Sterydy (Steroidy) Związki pochodzenia zwierzęcego, roślinnego i mikroorganicznego; pochodne lipidów, których wspólnącechą budowy jest układ czterech sprzężonych pierścieni węglowodorowych zwany steranem(cyklopentanoperhydrofenantren) Sterydy -- węglowodory będące pochodnymi 1,2-cyklopentanoperhydrofenantrenu Steroidy -- pochodne sterdów zawierające grupy funkcyjne Różne ułożenie pierścieni A/B B/C Różna wielkośćłańcuchów alifatycznych R 1, R 2 i R 3 przy 10, 13, 17 1
Sterydy - podział Wzór ogólny R 1 R 2 R 3 A/B cis A/B trans -H testan androstan -H -H estran -CH 2 CH 3 pregnan allopregnan -CH(CH 3 )CH 2 CH 2 CH 3 cholan allocholan -CH(CH 3 )(CH 2 ) 3 CH(CH 3 ) 2 koprostan cholestan 2
Sterydy - Sterole Pochodne sterydowe z gr. OHprzy C3 cholesterol WYSTĘPOWANIE Występuje w błonie kom. zwierzęcych (rola stabilizująca, uelastycznia) W podskórnej tk. tłuszczowej jako 7,8-didehydrocholesterol = prowitamina D W tk. nerwowej (10-15% suchej masy mózgu) Składnik kamieni żółciowych (90%) w osoczu krwi jako lipoproteiny(pow. 2% wzrost ryzyka zawału serca i miażdżycy) u człowieka przeciętnie cała ilośćcholesterolu to 140 g 3
Sterydy Cholesterol Bio-synteza cholesterol w organiżmieczłowieka pochodzi ze źródełpokarmowych (egzogennych), w zależności od diety 300 500mg dziennie oraz z biosyntezy (cholesterol endogenny) 700 900 mg dziennie Produkcja zachodzi we wszystkich komórkach jądrzastych w wątrobie (60-70%) -ok. 1 g cholesterolu dziennie w żółci jelitach(15%) skórze (5%) Endogenny cholesterol syntetyzowany jest (tak jak kwasy tłuszczowe) z acetylo-coa Do zastosowań przemysłowych jest on pozyskiwany ze źródeł naturalnych (koszt syntezy jest za wysoki) 4
Sterydy Cholesterol - c.d Rola: prekursor licznych steroidów : kwasy żółciowe hormony płciowe kortykosterydy glikozydy nasercowe wit. D 3 sitosterole niektóre alkaloidy Dobry cholesterol / Zły cholesterol High Density Lipoproteins/ Low Density Lipoproteins HDL / LDL Normy: Cholesterol całkowity - poniżej 190 mg/dl (5mmol/l) Trójglicerydy- poniżej 150 mg/dl (1,7 mmol/l) HDL("dobry" cholesterol) wyższe wartości stanowiąlepszy wynik, Norma u mężczyzn 35 70 mg/dl (0,9 1,8 mmol/l), Norma u kobiet 40 80 mg/dl (1,0 2,1 mmol/l), LDL("zły" cholesterol) niższe wartości stanowiąlepszy wynik, Norma: < 135mg/dl (< 3,5mmol/l), Poziom podwyższony: 135 155 mg/dl (3,5 4,0 mmol/l), Poziom znacznie podwyższony: > 155 mg/dl (> 4,0 mmol/l 5
Sterydy Cholesterol - Statyny Statyny (inhibitory reduktazy HMG CoA) grupa wielofunkcyjnych org. zw. chem. mających w formie aktywnej wspólną łańcuch β-hydroksy kwasu karboksylowego (grupa farmakoforowa). Leki zmniejszające stężenie lipidów, hamujące reakcje zapalne, działające imunomodulacyjnie, majątakże dodatkowe działanie na układ krążenia stosowane są w leczeniu hiperlipidemii, chorobie wieńcowej, miażdżycowej Wystpująw środowisku naturalnym (produkty fermentacji grzybów pleśniowych, a także w produktach żywnościowych takich jak jadalny grzyb boczniak) Najczęściej sprzedawane leki W 2014 na rynku było obecnych 7 leków z grupy statyn 6
Sterydy Cholesterol Wit. D ok. 80 100% potrzebnej dla organizmu ilości witaminy D 3 pochodzi z biosyntezy w skórze (inne źródła to pokarm) istnieje około 10 prowitamin wykazujących aktywnośćwitaminy D Przemysłowa produkcja witaminy D ogranicza sięgłównie do formy (1α,25-(OH) 2 D 2 i 1α,25-(OH) 2 D 3 ) 7
Sterydy Kwasy żółciowe Końcowe produkty degradacji (rozkładu) endogennego (wewnątrzustrojowego) cholesterolu syntetyzowane w wątrobie (synteza ok. 2g dziennie, wydzielanie do pęcherzyka żółciowego 20 g dziennie) Niedobór wit. C utrudnia syntezę kwasów żółciowych Główny składnik żółci ~ 60% (po połączeniu z glicyną i tauryną = kwasy gliko-, taurocholowe) Żółć - wodna emulsja pochodnych kw. cholowych: RCO-NHCH 2 COOH RCO- reszta kwas glikocholowy kwasu żółciowego RCO-NHCH 2 CH 2 SO 3 H kwas taurocholowy Rola żółci: Składniki żółci emulgująhydrofobowe cząstki pożywienia, tworząc z nimi kompleksy ( kwasy choleinowe) mogace przechodzić przez ściany jelit do krwioobiegu. Kamienie żółciowe - powstają poprzez zagęszczenie żółci: Wywołują ból, są przyczyną żółtaczki mechanicznej ( zatykają odpływ żółci) Usuwa sięje operacyjnie (rozbijanie ultradźwiękami, rozpuszczanie lekami, np. kwas chenodeoksycholowy) Raphacholin, ziołowy lek ułatwiający trawienie zawiera kwas dehydrocholowy(zwiększa objętośćwydzielanej żółci) Kwasy żółciowe są bezbarwne; żółto-brunatny kolor żółci nadaje bilirubina, produkt oksydacyjnej degradacji hemu 8