychospołeczne u młodzieży gimnazjalnej Alarmujące wyniki
Bardziej szczegółowoWarszawa, III Kongres Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, 12 października 2013
Piotr Socha Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Warszawa, III Kongres Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, 12 października 2013 Nieskuteczna
Bardziej szczegółowoAneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta
Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta Uwaga: Niniejsze zmiany do streszczenia charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta są wersją obowiązującą
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Vol. 6/2007 Nr 1(18) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Ocena wybranych parametrów gospodarki lipidowej u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 The Assessment of Selected Lipid Parameters
Bardziej szczegółowoW Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ:
W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ: "Profilaktyka raka szyjki macicy"- dla wszystkich Pań w wieku 25-59 lat, które nie miały
Bardziej szczegółowoStandardy i normy do oceny rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży Doskonałe narzędzia czy pułapki diagnostyczne?
Standardy i normy do oceny rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży Doskonałe narzędzia czy pułapki diagnostyczne? Dr hab. n. med. Anna Oblacińska Zakład Zdrowia Dzieci i Młodzieży Instytut Matki i Dziecka
Bardziej szczegółowoOcena wpływu wybranych czynników na występowanie zaburzeń lipidowych u osób otyłych
PRACA ORYGINALNA ISSN 1640 8497 Agata Bronisz, Katarzyna Napiórkowska, Aleksandra Srokosz, Małgorzata Sobiś-Żmudzińska, Roman Junik Katedra i Klinika Endokrynologii i Diabetologii, Uniwersytet Mikołaja
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Vol. 2/2003 Nr 3(4) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Ocena wybranych parametrów przemiany lipidowej u dzieci z somatotropinową niedoczynnością przysadki w trakcie leczenia hormonem wzrostu
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
Bardziej szczegółowoPiotr Socha. Interdyscyplinarna szkoła zimowa, 2014
Piotr Socha Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Interdyscyplinarna szkoła zimowa, 2014 Zdjęcie Holenderki Zima 1944/45 2414 urodzonych w
Bardziej szczegółowoCukrzyca a kamica żółciowa
PRACA ORYGINALNA ISSN 1640 8497 Paweł Kotarski, Agnieszka B. Niebisz, Janusz Krzymień Katedra i Klinika Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii Uniwersytetu Medycznego w Warszawie Cukrzyca a kamica
Bardziej szczegółowo