Badania epidemiologiczne - blaski i cienie Epidemiological research - the bad with the good Dr Andrzej Szpakow Kierownik katedry Medycyny Sportowej i Rehabilitacji Uniwersytet Państwowy im. Janki Kupały w Grodnie Przedstawione na: II Międzynarodowej Konferencji Pulsu Uczelni Opole, Polska 7 maja 2015 Andrei Shpakou, PhD, MD Head of the Department of Sports Medicine and Rehabilitation Yanka Kupala State University of Grodno Presented: 2 nd International Conference of the Higher School s Pulse Opole, Poland May 7, 2015
Konspekt 1. Proces naukowy 2. Badania epidemiologiczne 3. Epidemiologia (nauka i praktyka) 4. Etapy badania epidemiologicznego (cele, struktura działań, metody pomiaru, udokumentowanie, organizacja, plan analizy wyników ) 5. Epidemiologia obserwacyjna i eksperymentalna 6. Źródła danych w epidemiologii 7. Wady i zalety badania opisowego i badań obserwacyjnych 8. Epidemiologia analityczna i jej rozdaje 9. Badanie kohortowe 10. Wartość dowodowa wyników badań epidemiologicznych 11. Badania eksperymentalne
1. Proces naukowy sposób planowania, wykrywania, opisu, prowadzenia, wyjaśniania, przewidywania i raportowania wyników badań często wymaga długiej pracy, analizy, dyskusji i sprawdzenia wyników
2. Badanie epidemiologiczne Metoda umożliwiająca pozyskanie wiarygodnych informacji
2. Badanie epidemiologiczne Zorganizowana, celowa i systematyczna metoda postępowania mająca na celu poznanie rozpowszechnienia i uwarunkowań zjawiska zdrowotnego. J. Zejda
3. Epidemiologia (nauka i praktyka) nauka o rozpowszechnieniu i o czynnikach warunkujących występowanie związanych ze zdrowiem stanów lub zdarzeń w określonych populacjach oraz jako dyscyplina służąca do kontroli problemów zdrowotnych" (John. M. Last, 1988) Odpowiada na pytanie: jaki jest stan zdrowia ludzkości i co na to wpływa?
E p i d e m i o l o g i a NAUKA PRAKTYKA nauka o występowaniu i uwarunkowaniach zjawisk zdrowotnych w określonych populacjach ludzkich system działań wykorzystujących uzyskane informacje do zmniejszenia rozpoznanych problemów zdrowotnych w populacji
Dwa podstawowe założenia epidemiologii 1. Choroby wśród ludzi nie pojawiają się w sposób losowy 2. Wywołanie choroby związane jest z czynnikami ryzyka, które mogą być identyfikowane w badaniach epidemiologicznych
4. Etapy badania epidemiologicznego Wysunięcie hipotezy Dobór właściwego modelu badawczego Pomiar czynników opisujących stan zdrowia Przeprowadzenie wnioskowania statystycznego Interpretacja wyników w kategoriach oceny zależności przyczynowo-skutkowej Ocena zależności przyczynowo-skutkowej
Hipotezy badawcze Hipotezy w badaniach epidemiologicznych zwykle dotyczą relacji między: hipotetycznym czynnikiem ryzyka ( narażeniem ) a skutkiem zdrowotnym hipotetycznym czynnikiem ochronnym a skutkiem zdrowotnym
Istota badania epidemiologicznego opis występowania chorób i zjawisk w zależności od cech związanych z (epidemiologiczna triada): osobą, miejscem, czasem
Cele badań epidemiologicznych: badanie stanu zdrowia populacji i jego dynamiki badanie związków między chorobą a narażeniem (ekspozycją) na czynniki zagrożenia badanie związków między chorobą i jej komplikacjami a stosowanymi metodami leczenia określenie efektywności, kosztów metod leczenia, strategii ochrony zdrowia badanie skutków występowania choroby opracowanie wytycznych do strategii zwalczania chorób, monitorowanie skuteczności strategii ochrony zdrowia
Po wykonaniu wszystkich czynności przygotowawczych do badania epidemiologicznego określamy: Wybór metody pomiaru zmiennych (np. wywiad standaryzowany, badanie diagnostyczne) Wzory zaprojektowanych dokumentów badań Organizację zbierania danych Wybór metody przetwarzania danych Plan analizy wyników
5. Epidemiologia obserwacyjna i eksperymentalna Epidemiologia obserwacyjna badania obserwacyjne, których wynikiem jest opis zjawiska bez interwencji w naturalny bieg rzeczy, np. opis częstości, opis obserwowanych zależności, opis zmienności zjawiska w czasie. W tej grupie mieszczą się badania: rejestrowanie zjawisk i/lub okoliczności, w jakich te zjawiska występują zbieranie w systematyczny sposób informacji, które pozwolą odpowiedzieć na postawione pytanie lub zweryfikować hipotezę nie zakłóca się naturalnego biegu rzeczy, a badacz dokonuje tylko pomiarów, ale nie interweniuje
5. Epidemiologia obserwacyjna i eksperymentalna Epidemiologia eksperymentalna badania eksperymentalne, których wynikiem jest opis skutku interwencji, np. skuteczności leku, metody profilaktycznej, interwencji środowiskowej. rejestrowanie zjawisk przed i po świadomej, celowej interwencji (według protokołu klinicznego).
Podział badań epidemiologicznych (wg J. Zejda)
6. Źródła danych w epidemiologii Dane wtórne Dane pierwotne Raporty, rejestry, dokumentacja oficjalna Badania epidemiologiczne (protokół)
7. Wady i zalety badania opisowego i badań obserwacyjnych Badanie opisowe - pierwszy etap badania epidemiologicznego pozwala na formułowanie hipotez o szczególnych warunkach determinujących rozprzestrzenianie się choroby w populacji, na implikacje administracyjne (rozdział środków inwestycyjnych, programowanie ochrony zdrowia na różnych poziomach organizacyjnych) nie analizuje powiązań między narażeniem i skutkiem nie umożliwia analizy przyczyn chorób czy zjawiska brak odpowiedzi na pytanie "dlaczego? wymaga przeprowadzenia analizy lub badania eksperymentalnego nie posiada grupy kontrolnej, możliwość nadużyć interpretacyjnych.
8. Epidemiologia analityczna Badania obserwacyjne Atrakcyjne z powodu prostoty i łatwości prowadzenia A. Badania ekologiczne (korelacyjne ) trudne do interpretacji opierają się zwykle na danych gromadzonych do innych celów Nie mogą prowadzić do wnioskowania, które można by uogólnić dla całej populacji pozwala zaobserwować trend (rosnący lub malejący) występowania danego zjawiska
Badania obserwacyjne B. Badania przekrojowe jest stosunkowo prostym i oszczędnym schematem badania, przydatnym do badania narażeń, które są w zasadzie stałymi cechami badanych mierzące kilka potencjalnych czynników przyczynowych jest często najdogodniejszym pierwszym szczeblem do poznania przyczyny trudna ocena narażenia. brak czułości wobec sekwencji czasowej wydarzeń (pomiar zapadalności - niemożliwy) brak możliwości pomiaru ryzyka względnego
A. Kliniczno-kontrolne badania przypadków (case control study case-referent study proste do przeprowadzenia, nie wymagają dużych nakładów finansowych i coraz częściej stosuje się je w badaniach nad przyczynami chorób randomizacja losowy rozdział badanych obiektów do grup porównawczych (grupa kontrolna - porównawcza lub referencyjna) związek narażenia z chorobą mierzy się za pomocą ilorazu szans opracowany protokół ślepa próba badania longitudinalne Mogą być ograniczenia w przenoszeniu wyników na praktykę lekarska Długi czas do uzyskania wniosków Koszty i problemy etyczne Brak współpracy
Sposób pozyskiwania danych Badania retrospektywne Kliniczno-kontrolne badania przypadków (ocenia już uprzednio zebrane dane) polegają na dobraniu grupy osób chorych na określoną jednostkę chorobową i poszukiwaniu jej przyczyn
Sposób pozyskiwania danych Badanie prospektywne kohortowe (follow up) obejmuje dane o grupach badanych w czasie, który został określony w starannie sporządzonym protokole polega na określeniu narażenia na potencjalnie szkodliwy czynnik i obserwacji dobranej grupy osób zdrowych
B. Badania kohortowe (follow up) zwane także badaniami długofalowymi zaczynają się od grupy (kohorty) ludzi zdrowych klasyfikowanych w podgrupy o różnym narażeniu na czynnik, będący potencjalną przyczyną choroby
B. Badania kohortowe ważne narzędzie w epidemiologii analitycznej obserwacja dynamiczna w czasie ocena narażenia w okresie poprzedzającym wystąpienie zdarzenia rejestracja wystąpienia zdarzenia (zapadalność) pomiar ryzyka względnego koszty i trudności organizacyjne duży rozmiar badanych populacji i długi czas obserwacji konieczność zapewnienia tego samego standardu diagnostycznego w toku długoletnich obserwacji prospektywnych udział badanych maleje wraz z upływem czasu kohorta jest coraz silniej wyselekcjonowana
10. Wartość dowodowa wyników badań epidemiologicznych Minimum Badanie ekologiczne Badanie przekrojowe Badanie kliniczno-kontrolne Badanie kohortowe Maksimum
11. Badania eksperymentalne celowy dobór osób do grupy badanej i do grupy kontrolnej zastosowanie placebo w grupie kontrolnej zastosowanie zasady ślepej próby lub podwójnie ślepej próby określenie zależności przyczynowo-skutkowej wyeliminowanie czynników zakłócających ponieważ chorzy i zdrowi mogą pochodzić z dwóch różnych populacji, nie jest łatwo ocenić, czy są porównywalni pod względem dodatkowych czynników ryzyka i innych źródeł błędu nie można ocenić częstości występowania chorób i mogą dotyczyć tylko jednej choroby
11. Badania eksperymentalne Przydatne w badaniach: o rzadko występujących problemów zdrowotnych o chorób o długim okresie latencji o wpływu różnych, potencjalnych czynników ryzyka na problem zdrowotny Mniej czasochłonne i kosztowne, niż badanie kohortowe Dane dotyczące narażenia zbierane są z dokumentacji szpitalnej lub z wywiadu po nastąpieniu choroby; dokumentacja szpitalna może być niekompletna, a przypominanie sobie przeszłych zdarzeń obciążone błędem pamięci lub pamięcią selektywną
Dziękuję! Pytania? Thank You! Questions?