Żywienie a wyniki badań laboratoryjnych stanu zdrowia. dr inż. Elżbieta Olczak Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW

Transkrypt

1 Żywienie a wyniki badań laboratoryjnych stanu zdrowia dr inż. Elżbieta Olczak Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW

2 Podstawowe badania laboratoryjne - OB - morfologia - mocz - glukoza - cholesterol

3 Wynik badania morfologii krwi

4 Skład krwi HCT Ht hematokryt to objętość % erytrocytów w pełnej krwi kobiety 33-43%, mężczyźni 39-49% osocze krwi to płynna frakcja krwi (z antykoagulantem, nie wytrąca się skrzep) zawierająca: fibrynogen i czynniki krzepnięcia, związki organiczne krwi związki nieorganiczne krwi woda 90% białka 7% (albuminy, globuliny) lipoproteiny (HDL LDL ) trójglicerydy cholesterol glukoza hormony witaminy (A D E K) produkty metabolizmu białek: mocznik produkty metabolizmu hemu: bilirubina urobilinogen sole mineralne (elektrolity) Na+ K+ Cl- surowica krwi (brak antykoagulantu, wytrąca się skrzep) nie zawiera fibrynogenu i czynników krzepnięcia

5 OB (odczyn Biernackiego) OB - pomiar szybkości opadania erytrocytów w osoczu norma: po 1 godz mm szybkość opadania krwinek zależy od: kształtu i liczby erytrocytów składu białek osocza (skład zmienia się po spożyciu posiłku) stanów zapalnych, nowotworów

6 Erytrocyt krwinka czerwona kobiety 3,5 5 x 10 6 /μl mężczyźni 4,3 5,9 x 10 6 /μl Najważniejsze czynniki niezbędne do prawidłowego wytwarzania erytrocytów to: żelazo witamina B12 kwas foliowy witamina B6 witamina C

7 Stężenie żelaza w surowicy krwi: μg/dl Żelazo wykorzystywane jest do produkcji hemoglobiny, niedobór żelaza prowadzi do niedokrwistości, do zaburzeń w wytwarzaniu hemoglobiny i krwinek czerwonych. Wchłanianie żelaza zmniejszone jest gdy: w pokarmach zawarte są fosforany, fityniany, szczawiany, tanina, leki alkalizujące

8 Żelazo zawarte jest w: mięsie, podrobach, wątrobie, wyrobach mięsnych w suchych nasionach roślin strączkowych, produktach zbożowych z pełnego przemiału zielonych warzywach: natka pietruszki, szpinak, brokuły Żelazo zawarte w produktach zwierzęcych (hemowe) jest lepiej przyswajalne w 20-40% zawarte w produktach roślinnych (niehemowe) w 3-8%

9 Witamina B pg/ml (cyjanokobalamina) wpływa na powstawanie krwinek czerwonych występuje tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego: w wątrobie, rybach: łosoś, śledź, makrela, sardynki; przetworach rybnych

10 Kwas foliowy w surowicy ok. 4 μg/l bierze udział w syntezie kwasu DNA w komórkach, w krwinkach zawarty jest w: wątrobie warzywach zielonych: brokuły, brukselka, kapusta, jarmuż, natka, sałata, szpinak, buraki, fasola, groch, owocach: pomarańcze i grejpfruty

11 Witamina B6 (pirydoksyna) bierze udział w syntezie hemoglobiny i krwinek czerwonych, uczestniczy w metabolizmie cholesterolu Zawiera: mięso, wędliny; przetwory zbożowe pełnoziarniste, np. kasza gryczana ryby np. łosoś, makrela warzywa: brokuły, szpinak, brukselka owoce: pomarańcze, banany, kiwi

12 Witamina C uszczelnia naczynia krwionośne i zapobiega ich pękaniu, zapobiega samoistnym krwawieniom występuje w żywności pochodzenia roślinnego, w ziemniakach, warzywach: natka pietruszki, papryka, kapustne, szpinak, szczypiorek, brokuły, pomidory owocach: dzikiej róży, porzeczki, żurawiny, truskawki, kiwi, cytryny, pomarańcze

13 Hemoglobina w osoczu krwi kobiet g/dl mężczyzn g/dl rola hemoglobiny: przenoszenie tlenu z płuc do tkanek oraz dwutlenku węgla z tkanek do płuc zmniejszone stężenie hemoglobiny we krwi obserwowane w niedokrwistości upośledzony dopływ tlenu do tkanek powoduje objawy: bladość skóry, osłabienie, bóle głowy, senność, uczucie kołatania serca

14 HGB Hb hemoglobina czerwony barwnik krwi

15 Żelazo Fe jest niezbędne do wytwarzania hemoglobiny Niedobór żelaza prowadzi do niedokrwistości czyli zaburzeń w wytwarzaniu hemoglobiny i krwinek czerwonych. Skutkiem niedokrwistości jest niedostateczna ilość tlenu w organizmie, łatwo się męczymy, brak koncentracji umysłowej.

16 RBC (red blood cell) krwinki czerwone kobiety 3,5 5 x 10 6 /μl mężczyźni 4,3 5,9 x 10 6 /μl MCV (mean cell volume) SOK średnia objętość krwinki fl MCH (mean corpuscular haemoglobin) SMH średnia masa hemoglobiny pg MCHC (mean corpuscular haemoglobin concentration) SSH średnie stężenie hemoglobiny g/dl RDW (red blood cell distribution width) wskaźnik anizocytozy

17 WBC (white blood cell) krwinki białe 4-10 x 10 3 /μl GRN granulocyty: obojętnochłonne neutrofil kwasochłonne eozynofil zasadochłonne bazofil agranulocyty: limfocyty monocyty

18 PLT płytki krwi x 10 3 /μl

19 Badanie moczu nocnego Badamy właściwości fizyczne moczu: barwę: żółta, słomkowa odczyn ph ciężar właściwy obecność białka obecność cukru obecność urobilinogenu obecność ciał ketonowych obecność krwi Odczyn ph lekko zasadowy może być, gdy dieta warzywna i owocowa Odczyn ph lekko kwaśny dieta zawierająca w przewadze mięso, pieczywo.

20 W osadzie moczu: sprawdzamy obecność: nabłonków płaskich, okrągłych obecność i wygląd krwinek białych i krwinek czerwonych obecność o rodzaj wałeczków obecność i rodzaj składników mineralnych

21 W osadzie moczu: nabłonki płaskie nabłonki okrągłe

22 W osadzie moczu: krwinki białe krwinki czerwone

23 W osadzie moczu wałeczki: szkliste: ziarniste: woskowe:

24 W osadzie moczu: kwas moczowy postać kryształów szczawiany wapnia

25 W osadzie moczu: trójfosforany amonowo-magnezowe

26 W osadzie moczu: bakterie pasma śluzu

27 Badanie glukozy na czczo krew pełna norma mg/dl surowica/osocze mg/dl 2 godz. po posiłku źródłem glukozy w organizmie jest: podaż z pożywienia, magazyny glikogenu w organizmie, endogenna glukoneogeneza Glukoza jest filtrowana w kłębuszkach nerkowych i wchłaniana zwrotnie w cewkach nerkowych

28 Źródła cholesterolu w żywności smalec, mięso, wędliny, masło, żółtka jaj, śmietana, podroby, wątroba, mózg, nerki, śmietana Zawartość cholesterolu w dobowej racji pokarmowej nie powinna być większa niż 300 mg

29 Trawienie wchłanianie i metabolizm lipidów Cholesterol pokarmowy i triglicerydy dostarczane z dietą Cholesterol i kwasy żółciowe wydzielane do żółci, do jelita tłuszcze są emulgowane Nie zużyty cholesterol jest transportowany przez HDL, cząsteczkę małą o dużej gęstości, z tkanek obwodowych do wątroby. Głównymi lipoproteinami przenoszącymi cholesterol są LDL i HDL. Triglicerydy magazynowane są w tkance tłuszczowej Triglicerydy zawarte w spożywanym tłuszczu są wchłaniane w jelicie i dostają się jako chylomikrony do krwi. Syntetyzowane endogennie w wątrobie triglicerydy dostają się jako VLDL do krwi. LDL mają największą zawartość cholesterolu, mają małą gęstość cząsteczki, łatwo osadzają się w tętnicach powodując zwiększone ryzyko naczyń. Głównymi lipoproteinami przenoszącymi triglicerydy są chylomikrony i VLDL. W warunkach fizjologicznych po 12-godzinnym poście chylomikronów nie stwierdza się we krwi.

30 Badanie cholesterolu HDL (high-density lipoprotein) lipoproteina o wysokiej gęstości wartości prawidłowe zabezpieczające przed chorobami serca > 60 mg/dl wartości prawidłowe mg/dl wysokie ryzyko chorób serca <40 mg/dl LDL (low-density lipoprotein) lipoproteina o niskiej gęstości TG (triglicerydy) wartości prawidłowe < 200 mg/dl Cholesterol całkowity Wartości prawidłowe < 200 mg/dl

31 Wpływ diety na metabolizm lipidów Nadmiar kalorii w diecie prowadzi do otyłości, zwiększenia stężenia triglicerydów na czczo i obniżania stężenia HDL Tłuszcze pożywienia kształtują zawartość cholesterolu w surowicy krwi Tłuszcze nasycone i tłuszcze nienasycone w konfiguracji trans mogą zwiększać stężenie cholesterolu we krwi Tłuszcze wielonienasycone i w konfiguracji cis obniżają stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL cholesterol jest dostarczany z pożywieniem i jest syntetyzowany endogennie w ścianie jelita i wątrobie, jest składnikiem do syntezy błon komórkowych i hormonów steroidowych

32 Interpretacja wyników należy do lekarza. Wyniki badań laboratoryjnych powinny pozostawać w logicznym związku z obrazem choroby. Istnieje zależność stężenia wielu substancji od ostatniego posiłku i od pory dnia, dlatego konieczna jest standaryzacja sposobu przygotowania pacjenta do pobrania materiału.

33 Materiał do badania: krew i mocz zwykle pobiera się rano, czyli po około 12 godzin przerwy od ostatniego wieczornego posiłku, jest to wymóg podstawowy. Stosowanie standardowego żywienia, odmiennego od normalnej diety, może powodować trwające 7-10 dni zmiany stężeń składników lipidowych surowicy. Alkohol spożyty w ciągu ok. 48 godzin powoduje silny wzrost aktywności (GGT) gammaglutamylotransferazy oraz (MCV) wzrost objętości erytrocytów.

34 Leki obecne we krwi mogą interferować z metodą oznaczania danego parametru poprzez bezpośrednie działanie lub działanie jego metabolitów wpływając na zmianę funkcji różnych narządów, np. przyjmowana witamina C utrudnia oznaczenie kreatyniny we krwi. Od diety i trybu życia zależy stężenie w surowicy mocznika, kreatyniny, chlorków i jonów K+ Od czasu, zawartości i obfitości posiłku poprzedzającego badanie zależą: stężenie glukozy, jonów Na+, mocznika, kwasu moczowego i triglicerydów.

35 Od czasu, jaki minął od spożycia posiłku, zależą: szybkość opadania krwinek (OB) i liczba leukocytów we krwi U kobiet od dnia cyklu miesiączkowego zależą: morfologia krwi, wielkość leukocytozy, wartość hematokrytu, szybkość opadania krwinek (OB) oraz stężenie hormonów płciowych Od pory dnia, rytmów okołodobowych zależy stężenie hormonów płciowych.

36 Zmiana pozycji leżącej na stojącą może powodować wzrost stężenia białka, cholesterolu i wapnia w surowicy oraz wzrost krwinek białych i czerwonych Umiarkowany wysiłek fizyczny może obniżyć stężenie glukozy, cholesterolu i triglicerydów. Duży wysiłek fizyczny powoduje podwyższenie stężenia białka, kreatyniny, moczanu, fosforanów, kinazy białkowej, AspAT i LDH