DEFINICJA EDUKACJI GLOBALNEJ Edukacja globalna to część kształcenia obywatelskiego i wychowania, która rozszerza ich zakres przez uświadamianie istnienia zjawisk i współzależności globalnych. Jej głównym celem jest przygotowanie odbiorców do stawiania czoła wyzwaniom, dotyczącym całej ludzkości. Przez współzależności rozumiemy wzajemne powiązania i przenikanie systemów kulturowych, środowiskowych, ekonomicznych, społecznych, politycznych i technologicznych. Szczególnie istotne w edukacji globalnej jest: tłumaczenie przyczyn i konsekwencji opisywanych zjawisk, przedstawianie perspektywy globalnego Południa, rozumienie świata jako złożonego i dynamicznie zmieniającego się systemu, kształtowanie krytycznego myślenia i zmianę postaw, ukazywanie wpływu jednostki na globalne procesy i wpływu globalnych procesów na jednostkę. Do aktualnych wyzwań globalnych zaliczyć można m.in.: zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa na świecie, poprawę jakości życia w krajach globalnego Południa, ochronę praw człowieka, zapewnienie zrównoważonego rozwoju, budowanie partnerskich relacji gospodarczych i społecznych pomiędzy krajami globalnej Północy i globalnego Południa.
GLOBALNE WSPÓŁZALEŻNOŚCI - dlaczego warto o nich mówić? Edukacja globalna wzbogaca koncepcję nauczania dzięki uwidacznianiu globalnych współzależności, które łączą ludzi, miejsca i wydarzenia na całym świecie. Jest wiele powodów, dla których warto systematycznie włączać wiedzę z tego zakresu do programu nauczania: 1. Nasz świat staje się coraz mniejszy. Każdy z nas - zarówno młodzież jak i dorośli - swoimi decyzjami wpływa na sytuację ludzi na drugim końcu świata (a ludzie ci wpływają na nas). Żeby móc odnaleźć się w tej sieci powiązań i być w stanie pozytywnie wpływać na swoje otoczenie, młodzi ludzie powinni rozumieć procesy rządzące funkcjonowaniem tzw. globalnej wioski. 2. Edukacji globalna to nie tylko wiedza na temat zagadnień globalnych, ale też kształtowanie postaw i kompetencji kluczowych dla jakości nauczania, m.in.: krytycznego myślenia, wyrażania opinii, czy pracy zespołowej. Edukacja globalna przygotowuje uczniów i uczennice do stawienia czoła współczesnym wyzwaniom, wynikającym z globalnych konsekwencji decyzji, podejmowanych na poziomie lokalnym. Promuje też wykorzystywanie posiadanej wiedzy przy podejmowaniu decyzji. 3. Uczennice i uczniowie często dowiadują się o globalnych wyzwaniach z mediów. Te informacje wywołują ich zaciekawienie, chęć dociekania. Edukacja globalna wykorzystuje tę ciekawość i chęć zdobywania wiedzy. Dzięki wprowadzeniu nowych tematów cała klasa ma szansę włączyć się aktywnie w zajęcia, również osoby, które do tej pory nie angażowały się aktywnie w lekcje. Edukacja globalna wcale nie oznacza dodatkowego nakładu pracy dla nauczających ani dla uczących się. Podstawa programowa dostarcza wielu okazji do systematycznego włączania edukacji globalnej w ramach lekcji i zajęć pozalekcyjnych. Edukacja globalna pozwala spojrzeć na kraje globalnego Południa pod zupełnie innym kątem. Dzięki niej łatwiej odnieść się do przekazu telewizyjnego lub artykułów prasowych, których redaktorzy częstokroć szukają sensacji a nie prawdy. To taka forma samodzielnego myślenia, nie zaś posługiwania się utartymi stereotypami. Michał Szczepanik, Gimnazjum im. K. K. Baczyńskiego w Poczesnej
KONCEPCJA WŁĄCZANIA EDUKACJI GLOBALNEJ DO KSZTAŁCENIA PRZEDMIOTOWEGO WYZWANIA WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA ograniczenie zmian klimatu przestrzeganie praw człowieka wyeliminowanie ubóstwa pomoc uchodźcom równość płci powszechny dostęp do wody racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi odpowiedzialna konsumpcja powszechna edukacja dostęp do opieki zdrowotnej sprawiedliwy handel zrównoważony rozwój pokojowe rozwiązywanie konfliktów POSTAWY szacunek otwartość empatia uczciwość odpowiedzialność solidarność tolerancja ciekawość WARTOŚCI partnerstwo równość godność sprawiedliwość wolność różnorodność pokój równowaga środowiskowa
UMIEJĘTNOŚCI zdobywanie i przetwarzanie informacji nt. wyzwań i zagadnień globalnych analiza procesów i współzależności globalnych podejmowanie świadomych decyzji dotyczących wyzwań globalnych Umiejętności przedmiotowe: Umiejętności kluczowe: umiejętności zapisane w podstawach poszczególnych przedmiotów krytyczne myślenie (np. radzenie sobie ze złożonymi lub kontrowersyjnymi problemami) komunikacja (np. dostrzeganie różnych punktów widzenia) współpraca (np. umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego rozwiązywania problemów) rozwiązywanie konfliktów (np. formułowanie opinii na tematy globalne i wyrażanie ich z szacunkiem) twórcze myślenie (np. poszukiwanie alternatywnych rozwiązań dla problemów lokalnych) poszerzanie perspektyw (np. dostrzeganie stereotypów i możliwość wyjścia poza ich ramy)
ODNIESIENIE DO DZIAŁANIA Wiedza, umiejętności, wartości i postawy to punkt wyjścia do podejmowania działań w swoim otoczeniu. Każdy uczeń i każda uczennica, a także społeczność szkolna powinni mieć świadomość tego, że ich działania mają znaczenie i że dzięki nim mogą kształtować sprawiedliwy, pokojowy i zrównoważony świat. Uczennice i uczniowie mogą wpływać na kluczowe kwestie bez potrzeby czekania na sygnał od polityków czy jakichkolwiek innych instytucji zewnętrznych. Oddolne działania mogą stanowić ich codzienny wkład w budowanie świata, opartego na pokoju i tolerancji. Dlatego warto zwracać uwagę podopiecznych na zagadnienia takie jak pokój i konflikty na świecie, różnorodność i relacje międzykulturowe. Jacob Sovoessi, NEGO-COM (Benin) Umiejętności z zakresu krytycznego myślenia, komunikacji i rozwiązywania konfliktów, w połączeniu z postawami empatii i solidarności dają uczniom i uczennicom możliwość rozumienia złożonej rzeczywistości i tego, jak dokonuje się zmiana, ale także pozwalają przekuć uzyskiwane informacje na działanie. Postawy empatii i solidarności stanowią drogowskaz dla krytycznego myślenia w drodze do rozwiązań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Madza Ednir, Centro de Criação de Imagem Popular (Brazylia) Edukacja globalna bez odniesienia do działania może utrwalać poczucie bezsilności, dlatego przygotowuje do podjęcia aktywności, choć ostateczna decyzja należy do ucznia lub uczennicy. Przykład: Uczennice i uczniowie uczestniczą w zajęciach dotyczących odpowiedzialnej konsumpcji. Zapoznają się z tematem z perspektywy świadomych wyborów żywieniowych. Dowiadują się, jakie skutki ma spożywanie produktów importowanych, a jakie lokalnych oraz jakie konsekwencje niesie ze sobą rolnictwo mało- i wielkoobszarowe.
Poczucie osobistego wpływu Uczennice i uczniowie dowiadują się, jak jednostki i grupy społeczne mogą wpłynąć na daną sytuację. Wiedza powinna być ugruntowana w rzeczywistych doświadczeniach tak, żeby można ją było przełożyć na faktyczne działania. Zwiększenie udziału lokalnych i zdrowych produktów w diecie jest korzystne dla zdrowia, ale też wpływa na poprawę warunków życia lokalnych społeczności i pozytywnie kształtuje globalny rynek handlu żywnością. W ramach zajęć uczniowie i uczennice dowiadują się, na czym polegają te współzależności i jaką rolę odgrywają w budowaniu bardziej sprawiedliwych relacji międzyludzkich. Po zajęciach uczennice i uczniowie powinni być gotowi do podjęcia działań na rzecz promocji pozytywnych rozwiązań. Motywacja do zaangażowania Uczennice i uczniowie chcą stać się częścią rozwiązania i działać na rzecz zmiany. Rozumieją również, na czym polega ich rola jako członków globalnej społeczności. Uczniowie i uczennice rozumieją, jak rolnictwo przemysłowe i nieracjonalny import żywności wpływają na zdrowie, środowisko i gospodarkę (erozja gleb, nasilona migracja ze wsi do miast, nadmierne wykorzystanie nawozów sztucznych i energii), dzięki czemu są zmotywowani, żeby zmienić sytuację w swoim otoczeniu i stosować się do zasad odpowiedzialnej konsumpcji. Przygotowanie do działania Uczniowie i uczennice posiedli wiedzę, umiejętności, postawy i wartości związane z omawianym tematem. Na tej podstawie mogą skupić się na możliwych działaniach, które wpłyną na poprawę sytuacji. Uczniowie i uczennice rozumieją, jak działa lokalna i globalna produkcja żywności, znają sposoby wpływania na nią i wiedzą, dlaczego ważne jest podejmowanie działań w tym zakresie. Są gotowi oddolnie zbadać potrzeby i zaplanować możliwe działania (np. stworzenie kampanii informacyjnej, wpłynięcie na menu stołówki szkolnej, zwiększenie udziału lokalnej żywności we własnej diecie), w których każdy członek grupy miałby rolę do odegrania.
INSPIRACJE Inspiracją i wsparciem w wytyczaniu kierunków edukacji globalnej mogą być również Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ. Cele te zostały wyznaczone w 2015 roku, zastępując tym samym Milenijne Cele Rozwoju. Więcej informacji na temat poszczególnych celów znajduje się na stronie: http://ungc.org.pl/sdg/sustainable-develompent-goals/
KRYTERIA JAKOŚCI EDUKACJI GLOBALNEJ Poniższe wskazówki pokazują, że edukacja globalna to znacznie więcej niż wiedza o świecie i podpowiadają, jak pracować z uczniami i uczennicami. Edukacja globalna: kładzie nacisk na współzależności między globalną Północą a globalnym Południem, nie ogranicza się do prezentacji problemów globalnych. pokazuje procesy globalne w ich wymiarze lokalnym, prezentując ich konsekwencje dla zwykłych ludzi, nie ogranicza się do abstrakcyjnych pojęć. stosuje aktualny i obiektywny opis ludzi i zjawisk, nie utrwala istniejących stereotypów. pokazuje przyczyny i konsekwencje zjawisk globalnych, nie ogranicza się do faktografii. tłumaczy potrzebę odpowiedzialnego zaangażowania w rozwiązywanie problemów globalnych, nie służy wyłącznie zbieraniu funduszy na cele charytatywne. szanuje godność prezentowanych osób, nie sięga do drastycznych obrazów, nie szokuje przemocą. uczy krytycznego myślenia i formułowania własnych opinii na tematy globalne, nie promuje jednej ideologii, nie oferuje gotowych odpowiedzi. promuje zrozumienie i empatię, nie odwołuje się tylko do współczucia. oddaje głos ludziom, których sytuację prezentuje, nie opiera się na domysłach i wyobrażeniach. wykorzystuje metody interaktywne, nie ogranicza się do pasywnego przekazywania treści. stawia sobie za cel rozwijanie wiedzy, umiejętności i postaw, nie ogranicza się do przekazywania wiedzy. pokazuje znaczenie działań jednostek w reakcji na globalne wyzwania, nie utrwala poczucia bezradności.
ODWOŁANIA DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ (geografia, matematyka, etyka, religia, język polski) Podstawy programowe do powyższych przedmiotów, z oznaczeniem treści szczególnie interesujących z perspektywy edukacji globalnej, dostępne są na stronie: https://globalna.ceo.org.pl/edukacja-globalna-w-podstawie-programowej Poniżej przedstawiamy przykłady włączania koncepcji edukacji globalnej do przedmiotów szkolnych, z którymi pracujemy w ramach projektu W świat z klasą. ETYKA Tytuł: Przy wspólnym stole jest miejsce dla Każdego. Autorka: Dorota Stępniak Krótki opis scenariusza: Aktywności zaproponowane w scenariuszu obligują uczniów i uczennice do autorefleksji, odwołania się do własnych doświadczeń życiowych. Każdy z uczniów ma odpowiedzieć na postawione w temacie pytanie: Czy przy wspólnym stole jest miejsce dla Każdego? Bajka filozoficzna Przyjęcie u Każdego staje się przyczynkiem do rozważań dotyczących konsumpcji i różnorodności. II.18; III.2; VII.1 https://globalna.ceo.org.pl/sites/globalna.ceo.org.pl/files/etyka_przy_wspolnym_stole_jest_mi ejsce_dla_kazdego_0.pdf
JĘZYK POLSKI Tytuł: Ile kart lojalnościowych miałaby dziś żona modna? Autorka: Sylwia Międzybrodzka Krótki opis scenariusza: Lekcja jest propozycją poszerzenia kontekstu lektury Żona modna Ignacego Krasickiego o zagadnienie nadmiernego konsumpcjonizmu - problemu aktualnego w dzisiejszych czasach, po wcześniejszym omówieniu tekstu z klasą. I: 1 9, 10, ; 2 1; III: 1 1, 2, 7; 2 1, 2, 3; IV: 1 1, 8 https://globalna.ceo.org.pl/sites/globalna.ceo.org.pl/files/polski_zona_modna.pdf Tytuł: Czy Opowieść wigilijna Karola Dickensa jest lekturą wciąż aktualną? Autorka: Sylwia Międzybrodzka Krótki opis scenariusza: Lektura Opowieść wigilijna Karola Dickensa przedstawiała problem ubóstwa w dziewiętnastowiecznym Londynie, ale pod tym względem jest aktualna i dziś - kwestia niewystarczających środków do życia dotyczy nie tylko ówczesnej Anglii. W wielu częściach świata ludzie żyją w bardzo złych warunkach, mimo że ciężko pracują. Lekcja będzie podsumowaniem pracy z lekturą. I: 1 7, 9, 10, 11, ; 2 7; III: 1 1, 2, 7; 2 1, IV: 1 1,2, 6, 8 https://globalna.ceo.org.pl/sites/globalna.ceo.org.pl/files/polski_opowiesc_wigilijna.pdf
Tytuł: W jaki sposób Neron wykorzystał fakt, że za jego panowania ludzie nie mieli praw? Autorka: Joanna Kostrzewa Krótki opis scenariusza: Podczas lekcji pragnę zwrócić uwagę młodzieży na to, do czego może doprowadzić brak praw człowieka i ich nieprzestrzeganie. Istotny podczas pracy ze scenariuszem jest jego związek z wcześniejszą wiedzą: uczniowie i uczennice podczas poprzednich lekcji scharakteryzowali Nerona bądź dokonali porównania środowiska chrześcijan i ludzi otaczających Nerona na podstawie lektury Quo vadis Henryka Sienkiewicza. I: 9, 10; III: 1,2,3; IV: 2 https://globalna.ceo.org.pl/sites/globalna.ceo.org.pl/files/polski_quo_vadis.pdf MATEMATYKA Tytuł: Ile kosztuje woda? - działania na ułamkach dziesiętnych. Autorka: Marzenna Dąbrowska Krótki opis scenariusza: Podczas zajęć uczniowie i uczennice obliczają koszt wody, jaką zużywa czteroosobowa rodzina w Polsce, porównują koszty zużycia wody w różnych regionach w Polsce i w wybranych krajach na świecie, wymyślają sposoby na zmniejszenie zużycia wody, a także proponują prawa dotyczące gospodarowanie zasobami wodnymi świata. IV.11; IV.12; V.2; V.4
RELIGIA Tytuł: Dlaczego Jezus urodził w stajence? Autorka: Iwona Pieronek Tokarz Krótki opis scenariusza: Podczas zajęć uczniowie i uczennice dowiadują się w jaki sposób ich codzienne wybory wpływają na ubóstwo innych ludzi. Wychowanie do życia wspólnotowego. Wartości stanowiące fundament relacji międzyludzkich. https://globalna.ceo.org.pl/sites/globalna.ceo.org.pl/files/religia_dlaczego_jezus_urodzil_sie_ w_stajence.pdf Tytuł: Czy Jezus był uchodźcą? Autorka: Iwona Pieronek Tokarz Krótki opis scenariusza: Podczas zajęć uczniowie i uczennice dowiadują się kim jest uchodźca i dlaczego dana osoba staje się uchodźcą. Rozwijanie poznania wiary. Słowo Boże jako odpowiedź na ludzkie pytania i pomoc w kształtowaniu ludzkiego życia. https://globalna.ceo.org.pl/sites/globalna.ceo.org.pl/files/religia_dlaczego_jezus_urodzil_sie_ w_stajence.pdf
GEOGRAFIA Tytuł: Rolnictwo intensywne a ekstensywne. Autorka: Katarzyna Mijakowska Krótki opis ćwiczenia: Uczniowie i uczennice porównują rolnictwo intensywne i ekstensywne na przykładzie krajów globalnego Południa i globalnej Północy. VII.12 (KLASA VI) https://globalna.ceo.org.pl/sites/globalna.ceo.org.pl/files/geografia_rolnictwo_intensywne_i_e kstensywne.pdf Tytuł: Różne oblicza kontynentu afrykańskiego. Autorka: Hanna Habera Krótki opis ćwiczenia: Podczas zajęć uczniowie i uczennice dowiedzą się, co oznacza stereotypowe postrzeganie Afryki. Sformułują własne opinie na temat kontynentu afrykańskiego w oparciu o wybrane materiały fotograficzne, które przedstawiają jeden z krajów afrykańskich (Kenię) z różnych perspektyw. XV.8 (VIII klasa) Adres ćwiczenia: https://globalna.ceo.org.pl/sites/globalna.ceo.org.pl/files/geografia_rozne_oblicza_kontynentu _afrykanskiego.pdf
Centrum Edukacji Obywatelskiej to niezależna instytucja edukacyjna, działająca od 1994 roku. Upowszechniamy wiedzę, umiejętności i postawy kluczowe dla społeczeństwa obywatelskiego. Wprowadzamy do szkół programy, które nauczycielkom i nauczycielom pozwalają lepiej i skuteczniej uczyć, a młodym ludziom pomagają zrozumieć świat, rozwijają krytyczne myślenie, wiarę we własne możliwości, zachęcają do angażowania się w życie publiczne i działania na rzecz innych. Obecnie realizujemy blisko 30 programów adresowanych do szkół, kadry pedagogicznej oraz uczniów i uczennic. Autorzy i autorki Katarzyna Dzięciołowska (Centrum Edukacji Obywatelskiej), Madza Ednir (Centro de Criaçao de Imagem Popular), Franz Halbartschlager (Südwind Agentur), Alison Huntley (Leeds Development Education Centre), Monika Karkowska (Centrum Edukacji Obywatelskiej), Elżbieta Krawczyk (Centrum Edukacji Obywatelskiej), Jacob Sovoessi (NEGO-COM), Marta Jackowska-Uwadizu (Centrum Edukacji Obwyatelskiej), Marta Sykut (Centrum Edukacji Obywatelskiej), Jędrzej Witkowski (Centrum Edukacji Obywatelskiej), Lukas Zajac (People in Peril Association). Redakcja Katarzyna Dzięciołowska, Marta Jackowska-Uwadizu, Elżbieta Krawczyk, Anna Krześniak, Marta Sykut, Marta Jackowska-Uwadizu Wydawca Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej Finansowanie Publikacja jest współfinansowana w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP oraz ze środków Unii Europejskiej. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autorów i autorek, i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP ani Unii Europejskiej. Licencja Publikacja Edukacja globalna na zajęciach przedmiotowych w gimnazjum jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Fundacji Centrum Edukacji Obywatelskiej. Zezwala się na dowolne wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosownej licencji, o posiadaczach i posiadaczkach praw oraz o programie polskiej współpracy rozwojowej.