RÓŻNORODNOŚĆ FORM PRACY W ŚWIETLICY SZKOLNEJ OPRACOWAŁA Joanna Rusecka
Praca w świetlicy szkolnej wymaga od nauczyciela wielu pomysłów, by zainteresować dzieci atrakcyjnymi zajęciami. To stanowi o odmienności pracy świetlicy w porównaniu z zajęciami lekcyjnymi w szkole. Znamy wiele form pracy świetlicowej, które powinien stosować nauczyciel podejmujący działania zmierzające do zapewnienia dzieciom ciekawego spędzenia czasu wolnego, rozwijania zainteresowań. Świetlica szkolna spełnia wiele zadań opiekuńczo - wychowawczych, toteż działania wychowawcy powinny opierać się na różnorodnych formach zajęć. Przedstawię formy zajęć, które jednak nie wyczerpują wszystkich pomysłów na ciekawą i efektywną pracę w świetlicy. Starałam się je usystematyzować biorąc pod uwagę te powszechnie stosowane, które sprawdziły się w mojej pracy opiekuńczo - wychowawczej. Opisane przeze mnie rodzaje zajęć mogą być także pomocne przy planowaniu działań wychowawczych, opiekuńczych i dydaktycznych przez nauczycieli rozpoczynających pracę w świetlicy szkolnej. W pracy świetlicy występują następujące rodzaje zajęć: 1. Zajęcia z zakresu literatury, żywego słowa: czytelnictwo, opowiadanie baśni, bajek, legend, słuchanie programów radiowych, oglądanie programów telewizyjnych, filmów. Celem zajęć jest dostarczenie dzieciom ogólnych podstaw wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, kulturze oraz rozwijanie ich zdolności poznawczych tj. umiejętność odbierania wrażeń, spostrzegania, wyobrażania, zapamiętywania i myślenia. Wpływa to na wszechstronne kształtowanie osobowości dziecka i nabiera szczególnego znaczenia w zajęciach pozalekcyjnych, pozalekcyjnych, których dzieci uczestniczą dobrowolnie. Treść zajęć obejmuje poznanie i zrozumienie zjawisk przyrody, przyswojenie sobie podstawowych form działalności społecznej i zasad współżycia w grupie, społeczeństwie oraz poznanie dorobku kulturowego. Tutaj dzieci pogłębiają wiedzę zdobytą na lekcjach, rozwijają horyzonty myślowe. Dzieci lubią czytać książki i chętnie uczestniczą w zajęciach związanych z czytelnictwem. Kącik czytelniczy to miejsce, gdzie dzieci mogą czytać ulubione książki, przeglądać czasopisma. Formą tych zajęć jest także czytanie przez nauczyciela wybranych przez uczniów książek. Praca wychowawcza prowadzona w oparciu o książki i czasopisma koncentruje się w czytelni szkolnej. Zadaniem zajęć czytelniczych jest kształtowanie nawyku obcowania z książką i rozwijanie kultury czytelniczej, pogłębianie i rozszerzanie wiadomości i umiejętności
nabytych przez uczniów na lekcjach, wzbogacenie znajomości języka ojczystego, wyrabianie wrażliwości na treść książki, budzenie zainteresowań różnymi dziedzinami wiedzy, kształtowanie zamiłowań czytelniczych. W pracy świetlicowej wykorzystać można: - słuchowiska radiowe, słuchać nagranych na kasetę lub na CD bajek, baśni, wierszy itp. Forma zbiorowego słuchania dostarcza głębokich przeżyć, jest też kanwą do prowadzenia ciekawych rozmów, rysowania, malowania. Przyczynia się do budzenia u dzieci zainteresowania różnymi dziedzinami wiedzy, pobudza ich aktywność, zachęca do samodzielnej pracy i dostarcza emocjonalnych przeżyć. - programy TV Właściwie dobrane programy TV także spełniają ważną funkcję dydaktyczną i wychowawczą w życiu dziecka. Dostarczają informacji o wydarzeniach, pogłębiają wiedzę zdobytą w szkole, budzą zaciekawienie, rozwijają zainteresowania, kształtują wrażliwość estetyczną, dostarczają emocjonalnych przeżyć, uczą i wychowują. Film spełnia też funkcję poznawczą- dostarcza informacji, pogłębia wiedzę, wzbogaca zakres pojęć z różnych dziedzin wiedzy, przyspiesza wchodzenie w stadium myślenia abstrakcyjnego, poszerza horyzonty umysłowe. Film jest ponadto źródłem osobistych, indywidualnych przeżyć, rozwija wyobraźnię dziecka, fantazję; wrażliwość na różne formy plastyczne, barwę, urok otaczającego świata, kształtuje poglądy i upodobania, wzbogaca i kształtuje uczucia, myśli, charakter widza. Jako czynnik rozwoju osobowości film spełnia bardzo ważną funkcję wychowawczą. Przeżycia filmowe mogą znaleźć swoje odbicie w swobodnej wypowiedzi poprzez rysunek, modelowania, jak też w zabawach, w których dziecko odtwarza treść obejrzanego filmu. 2. Zajęcia artystyczne. W ich zakres wchodzą: zajęcia plastyczne, umuzykalniając, małe formy teatralne z pokazami. Zajęcia plastyczne to obserwacja i doświadczenie, działalność plastyczna oraz wybrane zagadnienia podstawowe z zakresu sztuk plastycznych. Najczęściej stosowane techniki plastyczne w świetlicy to: - malowanie pastą do zębów, - wydzieranie i wycinanie, - kompozycje z różnych materiałów; - modelowanie z plasteliny, w śniegu, - rysowanie ołówkiem, kredkami świecowymi, ołówkowymi, mazakami, świecą, węglem, kredą.
Wartość płynąca z tej formy zajęć to wyrabianie zręczności palców, kształtowanie wyobraźni i umiejętności kompozycyjnych. Szczególną atrakcyjność osiągają zajęcia plastyczne dzięki wykorzystaniu różnych materiałów: kolorowy papier, tektura, makulatura, bibułki, szmatki itp. Ponadto ciekawą formą zajęć plastycznych jest wykorzystanie elementów grafiki do wykorzystania przy kompozycjach ornamentowych, do ozdabiania kart okolicznościowych, zakładek do książek, okładek papierowych, zaproszeń, plakatów. 3. Zajęcia ruchowe. Przejawiają się one głównie w grach, zabawach ruchowych, turniejach gier zręcznościowych, wycieczkach i zabawach na powietrzu. Przy grach i zabawach dzieci mimowolnie podporządkowują się zasadom gry, przyswajają sobie pojęcia obowiązku wynikającego z podziału pracy, rzetelności, sprawiedliwości; uczą więzi z grupą, współzawodnictwa i zdrowej rywalizacji. Stanowią dobrą zabawę a zarazem uczą i kształcą, wybiegają poza program szkolny. Rodzaje gier i zabaw: - towarzyskie, - ze śpiewem i muzyką, - zręcznościowe, - stolikowe, dydaktyczne, które pobudzają wyobraźnię, a przez to rozwijają szereg pojęć: przestrzeń, kształt, czas, wielkość, liczba, kolor. Materiałem w grach dydaktycznych są kolorowe obrazki, loteryjki, kulki itp. Dzieci układają z nich różnorodne wzory, dobierając odpowiedni kolor, kształt, wielkość. Jednakże zauważyłam, że tylko niektóre z gier cieszą się popularnością wśród uczniów. Najczęściej w pracy świetlicowej stosujemy elementy wychowania fizycznego i sportu w następujących formach: a) spacery, wycieczki, ćwiczenia i gry terenowe, b) zabawy i gry ruchowe, c) gry i zabawy zręcznościowe, d) zabawy konstrukcyjne, e) zabawy tematyczne, f) ćwiczenia gimnastyczne z elementami zajęć muzyczno-ruchowych (zabawy ze śpiewem i muzyką, ćwiczenia rytmiczne, tańce). Wśród zabaw i gier ruchowych wyróżniamy:
-zabawy ze śpiewem, które wpływają korzystnie na umuzykalnienie dzieci i kształtowanie ich poczucie rytmu i koordynacji ruchowej. Dostosowanie formy ruchu do treści piosenki sprzyja wyrażaniu indywidualności i inwencji twórczej. -zabawy orientacyjno-porządkowe, których celem jest ćwiczenie umiejętności skupienia uwagi podczas zabawowych czynności ruchowych oraz opanowanie określonych umiejętności. Zabawy te sprzyjają kształtowaniu szybkiej i celowej reakcji, spostrzegawczości i orientacji, kojarzenia określonych form ruchu z ustalonymi sygnałami i znakami, karności i świadomej dyscypliny. Sprzyjają przez to opanowaniu grupy oraz wprowadzeniu w jej zachowanie się ładu i porządku. - zabawy na czworakach, mają znaczenie w ogólnym usprawnieniu uczniów przez wzmocnienie układu kostno-stawowego oraz kształtowaniu cech motoryki, a zwłaszcza siły. - zabawy i gry bieżne organizowane w postaci wyścigów o charakterze rozrywkowowypoczynkowym, sprzyjają określeniu indywidualnych możliwości dziecka i porównania sił z rówieśnikami. Wpływają na kształtowanie szybkości i wytrzymałości, zręczności i zwinności. - zabawy i gry rzutne opierające się na naturalnej postaci ruchu, jak rzut do celu czy na odległość, rozwijają siłę, szybkość, kształtują umiejętność celowania i rzucania. Rzuty do celu sprzyjają kształtowaniu koordynacji wzrokowo-ruchowej, skupienia uwagi i koncentracji. Gry drużynowe polegające na rzucaniu odpowiednimi przyborami, zwłaszcza piłką, stanowią bardzo dobrą formę czynnego wypoczynku. - zabawy i gry skoczne tj. poskoki, wyskoki, zeskoki, przeskoki, doskoki itp. Rozwijają one cechy charakteru jak: pewność siebie, wiarę we własne siły i odwagę; cechy motoryki: zręczność, zwinność, moc i siłę, a połączone z biegiem- także szybkość. Zabawy i gry skoczne sprzyjają wzmacnianiu stawów kończyn dolnych głównie skokowych i kolanowych, sprzyjają zachowaniu równowagi, odpowiedniej postawy. Przedstawione przeze mnie formy pracy z dziećmi pozwolą wychowawcom świetlicy w ciekawy i twórczy sposób aktywizować uczniów, rozwijać ich zainteresowania, a sami udoskonalą swój warsztat i metody pracy.