E-learning wyzwaniem dla bibliotek

E-learning wyzwaniem dla bibliotek Częstochowa, październik 2011 Grażyna Gregorczyk Ośrodek Edukacji Informatycznej i Zastosowań Komputerów w Warszawie

Konstruktywizm i jego odmiana konstrukcjonizm. Konstrukcjonizm w zamyśle swego twórcy, Seymoura Paperta powstał na potrzeby edukacji wspieranej komputerowo, jako koncepcja opisująca uczenie się w środowisku wyzwalającym aktywność i kreatywność. Głównym przesłaniem konstrukcjonizmu jest Children don t get ideas, they make ideas (Dzieci nie dostają idei, one je tworzą) A. Walat, 2007, s. 19-20.

Konstrukcjonizm głosi osiem wielkich idei, z których najważniejsze to: o o o o o o technologia jako tworzywo, uczenie się przez tworzenie, uczenie się jako ostra zabawa, uczenie uczniów, jak się uczyć, gospodarka czasem oraz niepowodzenia - elementem drogi do sukcesu. To ostatnie założenie doskonale wpisuje się w przygotowywanie uczniów do życia w społeczeństwie ryzyka, w warunkach niepewności i konieczności liczenia sie z porażkami.

Środki technologii informacyjno-komunikacyjnych powinny być: o zintegrowane z programami nauczania oraz z programami zajęć; o włączone do środowisk efektywnego nauczania - uczenia się jako narzędzia, które wywołują i wspierają uczących się w aktywnych procesach nabywania wiedzy.

Takie środowiska powinny wywoływać u uczniów konstruktywne procesy uczenia się, niezbędne do osiągania wartościowych celów edukacyjnych, skierowanych na: zrozumienie, umiejętności rozwiązywania problemów, poznawanie, jak się uczyć, w przeciwieństwie do gromadzenia wiedzy pamięciowej i umiejętności proceduralnych na niskim poziomie.

Przejście od wąsko pojmowanego encyklopedyzmu ku kształceniu umiejętności wykorzystywania wciąż pojawiających się nowych informacji lub odnajdywania tych, które są potrzebne. Każdy przedmiot nie musi być wypakowany treściami po brzegi jak Wielka Encyklopedia Wiedzy. Odejście od kultury co wiesz w tradycyjnej klasie na rzecz kultury skąd to wiesz, w jaki sposób się tego dowiedziałeś.

Ostatnio na świecie, głównie w USA i Kanadzie, rośnie popularność nowej teorii uczenia się konektywizmu. Zainteresowanie tą teorią dotarło także do Polski. Zgodnie z nią realna staje się potrzeba zasadniczej zmiany sposobu uczenia się uczniów i nauczycieli oraz stawiania szkolnych wymagań i co się z tym również wiąże zmiana systemu sprawdzania efektów pracy oraz oceny osiągnięć uczniów.

Jego autorzy, prowadzący działalność naukową na kanadyjskich uczelniach - George Siemens i Stephen Downes - zaproponowali nową koncepcję uczenia się, analizując ograniczenia innych współczesnych teorii pedagogicznych, takich jak behawioryzm, kognitywizm czy konstruktywizm. Siemens opisał tę teorię w 2005 roku w dokumencie Connectivism: A Learning Theory for the Digital Age.

Punktem wyjścia do tej nowej teorii jest stwierdzenie faktu, że wszechobecna technologia informacyjno-komunikacyjna w sposób istotny oddziałuje na całe nasze życie, na naszą pracę, na sposób komunikowania się, a także na to, jak się uczymy.

Ilość dostępnej wiedzy podwaja się co siedem lat i proces ten wciąż przyśpiesza. Arystoteles - ostatnią osobą na świecie, która posiadła pełną wiedzę o nim. Niektórzy twierdzą, że był to oświeceniowy niemiecko-polski naukowiec Gottfrieda Leibniza. Niemal każdy mieszkaniec krajów rozwiniętych może korzystać z Internetu, a ambicją twórcy Wikipedii Jimmy ego Walesa jest, by każdy człowiek miał dostęp do sumy ludzkiej wiedzy.

Najpopularniejszym serwisem edukacyjnym jest Wikipedia (9 375 000 użytkowników w styczniu 2011) tworzona przez wolontariuszy encyklopedia, która powszechnie jest wykorzystywana jako źródło informacji przez uczniów oraz studentów. http://www.rp.pl/artykul/449751.html Jesteśmy dziś na najlepszej drodze do zrealizowania tego marzenia. Problem w tym, że sam dostęp do wiedzy o niczym nie przesądza, sukces zależy od zdolności jej wykorzystania.

Przy obecnym tempie wzrostu zasobów informacji na świecie pojawia się także problem definicji profesjonalizmu w danej dziedzinie. Jaki próg zasobów informacji odróżnia eksperta od wybitnego specjalisty albo laika od posiadacza wiedzy podstawowej?

Według konektywistów wiedza, którą dysponujemy wcale nie musi być w nas, w naszych głowach, może znajdować się w zasobach poza nami (np. w zorganizowanych zasobach, portalach internetowych, czy bazach danych).

Jest to zgodne z myślą wybitnego pedagoga Paulo Freire, który twierdził, że głowa nie powinna być magazynem nieprzydatnych informacji. Nie jest to ani potrzebne, ani korzystne z punktu widzenia uczniów, będących stale pod naciskiem wkuwania coraz to bardziej wyszukanych teorii.

Nie jest to pogląd nowy, choć w kontekście nowych technologii, może się wydawać nowym. W pedagogice modernistycznej czy postmodernistycznej dosyć konsekwentnie powtarzano tezę, iż wiedza, w sensie erudycji, jest zbędnym balastem dla mózgu, nauczać trzeba przede wszystkim umiejętności rozwiązywania problemów, realizowania projektów, krytycznego myślenia itp.

Moje zawodowe działania związane z uczeniem się mają charakter konektywny uczę się, pracuję, gdy jestem połączona; to połączenie odnosi się nie tylko do połączeń technologicznych (internetowych), ale również do połączeń między uczącymi się, więzów międzyludzkich. Połączenie jest czymś więcej niż tylko środkiem, to stan świadomości. [Maciej M. Sysło]

Pracę zawodową czy domową, zaczynam, podobnie jak wielu moich kolegów, od uruchomienia komputera. Odbieram pocztę e-mail i przeglądam edukacyjne nowości. Uczę się, czyli: szukam, czytam, streszczam, wybieram treści, przenoszę je do swoich plików, gromadzę różne opinie, łączę problemy, wnioskuję, stawiam pytania, przetwarzam informacje, redaguję teksty, koryguję je i oceniam itd. Oczywiście prawie wszystko przy komputerze, z wykorzystaniem zasobów Internetu.

Konektywizm teoria nauczania, przystosowana do możliwości jakie stwarza epoka cyfrowa.

Siemens i Downes prowadzą od 2008 r. kursy Konektywizm i wiedza konektywna wyjaśniające podstawy nowej teorii. Już w pierwszym kursie, prowadzonym online, wzięło udział ponad 2000 nauczycieli z całego świata.

Zamiast podążać tradycyjną ścieżką, jaką wybiera wielu edukatorów, Siemens i Dovnes zaplanowali w taki sposób swoje działania, aby zachęcić uczących się do tworzenia własnych sieci w celu filtrowania informacji. Kurs stanowił zapowiedź nowego modelu kształcenia, gdy uczący się może mieć większą kontrolę nad badaniem i nadawaniem sensu różnego rodzaju środowiskom poprzez swoje personalne kanały współpracy z innymi.

Edukator czy trener [w tym modelu] nadal odgrywa ważną rolę (kluczowego ośrodka w sieci), ale nie jest już głównym sprawcą pogłębienia wiedzy uczących się (...)

Pochodzenie tego terminu jest łatwe do ustalenia, ponieważ pochodzi od angielskiego słowa connect, czyli łączyć się.

KOOPERACJA KONSTRUKTYWIZM KOMUNIKACJA KONSOLIDACJA KONEKTYWIZM KORELACJA KOMITYWA KONEKSJA

KORELACJA KONEKTYWIZM KOMUNIKACJA

Sieciowa teoria uczenia się - sieciowy nie oznacza tu tylko internetowy ; Siemens i Dovnes koncentrują się raczej na sieciach społecznych, wykorzystujących nowoczesne zdobycze techniki. Istotnego znaczenia nabiera nieformalne uczenie się uczestnictwo w społecznościach, rozwijanie sieci kontaktów osobistych.

Stephen Downes: nauczać oznacza proponować model i doświadczenia, uczyć się praktykę i refleksję, uczenie się nie polega jedynie na konsumpcji zastanej wiedzy, ale również na jej tworzeniu, każda jednostka, która chce się czegoś nauczyć może to zrobić włączając się do istniejącej sieci wiedzy, jej zadaniem jest uczestnictwo w przepływie wiedzy i jej tworzenie.

W teorii konektywizmu sieć i jej wykorzystanie są centralną metaforą procesu uczenia się. Sieć składa się z połączeń między węzłami. Węzłem w sieci może być każda informacja, zebrane dane, emocje, obrazy, media i itp. Uczenie się polega na tworzeniu połączeń pomiędzy różnymi węzłami i na rozwijaniu sieci.

Sieć i jej wykorzystanie Uczenie w owej sieci zachodzi na rozmaite sposoby poprzez regularne kursy, dyskusje, tworzenie grup społecznościowych, dzielenie się wartościowymi materiałami, komunikację za pomocą e-maila, sms, poszukiwanie informacji, kontakty z ekspertem, czy nauczycielem.

uczenie się powinno być ciągłą aktywnością łączenia się z nowymi źródłami informacji, potrzebnymi człowiekowi do wykonywania różnych zadań, dopiero połączenie się z zasobami, czy bazami danych uruchamia proces uczenia się, sama czynność łączenia się (w celu edukacyjnym) staje się ważniejsza niż to, co aktualnie wiemy.

wiedza nie jest już jak dotąd głównie produktem czy wytworem; staje sie ona procesem przepływu multimedialnych treści i idei oraz nieustannych interakcji między członkami społeczności internetowej. Wiedza jako produkt (np. rozwiązane zadanie, test, wykonane ćwiczenie, czy wypracowanie) jest znacznie łatwiejsza do oceny i nie wymaga obecności jego autora, proces natomiast rozumiany jako uporządkowany w czasie ciąg zmian i stanów jest dla ewaluacji znacznie trudniejszy i długotrwały.

D. Tapscott, powołując się na angielskiego pisarza i leksykografa Samuela Johnsona, pisze o dwóch rodzajach wiedzy: Jeden polega na tym, że sami dobrze poznaliśmy dane zagadnienie, a drugi, że wiemy gdzie znaleźć informacje na jego temat. [Tapscott, 2010, s. 479]

W pierwszym przypadku mamy do czynienia z wiedzą rozumianą tradycyjnie, która jest de facto wiedzą elitarną, gdyż ze względu na zróżnicowane możliwości poznawcze poszczególnych ludzi nie jest ona dostępna dla wszystkich. W drugim przypadku chodzi o wiedzę egalitarną, w zakresie której możliwe jest zapewnienie równych szans wszystkim uczącym się. Jest to rodzaj metawiedzy, czyli wiedzy o źródłach wiedzy, a ściślej tylko wiedzy o informacji.

Myślenie jest niezbędnym składnikiem kompetencji ucznia i nauczyciela. Ono determinuje znajomość, rozumienie i posługiwanie się informacją. Uczenie myślenia (logicznego, krytycznego, alternatywnego, analitycznego, innowacyjnego ) powinno być priorytetem w każdej edukacji przedmiotowej.

Wiele nowoczesnych firm oczekuje od swoich pracowników umiejętności samodzielnego myślenia, podejmowania ryzyka, eksperymentowania, dostrzegania nowych możliwości oraz otwartości na zmiany. Czy uczą nas tego w szkole?" Gordon Dryden, Jeanette Vos, Rewolucja w uczeniu Tyle krytyki. Na szczęście, obok niej, coraz częściej pojawiają się interesujące prognozy na przyszłość. Oto, głos proroków: A zatem przesłanie jest jasne. Potrzeba nam więcej myślenia. (...) Musimy uczyć myślenia, a szczególnie myślenia postrzeżeniowego (to możliwe, tanie i proste)". Edward de Bono, Z nowym myśleniem w nowe tysiąclecie

umiejętność wyszukiwania, gromadzenia, a potem przetwarzania, wykorzystania i zastosowania informacji w celu rozwiązania problemu to jest kluczowa, najważniejsza ludzka kompetencja epoki cyfrowej, skuteczne wyszukiwanie i przetwarzanie informacji jest ważniejsze od ich gromadzenia, konieczne jest przy tym także krytyczne myślenie, by nie akceptować i przyjmować wszystkiego, na co natrafimy.

Można powiedzieć, że wiedzieć jak (know-how), czy wiedzieć co (know-what) zostaje zastąpione przez wiedzieć gdzie (know-where), ponieważ to jest klucz prowadzący do poszukiwanego zasobu wiedzy. Staje się on zasadą efektywnego uczenia się, równie ważną jak zasoby wiedzy, którą już posiadamy.

Decyzje (np. sposób rozwiązania problemu, sposób weryfikacji stawianych hipotez, odpowiedź na postawione pytanie, itp.) podejmujemy na podstawie określonego zasobu informacji, a ten nieustannie zmienia się. Ciągle dołączają do niego nowe informacje. Jak zostało już powiedziane, kluczową kompetencją jest rozróżnianie, co jest istotne, a co nie jest. Równie ważne jest uświadomienie sobie, kiedy nowa informacja zmienia w sposób istotny warunki, na podstawie których przed chwilą podjęliśmy określoną decyzję.

wiedza może być gromadzona poza człowiekiem, w różnych nie-ludzkich urządzeniach; wiedza jest procesem, a nie produktem; uczenie się jest procesem łączenia się z określonymi węzłami lub zasobami informacji; niezbędnym elementem procesu ustawicznego uczenia się jest tworzenie i utrzymywanie połączeń; wiedza, której potrzebuję teraz (dokładna, precyzyjna i aktualna) leży u podstaw czynności uczenia się; potrzeba by wiedzieć więcej jest istotniejsza niż to, co jest obecnie znane; umiejętność docierania do nowej wiedzy jest ważniejsza niż to, co aktualnie mamy w głowie;

zdolność do spostrzegania połączeń pomiędzy obszarami, ideami i koncepcjami wymaga krytycznego myślenia; proces podejmowania decyzji sam w sobie jest już procesem uczenia się. Wybór, czego mam się uczyć i znaczenie napływających informacji jest postrzegane przez pryzmat zmieniającej się rzeczywistości. To, że decyzja była słuszna dziś, nie oznacza, że tak samo będzie jutro.

Pojawienie się teorii konektywizmu wprowadziło wiele ożywienia do współczesnej pedagogiki. Wskazuje się jej przydatność zwłaszcza w edukacji online, ponieważ koncepcja lepiej tłumaczy praktykę e-learningu niż behawioryzm, kognitywizm i konstruktywizm. Konektywnie uczyć się, tzn. robić coś inaczej, na nowo, innymi metodami, innowacyjnie.

Uczenie się tradycyjne, dzisiejsze Rozwój ucznia następuje w warunkach systemu klasowo-lekcyjnego Wszyscy uczą się jednocześnie i tego samego Zapamiętywanie faktów, dat, szczegółów W nauczaniu przeważa metoda podająca Rozwiązywanie przykładowych testów Konektywne uczenie się w szkole jutra Rozwój ucznia, dzięki nowym technologiom, może przebiegać w dowolnym czasie i w dowolnym miejscu, metoda 3W: Whatever, Whenever, Whereever Uczmy się robiąc cokolwiek, w każdej chwili, gdziekolwiek jesteśmy Pobyt ucznia w szkole jest jednym z epizodów jego uczenia się przez całe życie (Lifelong Learning LLL) Uczenie się indywidualne Łączenie się z zasobami informacji Gromadzenie wiedzy w urządzeniach Kształcenie jest oparte na ideach konstruktywistycznych, czyli samodzielnego budowania i rozwoju wiedzy przez uczniów Wybieranie treści uczenia się i samodzielne podejmowanie decyzji

Uczenie się tradycyjne, dzisiejsze Rozwiązywanie różnych teoretycznych i praktycznych zadań przedmiotowych Kształcenie pojęć Ćwiczenie umiejętności Nauczyciel ekspertem przedmiotowym Konektywne uczenie się w szkole jutra Spostrzeganie związków między obszarami, ideami i koncepcjami Krytyczne myślenie Odnajdywanie (poszukiwanie) wiedzy Tworzenie i utrzymywanie połączeń Nauczyciel doradcą i moderatorem własnego rozwoju uczniów

znakomicie odzwierciedla szkolną aktywność współczesnego ucznia, który wykorzystując nowe technologie, głównie podłączony do Internetu komputera lub korzystający z telefonu komórkowego poszukuje i selekcjonuje treści oraz opinie, przetwarza je, streszcza, wymienia się nimi z innymi uczniami, włącza do posiadanych zasobów (plików), burzy dotychczasowe rozumienie procesu uczenia się i posiadania wiedzy.

koleżeńskie uczenie się (ang. peer learning), aktywne eksperymentowanie, uczenie się przez tworzenie, budowanie kultury konwergencji, specjalizacja, źródło wiedzy, zmienia sposób myślenia z linearnego na wielowątkowy, powodując powstawanie tzw. hipertekstowych umysłów, wyrabia wielozadaniowość, umiejętność robienia kilku rzeczy na raz, czyli tzw. multitasking..

Uczeń uczy się strategiami uczenia się proponowanymi przez konektywizm: komunikuje się w sieci na różne sposoby, czyta, przegląda atrakcyjne dla siebie informacje, obrazy, rejestruje dźwięki, wybiera i streszcza ważne treści, przenosi je do swoich plików, tworzy węzły wiedzy (zakładki) i nadaje im tytuły, gromadzi różne opinie i łączy różne problemy, stawia pytania i formułuje problemy, przetwarza, skraca, modyfikuje treści i redaguje nowe teksty, poprawia, sprawdza, koryguje i samodzielnie ocenia, konsultuje swoje teksty z innymi, zbiera opinie i recenzje efektów własnej pracy itd. nie uczy się na pamięć.

Aby zmienić szkołę może należy zacząć od badania strategii uczenia się uczniów i zacząć dostosowywać metody nauczania do potrzeb uczniów, nie zaś odwrotnie jak jest obecnie.

Zaprojektowanie wielowymiarowych lekcji, które będą uwzględniać nowe kompetencje cyfrowe, styl życia i sposób pracy współczesnej młodzieży, jest najważniejszą i najbardziej potrzebną zmianą w edukacji od szkoły podstawowej aż do egzaminów na koniec szkoły średniej.

Realna staje się potrzeba zasadniczej zmiany: osposobu uczenia się uczniów i nauczycieli, ostawiania szkolnych wymagań, osystemu sprawdzania efektów pracy oraz oceny osiągnięć uczniów.

Bezkrytyczne podejście do konektywizmu niesie z sobą także pewne niebezpieczeństwa: zredukowanie procesu uczenia się do bezmyślnego klikania w poszukiwaniu informacji, przeakcentowania pewnych priorytetów w edukacji, co może prowadzić do wylania przysłowiowego dziecka z kąpielą. Wykształcenie, czy kultura osobista wiążą się zawsze z posiadaniem pewnego zasobu wiedzy bazowej, i nie należy o tym zapominać.

Jest oczywiste, że od dostępu do informacji, choćby najwartościowszej, do jej zrozumienia i nabycia umiejętności wykorzystania droga jest bardzo daleka. Trudno więc zgodzić się, by sama umiejętność dotarcia do informacji była wystarczająca dla rozwoju i oceny ucznia na różnych szczeblach edukacji.

Właściwą dydaktyczną funkcją konektywizmu jest uzupełnianie i wzbogacanie konstruktywizmu czy konstrukcjonizmu na zasadzie narzędzia sprawnego docierania do informacji. Trzeba jednak pozwolić poddać te informacje przemianie w wiedzę z wykorzystaniem umysłu uczącej się osoby. W przeciwnym razie sami redukujemy się do roli internetowej wyszukiwarki, być może w wydaniu inteligentniejszych jednostek wzbogaconej o moduł wyszukiwania semantycznego.

Analfabetami w przyszłości nie będą ludzie nie umiejący czytać, ale tacy, którzy nie będą potrafili się uczyć Alvin Toffler

Sawiński Julian, Uczeń uczy się dziś konektywnie Sawiński Julian, Co w obecnej edukacji jest najważniejsze? Sawiński Julian, Jak się uczyć konektywnie, czyli lepiej? Morbitzer Janusz, Szkoła w pułapce Internetu Musiał Emilia, Wybrane strategie uczenia się w epoce cyfrowej Wasiołka Sebastian, Edukacja w epoce cyfrowej Marcin Polak, W poszukiwaniu nowych modeli kształcenia Żylińska Marzena, Szkoła szkodzi na mózg