Dr hab. Konrad Turkowski prof. UWM Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Podstawy ekonomii Warszawa 2008
Plan wykładu 1. Wstęp do ekonomii 2. Popyt, podaż, mechanizm rynkowy 3. Elastyczność popytu i podaży 4. Interwencjonizm państwa 5. Decyzje konsumenta i producenta 6. Renta gruntowa i renta miejska
Ekonomia wg Arystotelesa (384 322 p.n.e.) wiedza o prawach rządzących gospodarstwem domowym. Ekonomia polityczna XVII wiek = ekonomia społeczna, dziś zwana ekonomią (ang. economics).
PODSTAWOWY PROBLEM EKONOMICZNY gospodarowanie w warunkach ograniczoności zasobów: ludzkich (wiedza, praktyka i inteligencja), naturalnych (ziemia, woda, przestrzeń) wytworzonych przez człowieka (budynków, maszyn, urządzeń, itd.), oraz efektywność ich wykorzystania i podział (alokacja).
Nieruchomość Kodeks cywilny (art. 46): części powierzchni ziemskiej, stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntami związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
Dobra wolne Dobra ekonomiczne
PODSTAWOWE FUNKCJE EKONOMII Funkcja poznawcza Funkcja aplikacyjna
Funkcja poznawcza dostarcza wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych, o rządzących nimi prawidłowościach oraz o ich przyczynach i skutkach: co, jak i dla kogo produkować?
Funkcja aplikacyjna ustalenia ekonomiczne i wynikające z nich wnioski dostarczają wskazówek dla gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, państw i ich rządów, związków zawodowych ułatwiają podejmowanie decyzji i odpowiednie oddziaływanie na procesy gospodarcze.
Mikroekonomia Makroekonomia
Mikroekonomia poszczególne elementy gospodarki - gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory i branże (gałęzie). Sposób działania i zachowania na rynku poszczególnych produktów i usług
Makroekonomia gospodarka jako całość globalna produkcja i konsumpcja, ogólny średni poziom cen, globalne zatrudnienie i inwestycje, dochody i wydatki budżetu państwa, bezrobocie itd
EKOMONIA POZYTYWNA EKOMONIA NORMATYWNA
EKOMONIA POZYTYWNA odwołuje się do faktów, w sposób bezstronny, przy użyciu naukowych metod, wyjaśnia prawidłowości dotyczące rzeczywistości i próbuje odpowiedzieć na pytania typu: jakie zjawiska, procesy i działania mają istotny wpływ na gospodarkę, jakie są przyczyny, uwarunkowania i następstwa pewnych zjawisk, do jakich skutków prowadzą określone działania itp.
EKOMONIA NORMATYWNA formułuje zalecenia oparte na subiektywnym wartościowaniu zjawisk i własnych przekonaniach, np. próbuje mówić ludziom, jak otaczający ich świat powinien wyglądać, co jest dla nich dobre, a co złe, co sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe, często na zapotrzebowanie ze strony polityków
Popyt i podaż Popyt to zainteresowanie danym dobrem (ilość nabywana) przy danej jego cenie ceteris paribus i w danym czasie. Na popyt wpływają także czynniki niecenowe Podaż to ilość dobra oferowanego na sprzedaż w danym czasie, uzależniona od czynników cenowych i niecenowych.
PODSTAWOWE POJĘCIA EKONOMICZNE OBRÓT PRZYCHÓD DOCHÓD KOSZTY I NAKŁADY ZYSKI POTENCJALNY DOCHÓD BRUTTO (PDB) EFEKTYWNY DOCHÓD BRUTTO (EDB) DOCHOD OPERACYJNY NETTO (DON) WYDATKI OPERACYJNE (WOP) PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE (CF)
POTENCJALNY DOCHÓD BRUTTO (PDB) EFEKTYWNY DOCHÓD BRUTTO (EDB) EDB = PDB SD SD straty w dochodzie DOCHOD OPERACYJNY NETTO (DON) DON = EDB - WOP WYDATKI OPERACYJNE (WOP) PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE (CF) CF* = DON OD OD obsługa długu CF = DON OD PD PD podatek dochodowy CF* - przepływ pieniężny przed opodatkowaniem CF - przepływ pieniężny (po opodatkowaniu)
Rynek całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Rynek nieruchomości ogół warunków, w których odbywa się transfer praw do nieruchomości i zawierane są umowy stwarzające wzajemne prawa i obowiązki połączone z władaniem nieruchomościami.
RYNEK NIERUCHOMOŚCI JAKO ELEMENT SEKTORA NIERUCHOMOŚCI SEKTOR NIERUCHOMOŚCI Rynek budowlany Rynek nieruchomości Rynek lokat Rynek najmu
Zapotrzebowanie Siła nabywcza POPYT RYNEK obrót ceny czynsze, pustostany PODAŻ Oferta: towary - zasoby, nieruchomości, rzeczy, prawa, usługi; zakres - własność, dzierżawa, użyczenie itd. Model rynku nieruchomości
Kryteria i klasyfikacja rynków Przestrzeń: rynek lokalny, regionalny, krajowy, zagraniczny, międzynarodowy, światowy. Przedmiot: rynek dóbr konsumpcyjnych, rynek dóbr produkcyjnych, rynek usług. Branża: rynek zboża, rynek węgla, rynek złota, rynek nieruchomości itd. Sytuacja rynkowa: rynek sprzedawcy, rynek nabywcy, Stopień jednorodności przedmiotu transakcji: rynek homogeniczny, rynek heterogeniczny, Kontrola: rynek wolny, rynek regulowany.
Stopień wyrównywania cen: A. rynek doskonały B. rynek niedoskonały (monopolistyczny)
Rynek doskonały Rynek doskonały podstawowe cechy rozproszenie popytu i podaży brak barier wejścia na rynek przejrzystość (transparencja) jednorodność dóbr
Brak barier wejścia n rynek Wszystkie zasoby są mobilne. Całkowita swoboda dostępu do rynku nie istnieją żadne bariery ekonomiczne, prawne, społeczne, nie potrzeba dużych kapitałów do uruchomienia przedsiębiorstwa
Rynek nieruchomości główni uczestnicy DECYZJA developerzy sprzedający / kupujący wynajmujący / najemcy kredytodawcy / kredytobiorcy WSPOMAGANIE Pośrednicy Rzeczoznawcy Zarządcy Doradcy Notariusze INFORMACJA WIEDZA Charakterystyka nieruchomości (opis + użyteczność) Uwarunkowania prawno - instytucjonalne Uwarunkowania ekonomiczno-przestrzenne Analiza rynku nieruchomości
Jednorodność dóbr Produkty każdego z producentów, dostawców są identyczne (np. zapałki jest nam obojętne kto je wyprodukował).
Prawo popytu i podaży Prawo popytu: w miarę wzrostu ceny ilość nabywana danego dobra zmniejsza się ceteris paribus i odwrotnie, ilustruje to krzywa popytu Prawo podaży rawo podaży: wraz ze wzrostem ceny danego dobra ceteris paribus rośnie ilość oferowana tego dobra i odwrotnie, ilustruje to krzywa podaży
Cena zł j. -1 Mechanizm rynkowy Tragedia dóbr wspólnych The tragedy of the commons Hardin 1968 Cena równowagi rynkowej Punkt równowagi rynkowej krzywa podaży granica dóbr ekonomicznych krzywa popytu Ilość towaru/usług (Q) dobra ekonomiczne dobra wolne
SAMOCZYNNY MECHANIZM RYNKOWY A) Co i ile produkować? - decydują pieniężne dochody konsumentów i ich wybory określonych dóbr konsumpcyjnych na rynku. Zasada B) W jaki niewidzialnej sposób produkować? ręki - decyduje rynku konkurencja Adam między Smith producentami. (1723 Producenci 1790) muszą obniżać koszty aby utrzymać się lub wejść na rynek. Producenci obniżają koszty aby zwiększyć zyski. C) Dla kogo produkować? - decydują dochody i chęci konsumentów by zapłacić określoną cenę za interesujące ich dobra. O dochodach konsumentów decyduje rynek czynników produkcyjnych, na którym kształtują się ceny (pracy, kapitału i ziemi).
Podstawowe funkcje ceny równowagi efektywność mechanizmu rynkowego dokonuje alokacji towarów - następuje selekcja konsumentów na akceptujących i nieakceptujących dokonuje selekcji wśród sprzedawców na tych, którzy mogą produkować dobro po danej cenie lub nie dopuszcza do transakcji tylko tych nabywców, którzy mogą zapłacić określoną cenę dopuszcza tylko tych sprzedawców, którzy mogą produkować po ustalonych kosztach nie powoduje nadwyżek i niedoborów dobra na rynku.
Cena CENA jest faktem; kwota faktycznie zapłacona, wynika z określonych dokumentów: umów kupna-sprzedaży, rachunków, faktur, aktów notarialnych (Kucharska-Stasiak 1999a,b; 2002). Cena transakcyjna Cena? Cena rynkowa Ale: tak fakt nie
Cena i wartość WARTOŚĆ opinia na temat najbardziej prawdopodobnej ceny sporządzona na podstawie metodycznie poprawnej analizy danych: cen transakcyjnych, kosztów lub dochodów (faktycznych lub symulowanych) stąd: Cena rynkowa Wartość wymienna = Wartość rynkowa Cena rynkowa nie jest ceną lecz wartością
Fakty i wartości FAKTY są obiektywne, dotyczą przedmiotu i są niezależne od obserwatorów. WARTOŚCI są abstrakcyjne, powstają w umysłach ludzi i określają specyficzne związki, jakie zachodzą między osobą lub grupą osób (podmiot), a danym przedmiotem. Wartości są: subiektywne psychologia subiektywne i obiektywne - ekonomia obiektywne, a fakty subiektywne Hume (XVIII w.) Legowicz 1967, More i in. 1996
Popyt efektywny i potencjalny Popyt efektywny Ilość danego dobra, jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie Popyt potencjalny Pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi
Popyt motywacja nabywców Popyt funkcjonalny Popyt niefunkcjonalny Popyt spekulacyjny
Teoria użyteczności celem konsumenta jest uzyskanie ograniczonej przez jego dochód maksymalizacji użyteczności z konsumpcji wybranego koszyka dóbr i usług. albo jeszcze inaczej maksymalizacja użyteczności (satysfakcji) ze spożycia koszyka dóbr oraz czasu wolnego
Optymalizacja funkcji celu w teorii użyteczności wyboru struktury konsumpcji bieżącej wyboru ilości czasu pracy i czasu Jak długo i jak odpoczywać? wolnego optymalizacji konsumpcji w czasie, czyli podjęcie decyzji o wielkości oszczędności Co kupować? Ile oszczędzać?
Popyt doskonale nieelastyczny brak reakcji na zmianę ceny towary niezbędne, brak substytutów sól, lekarstwa Popyt doskonale elastyczny przy cenie wyznaczonej przez rynek można sprzedać całość towarów, przy cenie wyższej nic przykład funkcjonowania rynku doskonałego
Cena zł j. -1 A. Popyt doskonale nieelastyczny B. Popyt doskonale elastyczny C. Popyt odwrotny, paradoksalny (paradoks Veblena, paradoks Giffena, paradoks A spekulacyjny) C B Popyt - ilość towaru/usług (Q)
POPYT ODWROTNY, PARADOKSALNY Paradoks Veblena (efekt snoba, efekt prestiżowy) polega na nabywaniu tym większej ilości danego dobra, im jest ono droższe. Korzyść konsumpcyjna polega wówczas na demonstrowaniu swoich możliwości konsumpcyjnych (dobra luksusowe) Paradoks spekulacyjny (efekt spekulacyjny) wynika z przekonania, że cena w przyszłości nadal będzie rosła więc kupuję bo już rośnie, a jak maleje to nie kupuję bo będzie dalej maleć. Paradoks Giffena (dobra Giffena)
Paradoks Giffena (dobra Giffena) dotyczy dóbr podrzędnych, których udział w wydatkach ogólnych jest wysoki. Nabywcy nie zastępują tych dóbr innymi, gdyż mimo wzrostu cen dalej pozostają one relatywnie tańsze. jeszcze inaczej wzrost cen powoduje wzrost popytu na dobra Giffena konsument nie może sobie już pozwolić na zakup żadnego innego dobra, stąd kupuje wyłącznie dobro Giffena.
Pozacenowe determinanty popytu Dochody nabywcy Dobra substytucyjne Dobra komplementarne Gusty i preferencje nabywców Liczba ludności i jej struktura Zmiany klimatyczne i pogodowe
Cena zł j. -1 Wpływ zmiany dochodu na rozmiary popytu D 1 D 2 D 3 Q 1 Q 2 Q 3 Popyt (Ilość towaru/usług (Q)
Pozacenowe determinanty podaży Koszty wytwarzania Rentowność dóbr substytucyjnych Zmiany stopy procentowej Subsydia Podatki
Cena zł j. -1 Zmiana kosztów produkcji, a rozmiar podaży K 1 K 2 K 3 Q 1 Q 2 Q 3 Podaż (Ilość towaru/usług (Q)
Podaż, cena i czynnik czasu Podaż w okresie ultrakrótkim (U) Podaż w okresie krótkim (K) Podaż w okresie długim (D)
Cena zł j. -1 Podaż, a czynnik czasu U p1 K p2 Dp3 c 2 c 3 c 4 c 1 Q 1 Q 2 Q 3 Popyt 2 Popyt 1 Ilość towaru/usług (Q)
Elastyczność popytu Cenowa elastyczność popytu Mieszana elastyczność popytu Dochodowa elastyczność popytu
Cenowa elastyczność popytu stosunek względnej (procentowej) zmiany popytu (Q) do względnej (procentowej) zmiany ceny (c) wg wzoru: E cq Q : Q c c
E cq = 1 E cq popyt jest wzorcowo elastyczny E cq = 0 Q : Q popyt jest doskonale nieelastyczny czyli sztywny E cq > 1 popyt jest wysoce elastyczny E cq = popyt jest doskonale elastyczny c c
Mieszana elastyczność popytu reakcja popytu na dobro (x) na zmianę ceny dobra substytucyjnego lub komplementarnego (y) wg wzoru: E cmpp Q x : Q x c znak ujemny dobra komplementarne znak dodatni + dobra substytucyjne c y y
Dochodowa elastyczność popytu reakcja popytu na zmianę dochodu. Miarą tej reakcji jest współczynnik dochodowej elastyczności popytu: E DPp Q x : Q x D D
Dobra ze względu na dochodową elastyczność popytu dobra podrzędne dobra normalne wartość E DPp 0-6 -5-4 -3-2 -1 1 2 3 4 5 6 dobra podstawowe dobra wyższego rzędu
Prawa Engla zmiana dochodu powoduje nie tylko zmianę poziomu, ale i struktury wydatków (popytu) wydatki na żywność wydatki na odzież i mieszkanie wydatki na samochody, podróże, wypoczynek
Dochód Prawa Engla A B C A. Żywność (0<E DPp <1) B. Ubrania, mieszkanie (E DPp =1) C. Samochody, podróże (E DPp >1) Popyt - ilość towaru/usług (Q)
Cenowa elastyczność podaży stosunek względnej (procentowej) zmiany podaży (P) do względnej (procentowej) zmiany ceny (c) wg wzoru: E cp P : P c c
E cp P : c P c E = 0 cp podaż nieelastyczna, brak reakcji na zmianę ceny E = 1 cp zmiana podaży równa zmianie ceny 0<E < 1 cp podaż mało elastyczna E > 1 cp podaż wysoce elastyczna E cp = podaż doskonale elastyczna
Cena zł j. -1 A. Podaż nieelastyczna (E cp = 0) B. Podaż mało elastyczna 0<E cp < 1 C. Podaż elastyczna (E cp = 1) A B C D E D. Podaż wysoce elastyczna (E cp> 1) E. Podaż doskonale elastycznae cp = Podaż - ilość towaru/usług (Q)
Interwencjonizm teoria ekonomiczna zalecająca bezpośrednie interwencje państwa w rynek FORMY - PRZYKŁADY bezpośrednie finansowanie niektórych inwestycji gospodarczych z kasy państwowej, np. budowy autostrad ratowanie upadających przedsiębiorstw przez preferencyjne kredyty, oddłużanie lub przejmowanie upadłych przedsiębiorstw na własność skarbu państwa
Interwencjonizm skupowanie przez państwo nadmiaru towarów i ich późniejsze sprzedawanie w celu utrzymania stałego poziomu cen. udział w grze na rynkach finansowych poprzez posiadanie pakietów akcji oraz emisję własnych papierów wartościowych (np. obligacji) interwencja w rynek walutowy - np. utrzymanie kursu własnej waluty przez wykupywanie obcych walut na rynku wewnętrznym
Interwencjonizm monopol państwowy w niektórych sektorach gospodarki, np. produkcji mocnych alkoholi wprowadzanie systemu koncesjonowania niektórych form działalności gospodarczej np. w celu obrony słabszych podmiotów przed silniejszymi regulacja podstawowych stóp procentowych, nie wynikających z bezpośredniej podaży pieniądza na rynku lecz przeciwnie zapobiegającej potencjalnym, niekorzystnym zjawiskom na rynku.
Interwencjonizm pompowanie pieniędzy na rynek poprzez pomoc socjalną (np. zasiłki dla bezrobotnych) system podatkowy, którego celem jest nie tylko pozyskiwanie John Maynard środków do budżetu Keynes państwa ale także regulacja rynku przez np. różnicowanie stóp podatkowych w różnych sektorach gospodarki, czy ulgi inwestycje. nakazowe rozbijanie monopoli zagrażających utrzymywaniu prawdziwej konkurencji.
Interwencjonizm Zastosowanie w praktyce np. polityka New Deal w USA w czasie wielkiego kryzysu lat '30. plan Marshalla w państwach Europy Zachodniej plan Erhardta w Niemczech po drugiej wojnie światowej kontrolowana przez państwo powojenna odbudowa gospodarek Japonii, Republiki Chińskiej (Tajwanu) i Korei Południowej.
Renta gruntowa RENTA RÓŻNICZKOWA PIERWSZA - dodatkowy zysk z tytułu różnicy w cenie płodów wyprodukowanych na ziemiach gorszych i lepszych oraz położonych w odległości bliższej i dalszej od rynków zbytu. RENTA RÓŻNICZKOWA DRUGA - związana z dodatkowymi nakładami na ziemię, dzięki której uzyskuje się wyższą produkcyjność. RENTA ABSOLUTNA - Dochód wynikający z przewagi cen produktów rolnych nad kosztami ich produkcji. Ekwiwalent strat społecznych, jakie wynikają z trwałego wyłączenia rolniczych gruntów na cele nierolnicze.
Renta gruntowa odpowiada najczęściej wysokości czynszu dzierżawnego płaconego właścicielowi ziemi. Wysokość renty gruntowej ma wpływ na cenę ziemi.
Renta na terenach zurbanizowanych Renta miejska Jej źródłem jest własność gruntu Renta gruntowa Renta budowlana Renta atrakcyjności
Renta budowlana uzbrojenie terenu pod budownictwo mieszkaniowe, biurowe, handel i usługi
Renta atrakcyjności wynika z położenia w pobliżu centrum handlowego, usługowego itd. maleje wraz z odległością od centrum miasta
Dziękuję za uwagę