dr Adam Stecyk Uniwersytet Szczeciński Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Katedra Efektywności Innowacji Ewolucja elearningowego modelu nauczania w Polsce. Analiza projektu LAMS WZiEU 1 Ewolucja modelu nauczania Wykorzystanie nowoczesnych technologii teleinformatycznych w polskiej edukacji jest faktem. Coraz więcej instytucji i organizacji zajmujących się procesem dydaktycznym sięga zarówno po nowe formy dystrybuowania, jak i konstruowania wiedzy, co powoduje, iż tradycyjny oraz elearning owy model nauczania ciągle ewoluuje. Ze względu na coraz większą liczbę komercyjnych systemów elarning owych oraz rozwój darmowych narzędzi e-nauczania, powoli zanika bariera ekonomiczna, która była główną przeszkodą w wejściu na elearnign ową drogę. To prawda, nie wszystkie organizacje mogą sobie pozwolić na wykorzystywanie takich systemów jak Blackboard czy WBTServer, ale ciekawą alternatywą na wdrożenie filozofii e-nauczania mogą być darmowe narzędzia, takie jak: Moodle, Sakai, LAMS czy dotlrn. Oczywiście sama platforma nie rozwiązuje problemu, bardzo dużo należy zrobić na płaszczyźnie planowania i budowania formy oraz treści szkoleń elektronicznych, które często są konstruowane przez nauczycieli i grafików, bez udziału ekspertów metodologicznych. Jednak elearning owe drzwi już zostały otwarte i nikt nie zdoła ich zamknąć. Firmy i organizacje, które chcą utrzymać przewagę konkurencyjną i osiągać sukces na rynku edukacyjnym, już dziś muszą inwestować w elearning. Jedyną realną barierą wprowadzania nowoczesnych technologii teleinformatycznych do polskiej nauki jest bariera mentalna, ciągle silna i ciągle obecna wśród wszystkich uczestników procesu dydaktycznego. I choć zwolennicy elearning u grupują się w stowarzyszenia, choć powstaje coraz więcej opracowań na temat nowych form szkolenia propagowania idei nowoczesnego, otwartego nauczania nigdy dosyć! Elearning, czyli nauczanie elektroniczne (a także blended learning, czyli nauczanie mieszane), jest obecne w polskiej rzeczywistości od dłuższego czasu. Wykłady oparte o prezentacje MS PowerPoint, pliki PDF umieszczane na stronach internetowych, zadania domowe wysyłane mailem, czy multimedialne kursy językowe na płytach CD/DVD (kiedyś - 1 -
na kasetach magnetofonowych) nie od dziś wspierają studentów i nauczycieli w ich pracy. Czy wymienione formy to elearning? Jak definiować zagadnienia e-nauczania i wskazać drogę ich ewolucji? Niniejszy artykuł jest próbą zaprezentowania etapów wykorzystania modelu nauczania elearning owego w Polsce na przestrzeni ostatnich kilku lat. Systemowe podejście do nauczania elektronicznego wskazuje, iż projekt elearning owy powinien być rozpatrywany w ujęciu organizacyjno finansowym, technologiczno przestrzennym (infrastrukturalnym) i ludzkim. Posługując się dekompozycją systemu elearning owego (rozumianego jako zbiór wszystkich elementów składowych projektu, a nie system informatyczny) szczegółowe zagadnienia e-nauczania należy rozpatrywać na trzech płaszczyznach, przy założeniu ich silnego, wzajemnego przenikania: Informatycznej. Merytorycznej. Metodologicznej. Rysunek 1. Wzajemne relacje elementów projektu elearning owego Projekt elearning owy płaszczyzna informatyczna płaszczyzna merytoryczna Organizacja i finanse Infrastruktura płaszczyzna metodologiczna Ludzie Identyfikacja zmian zachodzących w projektach elearning owych (zmiany w sferze organizacji, infrastruktury, w sferze społecznej oraz zmiany na trzech głównych płaszczyznach e-nauczania) pozwoli wskazać etapy ewolucji modelu nauczania w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem nauczania elektronicznego. W proponowanej koncepcji, wyróżnia się cztery etapy ewolucji, przy założeniu, iż każdy kolejny etap wykorzystuje zarówno nowe rozwiązania jak i te, występujące w etapie poprzednim. Płaszczyzna - 2 -
informatyczna (wraz z wpływami otocznia infrastrukturalnego) została podzielona na następujące etapy: Etap 0 wykorzystanie infrastruktury do prowadzenia zajęć na żywo w oparciu o prezentacje multimedialne, wykorzystanie prywatnych stron WWW jako nośnika wiedzy i informacji oraz poczty elektronicznej w komunikacji na linii nauczyciel student. Podstawowa infrastruktura informatyczna w organizacji (komputery stacjonarne i przenośnie, rzutnik multimedialny, brak sieci). Etap 0.5 sformalizowany, najczęściej autorski serwis WWW, umożliwiający (po zalogowaniu) podstawowe działania w sferze wymiany dokumentów; (umieszczanie przez nauczycieli dokumentów na stronach WWW i pobieranie ich przez studentów). Infrastruktura sieciowa (serwer i stacje robocze, serwer WWW i email). Etap 1.0 instalacja platformy elearning owej wraz z narzędziami budowania treści dydaktycznych, udostępniania ich studentom i monitorowania postępów przez nauczycieli. Ilość i funkcjonalność narzędzi zależny od wersji systemu (komercyjny darmowy, pełny pakiet wybrane moduły, zakup dzierżawa itp.). Wykorzystanie platformy głównie w samokształceniu i szkoleniach asynchronicznych. Infrastruktura sieciowa wzbogacona o dedykowany serwer elearning owy. Etap 2.0 Zmiana bądź rozbudowa platformy elearning owej o narzędzia komunikacji synchronicznej (zajęcia, wykłady on-line) oraz dodatkowe funkcje w sferze budowania e-kursów (narzędzia streaming u audio/video) i w sferze monitoringu (np. dodatkowe statystyki i narzędzia weryfikacji). Możliwość prowadzenia zajęć w formach synchronicznych, asynchronicznych, samokształcenia i nauczania mieszanego. Profesjonalna infrastruktura sieciowa, serwery treści i aplikacji, (urządzenia przesyłania audio/video), możliwość dokonywania transakcji on-line. Ze względu na bardzo silne związki pomiędzy treścią dydaktyczną (płaszczyzna merytoryczna) a sposobami jej prezentacji oraz dystrybucji (płaszczyzna metodologiczna) charakterystyka etapów ich rozwoju została zaprezentowana wspólnie: Etap 0 przygotowanie materiałów przez nauczycieli w formie wykładów, konspektów lub zadań domowych (bez udziału grafika i metodologa), udostępnianie materiałów w formie plików na własnych stronach WWW lub via mail. Raczkujący blended learning bez wiedzy zainteresowanych stron. - 3 -
Etap 0.5 proces dydaktyczny wspierany narzędziami dostępnymi w serwisie WWW, takimi jak forum, ankiety itp. Ujednolicony standard dokumentów (np. tylko PDF lub tylko ZIP) do zamieszczanie na stronie. Funkcje dodawania/usuwania dokumentów umożliwiające zaplanowanie procesu szkolenia. Brak udziału metodologa, nieformalny udział grafika, często webmstera serwisu WWW. Próby zaszczepienia nauczania mieszanego w procesie dydaktycznym. Etap 1.0 wykorzystanie pełnej palety narzędzi elearning owych w samokształceniu i nauczaniu asynchronicznym. Narzędzia autoring u jako podstawa planowania i budowania e-kursów. W zależności od kondycji finansowej: bezpośredni udział grafika i metodologa w opracowaniu kursów, zakup gotowych kursów lub pośredni udział specjalistów często poprzez wykorzystanie gotowych wzorców lub doświadczeń innych użytkowników platformy (społeczności internetowe). Świadome stosowanie narzędzi komunikacji asynchronicznej (forum, wymiana plików itp.). Wzrost zainteresowania pojęciami behawioryzmu i konstruktywizmu. Etap 2.0 profesjonalne projektowanie kursów elektronicznych z klasycznym podziałem na role: treści merytoryczne metodologia grafika. Praktyczne wykorzystanie teorii behawioryzmu i konstruktywizmu w nauczaniu. Duża liczba aktywności interaktywnych w e-kursach. Stosowanie zarówno pełnego elearning u jak i blended learning u. Wszyscy uczestnicy procesu dydaktycznego przygotowani do szkoleń synchronicznych. Pomimo odnośników do sfery organizacyjnej i ludzkiej w przeprowadzonej powyżej analizie wydaje się, iż należy osobno zaprezentować syntetyczną charakterystykę tych elementów projektu elearning owego i etapów ich ewolucji: Etap 0 oddolna inicjatywa nauczycieli, mających na celu uatrakcyjnienie przekazywania wiedzy na temat swojego przedmiotu. Brak organizacji systemowej. Brak finansowania. Etap 0.5 inicjatywa administratora serwisu WWW i/lub osób zarządzających organizacją edukacyjną, umożliwiająca dodanie kilku nowych funkcjonalności dla nauczycieli i studentów. Próby organizowania systemu zarządzania informacją i wiedzą. Dodatkowe finansowanie ze środków własnych. Etap 1.0 świadomość zarządu dotycząca konieczności wprowadzania nowoczesnych technologii do swojej oferty edukacyjnej i/lub presja środowiska dydaktycznego oraz - 4 -
konkurencji. Bardzo często dominująca rola lidera projektu elearning owego. W zależności od sytuacji finansowej większy udział grafików i ekspertów metodologicznych. Uwzględnienie nakładów na elearning w budżecie organizacji. Etap 2.0 Elearning owa strategia organizacji, profesjonalne zarządzanie projektem(ami) elearning owym z określonym podziałem zadań: lider nauczyciele informatycy graficy eksperci metodologii itd. Możliwości dofinansowania projektów elearning owych ze środków zewnętrznych (np. z Unii Europejskiej). Budowanie społeczności klientów (studentów i ekspertów), możliwość funkcjonowania samokształcenia w czasie rzeczywistym (automatyczne uruchamianie szkoleń, po dokonaniu transakcji on-line przez klienta). Tabela 1. Ewolucja elearning owego modelu nauczania. Etapy 0 Infrastruktura laptop rzutnik, prywatne www, brak sieci 0.5 serwis www 1.0 platforma elearning owa 2.0 zaawansowana platforma elearning owa (streaming, transakcje) Elementy projektu elearning owego płaszczyzna merytoryczna i organizacja ludzie - metodologiczna finanse inicjatywa nauczycieli, brak prezentacje PowerPoint, pliki na stronach organizacji, brak www finansowania próby organizowania systemu zarządzania informacją i liniowe planowanie zajęć, organizacja wiedzą. Dodatkowe dokumentów, forum, ankieta itp. projektowanie e-kursów z wykorzystaniem narzędzi systemu elearning owego, zakup gotowych kursów, wzorce, społeczność, samokształcenie i kursy asynchroniczne. Behawioryzm i konstruktywizm. profesjonalne projektowanie e-kursów, klasyczny podział na role, praktyczne wykorzystanie metodologii edukacyjnych, szkolenia synchroniczne finansowanie ze środków własnych świadome działania lidera projektu elearning owego, uwzględnienie nakładów na elearning w budżecie organizacji elearning owa strategia organizacji, społeczność klientów, kształcenie w czasie rzeczywistym, finansowanie zewnętrzne W literaturze przedmiotu z dziedziny e-biznesu wyróżnia się etapy sieciowej działalności gospodarczej. Począwszy od etapu informacyjnego, gdzie Internet (strony www) pełni funkcje tablicy informującej o produktach, usługach i firmach, przez etap interakcji (wymiany informacji z klientem za pomocą formularzy), aż do etapu dokonywania transakcji w sieci i budowania relacji z klientami, e-biznes przyjmował i wciąż przyjmuje różnorakie formy. Opierając się na modelu etapów sieciowej działalności gospodarczej (etapy dochodzenia do pełnego e-biznesu) można, per analogia, przypisać bardziej precyzyjne charakterystyki etapom rozwoju elearning u w Polsce. I tak: - 5 -
Etap 0 to etap informacji. Etap 0.5 to etap informacji zaawansowanej i wczesnej interakcji. Etap 1.0 to etap interakcji zaawansowanej i komunikacji. Etap 2.0 to etap komunikacji zaawansowanej i transakcji. Różnica pomiędzy e-biznsem a elearning iem jest widoczna gołym okiem. E-biznes ma w Polsce dużo dłuższą historię i przez to wyodrębnienie etapów prowadzenia działalności gospodarczej w sieci jest bardziej klarowne. Co prawda rynek usług elearning owych krzepnie, ale granice pomiędzy etapami ewolucji modelu e-nauczania ciągle są płynne. Rysunek 2. Etapy ewolucji modelu nauczania elearning owego. Etap informacji Etap informacji zaawansowanej i interakcji Etap interakcji zaawansowanej i komunikacji Etap komunikacji zaawansowanej i transakcji 2 Analiza Projektu LAMS WZiEU Projekt LAMS WZiEU ma swój początek w 2006 roku, kiedy został nawiązany kontakt pomiędzy Katedrą Efektywności Innowacji Wydziału Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytetu Szczecińskiego, a Instytutem Elearning owym MELCOE Innowacyjnego Uniwersytetu Macquarie w Sydney. Efektem współpracy był wyjazd autora artykułu na stypendium naukowe do Australii, stworzenie polskiej wersji językowej systemu LAMS 1 (learning activity management system) i pierwsze w Polsce wdrożenie australijskiej platformy do zastosowań elearning owych i blended learning owych. W kwietniu 2007 roku został powołany zespół mający na celu realizację I etapu projektu elearning owego LAMS WZIEU: Ostateczny test polskiej wersji językowej systemu LAMS kwiecień 2007. Implementację systemu LAMS na serwerze elearning owym, w strukturze serwerów WZiEU maj 2007. 1 http://www.lamsfoundation.org - 6 -
Wybór i merytoryczne opracowanie zagadnień pierwszego przedmiotu do nauczania w trybie blended learning owym maj 2007. Opracowanie serwisu internetowego LAMS WZiEU maj czerwiec 2007. Opracowanie szkolenia elearning owego (metodologia oraz materiały elektroniczne) czerwiec sierpień 2007. Test i ocena szkolenia elearning owego, modyfikacje wrzesień 2007. W literaturze przedmiotu często, jako główne bariery wdrażania elearning u, wymieniane są ograniczenia finansowe organizacji, brak odpowiedniej infrastruktury i bariery mentalne, rozumiane głównie jako brak znajomości tematu i naturalna obawa przed zmianami wszystkich zainteresowanych grup (nauczycieli, studentów, informatyków i techników, zarządu organizacji). Aby uchronić się przed niepowodzeniami na początku elearning owej drogi, podczas początkowych prac nad projektem przyjęto następujące założenia: Bariera finansowa platforma elearning owa wykorzystywana na WZiEU musi być narzędziem darmowym, jednakże spełniającym podstawowe wymagania nowoczesnego modelu kształcenia. Po wstępnych konsultacjach ustalono, iż będzie to darmowy (licencja GPL), otwarty system LAMS (learning activity management system). Bariera organizacyjno techniczna System LAMS zostanie zaimplementowany na jednym z serwerów działających w strukturze wydziału, posiadających wystarczającą ilość zasobów do poprawnego funkcjonowania systemu. Ewentualny zakup dedykowanego serwera elearning owego odbędzie się po zakończeniu i weryfikacji I etapu projektu. Bariera mentalna - wdrażanie filozofii e-nauczania będzie miało charakter ewolucyjny (metoda małych kroków ) i będzie inicjatywą oddolną, tzn. będzie możliwe wtedy i tylko wtedy, gdy prowadzący zajęcia (nauczyciele) uznają, iż system elearning owy podnosi efektywność nauczania i poprawia organizację pracy. Przeprowadzone zostaną także badania ankietowe analizujące stosunek studentów do nowej formy nauczania. Ponadto w drugim miesiącu realizacji projektu wprowadzono następujące założenia: Głównym modelem kształcenia będzie model blended learning owy, umożliwiający połączenie nauczania tradycyjnego, z nowoczesnymi - 7 -
narzędziami teleinformatycznymi. Pierwszym przedmiotem nauczanym metodą mieszaną będzie przedmiot Podstawy informatyki prowadzony w laboratoriach komputerowych od 1 października 2007. Za opracowanie merytoryczne przedmiotu odpowiedzialni są wybrani pracownicy Katedry Efektywności Innowacji i zespołu LAMS WZiEU, prowadzący do tej pory zajęcia metodą tradycyjną. Metodologia, forma i treść ze względu na wysokie koszty opracowania metodologicznego, graficznego i elektronicznego przedmiotów, postanowiono wykorzystać zarówno doświadczenia australijskie jak i polskie i opracować pierwszy przedmiot w zespole projektu LAMS WZiEU. Ze względu na wykorzystywaną platformę LAMS, projekt będzie miał nazwę LAMS WZiEU, a jego charakterystyka znajdzie się w specjalnym serwisie internetowym, powiązanym ze stronami internetowymi WZiEU. Do prowadzenia zajęć z przedmiotu Podstawy Informatyki wykorzystano materiały elektroniczne opracowane przez zespół projektu i osadzone na platformie LAMS. Zajęcia miały zarówno charakter stacjonarny (laboratoria komputerowe) oraz pracy własnej studenta (samokształcenie) i zostały zaplanowane tak, aby osiągnąć następujące cele dydaktyczne: Wyrównanie poziomu wiedzy bazowej (początkowej) studentów dotyczącej obsługi aplikacji biurowych opracowanie graficznych przewodników, umożliwiających szybkie przyswojenie podstawowej wiedzy, studentom z mniejszym doświadczeniem w użytkowaniu aplikacji biurowych, tak aby począwszy od drugich zajęć, poziom zaawansowania wszystkich studentów był wyrównany. Standaryzacja przekazywania wiedzy w formie tradycyjnej wykorzystanie systemu LAMS podczas zajęć na żywo do prezentowania treści szkoleniowych w takim samy układzie (co nie oznacza, że tak samo) i realizację przyjętych zadań tego samego typu (co nie oznacza, że takich samych) przez wszystkich nauczycieli. Praca własna studentów w formie e-nauczania opracowanie sekwencji dydaktycznej umożliwiającej prezentację treści (graficzne przewodniki, tekstowe podsumowanie, tak aby studenci mogli w łatwy sposób kopiować - 8 -
notatki do notatnika narzędzie systemu LAMS dla studentów) i jej weryfikację poprzez udostępnienie zadań i testów sprawdzających Komunikacja ze studentami każda sekwencja dydaktyczna realizowana przez studenta w dowolnym czasie pomiędzy jednym a drugim spotkaniem z nauczycielem, posiada mechanizm komunikacji asynchronicznej (Forum) do wymiany pytań, uwag i sugestii oraz mechanizm dostarczania wykonanych zadań (dokumentów określonych aplikacji) do nauczyciela (Wysyłanie plików). Weryfikacja wiedzy możliwość monitorowania postępów studenta poprzez oceny zadań (wymiana dokumentów), podglądu i oceny wypowiedzi na forum, testów, ankiet i pytań otwartych umożliwiających weryfikację wiedzy zarówno cząstkowej (testy tygodniowe podczas pracy domowej studenta), jak i kompleksowej (np. test wiedzy teoretycznej z wykładów w systemie LAMS podczas zajęć laboratoryjnych). 3 Ocena projektu LAMS WZiEU Do oceny I etapu projektu elearning owego LAMS WZiEU wykorzystane zostały czynniki, determinujące w sposób zasadniczy jego istotę, a wiec czynniki określające nakłady poniesione przez Wydział Zarządzania i ekonomiki Usług US w celu uruchomienia i realizacji projekt oraz czynniki edukacyjne określające jakość dydaktyczną przedmiotu oraz satysfakcję nauczycieli i studentów. Tabela i wykres 1 zawierają informacje na temat poniesionych nakładów (w osobogodzinach) podczas prac przygotowawczych do uruchomienia pierwszego przedmiotu w trybie nauczania komplementarnego. Tabela 2. Poniesione nakłady w osobogodzinach. Lp. Zadanie Nakłady 1 Opracowanie i test polskiej wersji językowej systemu LAMS 30 2 Instalacja systemu LAMS 10 3 Opracowanie merytoryczne przedmiotu 15 4 Opracowanie metodologiczne i elektroniczne kursu 80 5 Test kursu 5 Razem 130 Podczas analizy danych pochodzące z innych projektów elearning owych realizowanych w Polsce na świecie, można zaobserwować, iż najwięcej nakładów pochłania - 9 -
metodologiczne i elektroniczne opracowanie kursów. Podobnie było przy projekcie LAMS WZiEU. Jak wynika z przedstawionych informacji, najwięcej nakładów zostało poniesionych w celu przełożenia wybranych zagadnień przedmiotu na język narzędzi elearning owych (animacji, testów, forum, zadań itp.). Wykres 1. Poniesione nakłady w osobogodzinach. 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 polska wersja językowa Opracowanie merytoryczne kursu Ewaluacja implemetacja systemu Opracowanie e-kursu Należy jednak wyraźnie podkreślić, iż w przypadku zakupu (lub dzierżawy) komercyjnej platformy elearning owej oraz opracowania materiałów dydaktycznych przez zewnętrzną firmę, poniesione koszty byłyby znacznie większe. Powstaje natomiast pytanie o jakość przyjętych rozwiązań, a więc o funkcjonalność wybranej platformy i jakość opracowanego e-kursu. Za odpowiedź niech posłuży analiza danych pochodzących z badań ankietowych, nota bene przeprowadzonych za pomocą systemu LAMS, w których wzięli udział studenci (jakość e-kursów) oraz nauczyciele prowadzący zajęcia w formie tradycyjnej i blended learning owej (funkcjonalność platformy). Tabela 3. Porównanie metod badania ankietowe nauczycieli Metoda tradycyjna Blended learning Przygotowanie planu zajęć laboratoryjnych 3 3,5 Opracowanie i dystrybucja materiałów dydaktycznych 2,3 4 do zajęć na żywo Opracowanie i dystrybucja zadań domowych i materiału 2 5 do samokształcenia Weryfikacja wiedzy i zadań domowych 1,5 5 Komunikacja ze studentami 1 4 Administracja 2 3 Razem 11,8 24,5-10 -
Badanie ankietowe zostało przeprowadzone na grupie siedmiu nauczycieli, prowadzących zajęcia z przedmiotu Podstawy Informatyki metodą tradycyjną oraz blended learning ową. Oczywiście mała liczba respondentów może wskazywać na brak obiektywnych wyników badania, niemniej jednak wydaje się, że uzyskane wyniki mogą być punktem wyjścia do pogłębionej analizy. Główne zalety podnoszone przez nauczycieli to: realizacja przedmiotu w takim samym układzie przez wszystkich prowadzących, duża wygoda prowadzenia zajęć (większość materiałów dydaktycznych została opracowana wcześniej), łatwa forma dystrybucji wiedzy i zadań, komunikacja ze studentami poza zajęciami na żywo itp. Jak wynika z tabeli 2 porównanie metody tradycyjnej i blended learningowej wypada zdecydowanie na korzyść tej drugiej (nauczyciele oceniali w skali od 0 do 5). Co ciekawe, w otwartych pytaniach o wady nauczania mieszanego, najczęściej pojawiały się odnośniki nie do samej metody ile do platformy elearning owej. Najczęściej pojawiające się spostrzeżenia dotyczyły: łatwiejszego administrowania grupami i użytkownikami i większej ilości narzędzi wspomagających proces dydaktyczny takich jak statystyki indywidualne i zbiorcze. Wnioski końcowe są bardzo budujące. Zarówno platforma elearning owa jak i sposób prowadzenia zajęć, zostały zaakceptowane i docenione przez prowadzących zajęcia. Powrót do formy tradycyjnej wydaje się mało prawdopodobny. Bardzo ciężko jest ocenić jakość edukacyjną zrealizowanego szkolenia, a zwłaszcza jego efektywność. Jako punkt wyjścia do analizy omawianego problemu przyjęto badania ankietowe przeprowadzone na grupie ok. 150 studentów, którzy brali udział w szkoleniu realizowanym metodą blended elearning. Wykres 2. Porównanie metody tradycyjnej i blended learning u. 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Przyswajanie wiedzy Przejrzystość informacji Komunikacja z nauczycielem Zadania domowe Weryfikacja wiedzy Ogólna ocena Metoda tradycyjna Blended learning Nie mam zdania Jak wynika z przeprowadzonych badań ogólna ocena efektywności i jakości metody mieszanej jest prawie dwukrotnie wyższa niż nauczania tradycyjnego. Według studentów - 11 -
blended learning sprawdza się lepiej w każdym elemencie procesu dydaktycznego, za wyjątkiem komunikacji. Wydaje się, że jest to ważna wskazówka, którą należy uwzględnić przy projektowaniu kolejnych e-kursów. Niezbędne są rozwiązania komunikacji synchronicznej (np. chat, a nie tylko forum dyskusyjne) lub, idąc dalej, narzędzia e-konsultacji (np. audio/video on-line). Badania ankietowe obejmowały także popularność zastosowanych rozwiązań i wykazały, iż w zdecydowanej większości najbardziej przydatnym narzędziem według studentów były animowane przewodniki, a więc animacje FLASH, zamieszczone na tablicy (narzędzie systemu LAMS) platformy elearning owej. Dużą popularnością cieszyło się także forum i narzędzie eksplorowania stron www (o podobnej tematyce) jako naturalne sposoby szukania i przyswajania informacji dla studentów w wieku 19-21 lat. Na poziomie 30% ocenione zostało narzędzie pobierania zadań i ich odesłania do nauczyciela. Wykres 3. Popularność narzędzi elearning owych. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Animowane przewodniki Tekstowe przewodniki Zadania (pliki) Forum Ankiety Testy Eksploracja sieci www Inne Natomiast narzędzia, które w bezpośredni sposób prowadziły do weryfikacji pracy studenta (ankiety, testy) zostały ocenione na poziomie niższym niż 15%. Badania potwierdzają, że studenci najchętniej korzystają z narzędzi interaktywnych (animacje) oraz tych, które w niekontrolowany sposób umożliwiają przepływ informacji i komunikację (forum, eksploracja stron www). 4 Podsumowanie Etap I projektu LAMS WZiEU został zakończony. Ogólna ocena efektywności metod nauczania wykorzystujących nowoczesne narzędzia teleinformatyczne jest pozytywna zarówno w opinii nauczycieli jaki i studentów. Nakłady poniesione przez Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług wydają się niewielkie w stosunku do osiągniętych wyników. Platforma LAMS nie jest narzędziem doskonałym, jednak stanowi ciekawą alternatywę dla rozwiązań komercyjnych, zwłaszcza na początku elearning owej drogi. W marcu 2009-12 -
nastąpi podsumowanie II etapu projektu, który objął: zakup i instalację nowego, dedykowanego serwera elarning owego, instalację kolejnej wersji systemu LAMS (z nowymi możliwościami nieliniowego projektowania procesów dydaktycznych), ewaluację przedmiotu Podstawy Informatyki oraz opracowanie dwóch kolejnych przedmiotów do nauczania w trybie blended learning, a także integrację systemu LAMS i MOODLE. - 13 -