PODRĘCZNIK ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI

Załącznik nr 1 PODRĘCZNIK ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI INNOWACYJNA METODA I NARZĘDZIA PRACY WYCHOWAWCZEJ BILANS ZASOBÓW - narzędzie diagnozy i ewaluacji procesu usamodzielnienia 1

1.ARKUSZ INDYWIDUALNY UCZESTNIKA Cele: Arkusz służy do następujących celów: Rejestrowanie danych społeczno-demograficznych wychowanka; Poznanie wychowanka; Samopoznanie wychowanka, refleksja nad sobą i swoimi osiągnięciami; Wyrażenie potrzeb i oczekiwań wychowanka, w związku z udziałem w projekcie usamodzielnienia; Ustalenie zasad przystąpienia i udziału w projekcie; Monitorowanie przebiegu procesu usamodzielnienia; Ewaluacja procesu usamodzielnienia. Sposób wykorzystania: Arkusz indywidualny podsumowuje działania wstępne mające na celu zebranie w jednym dokumencie wszystkich informacji uzyskanych od wychowanka, jak również decyzji co do udziału i przebiegu projektu doradczego. Taki dokument powstaje od pierwszego spotkania z odbiorcami programu i jest wykorzystywany podczas dalszych faz programu usamodzielnienia. Przewiduje maksymalnie 6 krotne wydanie ocen przez wychowawcę. Arkusz indywidualny jest uzupełniany innymi dokumentami tworzonymi stopniowo na podstawie wyników testów i materiałów diagnostycznych i jest przechowywany w teczce indywidualnej uczestnika według ustalonych zasad. Arkusz zawiera części tematyczne wypełniane przez wychowawcę i wychowanka. Uzupełnianie jego treści rozpoczyna się w momencie przystąpienia wychowanka do programu, kończy w chwili zakończenia programu (lub rezygnacji wychowanka z udziału w programie). 2

Arkusz ma charakter indywidualnego programu usamodzielnienia i może być, z powodzeniem, wykorzystany jak narzędzie ewaluacyjne do oceny skuteczności i efektywności oddziaływań wychowawczych, edukacyjnych i profilaktycznych podjętych w programie usamodzielnienia. Odbiorcy: Młodzież uczestnicząca w programie; Wychowawca/wychowawcy; Rodzice lub inni prawni opiekunowie wychowanka; Realizatorzy i koordynatorzy programu. 3

ARKUSZ INDYWIDUALNY UCZESTNIKA PROGRAMU ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI (opracowanie Małgorzata Sitarczyk) DANE PODSTAWOWE Nazwisko i imię Pesel Data i miejsce urodzenia Adres zamieszkania Imię i nazwisko ojca/adres zamieszkania Imie i nazwisko matki/adres zamiszkania Sytuacja rodzinna Sytuacja szkolna Najważniejsze braki i porażki edukacyjne Najważniejsze sukcesy i osiagnięcia edukacyjne 4

CZĘŚĆ I DIAGNOZA WYCHOWAWCZA Stan zdrowia wychowanka orzeczenie o niepełnosprawności nie wydano wydano: wydał... numer... ze względu na:... sprawność wzroku zdrowy wada wzroku okulary inne... sprawność słuchu zdrowy wada słuchu inne... leczenie w PZP nieleczony l. Ambulatoryjnie l. Stacjonarnie:... razy, ostatni pobyt (gdzie i kiedy) choroby przewlekłe alergia astma inne... Zdolność uczenia się: poziom intelektualny w normie poniżej normy inne... sprawność analizatora wzrokowego: w normie poniżej normy inne... sprawność analizatora słuchowego w normie poniżej normy inne... specyficzne trudności w uczeniu się: nie orzeczono dysleksja dysgrafia dysortografia dyskalkulia inne najważniejsze zalecenia PPP Historia oddziaływań na dziecko w rodzinie Opis, struktura rodziny pełna wielodzietna rozbita zrekonstruowana konkubinat r. adopcyjna r. zastępcza sieroctwo nat./społ. dane uzupełniające 5

Opis relacji (role, granice) właściwe rozluźnione konflikt rodziców konflikt wychowanka z rodzicami konflikt wychowanka z rodzeństwem dane uzupełniające Ważne procesy w rodzinie śmierć rodzica rozwód separacja rodzica ojciec nieznany choroba psychiczna przewlekłe bezrobocie samobójstwa, próby (o których wiadomo dziecku) dane uzupełniające Dysfunkcje problem alkoholowy problem narkotykowy przestępczość prostytucja problem przemocy wykorzystanie seksualne (którego dziecko doświadczyło lub było świadkiem) dane uzupełniające Style wychowawcze stosowane wobec dziecka w rodzinie: nazbyt liberalny restrykcyjny autokratyczny permisywny autorytatywny bezradność wych. obojętność wobec dziecka /chłód emocjonalny dane uzupełniające Wychowanek funkcjonował w relacjach rodzinnych w rodzinie w sposób: właściwy dysfunkcyjny: jako bohater rodziny jako wspomagacz jako kozioł ofiarny jako maskotka/błazen jako zagubione dziecko inaczej dane uzupełniające Charakterystyka funkcjonowania / potrzeby zmian 1. Funkcjonowanie w rzeczywistości Postrzeganie rzeczywistości Rzeczywistość postrzegana jest przez wychowanka jako: Przestrzeń twórcza Zagrażająca Chaotyczna Obojętna Zbyt wiele oferująca Nazbyt wiele wymagająca dane uzupełniające 6

Reakcje wychowanka na rzeczywistość Dominującym sposobem reakcji wychowanka na tak postrzeganą rzeczywistość jest: adaptowanie się, tworzenie sensownych rozwiązań Agresja Zamknięcie, obojętność Wycofanie, ucieczka Chaotyczne próby tworzenia tymczasowych rozwiązań Rozproszenie działań Zagubienie Bezradność Nerwowość dane uzupełniające Rozumienie rzeczywistości Wychowanek: Zna normy społeczne Rozumie normy społeczne Przejawia przywiązanie do norm społecznych Rozumie realia społeczno ekonomiczne Jest świadomy pełnionych ról społecznych Rozumie mechanizmy relacji międzyludzkich dane uzupełniające 2. Funkcjonowanie w obszarze ja ja Samoświadomość własnych potrzeb Wychowanek zna, rozumie i potrafi dbać o zaspokojenie w sposób społecznie akceptowalny następujących potrzeb: Organicznych i fizjologicznych Samostanowienia i samorealizacji Poszerzania wiedzy i umiejętności Przynależności do grupy rówieśniczej Aprobaty społecznej dane uzupełniające Możliwości aktywnego uczestnictwa w procesie korekcyjnym Wychowanek przejawia następujące cechy pomocne w procesie korekcyjnym: Zdolność do introspekcji Skłonność do autorefleksji Umiejętność samokrytycznego myślenia Znacząca motywacja do zmiany sytuacji rodzinnej Znacząca motywacja do zmiany sytuacji szkolnej Znacząca motywacja do zmiany pozycji w grupie rówieśniczej Znacząca motywacja do zmiany postaw destruktywnych 7

dane uzupełniające 3. Funkcjonowanie w relacjach międzyludzkich Mechanizmy funkcjonowania w grupach Wychowanek funkcjonuje w grupie i społeczności Ośrodka na zasadzie Prawidłowego nawiązywania i utrzymywania relacji koleżeńskich Lidera grupy Bohatera grupy Wspomagacza Błazna, maskotki Kozła ofiarnego Dziecka we mgle Unikania / braku umiejętności nawiązywania relacji koleżeńskich Przesadnej podatności na wpływ innych dane uzupełniające 4. Funkcjonowanie w sytuacjach zadaniowych Sposoby radzenia sobie z problemami Wychowanek radzi sobie z problemami poprzez: zauważanie problemów, rozumienie ich, pracę nad sobą w celu ich przezwyciężenia Zauważanie, rozumienie, pracę nad ich rozwiązaniem Zauważanie próby ich zrozumienia Bierne zauważanie, bagatelizowanie Nie zauważanie, wypieranie problemów Generalizacje, rzutowanie, piętrzenie dane uzupełniające Funkcjonowanie zadaniowe / wychowanie Wychowanek ma na właściwym poziomie rozwinięte następujące cechy Odpowiedzialność Obowiązkowość, sumienność wdrożenie do czynności samoobsługowych Dbałość o porządek i estetykę otoczenia Gotowość do pokonywania sytuacji trudnych Umiejętność stawiania celów, planowania działań i realizacji zamierzeń Sprawność rozumowania: zamiar działanie skutek wina konsekwencje dane uzupełniające 8

CZĘŚĆ II DIAGNOZA RELACYJNA wg J. Strzemiecznego ( pozytywna i negatywna) (Wychowawca- tutor zaznacza okreslone cechy wychowanka) OBSZAR ZABURZONE ZACHOWANIA KONSTRUKTYWNE ZACHOWANIA RELACJE Z trudności w nawiązywaniu relacji bez trudu nawiązuje RÓWIEŚNIKAMI trudności w podtrzymywaniu i relacje pogłębianiu relacji nie ma trudności w ( ja- rówieśnicy) brak prób negocjacji podtrzymywaniu i brak zdolności do kompromisów pogłębianiu relacji używanie przemocy ( bicie, próbuje negocjować przepychanie, straszenie, poniżanie innych, wyśmiewanie) jest zdolny do kompromisów rywalizacja nie używa przemocy odrzucanie ( odmawianie współdziałania, nie godzenie się potrafi współpracować na kontakt) potrafi przyjmować izolowanie się ( nie przyjmowanie komunikatów, także pozytywnych, nie wchodzenie w kontakt, unikanie) komunikaty zarówno pozytywne jak i negatywne trudności w komunikowaniu się posiada umiejętność nie ujawnianie swoich uczuć i komunikowania się RELACJE Z emocji ujawnia swoje OSOBAMI trudności w wyrażaniu potrzeb uczucia i emocje DOROSŁYMI brak zaufania, nieufność wyraża własne przesadna odwaga, potrzeby ( ja- dorośli) prowokowanie potrafi prosić gwałtowne żądania obdarza zaufaniem niesubordynacja, wyłamywanie potrafi asertywnie się z nakazów i dyscypliny oszukiwanie i kłamanie manipulowanie dorosłymi wyrażanie emocji w sposób niezgodny z normami społecznymi bronić swoich granic stosuje się do nakazów, jest zdyscyplinowany jest szczery, prawdomówny wyraża emocje w sposób zgodny z normami społecznymi OBSZAR ZABURZONE ZACHOWANIA KONSTRUKTYWNE ZACHOWANIA RELACJE ZADANIOWE nie podejmuje zadań, podejmuje działania unikanie wykonuje zadania ( ja- zadanie) markowanie wykonywania zadań wykonuje poleceniaprecyzyjnie i do końca nie wykonywanie poleceń- koncentruje uwagę precyzyjnie lub do końca nie zniechęca się, nie trudności w koncentrowaniu porzuca zadań uwagi prawidłowo organizuje szybkie zniechęcanie się, zadania 9

USTOSUNKOWANIE DO SIEBIE SAMEGO ( ja- ja) porzucanie zadań trudności w zorganizowaniu działania ( za późno zaczyna, pracuje za wolno) brak znajomości i/ lub niestosownie społecznych norm i reguł w postępowaniu słabe wykształcenie obrazu własnej osoby nieadekwatny obraz siebie trudności z rozpoznawaniem własnych uczuć i emocji trudności z rozpoznawaniem własnych potrzeb, oczekiwań, preferencji, możliwości trudności w określaniu i zhierarchizowaniu wartości brak poczucia własnej wartości zna normy społeczne i reguły oraz umie je stosować prawidłowy obraz własnej osoby adekwatny obraz siebie potrafi rozpoznawać własne uczucia i emocje rozpoznaje własne potrzeby, oczekiwania, preferencje, możliwości potrafi określać i zhierarchizować wartości ma poczucie własnej wartości 10

CZĘŚĆ III POZOSTAŁE WYTYCZNE PROGNOZY EFEKTÓW Stadium niedostosowania społecznego Wychowanek przejawia następujące objawy demoralizacji Ucieczki z domu/ placówki Włóczęgostwo Popełnianie czynów zabronionych Samookaleczenia Wulgaryzacja języka Odrzucanie więzi rodzinnych Demonstrowanie wzorców podkulturowych Odurzanie się / uzależnienie Incydenty przemocy, brutalizacja relacji Bunt wobec autorytetów świata dorosłych dane uzupełniające Punkty podparcia procesu korekcyjnego /Mocne strony wychowanka Wychowanek przejawia następujące zdolności/ umiejętności: manualne politechniczne sportowe humanistyczne artystyczne matematyczno przyr. ogólna pracowitość.. dane uzupełniające Udział rodziny wychowanka w procesie korekcyjnym Rodzina wychowanka współpracuje z domem dziecka poprzez: Zaspokajanie potrzeb materialnych wychowanka Telefoniczny kontakt z wychowankiem Osobisty kontakt z wychowankiem na terenie placówki Przyjmowanie wychowanka na przepustki Realizowanie wytycznych placówki w domu rodzinnym dane uzupełniające 11

CZĘŚĆ IV PROGRAM ODDZIAŁYWAŃ W RAMACH USAMODZIELNIENIA 1. Program oddziaływań socjoterapeutycznych Lp. Obszar Trudności Planowane osiągnięcia Planowane działania Termin realizacji 2. Program oddziaływań edukacyjnych Lp. Trudności Planowane działania Termin realizacji 12

CZĘŚĆ V POTWIERDZENIE OKRESOWEGO PODSUMOWANIA REALIZACJI PROGRAMU Data podsumowania Podpis wychowawcy Podpis wychowanka Uwagi/Ustalenia 13

CZĘŚĆ VI UZYSKANE EFEKTY Efekty uzyskane w... semestrze r. szk.... i problemy do rozwiązania w pracy z wychowankiem..., kl...., grupa... Efekty (należy wymienić efekty pełne lub częściowe w zakresie zadań, problemów i trudności dotyczących wychowanka, ujętych w indywidualnym programie usamodzielnienia) Problemy do rozwiązania (należy wymienić najważniejsze problemy i trudności dotyczące wychowanka, które powinny być ujęte w indywidualnym programie usamodzielnienia w następnym semestrze) Podpis wychowanka Data Podpis wychowawcy 14

Nauka szkolna BILANS ZASOBÓW OBSZARY OCENY OBSZARY OCENY Ocena 1 Ocena 2 Ocena 3 Ocena 4 Ocena 5 Ocena 6 Wypełnia wychowawca-tutor Średnia ocen CZĘŚĆ VII OCENA EFEKTÓW PRACY Z WYCHOWANKIEM I JEGO ŚRODOWISKIEM Samoocena dokonana przez wychowanka: Mój największy sukces ( chodzi o ostatnie 3-5 miesięcy): Moja największa porażka( chodzi o ostatnie 3-5 miesięcy): Moje plany na najbliższe 3-5 miesięcy: Największe problemy, jakich doświadczyłem w związku z udziałem w programie: Największe korzyści, jakich doświadczyłem w związku z udziałem w programie: 15

Rela cje dzie cka z rodz icam i (rod ziną) Stosunek rodziców (rodziny) do dziecka oceny w skali 0-5 (0-ocena najniższa, 5- ocena najwyższa) Funkcjonowanie społeczne dziecka w placówce BILANS ZASOBÓW Frekwencja Zachowanie Punktualność na zajęciach Odrabianie zadań domowych Motywacja do nauki Umiejętność radzenia sobie z trudnościami szkolnymi (porażkami, zaległościami, uprzedzeniami) Stosunek do nauczycieli, wychowawców i in. pracow. Stosunek do innych uczniów Udział w uroczystościach i imprezach szkolnych Wykonywanie dodatkowych prac na rzecz klasy, grupy Aktywne uczestnictwo w życiu klasy (grupy) Umiejętność adaptacji w klasie (grupie) Koleżeństwo, uczynność, niesienie pomocy innym Wykonywanie obowiązków wynikających z organizacji pracy w klasie (grupie) Kultura zachowania wobec dorosłych i rówieśników Zainteresowanie dzieckiem Kontakty z dzieckiem Więź emocjonalna z dzieckiem Odpowiedzialność za dziecko Współpraca z placówką Umiejętności wychowawcze rodziców Więź emocjonalna z rodziną 16

Samodzielność, BILANS ZASOBÓW Stan zdrowia wychowanka wpisać tak lub nie Funkcjonowanie emocjonalne Poczucie oparcia w rodzinie Umiejętność porozumiewania się dziecka z rodziną Umiejętność rozwiązywania konfliktów z rodziną Kontakty z rodziną Dbałość o estetykę ubioru Dbałość o własne rzeczy Pracowitość, rzetelność Gospodarowanie pieniędzmi Organizacja czasu, umiejętność planowania umiejętność samoobsługi Dbałość o porządek i higienę osobistą Umiejętność przyznawania się do popełnionych błędów Umiejętność wyrażania negatywnych emocji Umiejętność podejmowania samodzielnych decyzji, niepoddawanie się presji otoczenia Zna i potrafi wymienić swoje mocne strony Zna i potrafi wymienić swoje słabe strony Odporność na napięcia (w sytuacjach stresujących przyjmuje podejście zadaniowe, a nie unikowe) Umiejętność uczenia się na błędach Otwartość w kontaktach Uczciwość Częste choroby Konieczność leczenia stomatologicznego Konieczność leczenia specjalistycznego Uległ(a) wypadkowi Był(a) w stanie upojenia alkoholowego lub odurzenia narkotykowego Pali papierosy Był(a) hospitalizowany(a) 17

2.DIAGNOZA KOMPETENCJI KOMUNIKACYJNYCH Cele: Według wspólczesnych psychologów komunikowanie się jest umiejętnością ujawniania siebie przed innymi ludźmi i najbardziej miarodajnym wskaźnikiem człowieczeństwa. Podstawą konstruktywnej komunikacji są nie tylko umiejetności językowe, ale także cechy osobowe, takie jak: empatia, asertywność, autentyczność i otwartość. Mówienie o sobie i problemach osobistych w sposób otwarty i szczery, okazywanie innym sympatii, zrozumienia i poszanowania ich uczuć, asertywne wyrażanie niezadowolenia prowadzi do zadowolenia z kontaktów interpersonalnych. Zaniedbania w tym zakresie powodują brak satysfakcji w kontaktach międzyludzkich z powodu marazmu i apatii, ale również prowadzą do wewnętrznej izolacji, a tym samym do zahamowania rozwoju osobowości. Dlatego celem autodiuagnozy z zakresu oceny posiadanych umiejętności komunikacyjnych jest: Zrozumienie istoty porozumiewania się; Określenie poziomu umiejętności w zakresie komunikacji intereprsonalnej; Dostrzeganie braków w zakresie umiejetności porozumiewania się z innymi ludźmi. Sposób wykorzystania: Kwestionariusz może być wykorzystany w trakcie spotkań dotyczących procesu komunikowania się. Jest przeznaczony do samodzielnej pracy wychowanka, który wypełnia kwestionariusz, oblicza uzyskane wyniki i razem z wychowawcą przekłada je na zalecenia dotyczące pracy nad sobą i swoimi umiejętnościami w zakresie porozumiewania się z ludźmi. Odbiorcy: Wychowankowie Wychowawcy. 18

KWESTIONARIUSZ KOMPETENCJI KOMUNIKACYJNYCH ( opracowanie Małgorzata Sitarczyk ) Ludzie różnią się od siebie poziomem kompetencji komunikacyjnych. Poniżej zaznacz jak często podejmujesz określone zachowania werbalne w różnych sytuacjach zawodowych i osobistych. W teście nie ma odpowiedzi dobrych i złych. Każda Twoja odpowiedź jest ważna. Udzielając odpowiedzi, zaznacz 1 jeśli prawie nigdy nie zachowujesz się tak, jak podaje twierdzenie, zaznacz 2 jeśli określone zachowanie podejmujesz czasami i 3 jeśli prawie zawsze zachowujesz się tak, jak podaje treść twierdzenia. 1- prawie nigdy 2- często 3- prawie zawsze 01. Okazuję innym przyjazne uczucia 1 2 3 02. Potrafię dramatyzować swoje wypowiedzi 1 2 3 03. Potrafię współpracować poprzez wyrażanie zgody 1 2 3 04. Potrafię sugerować innym co mają powiedzieć 1 2 3 05. Potrafię odważnie przedstawiać swoje opinie 1 2 3 06. Potrafię udzielać wyczerpujących informacji 1 2 3 07. Potrafię wyrazić sprzeciw 1 2 3 08. Potrafię ujawniać swoje negatywne uczucia 1 2 3 09. Potrafię być tolerancyjny wobec poglądów innych 1 2 3 ludzi 10. Potrafię upominać się o swoje prawa 1 2 3 11. Potrafię, w każdej sytuacji, zadawać pytania 1 2 3 12. Lubię, w sytuacjach publicznych, zabierać głos 1 2 3 13. Potrafię cierpliwie słuchać innych 1 2 3 14. Potrafię odczytać emocje i intencje rozmówcy 1 2 3 15. Potrafię przyznać się do błędów i pomyłek 1 2 3 19

INTERPRETACJA WYNIKÓW 15-24 = wyniki niskie, powodujące bariery w komunikacji interpersonalnej 25-35 = wyniki przeciętne, umożliwiają prawidłową komunikację, z możliwością doskonalenia niektórych umiejętności np. negocjowania czy asertywnego komunikowania 36-45 wyniki wysokie, poziom kompetencji komunikacyjnych do pozazdroszczenia. 3.DIAGNOZA STYLÓW ROZWIĄZYWA KONFLIKTÓW INTERPERSONALNYCH Cele: W popularnym rozumieniu konflikt to zdarzenie, sytuacja sprzeczności, której uczestnicy próbują narzucić sobie nawzajem swoją wolę. Współistnienie nierozerwalnie wiąże się z konfliktem czyli sytuacją gdy jednoczesna realizacja interesów różnych zaangażowanych stron wydaje się niemożliwa. Konstruktywne rozwiązywnie konfliktów jest nie tylko warunkiem sukcesów życiowych jednostki, ale także cechą człowieka dojrzałego. Satysfakcja, jakiej doznaje osoba, która skutecznie rozwiązała konflikt interesów, ról czy wartości przyczynia się do wzrostu samooceny, poczucia własnej wartości i skuteczności. Dlatego, w ramach pracy wychowawczej, wychowankowie- uczestnicy Programu Świat Dobrej Przyszłościbędą mieli okazję identyfikować i doskonalić umiejętności w zakresie wspólpracy i wspóldziałania w różnych sytuacjach problemowych, a przedstawiony poniżej kwestionariusz oceny stylu rozwiązywania konfliktów ułatwi im, nie tylko poznanie różnych stylów postępowania w sytuacjach konfliktowych, ale także określenie własnych preferencji w tym zakresie. Sposób wykorzystania: Kwestionariusz do analizy stylu rozwiązywania konfliktów może być wykorzystany kilkakrotnie, w trakcie programu. Na przykład w odniesieniu do konkretnej sytuacji konfliktowej, w jakiej znalazł się wychowanek lub jako element spotkania z tutorem i rozmowy na temat problemów oraz konfliktów, jako nieodzownych elementów rzeczywistości rodzinnej, szkolnej czy zawodowej. 20

W trakcie rozmowy o konfliktach warto wskazać na wspólczesny paradoks, zgodnie z którym wolność bardzo często oznacza konflikt. Wolność jest podstawą konfliktu, gdyż demokracja w sferze społecznej i politycznej oznacza między innymi prawo różnych grup do wyrażania i obrony własnych interesów oraz konieczność przede wszystkim uzgadniania, a nie narzucania preferowanych rozwiązań. Tym samym powstają sytuacje sprzeczności, w których strony muszą uzgodnić swoje stanowiska i mimo ich sprzeczności szukać kompromisu, porozumienia, rozwiązania, w równym stopniu satysfakcjonujacego obie strony. Dobrym wstępem do takich rozmów z wychowankiem może być autodiagnoza stylu rozwiązywania konfilktów. Odbiorcy: wychowankowie wychowawcy. KWESTIONARIUSZ STYLE ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW* Instrukcja: Masz okazję poznać własny styl rozwiązywania konfliktów. Aby to zrobić przeczytaj uważnie podane niżej twierdzenia i przy każdym stwierdzeniu napisz TAK jeśli najczęściej tak właśnie postępujesz w sytuacjach społecznych, a NIE jeśli takie zachowanie jest Ci obce lub nie wiesz o co chodzi. Jeśli opisane poniżej zachowania występują u Ciebie raczej rzadko także napisz NIE. 1. Staram się unikać konfliktów, bo nie lubię się denerwować. 2. W konfliktowych sytuacjach zwykle ustępuję. 3. Dążę do takich rozstrzygnięć konfliktu, z których wszyscy są zadowoleni. 4. Zazwyczaj twardo walczę o swoje. 5. Często podporządkowuję się innym ludziom. 6. Wycofuję się z trudnych sytuacji. 7. Umiem współpracować także z ludźmi, którzy mają TAK NIE 21

odmienne zdanie. 8. Dążę do ugody, nawet, wtedy kiedy ogarnia mnie wściekłość. 9. Zwykle staram się udowodnić ludziom, że mam rację. 10. Często ulegam, żeby nie prowokować nasilenia konfliktu. 11. Kiedy inni się kłócą, najczęściej siedzę cicho. 12. Bardzo lubię wygrywać w konfliktach 13. W sytuacjach konfliktowych aktywnie dążę do kompromisu. 14. Ustępuję, gdy widzę, że inni też to czynią. 15. Jako osoba mądrzejsza ustępuję tym mniej dojrzałym. 16. Współpracuję z ludźmi, bo jestem zdania, ze to najlepszy sposób na rozwiązanie konfliktu. 17. Eliminuję konflikty przez poszukiwanie rozwiązań, satysfakcjonujących obie strony. 18. Uciekam od trudnych sytuacji, bo za dużo mnie to kosztuje (koszt emocjonalny). 19. Lubię ostre starcia. 20. Rzadko otwarcie wypowiadam własne zdanie. 21. Okazuję czasem pokorę. 22. Wspólnie z partnerem (partnerką) staram się znaleźć najlepsze wyjście z konfliktowej sytuacji. 23. Walczę, bo uważam, że inaczej inni mnie zniszczą. 24. Z agresją ludzi zwykle radzę sobie przez znalezienie płaszczyzny porozumienia. 25. Umiem ulegać. 22

*Według H. Hamer, Rozwój umiejętności społecznych, Przewodnik dla nauczyciela, Warszawa 1999, s.171 173. ZASADY OBLICZENIA I INTERPRETACJI WYNIKÓW: Diagnostyczne (czyli oznaczające występowanie skłonności do danego stylu rozwiązywania konfliktu) są tylko odpowiedzi TAK. Nie bierzemy zatem w ogóle pod uwagę odpowiedzi NIE. Tendencje do preferowania danego stylu obliczamy poprzez obliczenie ilości odpowiedzi TAK w pytaniach charakteryzujących dany styl. Poniżej podano, które pytania są diagnostyczne dla danego stylu: WSPÓŁPRACA: ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 3,7,16,17,22 KOMPROMIS: ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 2,8,13,14,24 WALKA: ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 4,9,12,19,23 UNIKANIE: : ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 1,6,11,18,20 ULEGANIE: ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 5,10,15,21,25. Należy teraz policzyć ile razy podkreśliłeś(-łaś) TAK przy poszczególnych stylach rozwiązywania konfliktów. Wynik od 0 do 3 jest przypadkowy i nie wskazuje na wyraźne preferowanie danego stylu. Wynik 4 5 punktów oznacza skłonność do stosowania tego stylu rozwiązywania konfliktów. 23

4.DIAGNOZA PREFEROWANYCH SPOSOBÓW POSTĘPOWANIA W SYTUACJACH SPOŁECZNYCH Cele: W podstawach teoretycznych programu usamodzielnienia wskazano na rolę poczucia własnej skuteczności jako cechy człowieka dojrzałego emocjonalnie i społecznie. Praktycznym wskaźnikiem poczucia własnej skuteczności jest sposób postępowania w relacjach społecznych. W okresie dorastania dochodzi do przejścia od zachowań skoncentrowanych na sobie do zachowań nastawionych na innych. Kształtuje się umiejętność współdziałania, ale nie na zasadach konformizmu i podporządkowania, ale zgodnie z indywidualnymi celami, bez nadmiernej uległości czy dominacji wobec innych. Uwzględniając powyższe prawidłowości rozwojowe i przyjęte założenia teoretyczne programu usamodzielnienia, w ramach spotkań z tutorami, wychowanek będzie miał okazję poznać swoje osobowościowe predykatory postępowania wobec innych ludzi. W oparciu o kwestionariusz Wzory Zachowań Interpersonalnych dokona oceny nasilenia tendencji do uspołecznienia i dominacji w relacjach społecznych. Sposoby wykorzystania: Kwestionariusz Wzory Zachowań Interpersonalnych może być wykorzystany wielokrotnie, np. przed i po zakończeniu programu. Służy do indywidualnej pracy z wychowankiem i polega na tym, że wychowanek czyta listę czasowników opisujących sposoby postępowania wobec innych, nie widząc tabelki z kluczem. Tabela z kluczem może być na oddzielnej kartce lub zasłonięta. Po wybraniu pięciu czasowników, odsłaniamy klucz i osoba badana zaznacza w poszczególnych wymiarach wskazane czasowniki a następnie odczytuje wynik z klucza, np. wysokie uspołecznienie i niska dominacja. Razem z wychowawcą przekłada otrzymane wyniki na swoje relacje z rówieśnikami, dorosłymi, z nauczycielami, rodzicami. Analizuje swoje moce i słabe strony w zakresie uspołecznienia i dominacji. 24

Wysokie Uspołecznienie BILANS ZASOBÓW Odbiorcy: wychowankowie wychowawcy KWESTIONARIUSZ WZORY ZACHOWAŃ INTERPERSONALNYCH (opracowanie Małgorzata Sitarczyk) Lista czynności ułożona jest według dwóch czynników: dominacji i uspołecznienia. Każdy z wymienionych czasowników opisuje niektóre sposoby zachowania wobec innych. Zadaniem Twoim jest wczucie się w swoje zachowania w kontaktach z ludźmi i wybór pięciu czasowników, które najpełniej opisują Twoje zachowanie. analizuję asystuję kieruję krytykuję nie zgadzam się osądzam porozumiewam się buntuję się wycofuję się rozpoczynam unikam odchodzę uzgadniam wymuszam Doradzam rezygnuję rządzę akceptuję współdziałam zgadzam się KLUCZ DO INTERPRETACJI Wysoka dominacja radzę (doradzam) uzgadniam rządzę rozpoczynam kieruję Niska dominacja zgadzam się porozumiewam się asystuję współdziałam wymuszam akceptuję 25

Niskie Uspołecznienie BILANS ZASOBÓW analizuję krytykuję nie zgadzam się osądzam buntuję się ustępuję unikam rezygnuję odchodzę wycofuję się 5.AUTODIAGNOZA BARIER PSYCHICZNYCH I SPOSOBÓW ICH POKONYWANIA Cele: W psychologii istnieje przekonanie, że każdy człowiek posiada jakieś zdolności i uzdolnienia, ma nieograniczone możliwości twórczego barierami są stereotypy (inaczej schematy, szablony) czyli utrwalone w naszej 26 działania i osiągania sukcesów. Tymczasem w praktyce wskaźnik osób przejawiających aktywność twórczą jest, zdaniem W. Dobrołowicza (1994 ) znikomy i wynosi około 2 procent. Okazuje się także, iż przeciętny człowiek w ciągu życia wykorzystuje tylko niewielką część swoich możliwości psychicznych i fizycznych. Niektórzy podają 20, inni 50 - procentowe wskaźniki wykorzystania naszego potencjału intelektualnego, emocjonalnego i działaniowego. W tej sytuacji niezwykle istotna jest odpowiedź na pytanie o przyczyny takiego stanu rzeczy oraz o możliwości zapobiegania tym ograniczeniom. Niektóre odpowiedzi na to pytanie są już (częściowo) znane. Psychologowie wychodzą z założenia, że generalną przyczyną nikłego wykorzystywania naszych potencjalnych możliwości są różnorodne bariery. Bariery psychiczne albo inhibitory oznaczają takie zjawiska tkwiące w psychice człowieka, które w istotny sposób ograniczają jego potencjalne możliwości rozwojowe i twórcze. Współczesna psychologia zalicza do nich: stereotypy, reakcje obronne, niekorzystne nastawienia, sztywność (lub brak) wyobraźni, niedostatki procesu myślenia, efekt ojcowski, fiksację funkcjonalną, transfer negatywny, obronność percepcyjną, lęki, niską samoocenę, kompleksy, kryzysy. Najsilniejszymi

świadomości obrazy, pojęcia, przekonania, które umożliwiają człowiekowi szybkie rozpoznanie zjawisk, ich interpretację i ocenę. Jednocześnie, zdaniem W. Dobrołowicza(1994) są źródłem uproszczeń (a często także błędów) w poznawaniu rzeczywistości. Bariery psychiczne mogą mieć charakter indywidualny, wyznaczony predyspozycjami i "trudnościami" jednostki lub psychospołeczny, przejawiający się w życiu społecznym w działalności różnych instytucji (Dobrołowicz, 1994). W. Dobrołowicz (1994) wyróżnia cztery grupy barier psychicznych: 1/ percepcyjne, 2/ umysłowe, 3/ emocjonalno - motywacyjne, 4/ osobowościowe. Każda z wymienionych grup barier psychicznych ma swoją specyfikę, ale także skuteczne sposoby ich pokonywania. W przygotowaniu wychowanka do usamodzielnienia istotne jest nie tylko identyfikowanie doświadczanych barier i ograniczeń, ale przede wszystkim poszukiwanie sposbów ich pokonywania. Dlatego, w ramach spotkań z tutorami, jedym z elementów diagnozy, będzie analiza barier osobowościowych i poszukiwanie konstruktywnych sposóbów pracy nad sobą w celu ich ograniczania i pokonywania. W przygotowanym ćwiczeniu wykorzystano cechy człowieka dorosłego definiowane przez wspólczesną psychologię rozwoju w ciągu życia (Gaś, 1998, Harwas - Napierała, Trempała, 2004) i poproszono wychowanków o wskazanie jakie bariery utrudniają im osiągnięcie tych cech i jak można te bariery pokonywać. Wychowanek będzie miał okazję okazję dokonać refleksji nad takimi cechami osobowościowymi człowieka dojrzałego psychicznie jak: pozytywne nastawienie do siebie, wzrost i rozwój osobisty, autonomia, adekwatne spostrzeganie rzeczywistości, kompetencja w działaniu, pozytywne relacje interpersonalne. Sposób wykorzystania: Wychowanek, po wprowadzeniu na temat barier psychicznych, wskazuje na własne ograniczenia w zakresie poszczególnych kompetencji a następnie razem z wychowawcą-tutorem, ustalają sposoby ich pokonywania. Narzędzie może być wykorzystane podczas jednej sesji lub w trakcie kilku kolejnych spotkań poświęconych kompetencjom osobowym. Narzędzie może także w pełni samodzielnie uzupełnić wychowanek. Możliwe jest też wykorzystanie tych materiałów do oceny wychowanka przez wychowawcę, nauczyciela czy rówieśników. 27

Odbiorcy: wychowanek wychowawca inne osoby zainteresowane postępami wychowanka AUTODIAGNOZA BARIERY OSOBOWOŚCIOWE (opracowanie Małgorzata Sitarczyk) Pozytywne nastawienie do siebie - człowiek akceptuje siebie takim, jakim jest. Bariery Sposoby ich pokonywania Wzrost i rozwój osobisty - dążenie do samorealizacji, to stawianie sobie dalekosiężnych i konstruktywnych celów. Bariery Sposoby ich pokonywania 28

Autonomia - wewnątrzsterowność oraz względna niezależność od innych. Bariery Sposoby ich pokonywania Adekwatne spostrzeganie rzeczywistości - to umiejętność zmiany swoich poglądów poprzedzona weryfikacją własnych spostrzeżeń i ocen w oparciu o nowe fakty. Bariery Sposoby ich pokonywania Kompetencja w działaniu - umiejętność wywiązywania się z pełnionych ról społecznych. Bariery Sposoby ich pokonywania 29

Pozytywne relacje interpersonalne - umiejętność kreowania relacji opartych na wzajemnym zrozumieniu, szacunku i pozytywnych emocjach. Bariery Sposoby ich pokonywania 6.DIAGNOZA ASPIRACJI I PLANÓW ŻYCIOWYCH Cele: Jednym z najważniejszych determinantów sukcesów życiowych jest siła procesów motywacyjnych skierowanych na aktywność osobistą, rodzinną, szkolną czy zawodową. Motywacja ma na celu ukierunkowanie zachowania tak, aby prowadziło do uzyskania konkretnych osiągnięć i zrealizowania podjętych zadań. Motywacja jest procesem, który zachodzi wewnątrz organizmu, pobudzając go do celowego działania. Elementami motywacji są popędy, potrzeby, oczekiwania, zainteresowania, postawy, zamiary, pragnienia, aspiracje oraz uczucia (Covington, Manheim Teel 2004, Harmin 2004). Motywacja wiązana jest często z odczuwaniem wiary we własne możliwości, z przekonaniem jednostki, że sprosta wszelkim wymaganiom jakie stawia przed nim życie. W odniesieniu do procesu usamodzielnienia motywacja warunkuje nie tylko plany, ale przede wszystkim sposoby ich osiągania. Dążenie do usamodzielnienia 30

jest zjawiskiem dość skomplikowanym do opisania i uchwycenia. Istotne, dla samego wychowanka i jego tutora, jest zrozumienie procesu motywowania. Motywacja do tego, aby być samodzielnym i zaradnym życiowo rozpoczyna się w chwili pojawienia się określonych aspiracji, marzeń, potrzeb poznawczych i emocjonalnych. W opisie współzależności pomiędzy poziomem motywacji działaniowej a przebiegiem procesu usamodzielnienia, ważna wydaje się odpowiedź na pytanie jakie czynniki wyzwalają indywidualną aktywność wychowanka w zakresie dążenia do samodzielnego życia. Jedną z metod analizy tych czynników jest kwestionariusz Aspiracje i Plany Życiowe, który pozwala wychowankowi uporządkować i sprecyzować swoje dążenia, oczekiwania, marzenia czyli aspiracje związane z uzyskiwaniem samodzielności. Natomiast dla wychowawcy wiedza zdobyta w wyniku analizy odpowiedzi wychowanka stanowi wyznacznik dalszej drogi w procesie tutoringu. Umożliwia wyznaczanie zadań zarówno dla wychowanka, jak i dla tutora. Sposoby wykorzystania: Kwestionariusz Aspiracje i Plany Życiowe składa się z 21 pytań dotyczących marzeń, planów, potrzeb, oczekiwań, aspiracji życiowych wychowanka. Treść pytań nawiązuje do szeroko rozumianego procesu motywacji wewnętrznej i umożliwia zwerbalizowanie często, nie do końca sprecyzowanych planów, potrzeb czy marzeń. Jest narzędziem, które może być wykorzystane jako wywiad ustny lub pisemny, zarówno w początkowej, jak i końcowej fazie programu przygotowującego do usamodzielnienia. Szczególnie interesujące jest porównanie odpowiedzi wychowanka udzielonych w różnym czasie, np. na początku i pod koniec udziału w programie. Narzędzie ułatwia autodiagnozę posiadanych aspiracji i planów życiowych, ale także wizualizuje zakres ich osiągania i realizowania. Jest ciekawą lekturą, dla każdego kto jest zainteresowany wpieraniem wychowanka w rozwoju. Odbiorcy: wychowankowie wychowawcy inne osoby pracujące z wychowankiem ( za zgodą wychowanka ) rodzice, prawni opiekunowie. 31

KWESTIONARIUSZ ASPIRACJE I PLANY ŻYCIOWE ( opracowała Małgorzata Sitarczyk) Celem tej ankiety jest uzyskanie informacji na temat aspiracji i planów życiowych oraz zawodowych osób z różnych grup społecznych. Badania mają charakter indywidualny i służą planowaniu ścieżki edukacyjnej i zawodowej. Zastanów się nad sobą i udziel szczerych odpowiedzi na następujące pytania: 1. Czym się interesujesz? 2. O czym marzysz? 3. Czy dążenie do wiedzy jest dla Ciebie jednym z możliwych celów życiowych? (zakreśl właściwą odpowiedź) a) tak b) nie 4. Czy zdobycie wykształcenia jest dla Ciebie (zakreśl właściwą odpowiedź) a) drogą do osiągnięcia określonego zawodu b) sposobem realizowania zainteresowań. 5. Chciałbym, aby moja praca była: (zakreśl właściwą odpowiedź) a) interesująca i dawała dużo satysfakcji b) miała duże znaczenie społeczne c) zapewniała wysokie zarobki' d) była spokojna i panowałyby w niej dobre życzliwe stosunki po miedzy pracownikami. 6. Czy uważasz, że zdobycie w życiu bogactwa, dobrobytu materialnego jest: (zakreśl właściwą odpowiedź). a) najważniejsze b) równie ważne jak inne sprawy c) mało ważne. 7. Czy chciałbyś w przyszłości założyć własną rodzinę? (zakreśl właściwą odpowiedź) a) tak b) nie c) nie wiem. 32

8. Jak wyobrażasz sobie rodzinę? (odpowiedz w kilku zdaniach) 9. Jakie wartości uważasz za najważniejsze w funkcjonowaniu rodziny? (wymień 2-3). 10. Jaki powinien być wg Ciebie twój przyszły towarzysz życia? (opisz w kilku zdaniach) 11. Czy? (zakreśl właściwą odpowiedź) a) chciałbyś żyć własnym życiem, w kręgu własnych spraw i nie interesować się problemami innych b) pragnąłbyś poświęcić się dla innych ludzi, pomagać im czuć się potrzebnym dla innych. 12. Życzyłbyś sobie, aby Twoje przyszłe życie było: i zakreśl właściwą odpowiedź) a) wygodne, wolne od problemów i trudności b) ruchliwe pełne zmian, wrażeń i zaangażowania. 13. Jak pragnąłbyś urządzić swoje przyszłe życie? (zakreśl właściwą odpowiedź) a) poświęcić się interesującej pracy zawodowej b) pracować społecznie c) brać czynny udział w życiu politycznym d) założyć rodzinę e) pomagać rodzicom f) żyć wygodnie i dostatnio g) posiadać własny sklep, warsztat lub przedsiębiorstwo h) inaczej (jak?)... Co w pierwszym rzędzie chciałbyś osiągnąć w życiu? (wymień najważniejsze rzeczy, idee, zdarzenia). Co Twoim zdaniem jest Ci potrzebne, żeby Twoje plany się udały (wymień kilka). Jakie wartości uważasz w życiu za najważniejsze (zakreśl 2-3 odpowiedzi) a) zdobycie wykształcenia b) zdobycie zawodu c) założenie rodziny 33

tak nie tak nie BILANS ZASOBÓW d) wygodne i łatwe życie e) czyste sumienie i uczciwe postępowanie f) mieszkanie w mieście g) mieszkanie na wsi h) wzbogacenie się i) zdrowie j) inne (wymień jakie) 17. Jak myślisz od czego zależy zdobycie cennego zawodu i wysokiego stanowiska? (zakreśl jedną odpowiedź) a) od nauki, zdolności b) od pracy, wytrwałości, obowiązkowości c) od sprytu życiowego d) od znajomości, protekcji e) od szczęścia, przypadku f) od pochodzenia (inteligenckie, robotnicze, wiejskie) g) nie mam zdania Co najbardziej chciałbyś zmienić w swojej osobowości i wyglądzie? (wymień najważniejsze). 18. Gdybyś mógł wypowiedzieć trzy życzenia do złotej rybki to, o co byś poprosił? a)... b)... c)... Jak wyobrażasz sobie swoje życie za 5-10 lat? (opisz w kilku zdaniach) 20. Zaznacz, czy jesteś zadowolony z: Twojej rodziny Twojej szkoły Osobistego poczucia bezpieczeństwa Kontaktów z rówieśnikami Kontaktów z rodzicami i rodziną Swojego wyglądu Swoich talentów Możliwości rozwoju zainteresowań Sposobu spędzania czasu wolnego Sytuacji społecznej w kraju? 21. Zaznacz, czy ważne są w Twoim życiu: Odnoszenie sukcesów w nauce Posiadanie dużych pieniędzy Posiadanie dużo wolnego czasu Posiadanie bliskich przyjaciół Posiadanie w przyszłości stałej pracy Praca dla dobra społeczeństwa Przewodzenie innym ludziom Zapewnienie dzieciom wspaniałego dzieciństwa Wyjazd z kraju na stałe Zdobywanie nowej wiedzy 34?

Swojego dotychczasowego życia Własnych perspektyw życiowych Poszukiwanie sensu swojego życia Doskonalenie siebie 7.DIAGNOZA PREFERNCJI ZAWODOWYCH Cele: Badanie predyspozycji zawodowych młodych ludzi to przede wszystkim próba poznania ich zainteresowań i umiejętności. Główny problem programów skierowanych na usamodzielnienie wychowanków domów dziecka zawarty jest w pytaniu: jak przygotować młodego człowieka do życia i pracy w XXI wieku? W codziennym życiu, a właściwie transie szkolnym, instytucjonalnym, rodzinnym nabywanie wiedzy o samym sobie to obszar nieco odstawiony na boczny tor lub wręcz zaniedbany. A właśnie wiedza o sobie, o swoich zainteresowaniach, możliwościach, talentach, wreszcie temperamencie i innych predyspozycjach osobistych, jest dla myślenia o własnej przyszłości zawodowej najbardziej potrzebna. Celem programu Świat Dobrej Przyszłości jest wszechstronne wsparcie wychowanków w lepszym poznaniu swoich predyspozycji osobowych, a w konsekwencji zawodowych. Być może, w wyniku programu, uda się zapobiec przypadkowym i nietrafnym wyborom zawodowym naszych wychowanków. Pomocne będą więc badania diagnozujące preferencje zawodowe. Preferencje zawodowe są konsekwencją prawidłowo rozwiniętych zainteresowań oraz predyspozycji osobowościowych i temperamentalnych. To wrodzone skłonności do wykonywania danego zawodu. Każdy człowiek dysponuje pewnym potencjałem rozwojowym, czyli: zdolnościami, preferencjami i zainteresowaniami sprzyjającymi określonym grupom zawodów, rodzajom czynności lub typom karier zawodowych. Diagnoza preferencji zawodowych młodzieży ma ogromne znaczenie dla jej funkcjonowania w przyszłości. Im wcześniej i trafniej zostaną one określone, tym 35

większe są szanse trafnego wyboru kierunku kształcenia, a następnie drogi kariery zawodowej. W przygotowanym kwestionariuszu preferencji zawodowych oparto się na znanym podziale zawodów na skierowane na ludzi, dane i przedmioty. Kwestionariusz ułatwia młodym ludziom weryfikację swoich zainteresowań i predyspozycji w oparciu teorie rozwoju zawodowego. Umożliwia wskazanie, w jakich zawodach mają największe szanse powodzenia z uwagi na posiadane predyspozycje w zakresie zainteresowań poznawczych, umiejętności praktycznych i cech osobowościowych oraz temperamentalnych. Sposoby wykorzystania: Diagnoza z wykorzystaniem Kwestionariusza Preferencji Zawodowych składa się z dwóch etapów: pierwszy to etap udzielania odpowiedzi na pytania kwestionariusza, drugi to kierowana przez tutora rozmowa z wychowankiem na temat zawodów należących do każdej z trzech grup. Analizie podlega najwyższy wynik, jaki uzyskał wychowanek w skalach: zawody skierowane na ludzi, zawody skierowane na pracę z przedmiotami i zawody skierowane na operowanie danymi. Ten etap diagnozy kończy się wskazaniem jednego lub kilku zawodów typowych dla danej grupy, w której wychowanek uzyskał najwyższe wyniki. Możliwa jest analiza mocnych i słabych stron wyboru danego zawodu. Odbiorcy: wychowankowie wychowawcy KWESTIONARIUSZ PEREFRENCJI ZAWODOWYCH (opracowała Małgorzata Sitarczyk) Udzielenie szczerych odpowiedzi na pytania tego kwestionariusza pozwoli Ci zorientować się w jakim zawodzie będziesz najlepiej funkcjonować i odnosić sukcesy. Każdy z nas wie co lubi robić, a czego nie Lubli. Przeczytaj uważnie każde zdanie, zastanów się i wpisz odpowiedź: Bardzo lubię= 4 Lubię=3 Nie wiem=2 Nie lubię=1. 36

CZY LUBISZ? 1. naprawiać zepsute krany 22. gromadzić nagrania muzyczne 2. organizować zabawy dla dzieci 23. udzielać innym porad w różnych sprawach 3. liczyć pieniądze 24. operować liczbami: liczyć, zestawiać 4. konstruować modele 25. przygotowywać przetwory na zimę 5. opiekować się osobami 26. opowiadać dzieciom bajki chorymi, starszymi 6. pisać na komputerze 27. wypełniać formularze, ankiety, druki 7. majsterkować, remontować 28. szyć na maszynie 8. pomagać rówieśnikom w nauce 29. przekonywać innych do swoich racji 9. wprowadzać dane do komputera 30. gromadzić książki, wycinki z gazet, rachunki 10. budować coś z drewna, z 31. obsługiwać różne maszyny innych materiałów 11. organizować wycieczki 32. udzielać ludziom wskazówek 12. sprzedawać w sklepie 33. rysować plany budynków, mieszkań 13. hodować kwiaty 34. montować urządzenia techniczne 14. zajmować się zwierzętami 35. być opiekunem na koloniach 15. rysować schematy, tabele, 36. pisać pamiętniki wykresy 16. sprzątać, dbać o estetykę 37. myć naczynia pomieszczeń 17. bawić się z małymi dziećmi 38. opiekować się osobami chorymi 18. rozwiązywać krzyżówki 39. rozwiązywać zagadki matematyczne 19. pracować na działce 40. malować ściany 20. pomagać ludziom 41. uczestniczyć w spotkaniach towarzyskich 21. zapisywać swoje wydatki 42. pisać opowiadania KLUCZ DO KWESTIONARIUSZA PREFERNCJI ZAWODOWYCH DANE LUDZIE RZECZY-PRZEDMIOTY 3. 2. 1. 6. 5. 4. 9. 8. 7. 12. 11. 10. 15. 14. 13. 18. 17. 16. 21. 20. 19. 24. 23. 22. 27. 26. 25. 30. 29. 28 33. 32. 31. 37

36. 35. 34. 39. 38. 47. 42. 41. 40. OGÓŁEM OGÓŁEM OGÓŁEM Wyniki wysokie: 56-42 wskazują na preferencje do danej grupy zawodów Wyniki przeciętne: 41-29 Wyniki niskie: 14-28 wskazują na brak preferencji do danej grupy zawodów. 8.AUTODIAGNOZA POPULARNOŚCI WŚRÓD RÓWIEŚNIKÓW Cele: Dojrzewanie społeczne jest jednym z najwazniejszych korelatów procesu usamodzielnienia. W rozumieniu psychologii społecznej proces usamodzielnienia to dążenie wychowanka do włączania się w społeczeństwo. W okresie dorastania, włączenie się w życie różnych społeczności, staje się ważniejsze niż we wcześniejszych okresach życia. Reakcje emocjonalne wśród nastolatków stają się intensywniejsze nie tylko dlatego, że doniosłego znaczenia nabiera uzyskanie akceptacji rówieśników, ale przede wszystkim z powodu odczuwania potrzeby dzielenia się swymi nowymi przeżyciami, doświadczeniem i uczuciami z innymi, najlepiej i najbezpieczniej z rówieśnikami. W okresie tym rówieśnicy i grupy rówieśnicze oferują oparcie i poczucie bezpieczeństwa dla tych, którzy usiłują zapewnić sobie niezależność od rodziny i autonomię. Ponadto rówieśnicy dostarczają modeli umożliwiających określenie własnej tożsamości. Charakterystycznymi formami zachowań odzwierciedlających wzrastające zainteresowania nastolatków włączaniem się w środowisko społeczne są: fascynacja ubiorem, wyglądem, prowadzenie długich rozmów przez telefon, przynależność do społeczności interentowych, grup formalnych i nieformalnych. Rozwój społeczny oznacza nabywanie umiejętności zachowania się zgodnie ze społecznymi oczekiwaniami. Okres dorastania charakteryzuje się wzmożoną potrzebą nawiązywania nowych kontaktów społecznych, a włączanie w społeczność nabiera dla młodego człowieka coraz większego znaczenia. Młodzież, bowiem z 38

jednej strony pragnie akceptacji, przyjaźni, poczucia bezpieczeństwa i przynależności, zaś z drugiej ma potrzebę dzielenia się swoimi doświadczeniami i uczuciami z rówieśnikami. Dlatego jedynym z wyznaczników i warunków skutecznego procesu usamodzielnienia jest umiejętność budowania konstruktywnej pozycji w grupie rówieśniczej, opartej o zachowania asertywne, niezależność myśli i umiejętność zachowania autonomii. Analizie pozycji socjometrycznej w grupie rówieśniczej ma służyć autodiagnoza; jaka jest moja pozycja socjomatryczna? Sposoby wykorzystania: Narzędzie może być wykorzystane do badań indywidualnych i grupowych, np. podaczas warsztatów z zakresu umiejętności społecznych. Stanowi też punkt wyjścia do pracy w zakresie rozwijania i doskonalenia umiejętności interpersonalnych. Uświadamia wychowankom jaką pozycję zajmują lub chcieliby zajmować w grupie rówieśnicznej. Narzędzie wskazuje na warunki, które trzeba spełnić do tego, aby posiadać wysoką pozycję socjometryczną. Odbiorcy: - Wychowankowie - Wychowawcy - Inne osoby zainteresowane wsparcie wychowanka w procesie usamodzielnienia ( za zgodą wychowanka ). AUTODIAGNOZA JAKA JEST TWOJA POZYCJA SOCJOMETRYCZNA? (opracowała Małgorzata Sitarczyk) Udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania, pozwoli Ci zorientować się jaką pozycje socjometryczną zajmujesz w swojej klasie, w szkole, wśród rówieśników. 1. Z iloma osobami w klasie kolegujesz się w ostatnim czasie? a) z jedna osobą b) z 2-3 osobami c) z 4-8 osobami d) z więcej niż 8 osobami. 2. Jakie masz przezwisko wśród rówieśników? 39

a) negatywne b) nie mam żadnego c) obojętne np. od nazwiska d) pozytywne 3. Jak często Twoi koledzy bywają u Ciebie? a) wcale b) raz w tygodniu c) 2-3 razy w tygodniu d) prawie codziennie 4. Jak spędzasz czas poza lekcjami? a) siedzisz w domu b) chodzisz na indywidualne zajęcia c) spotykasz się z kolegami d) chodzisz z kolegami na zajęcia sportowe 5. Od ilu lat przyjaźnisz się z najlepszym kolegą? a) od kilku dni b) od kilku miesięcy c) od roku d) co najmniej dwa lata 6. Jak często opowiadasz dorosłym ( rodzicom, wychowawcom) o kolegach? a) nigdy b) 1-2 razy w tygodniu c) 3-4 razy w tygodniu d) codziennie 7. Czy byłeś ofiarą przemocy ze strony kolegów? a) tak, wiele razy b) kilka razy c) raz albo dwa razy d) nie było 8. Czy kiedykolwiek pełniłeś w klasie, w szkole, w domu dziecka jakąś funkcję? a) nigdy b) raz, ale jakąś mało istotną c) było przewodniczącym lub wiceprzewodniczącym klasy, samorządu szkolnego, samorządu w placówce; d) wiele razy było przewodniczącym klasy, samorządu w szkole, samorządu w placówce. 9. Czy często zachowujesz sie agresywnie wobec kolegów? a) tak, stale uczestniczę w jakiś bójkach, kłótniach b) tak, w miarę regularnie się z kimś biję lub kłócę c) sporadycznie d) nigdy 40

10. Czy często jeździsz na wakacje z kolegami? a) nigdy b) byłem raz na takim wyjeździe c) w miarę regularnie d) w każde ferie i wakacje PUNKTACJA i ZASADY INTERPRETACJI : Za każdą odpowiedź a otrzymujemy 1 punkt, za b=2, za c=3, za d= 4 punkty. Wynik maksymalny testu 40 punktów, wynik minimalny=10 punktów. Jeżeli w teście uzyskałeś od 10 do 17 punktów to jesteś osobą odrzucaną społecznie, nie lubianą, konfliktową. Jeżeli w teście uzyskałeś 18-25 punktów- to jesteś osobą izolowaną społecznie, koledzy wobec Ciebie są nastawieni obojętnie, nie potrafisz zjednywać sobie przyjaciół i kolegów. Jeżeli uzyskałeś w teście 26-33 punktów- to jesteś osobą popularną wśród rówieśników, potrafisz zjednywać sobie przyjaciół, jest lubiane. Jeżeli uzyskałeś 34-40 punktów-to jesteś gwiazdą socjometryczną, jesteś bardzo popularny wśród rówieśników, lubiany, potrafisz nadawać ton kontaktom rówieśniczym. 41

Bibliografia: Covington M. V., Manheim Teel K.(2004). Motywacja do nauki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Dobrołowicz W. (1994). Psychika i bariery. Warszawa: WSiP. Gaś Z. B., (1998). Psychoprofilaktyka Procedury konstruowania programów wczesnej interwencji. Lublin: Wydawnictwo UMCS. Hamer H. (1999). Rozwój umiejętności społecznych. Przewodnik dla nauczyciela. Warszawa: Veda. Harmin M.(2004). Duch klasy: jak motywować uczniów do nauki? Warszawa: Centrum Edukacji Obywatelskiej. Harwas - Napierała B., Trempała J.(2004). Psychologia rozwoju człowieka, charakterystyka okresów życia człowieka. Warszawa: WSiP. 42