Misto n czsie
Brow rn Różn Szewsk kow Bn Gwiździst RACIBÓRZ RACIBÓRZ Brmy Brmy Morwskiej Morwskiej 946 946 935 935 30 30 917 917 Ru dzk Arm ii Kr Pietrszyn Pietrszyn 36 36 Rohov Rohov Bojnów Bojnów 45 45 Chuchelná Chuchelná 0 466 466 Rydułtowy Rydułtowy 933 933 Rdlin Rdlin Pszów Pszów 936 936 933 933 Syryni Syryni Syrynk Syrynk 78 78 Wodzisłw Wodzisłw Śl. Śl. 933 933 Bluszczów Bluszczów 24 24 Rogów Rogów Czyżowice Czyżowice Bełsznic Bełsznic Krzyżnowice Krzyżnowice 45 45 N 936 936 Olz Olz 78 78 Turz TurzŚl. Śl. Gorzyce Gorzyce Chłupki Chłupki 33 33 33 2 km 21 21 22 34 34 Tworków Tworków 32 32 Bělá Bělá Okolice Rciborz 935 935 Lubomi Lubomi Grbówk Grbówk 11 11 31 31 Strhovice Strhovice go 935 935 Rzuchów Rzuchów Nieboczowy Nieboczowy 19,20 Krznowice Krznowice 19,20 Pisko w Rudy Rudy Szczerbice Szczerbice Pstrążn Pstrążn Pogwizdów Pogwizdów 18 18 Wojnowice Wojnowice 921 921 Łńce Łńce Brzezie Brzezie Závd Závd 22 M y Ko ści usz ki o ieg ńsk W nd Cukrowni S.A. Zkłd Wodociągów i Knlizcji 10 Dom Kultury Strzech 11 EMłodzieżowy Dom Kultury iche ndbłtyk ów 12 Kino or ff z k szc 13 Kino Przemko row Dąb Muzeum w Rciborzu Zmek książąt rciborskich 14 Resturcj Brxton; Rciborsk 15 Piwirni Wreck 16 Resturcj Kmerln 17 Krczm Hetmńsk 18 Resturcj M & Mrylin; kó w 11 919 919 r ty em ge n. B M tej ki ry W 16,17 16,17 Pietrowice Pietrowice Wielkie Wielkie 44 Ro s tk Dą b row szcz Lip ow kow ły m prk prk Kolejowy Kolejowy y Drz Rud Rud Rud Rud Budzisk Budzisk Kuźni 425 425 Kozielsk Kuźni Kozielsk Rciborsk Rciborsk Prk PrkKrjobrzowy Krjobrzowy 35 Turze 35 Turze Cysterskie CysterskieKompozycje Kompozycje 22 22 Krjobrzowe KrjobrzoweRud RudWielkich Wielkich 919 919 23 23 920 44 920 922 922 9,10 28 55 9,10 28 Jnkowice Jnkowice Łubowice Łubowice Jstrzębie Jstrzębie 88 Czerwięcice Czerwięcice 421 12 421 12 77 Zwd Szymocice Szymocice 15 Zwd Nędz Nędz 14 25 14 15 25 Książęc Książęc Modzurów 919 Modzurów Górki 919 GórkiŚl. Śl. Zwonowice rezerwt Zwonowice rezerwt 29 1 6 29 1 6 Bbice Krowirki Bbice Krowirki Łężczok Łężczok Strzybnik Grnów Brzeźnic Grnów Strzybnik Brzeźnic Bogunice Bogunice 920 49 920 27 27 Rudnik Admowice 417 Rudnik Admowice 417 915 915 Rszczyce Rszczyce Sumin 26 Sumin 26 Tłustomosty Tłustomosty 45 45 919 919 923 923 Mrkowice Mrkowice Pwłów Pwłów Gszowice Gszowice Mków Jejkowice Mków Jejkowice Dzimierz Dzimierz 48 Łuków Arboretum Żerdziny ŁukówŚl. Śl. Arboretum 916 916 18 18 Micki ewicz Wę glo w Piwn Lu dw ik ks. St szic 13 13 Ponięcice Ponięcice Kole jow pni cki ej Kon o w sk Bu M tejk i O p wsk W rsz Słoneczn Skłodo wskiejcurie w sk Słwików Słwików 421 421 Stefn Btorego prk prk Miejski Miejski Gło w ckie 422 422 19 19 pl. Długosz prk prk now im.mist MistRoth Roth skie im. go 16 16 Trs 1 (s. 38) Rciborskie Centrum Informcji Trs 2 (s. 53)pl. Konstytucji Cepeli Trs 3 (s. 61) 3 Mj 1 Hotel i resturcj Poloni Dworzec PKP 2 Hotel Rgos ogródki ogródki Dworzec PKS 3 Gościniec Iz dziłkowe dziłkowe Łąko w MKZ Uni Poczt 4 Pokoje gościnne Aptek 5 Dom Sportowc OSiR Miech ow6s Dom Student 1 WillSzpitl i pogotowie k ow Policj 7 Dom Student 2 Strż pożrn 8 Gleri Gwr Strż miejsk 9 Rciborskie Centrum Kultury Pniinko w Rynek 20 20 Bro w rn ońs kieg o 77 Koc h zki Koss k Che łm Słow cki ego Szcz ęśliw Op Kośc ius Mri ńsk k Kos s krd. Wy sz y ń skie go 15 15 s k leń Wi orff end Eich Poln w nko S o l n k Wcz sow 25 25 14 14 Podlesie Podlesie Łny Łny Lekrtów Lekrtów Smborowice Smborowice No w o w i e j s k 24 24 D ł ug So ln 22 22 pl. Mostowy 17 17 s ow Lw Żero msk iego 66 y ocz Odp 99 Chop in Rze źnic z 421 421 Żerdziny Odr wle Pod Mt ejki cy Pr 26 26 Soln w odo Ogr cz i ow spr 88 rn szto Kl ogródki ogródki dziłkowe dziłkowe g skiego K CENTRUM zjln D łu M i irk Gim n l Wojsk Po k czy oń pl. Boh. Westerpltte jdy B ks. n Win ch lm prk St prk Jordnowski Jordnowski 33 Bosck ont Kowl sk Reym Poc ztow 12 12 Armii Kr jowe j ym on t Sienk iewicz Mr iń n zi sk go Dąb kie row kie Różyc go Now d Lon Re lsk B ie n 55 ks. s Miche sk zielc z Spółd 10 10 13 13 ik 11 11 łecz n Mor w 45 45 Wronin Wronin Kr ol Kośc ieln Kozie lsk St row iejs k 21 21 J Kop ern Spo 25 25 Opolsk prk prk Zmkowy Zmkowy Zmkow czyc k Brzozow Ciężkowice Ciężkowice N 100 m rcink Mo ej jow 0 Tow. Gimn. Sokół 23 23 Głub uli God Śląsk 19 20 21 22 ogródki ogródki23 j 1M Resturcj Swojskie Jdło Resturcj Ven OSiR Międzyszkolny Ośrodek Sportowy Zespół Szkół Ogólnoksztłcących dziłkowe dziłkowe Mistrzostw Sportowego 24 Urząd Mist 25 Strostwo Powitowe ogródki ogródki dziłkowe dziłkowe 26 Pństwow Wyższ Szkoł Zwodow Korty tenisowe Bsen kryty N północ i zchód od mist (s. 72) N południe od mist (s. 79) Cysterskie Kompozycje Krjobrzowe Rud Wielkich (s. 86) Szlk Husrii Polskiej (s. 90) Szlk Polskich Szkół Mniejszościowych (s. 90) Szlk Młodości Eichendorff (s. 90) Szlk Gołężyców (s. 90) 1 Młyn wodny w Brzeźnicy 2 Murowny młyn w Tworkowie 3 Most grniczny w Chłupkch 4 Szpitl doktor Roger w Rudch 5 Leśniczówk Rothenburg (obecnie Krsiejów) 6 Ruiny płcu w Brzeźnicy 7 Ruiny płcu Eichendorffów w Łubowicch 8 Stry cmentrz prfilny w Łubowicch 9 Izb pmięci Joseph von Eichendorff w Łubowicch 10 Muzeum grodu łubowickiego w Łubowicch 11 Muzeum Kowlstw w Bieńkowicch 12 Kościół Nrodzeni NMP w Łubowicch 13 Kościół św. Jerzego w Słwikowie 14 Kościół Trójcy Świętej w Modzurowie 15 Kościółek Mtki Boskiej Różńcowej w Czerwięcicch 16 Kościół św. Wit, św. Modest i św. Krescencji w Pietrowicch Wielkich 17 Kościół Świętego Krzyż w Pietrowicch Wielkich 18 Kościół Podwyższeni Krzyż Świętego, lmusy w Wojnowicch 19 Kościół św. Mikołj w Krznowicch 20 Kościół św. Wcłw w Krznowicch 21 Kościół św.św. Piotr i Pwł w Tworkowie 22 Opctwo cysterskie, prk w Rudch 23 Płc rodziny von Eickstedt w Słwikowie 24 Płc w Krzyżnowicch 25 Płc rodziny von Schimonsky w Czerwięcicch 26 Płc w Rudniku 27 Płc w Strzybniku 28 Płc w Jstrzębiu 29 Rezydencj w Krowirkch 30 Płc Johnn Krl Christin Kuh, Muzeum Dwnej Wsi w Wojnowicch 31 Płc w Bojnowie 32 Ruiny zmku w Tworkowie 33 Rezydencj (zmek) w Chłupkch 34 Kpliczk św. Urbn przy lesie Brzeziny w Tworkowie 35 Sknsen kolei wąskotorowej w Rudch 36 Kolumn Mryjn w Krznowicch Atrkcje przyrodnicze (s. 68) 48 Arboretum Brmy Morwskiej 49 Rezerwt Łężczok
Pobierz przewodnik w wersji PDF orz n telefon komórkowy: www.rciborz.pl/przewodnik/ przez pond 900 lt istnieni wpisł się w dzieje Górnego Śląsk jko miejsce przemin o znczeniu historycznym i kulturowym. Tu zderzją się losy i trdycje Polski, Czech i Niemiec. Mimo rozległych i licznych zniszczeń zchowło się wiele zbytków, w tym zdobiąc rynek Kolumn Mryjn (1727) orz pochodząc z końc XIII w. kplic zmkow perł górnośląskiego gotyku. W zkmrkch uliczek, którym uroku dodją stylowe, świdczące o świetności mist kmienice, odnjdujemy śldy twórczości wybitnych poetów (Joseph von Eichendorff), rzeźbirzy (Johnn Melchior Oesterreich) i rchitektów (Krl Friedrich Schinkl), których dzieł komponują się z otczjącą przyrodą. Przez misto przepływ mlowniczo mendrując Odr, nieopodl wiją się leśne ścieżki Arboretum Brmy Morwskiej. Dokoł rozciągją się dzikie krjobrzy rezerwtu Łężczok orz Prk Krjobrzowy Cysterskie Kompozycje Rud Wielkich. W pobliżu Rciborz znjduje się wiele XVIII- i XIX-wiecznych płców (Krowirki, Łubowice, Rudy), z których część zostł pięknie odnowion. Bliskość grnicy zchęc do dlszych wycieczek, dltego też doskonłym pomysłem n zwiedznie ziemi rciborskiej są wyprwy rowerowe ciekwymi szlkmi. ISBN 978-83-7560-058-2 Prtnerzy publikcji: Urząd Mist ul. Btorego 6 47-400 www.rciborz.pl Wydwc: Ptront medilny:
Misto n czsie
Spis treści Autor: Iwon Bturo Koordyncj projektu: Agnieszk Błszczk, Refert Promocji UM Konsultcje merytoryczne: dr Norbert Mik Redkcj: Krolin Zremb Korekt: Aureli Hołubowsk, Pweł Sondej Fotogrfie n okłdkch: Okł. I Pnorm rynku głównego w Rciborzu, fot. Mteusz Zręb Rowerzystk w prku, fot. rch. istockphoto.com Rezerwt Łężczok, fot. Mteusz Zręb Okł. IV Pływdło, fot. Bolesłw Stchow Fotogrfie: Bolesłw Stchow, Dominik Zręb, Mteusz Zręb, istockphoto.com Rysunki: Mrcin Rypiński Ryciny i fotogrfie rchiwlne: Urząd Mist w Rciborzu, Fundcj Wikimedi, Hotel Poloni w Rciborzu Wykonnie mp: EUGLENA Projekt okłdki serii: Konrd Rządowski Koncepcj grficzn: Michł Tincel, Mteusz Zręb Skłd: Michł Tincel Druk: Młopolsk Poligrfi Publikcj jest efektem prtnerskiej współprcy z Urzędem Mist w Rciborzu, ul. Btorego 6, 47-400, orz Rciborskim Centrum Kultury, ul. Chopin 21, 47-400 Autorzy i wydwc przewodnik dołożyli wszelkich strń, by jego treść był jk njbrdziej zgodn z rzeczywistością. Nie mogą jednk wziąć odpowiedzilności z jkiekolwiek skutki wynikłe z wykorzystni zwrtych w nim informcji. Wszelkie uwgi są dl ns cenne, gdyż dzięki nim możemy poprwić kolejne wydni. Prosimy kontktowć się z nmi, używjąc poniższego dresu: Amistd Sp. z o.o. Progrm PolskTurystyczn.pl ul. Stolrsk 13/7, 31-043 Krków tel./fks: 012 4229922 e-mil: biuro@polskturystyczn.pl, http://www.polskturystyczn.pl Klientów brnżowych zprszmy do skłdni zmówień w Dzile Hndlowym Grupy Wydwniczej Helion S.A. tel.: 032 2309863 wew.123, fks: 032 3339256 e-mil: zmwim@helion.pl Wydnie I, Krków 2009 ISBN 978-83-7560-058-2 Copyright by Amistd, 2009 Progrm PolskTurystyczn.pl powstł w rmch Wydwnictw Bezdroż w 2003 r. Jego celem jest promocj ciekwych regionów, gmin i miejscowości przy wykorzystniu zrówno njnowocześniejszych nrzędzi multimedilnych, jk i trdycyjnych form wydwniczych. Zprszmy n portl http://www.polskturystyczn.pl Informcje dodtkowe: e-mil: biuro@polskturystyczn.pl Koordyntor Progrmu: Agnieszk Błszczk Zproszenie do Rciborz...5 O utorce....6 O przewodniku...6 Rozdził 1. Dojzd i njwżniejsze trkcje................................. 7 Dojzd...8 Podróż smochodem...8 Podróż utobusem...8 Podróż koleją....9 Komunikcj miejsk...9 Atrkcje turystyczne...9 Informcj turystyczn...12 Rozdził 2. Część krjoznwcz...13 U wrót Brmy Morwskiej....14 Powit rciborski...16 Dzieje Rciborz....17 Księstwo rciborskie....17 Misto cesrskie...19 Pnownie pruskie...20 W grnicch Polski...22 Współczesność.............................................................. 22 Specyfik Rciborz....24 Symbole Rciborz....24 Legendy i podni....25 Obrzędy i zwyczje....26 Rciborsk kuchni...27 Rozdził 3. Informcje prktyczne...29 Noclegi...30....30 Okolice....31 Gstronomi....31 Resturcje...31 Kwirnie...32 Pizzerie...33 Puby...33 Kultur i sztuk...33....33 Okolice....34 Sport i rekrecj....35 Przydtne dresy...36 3
Zproszenie do Rciborz Rozdził 4. Spcerem przez misto....37 Trs 1. Rynek i okolice...38 Trs 2. Zmek i okolice...53 Trs 3. Poz średniowieczne mury....61 Trs 4. Atrkcje przyrodnicze................................................. 68 Rozdził 5. Wycieczki po okolicy...71 Trs 1. N północ i zchód od mist...72 Trs 2. N południe od mist...79 Trs 3. Cysterskie Kompozycje Krjobrzowe Rud Wielkich...86 Publikcje pomocne w zwiedzniu Rciborz i jego okolic...91 Spis rmek....91 Indeks obiektów z rozdziłów 1, 4 i 5....91 Indeks miejscowości z rozdziłów 1, 2 i 5....92 Spis mp centrum (przedni okłdk) Rynek i okolice (s. 39) Zmek i okolice (s. 55) Poz średniowieczne mury (s. 63) Atrkcje przyrodnicze (tyln okłdk) Okolice Rciborz (tyln okłdk) Objśnienie symboli użytych n mpch Informcj turystyczn Dworzec kolejowy Dworzec utobusowy Pmiątki Poczt Aptek Szpitl, pogotowie Policj Strż pożrn Strż miejsk Budynek użyteczności publicznej Hotel Pensjont, motel, OW, DW Resturcj Kino Gleri Szkoł Pływlni, bsen Stdion, inny obiekt sportowy Kort tenisowy Kościół Kpliczk Ruiny Muzeum Sknsen Zmek Płc Cmentrz Zbytek rchitektury świeckiej Obelisk Zproszenie do Rciborz W 2008 r. obchodził 900-lecie swego istnieni. Wielokrotnie niszczyły go pożry i powodzie, niejeden rz njeżdżły obce wojsk. Ale burzliwe dzieje nie przeszkodziły w rtystycznym rozwoju mist. Dowód: niezpomnin gotyck kplic zmkow, przepiękne kościoły, kunsztown brokow Kolumn Mryjn czy wspniłe secesyjne i eklektyczne kmienice. To jednk trgiczny finł II wojny świtowej, kiedy w gruzch legło 85% zbudowy, określił obecny chrkter mist. Jki więc jest współczesny? Frpujący. Now zbudow sąsiduje tu z pięknymi stuletnimi kmienicmi, socjlistyczne bloki z wiekowymi kościołmi, nowoczesne zkłdy Rynek w Rciborzu, fot. M. Zręb przemysłowe ze strymi zbudownimi fbrycznymi. Zdziwijące przy tym, jk udny jest to konglomert. Pokojowe współistnienie strego z nowym to jeden z njwiększych tutów mist. Drugim jest zieleń. Skwery, zieleńce, prki, wiekowe drzew nie dusi się od splin i njlepiej poznwć go n piechotę. Tym brdziej że centrum jest zwrte, n zmęczonych co i rusz czekją łweczki. Niezwykle ciekwe są również okolice mist. Wędrówki po rciborskich wsich i misteczkch przynoszą wiele niezpomninych wrżeń. To przecież krin płców i zmków, o kilku pięknych kościołch nie wspominjąc. Sprgnieni kontktu z przyrodą też znjdą coś dl siebie, choćby przepstne lsy rudzkie czy bjkowe mendry Odry. Przewodnik to tylko preludium do poznwni kżdej ziemi, tkże rciborskiej. Kto chciłby poszerzyć wiedzę o regionie, m w czym wybierć. Z bogtej litertury wrto wymienić dwie książki. Pierwsz Dzieje Rciborz i jego dzielnic Pwł Newerli ( 2008) jest prwdziwą koplnią wiedzy o zwiłych i psjonujących losch mist. Drug Tjemnice ziemi rciborskiej Grzegorz Wwocznego ( 2003) opowid o miejscch, z którymi wiążą się dziwne historie, mroczne podni i psjonujące historyczne zgdki. Rciborznie drzą swoje misto ogromnym sentymentem. Nic dziwnego: łtwo zskrbi sobie symptię. Zzwyczj pierwsz wizyt pociąg z sobą kolejne, bo nie tylko jest tu co podziwić, le też zwyczjnie miło się odpoczyw. 4 5
O utorce Iwon Bturo z wyksztłceni biolog, z zwodu redktor i grfik komputerowy. Przewodnikmi zjmuje się od 10 lt. Nleży do wymierjącego już gtunku mol książkowego. Wychowł się n niepowtrzlnych wrszwskich Szmulkch, nsiąkjąc lumpenproletrickimi klimtmi. Może dltego nd blichtr stolicy przedkłd utentyzm prowincji. Ciągnie ją n Południe, bo nic tk dobrze nie nstrj, jk słońce, jedzenie i wytrwne (!) wino w kieliszku. Kilk lt temu zrezygnowł z dobrej prcy w Wrszwie i przeniosł się w Beskid Mły. Jk mówi: życie m tu ciekwszy smk. O przewodniku Spcer po Rciborzu i jego okolicch proponujemy rozpocząć od zsięgnięci kilku niezbędnych informcji turystycznych. Rozdził I zwier wskzówki ułtwijące dotrcie do mist i sprwne porusznie się po nim. Grść informcji prktycznych zmieszczonych w rozdzile 3 pomoże wybrć odpowiednie miejsce n nocleg, wskże kulturlne i sportowe trkcje, zgłodniłym z ndmiru wrżeń miejsc, gdzie możn spożyć smkowity obid. Młe co nieco n temt regionlnej kuchni, zwyczjów, legend i ciekwej historii mist zprezentowno w rozdzile 2. jwi się jko otwrte i multikulturowe miejsce, które mimo wielu zniszczeń zchwyc zchownymi śldmi dwnej świetności orz niezwykłą przyrodą. N poszukiwnie skrbów Rciborz wrto się udć szlkmi wyznczonymi w rozdzile IV. Dzieje mist wykrczją poz jego mury, dltego w osttniej części niniejszego przewodnik polecmy ścieżki ciągnące się pośród dzikiej przyrody orz płców i zmków, z których słynie cły powit. 6
Rozdził 1 Dojzd i njwżniejsze trkcje
1 Dojzd i njwżniejsze trkcje 1 Dojzd Dojzd, położony w południowo-zchodniej części Wyżyny Śląskiej, nd Odrą, nleży dministrcyjnie do województw śląskiego. Powit rciborski, w skłd którego wchodzi osiem gmin, stnowi njdlej n zchód wysuniętą część województw. Ziemię rciborską przecin drog krjow nr 45, któr biegnąc z miejscowości Złoczew przez Opole i prowdzi do polsko-czeskiego przejści grnicznego w Chłupkch. Stolicę powitu dzieli od Ktowic 75 km, od Krkow 150 km, od Gliwic 45 km, od Opol 80 km. Jdąc do Rciborz z Wrszwy, trzeb pokonć 360 km, z Gdńsk co njmniej 550 km. N mrginesie wrto dodć, że międzynrodowy port lotniczy w Ostrwie, w Czechch, dzieli od Rciborz niecłe 40 km. Dość blisko znjduje się też lotnisko w Pyrzowicch koło Ktowic (ok. 90 km). Orientcyjne odległości z Rciborz do: Ktowic 75 km Krkow 150 km Wrszw 340 km Podróż smochodem Włsne cztery kółk to njlepszy sposób n dotrcie do Rciborz. Jdąc z zchodu, wrto skorzystć z utostrdy A4 (Wrocłw Krków), którą nleży opuścić n wysokości Gliwic (zjzd n Kędzierzyn-Koźle DW 408, nstępnie DW 919). Dojzd z północy i wschodu Polski nie jest już tk wygodny. Sytucję poprwi Płtne prkingi Centrum Rciborz obszr wyznczony ulicmi: Drzymły, Wojsk Polskiego, Drewniną, Reymont, Podwlem, Mickiewicz, Pocztową objęto strefą płtnego prkowni. Wyznczono tu niestrzeżone prkingi, n których bez problemu możn znleźć wolne miejsc. Opłty obowiązują od poniedziłku do piątku w godzinch 7.00 17.00 i w soboty w godzinch 7.00 13.00. Godzinny postój kosztuje 1,50 zł (drug rozpoczęt godzin: 1,60 zł, trzeci: 1,70 zł, kżd kolejn: 1,50 zł), cłodzienny 12 zł. Wżny bilet upowżni do prkowni w cłej strefie. zpewne utostrd A1 (północ południe), któr m przebiegć w odległości około 30 km od mist. To jednk pieśń przyszłości, n rzie trzeb się przebijć drogmi krjowymi i wojewódzkimi. Prdokslnie njgorzej podróżuje się w obrębie smego województw śląskiego. Przykłdowo, podróż z Bielsk-Biłej do Rciborz, choć to tylko 75 km, zjmuje co njmniej półtorej godziny. Podróż utobusem Choć to cłkiem spore misto, dlekobieżnych połączeń utobusowych jest mło. Z Krkow i Wrocłwi bezpośrednie utobusy docierją do Rciborz mniej więcej dw rzy dziennie, trochę więcej (5 7) jest połączeń Dworzec PKP n strej widokówce, 1909 r. z Opolem. Dużo pekesów kursuje ntomist z Rybnik, Gliwic, Ktowic, Wodzisłwi Śląskiego i Jstrzębi-Zdroju. Niektóre nie zjeżdżją n dworzec utobusowy, ztrzymując się n przystnkch poz centrum, np. w dzielnicch Obor, Ostróg, Płoni. Podróż z Rybnik (30 km) trw około 45 minut, z Jstrzębi-Zdroju (35 km) niecłą godzinę, z Ktowic (75 km) półtorej godziny. Regulrne połączeni n linich Ktowice (7 kursów dziennie) orz Krków (2 kursy) obsługuje też prywtn firm Trvel-Bus. Jej utokry odjeżdżją z dworc utobusowego. Dobry system połączeń istnieje ntomist między miejscowościmi powitu. Obsługuje je PKS. Kursów jest dużo zwłszcz w godzinch 6.00 8.00 i 12.00 16.00. Dworzec utobusowy znjduje się przy ulicy Btorego (informcj tel.: 032 4153257). Podróż koleją, który niegdyś był wżnym węzłem kolejowym, dziś dl przewozów psżerskich nie m tk dużego znczeni. Łtwo tu dotrzeć jedynie z Rybnik, Kędzierzyn-Koźl i Ktowic. Podróż z Rybnik zbier 45 minut, z Kędzierzyn 35 minut, z Ktowic 2 godziny. Z pociągów pospiesznych kursują do Rciborz dw skłdy z Wrocłwi i jeden z Olsztyn przez Wrszwę. Dworzec kolejowy mieści się przy plcu Dworcowym (informcj PKP tel.: 032 9436, 4153935). Komunikcj miejsk Centrum Rciborz jest n tyle zwrte, że łtwo obejść je n piechotę. Do dlszych dzielnic orz do miejscowości położonych blisko mist możn dotrzeć utobusem miejskim. Dl turysty istotne są linie nr 1, 4 i 14, które dowiozą go w pobliże Arboretum Brmy Morwskiej (ztrzymują się przy centrum Auchn, od którego do rboretum jest 400 m), orz linie nr 6, 8 i 9, docierjące w okolice rezerwtu Łężczok (przystnek Mrkowice Kościół, linie 6 i 8 kursują tylko pn. pt.). Autobusy ztrzymują się przy dworcu utobusowym i tm njlepiej dojść, szukjąc połączeń. Bilety (w obrębie grnic dministrcyjnych mist: jednorzowy normlny 2,40 zł, ulgowy 1,20 zł) możn kupić bezpośrednio u kierowcy. Rozkłd jzdy wrto sprwdzić n stronie http://pk-rciborz.pl/site/rozkld_jzdy (informcj tel.: 032 4153181). Atrkcje turystyczne Poznwnie powitu trzeb rozpocząć od jego stolicy Rciborz bądź co bądź njstrszego mist n Górnym Śląsku. A skoro njstrszego, to i bogtego w historyczne pmiątki. Choć większość wiekowej zbudowy nie przetrwł 1945 r.,, nwet okleczony, zsługuje n uwgę. W centrum oclło kilk wysokiej klsy zbytków, uliczkom trudno odmówić wdzięku. Zwykle pierwsze kroki w mieście kieruje się n rynek. Ten rciborski jest nie tylko symptyczny, le też zdobi go niezwykłe Komunikcj miejsk Atrkcje turystyczne 8 9
1 Dojzd i njwżniejsze trkcje 1 Rciborskie monety Atrkcje turystyczne Rynek, fot. M. Zręb dzieło Kolumn Mryjn (zob. s. 40). To wyjątkowo udny przykłd sztuki śląskiego broku. Kolumn, choć po II wojnie świtowej rozpościerły się wokół sme zgliszcz, wyszł z drmtycznych wydrzeń nietknięt, co poczytno z cud. Dzięki temu cudowi, lub szczęśliwemu zbiegowi okoliczności, monument od prwie 300 lt króluje w niezmienionej postci n njwżniejszym plcu mist. Będąc w Rciborzu, nie możn ominąć zmku i jego kplicy (zob. s. 53 i 54). Zwłszcz t osttni jest niezwykle cenn wiele osób przyjeżdż do Rciborz tylko po to, by obejrzeć tę niezwykłą budowlę, perłę górnośląskiego gotyku. Gdy wejdzie się do środk, łtwo zrozumieć, dlczego kplic budzi tk wielki zchwyt. Niestety, upływjący czs odcisnął piętno n zmku i jego otoczeniu. Udło się jednk pozyskć unijne fundusze n remont; książęc rezydencj, jeśli wszystko pójdzie dobrze, odzysk wkrótce nleżny blsk. Symbolem Rciborz jest bszt miejsk, czyli XVI-wieczn gotycko-renesnsow wież więzienn (zob. s. 45). Jej chrkterystyczną, przysdzistą sylwetkę umieszczono w logo mist. Wież znlzł się tkże n Kplic zmkow, fot. M. Zręb rewersie dwuzłotowej monety, którą Mennic Polsk wypuścił do obiegu w rmch serii Historyczne mist w Polsce. Seri upmiętni ośrodki o pond 500-letniej historii, które wniosły szczególny wkłd w rozwój poszczególnych regionów i pństwowości Polski. Sm jest zncznie strszy w 2008 r. obchodził swoje 900-lecie. Misto m tkże kilk pięknych budowli skrlnych. Gotycki kościół frny (zob. s. 47) zchwyc wnętrzem monumentlny Bszt miejsk symbol Rciborz, fot. B. Stchow szczyci się długą trdycją menniczą. Oprcowni numizmtyczne podją, że pierwsze tutejsze monety wybijł już Mieszko Lskonogi. Widomo nwet, jk te królewskie XIII-wieczne pieniądze wyglądły: rciborskie brktety srebrne monety z cienkiej blszki, wybijne jednostronnie miły średnicę 18 mm, zdobił je npis Milost ( miłość, łsk ). Pod koniec XV stuleci misto biło włsne hlerze (drobn srebrn monet), mennic ntomist dziłł z krótkimi przerwmi do początków XVIII stuleci. 3 krjcry dwne rciborskie monety, 1701 r. W 1918 r. jko jeden z pierwszych ośrodków n Śląsku zdecydowł się tkże n emisję pieniądz zstępczego. N rynku z powodu dopiero co zkończonej wojny brkowło oficjlnych środków płtniczych o niższych nominłch. Mgistrty podejmowły więc decyzję o emisji pieniędzy, którymi możn było płcić w obrębie dnego mist. bił monety o nominle 5, 10 i 50 fenigów, w nstępnych ltch drukowł tkże włsne bnknoty. ołtrz główny robi niesmowite wrżenie. Zncznie skromniejszy kościół św. Jkub (zob. s. 41) odegrł, jk się wydje, wżną rolę w polskim piśmiennictwie, neogotycki kościół św. Jn Chrzciciel (zob. s. 57) wrto odwiedzić choćby dl bjecznie kolorowych witrży. W dwnym klsztornym kościele Dominiknek (zob. s. 51) urządzono ntomist niezwykle ciekwe muzeum (zob. s. 51). Atrkcje Rciborz n tym się jednk nie kończą. Uroku mistu dodją przecież prki i zieleńce, nieprzewidywln rzek, symptyczne uliczki, nwet stre cmentrze. Równie ciekwe jk misto są jego okolice. Powit rciborski to przecież istne zgłębie XVIII- i XIX-wiecznych płców. Pln minimum to zobczenie rezydencji Donnersmrcków w Krowirkch (zob. s. 76) orz tego, co pozostło z posidłości rodziny Eichendorffów w Łubowicch (zob. s. 72). Obiektem, który rozsłwi tutejsze ziemie, jest jednk zespół klsztorno-płcowy w Rudch (zob. s. 87). Stre cysterskie opctwo kryje wiele cennych przedmiotów, prezentuje się wyjątkowo łdnie. W dodtku wokół ciągnie się mlowniczy Mlowniczy zespół klsztorno-płcowy w Rudch, fot. D. Zręb Atrkcje turystyczne 10 11
1 Informcj turystyczn dwny prk książęcy. Z innych zbytków skrlnych wrto wymienić kościółek we wsi Pietrowice Wielkie (zob. s. 78) jedyny drewniny n rciborskiej ziemi orz brokowy kościół św.św. Piotr i Pwł w Tworkowie (zob. s. 81) z uniklną ekspozycją zdobionych trumien tutejszych możnowłdców. Ziemi rciborsk zchwyci jednk nie tylko poszukiwczy zbytków kultury mterilnej. Równie interesując jest tutejsz przyrod. W grnicch dministrcyjnych Rciborz znjduje się Arboretum Brmy Morwskiej (zob. s. 68), doskonłe miejsce n spcer. Dl poszukiwczy dziewiczej przyrody strzłem w dziesiątkę okże się leżący n obrzeżch mist rezerwt Łężczok (zob. s. 69). Możn w nim spędzić wiele godzin, podziwijąc świt roślin i zwierząt. Wiele trkcji zpewniją wędrówki po lsch rciborskich, objętych w ltch 90. ubiegłego wieku ochroną poprzez ustnowienie Prku Krjobrzowego Cysterskie Kompozycje Krjobrzowe Rud Wielkich (zob. s. 86). Kto może, powinien wybrć się do Chłupek, tuż pod grnicę z Czechmi. Mendrując Odr (zob. s. 85) tworzy tu niezpomnine krjobrzy. A to jeszcze nie wszystko. Dogodne położenie Rciborz, tuż przy grnicy, zchęc do wybrni się, nwet n jeden dzień, w ciekwe miejsc w Czechch. Oprócz urzekjącej Opwy, wrto odwiedzić choćby miejscowość Budišov nd Budišovkou czy Hrdec nd Morvicí. Grnicę możn przekroczyć m.in. w Chłupkch, Pietrszynie, Gródcznkch, Krznowicch, Borucinie i Tworkowie. Doskonłym pomysłem n zwiedznie ziemi rciborskiej i opwskiej są wyprwy rowerowe. Sieć ścieżek (zob. s. 86) pozwl dotrzeć do wielu ciekwych miejsc zrówno po stronie polskiej, jk i czeskiej. Informcj turystyczn N wszystkie typowo turystyczne pytni udziel odpowiedzi Rciborskie Centrum Informcji w Rciborzu. Punkt mieści się przy ulicy Długiej 2, tuż przy Rynku, w domu z chrkterystycznymi podcienimi (tel.: 032 4157239, e-mil: imprezy@rck.com.pl, http:// www.rck.com.pl; czynne: pn. pt. 9.00 17.00. W RCI możn dostć bezpłtne foldery i ulotki orz pln mist. - zielone misto, fot. M. Zręb 12
Rozdził 2 Część krjoznwcz 13
2 Część krjoznwcz 2 U wrót Brmy Morwskiej U wrót Brmy Morwskiej Powit rciborski leży w dolinie górnej Odry, u północnych wrót Brmy Morwskiej. Przez brmę, stnowiącą nturlne obniżenie między Sudetmi Wschodnimi Krptmi Zchodnimi, prowdziły niegdyś szlki hndlowe z południowej Europy nd Morze Błtyckie (bursztynowy) orz z Młopolski do Czech. Migrowły tędy również zwierzęt i rośliny, stąd niezwykł różnorodność gtunkow rciborskiej ziemi. Wędrówk roślin i zwierząt trw zresztą do dziś, podobnie jk ludzi. Prwie cł ziemi rciborsk leży n Nizinie Śląskiej, tylko wschodnie krńce powitu (gmin Kornowc i niewielki frgment gminy Kuźni Rciborsk) nleżą do Wyżyny Śląskiej. Schodząc n niższy poziom podziłów fizycznogeogrficznych, Rciborszczyzn zjmuje frgmenty Płskowyżu Głubczyckiego, Kotliny Rciborskiej i Płskowyżu Rybnickiego. Cechą chrkterystyczną krjobrzu Płskowyżu Głubczyckiego jest występownie niewysokich rozległych wyniesień i nieckowtych suchych dolin. Krin t, o urodzjnych glebch, jest Ziemi rciborsk wiosną, fot. B. Stchow typowo rolnicz. Wyróżnikiem zncznie brdziej płskich terenów Kotliny Rciborskiej są ntomist mendryczne strorzecz Odry. Prwobrzeżną (wschodnią) część tego regionu pokrywją lsy, lewobrzeżną (zchodnią) głównie pol. Budow geologiczn ziemi rciborskiej wiąże się z historią geologiczną Sudetów, Krpt orz Wyżyny Śląskiej. W krbonie (ok. 355 ok. 295 mln lt temu) obszr ten uległ wypiętrzeniu, potem, w trzeciorzędzie (65 1,87 mln lt temu) zpdł się i zostł zlny przez wody morz, które wdrły się tu od strony Brmy Morwskiej. Świdectwem Odr w blsku słońc, fot. B. Stchow tych odległych wydrzeń są duże pokłdy pisków, wpieni i iłu znjdujące się n tym terenie. W plejstocenie (1,8 mln 11 tys. lt temu) ziemię rciborską objęły zlodowceni. Pozostwiły po sobie śldy w postci grubej wrstwy pisków i żwirów. Lodowiec przytoczył również wiele głzów nrzutowych ze Skndynwii. Jeden z nich, z czerwonego piskowc, wydobyty przed II wojną świtową w piskowni w Wojnowicch, zdobi dziś plc Wolności w Rciborzu. Powit rciborski zwny jest zielonymi płucmi Śląsk. Jeszcze w grnicch Rciborz znjduje się Arboretum Brmy Morwskiej obejmujące zsięgiem mlowniczy ls z cennymi okzmi strych drzew. Możn tu spotkć kilk rzdkich w Polsce gtunków roślin, m.in. skrzyp olbrzymi, wwrzynk wilczełyko, klinę korlową czy storczyk męskiego. Nturlny ls zchowł się w Prku Krjobrzowym Wielkie wędrówki Jedną z roślin, które przywędrowły do Polski z Czech przez Brmę Morwską, jest ciepłolubn kotewk orzech wodny. W okolicy Rciborz możn ją podziwić w rezerwcie Łężczok. Tkże w Łężczoku rośnie niepozorny, niezwykle rzdki, storczyk kruszczyk połbski. On tkże trfił do Polski z Morw. Inną rośliną migrującą przez Brmę Morwską był cieszynink wiosenn, której pierwsze okzy znjdowno n terenie dzisiejszego rboretum n początku XIX w. Ze zwierząt przybyłych przez brmę wrto wymienić piżmk. N Górnym Śląsku gryzoń pojwił się w ltch 20. XX w., potem rozprzestrzenił się n cłą Polskę. Z Morw przywędrowł też do Polski kląskwk. Njwiększy obszr lęgowy tego niewielkiego ptk jeszcze w ltch 80. ubiegłego wieku znjdowł się w okolicch Rciborz. Wejście do Arboretum Brmy Morwskiej, fot. M. Zręb Cysterskie Kompozycje Krjobrzowe Rud Wielkich. Teren ten jest ostoją dl 46 gtunków ssków (spośród 90 występujących w Polsce), 6 gtunków gdów (spośród 9), 15 gtunków płzów i prwie 250 gtunków ptków. W njcenniejszej pod względem przyrodniczym części prku rezerwcie Łężczok możn spotkć ż 46 gtunków Rezerwt Łężczok, fot. M. Zręb U wrót Brmy Morwskiej 14 15
2 Część krjoznwcz 2 Powit rciborski Skrzydlci mieszkńcy i njciekwsze rośliny Prku Krjobrzowego Cysterskie Kompozycje Krjobrzowe Rud Wielkich Derkcz (Crex crex) Grzybienie biłe (Nymphe lb) roślin objętych cłkowitą ochroną. Chroni się tu wielogtunkowy ls łęgowy i stre stwy, ostoję ptctw wodno-błotnego. Duże znczenie przyrodnicze m też obszr chronionego krjobrzu Grniczne Mendry Odry, n którym wciąż zchodzą nturlne procesy korytotwórcze sprzyjjące występowniu cennych gtunków zwierząt i roślin. Powit rciborski Żurw (Grus grus) Slwini pływjąc (Slvini ntns) W skłd powitu wchodzi osiem gmin:, Rudnik, Kuźni Rciborsk, Nędz, Kornowc, Krzyżnowice, Krznowice i Pietrowice Wielkie. Trzy osttnie grniczą z Republiką Czeską. Od wschodu ziemi rciborsk sąsiduje z terenmi, n których Zimorodek (Alcedo tthis) Kotewk orzech wodny (Trp ntns) Orzeł bielik (Hlieetus lbicill) Wwrzynek wilczełyko (Dphne mezereum) wydobyw się węgiel kmienny (powity gliwicki, rybnicki i wodzisłwski, województwo śląskie), od zchodu i północy z obszrmi typowo rolniczymi (powity głubczycki i kędzierzyńsko-kozielski, województwo opolskie). Podstwowe informcje Stolic Główne rzeki Odr i jej dopływy: Psin i Rud Powierzchni 544 km 2 Liczb mieszkńców powitu 111 tys. Rciborz 58 tys. Gęstość zludnieni 211,64 osób/km² Dne z 2006 r. Powit rciborski nleży do njcieplejszych obszrów nszego krju. Średni roczn tempertur powietrz wh się tu między 7 9 C. W lipcu, który jest njcieplejszym miesiącem, tempertur wynosi średnio 18 C, w njzimniejszym lutym -2 C. Dzieje Rciborz Tereny ziemi rciborskiej były zmieszkiwne przez ludzi już w brdzo odległych czsch: w Rciborzu-Studziennej znleziono wyroby krzemienne wytworzone 240 180 tys. lt temu. Zncznie później, n początku nszej ery, Śląsk prowdził wyminę hndlową z pństwem rzymskim. W Rciborzu-Studziennej i Strej Wsi znleziono m.in. srebrne denry Trjn, Hdrin i Antonius Pius. Dowodzi to, że przez tutejsze ziemie wiódł szlk bursztynowy. Pierwsze pisemne wzminki o Śląsku pochodzą z Geogrf Bwrskiego, który zwier spis plemion zchodniosłowińskich żyjących n wschód od Łby i n północ od Dunju. Z zpisków wynik, że w IX w. dorzecze górnej Odry zmieszkiwło plemię Gołężyców (zob. rmk). Od 990 r. Śląsk, więc i ziemi rciborsk, nleżł już do pistowskiego pństw Plemię Gołężyców Gołężyce, plemię, które zmieszkiwło w IX XI w. tereny pogrnicz polsko-czeskiego. Głównym grodem plemieni był Grodziec (obecnie Hrdec nd Morvicí), pozostłymi ośrodkmi: Lubomi, Cieszyn, Opw i prwdopodobnie. W drugiej połowie IX w. terytorium Gołężyców zostło podbite przez Pństwo Wielkomorwskie, po jego updku (początek X w.) zchowło przez kilkdziesiąt lt niezleżność. Później, ż do XI w., stnowiło ciągły przedmiot sporów polsko-czeskich. Mieszk I. Po śmierci Bolesłw Chrobrego tereny te dostły się n krótko pod pnownie czeskie, do Polski wcielił je ponownie Kzimierz Odnowiciel (1050). Polsko-czeskie spory o Śląsk trwły jeszcze kilkdziesiąt lt. Zkończył je pokój kłodzki podpisny przez Bolesłw Krzywoustego i Sobiesłw I w 1137 r. Bolesłw zchowł nieml cły Śląsk z wyjątkiem ziemi opwskiej, któr wrz z ziemią kłodzką przypdł Sobiesłwowi. Księstwo rciborskie W 2008 r. obchodził 900-lecie swego istnieni pierwsz pisemn wzmink o grodzie pochodzi z 1108 r. Pod tą dtą w słynnej Kronice Gll Anonim znlzł się informcj o zdobyciu obronnej osdy Rtibor przez rycerzy Bolesłw Krzywoustego. Położony n odrzńskiej wyspie gród nleżł wówczs do Morwin. Osdę zjęto bez wlki, gdyż złog wzięł zbliżjące się oddziły z swoich pobrtymców. Bolesłw Krzywousty w testmencie podzielił ziemie pństw polskiego między synów, tym smym ustnwijąc dzielnice. Młopolsk wrz ze Śląskiem dostł się w ręce senior Włdysłw II. Ten niedługo się nimi cieszył dążąc do przywróceni jedności pństw, w wyniku konfliktu z możnowłdztwem i brćmi zostł wygnny (stąd zwie się go Wygnńcem) i schronił się w Niemczech, gdzie zbiegł o pomoc w odzyskniu włdzy. Po ltch strń, w 1163 r., jego synowie Bolesłw, Mieszko i Konrd odzyskli dzielnicę śląską, djąc początek śląskim liniom Pistów. Początkowo włdzę nd Śląskiem przejął njstrszy z brci Bolesłw I Wysoki. W 1172 r. Mieszko i Konrd orz syn Bolesłw, Jrosłw, upomnieli się o swoją część dziedzictw, wywołując wojnę domową. Dzieje Rciborz 16 17
2 Część krjoznwcz 2 Dzieje Rciborz podróże w czsie, fot. B. Stchow W jej wyniku Mieszko otrzymł njbrdziej wysunięty n południe krniec dzielnicy (z Rciborzem i Cieszynem), Jrosłw jej część środkową (z Opolem). Kilk lt później wydzielono jeszcze księstwo głogowskie dl Konrd. Mieszko, zwny Lskonogim, wybrł n stolicę swego księstw. Okzł się włdcą wybitnym: w 1201 r., po śmierci Bolesłw i Jrosłw, zwłdnął Opolem, po śmierci Mieszk III Strego objął dodtkowo włdzę seniorlną nd Krkowem. Tym smym w 1211 r. zostł włdcą Polski. Jk się okzło, n krótko kilk miesięcy później zmrł. W pobliżu grodu funkcjonowł związn z nim osd rybków, rolników i rzemieślników. Z czsem przeksztłcił się on w smodzielną gminę, przyjmując nzwę Ostróg. Kiedy opolskorciborskie księstwo przejął jedyny syn Mieszk Lskonogiego Kzimierz I n lewy brzeg Odry, nprzeciw zmku, przybyli n jego zproszenie osdnicy z Flndrii i Wlonii. Przed Portret Ofki nieformlnej ptronki mist Frgment mpy księstw rciborskiego z 1736 r. 1217 r. książę lokowł tu misto, które przyjęło nzwę, dotychczs odnoszącą się do grodu. Po śmierci Kzimierz rządy regencyjne sprwowł Henryk Brodty. Około 1238 r. włdzę przejął pełnoletni już Mieszko II, zwny Otyłym, kilk lt później jego młodszy brt, Włdysłw. Rciborski zmek stł się centrum politycznym i dministrcyjnym rosnącego w siłę księstw. Włdysłw mił czterech synów. Postnowili oni podzielić ojcowiznę: Bolko osidł w Opolu, Kzimierz w Bytomiu, Mieszko w Cieszynie, Przemysł w Rciborzu. Ten osttni doczekł się jednego syn, Leszk, który, z brku męskiego potomk, okzł się osttnim przedstwicielem linii Pistów rciborskich. W 1327 r. Leszek złożył hołd lenny Jnowi Luksemburskiemu, królowi Czech, co okzło się brzemienne w skutkch. Kiedy po śmierci Leszk księstwo rciborskie przejął Mikołj II Przemyślid, mąż jego siostry Anny, protest, jki wnieśli przeciwko temu Pistowie górnośląscy, zostł bezprdonowo odrzucony przez czeskiego monrchę. Świątobliw księżniczk 17 styczni 2009 r. obchodził 650. rocznicę śmierci Eufemii (1299 1359), nieformlnej ptronki mist. Ofk, bo tk ją zwno, otrzymł strnne wyksztłcenie. Ponoć był nie tylko mądr, le też urodziw. Zmist świtowego życi wybrł jednk scezę i w 1313 r. złożył śluby zkonne. W rciborskim klsztorze Dominiknek spędził 45 lt. Zmrł w opinii świętości. Jk pisze Jn Nowk w książce Legendy i podni dwnego Rciborz ( 2004): Wierzono, że świątobliw księżniczk, tk brdzo kochjąc rodzinne misto, wciąż wyprsz u Bog łski potrzebne jego mieszkńcom. Kiedy zbliżł się jkiś ktklizm, z srkofgu Ofki dobiegło wyrźne stuknie. W ten sposób opiekunk Rciborz nkzywł swoim ziomkom zchownie czujności. Dziś srkofgu już nie m (spłonął w 1945 r.), le Ofk wciąż żyje w pmięci rciborzn. Wrto jeszcze wrócić do Przemysł. Z jego czsów był dobrze prosperującym ośrodkiem hndlowym. Misto otrzymło przywileje według prw mgdeburskiego, rządził nim pięciooosobow rd miejsk, co roku wybiern n nowo. Przemysł mił dwie córki. O pierwszej, Annie, już wspomnino. Drug, Eufemi, postnowił zostć mniszką. Dl niej Przemysł złożył w Rciborzu klsztor Dominiknek (zob. rmk). Misto cesrskie Potomkowie Mikołj II rządzili księstwem rciborskim do 1521 r., kiedy zmrł osttni z nich, Wlentyn, zwny Grbtym. N mocy ukłdu, który Grbty zwrł z księciem opolskim Jnem Dobrym z linii Pistów, księstw rciborskie i opolskie znów zostły zjednoczone. Jn rządził księstwem przez 11 lt, wyznczjąc, obok Opol, n miejsce odbywni się sejmików krjowych i skłdni hołdu królowi Czech. Od 1526 r. królem tym był Ferdynnd I Hbsburg, który zsidł n tronch w Wiedniu, Budpeszcie i Prdze (w ltch 1556 64 włdc Świętego Cesrstw Niemieckiego). Jn Dobry zmrł bezdzietnie, schedę po nim przez dłuższy czs (1532 70) oddwno w lenno różnym osobom. Jedną z nich był Jerzy von Hohenzollern, mrgrbi Ansbch, siostrzeniec król Zygmunt Strego i brt Albrecht Hohenzollern, osttniego mistrz zkonu krzyżckiego w Prusch. Jerzy był gorliwym propgtorem protestntyzmu (zwno go Pobożnym). Dzięki jego wsprciu w Rciborzu powstł zbór prowdzony przez luterńskiego pstor. Szerzeniu się reformcji sprzyjły Pomnik św. Jn Nepomucen, fot. M. Zręb Dzieje Rciborz 18 19
2 Część krjoznwcz 2 Dzieje Rciborz Jn z Nepomuku Kult czeskiego męczennik, Jn Nepomucen (ok. 1350 93), rozwinął się w okresie kontrreformcji głównie dzięki jezuitom. W krjch monrchii hbsburskiej wystwino wówczs brdzo liczne figury świętego. Jn, który ponoć zostł utopiony w Wełtwie z rozkzu król czeskiego Wcłw IV Luksemburczyk z odmowę zdrdzeni tjemnicy spowiedzi królowej, był czczony w Czechch od XV w. Według trdycji ludowej, chronił pol i zsiewy przed powodzią i suszą. Później uznno go z ptron mostów i przeprw orz opiekun życi rodzinnego i orędownik honoru. Stąd nepomuki (figury Jn Nepomucen) njczęściej spotyk się przy drogch w sąsiedztwie mostów i rzek. Jn zwykle przedstwino w stroju knonik z krucyfiksem w dłonich. też rządy Izbeli Zpolyi, któr przez chwilę w imieniu młoletniego syn włdł tymi terenmi. W 1558 r. księstwo rciborskie trfiło pod bezpośrednie pnownie Hbsburgów. Po dwóch stulecich podległości królom czeskim znlzło się we włdniu wiedeńskich cesrzy. Kilkdziesiąt lt później Śląsk spustoszył wojn trzydziestoletni (1618 48). Wycofnie się wojsk szwedzkich zmknęło okres zmgń wyznniowych n tym terenie. Nd Śląskiem dumnie złopotł sztndr hbsburskiego ktolicyzmu. Do ptronów monrchii, oprócz Mrii, zliczono św. Józef i św. Jn Nepomucen. Ten osttni mił stnowić ntidotum n innego Jn Hus, czeskiego reformtor religijnego, od którego wywodził się husytyzm, ruch głoszący odrodzenie Kościoł przez nwiąznie do trdycji pierwotnego chrześcijństw (ruch skierowny był przeciw włdzy politycznej ppież i nrstjącym wpływom niemieckim). Pnownie pruskie W grudniu 1740 r. n Śląsk wkroczyły wojsk pruskie. Rozpoczęł się pierwsz wojn śląsk między Prusmi Austrią. Po jej zkończeniu, w 1742 r., oficjlnie znlzł się w grnicch Królestw Pruskiego. Początkowo przeżywł regres gospodrczy: spdły zyski z piwowrstw, gorzelnictw i hndlu. Później jednk stł się wżnym ośrodkiem tkckim. Wprwdzie już wcześniej rzemiosło to przynosiło duże dochody mistu, le dopiero w drugiej połowie XVIII w. zyski stły się wręcz krociowe. Popyt n rciborskie sukno był tk duży, że nie ndążno z produkcją. Dlszy rozwój Rciborz przyniosł wybudown w XIX w. lini kolejow, któr połączył Berlin z Wiedniem (pierwszy pociąg wjechł n rciborski dworzec 1 styczni 1846 r.). Misto przeżywło njlepsze lt: było znne z pięknej zbudowy, doskonłych resturcji orz ekskluzywnych sklepów. Dziłły tu duże zkłdy tytoniowe, chemiczne i spożywcze. Kwitło życie kulturlne. W 1846 r. w mieście koncertowł Ferenc Liszt, słwny węgierski kompozytor. W wypełnionej po brzegi sli przy ulicy Chopin (dziś mieści się tu Rciborskie Centrum Kultury) rtyst, jk pisno, oczrowł uszy słuchczy Tńcząc polonez w Rciborzu, fot. B. Stchow Rciborscy Żydzi Żydzi mieszkli w mieście już w średniowieczu. Według przekzów, kościół św. Mikołj w Strej Wsi zbudowno n murch bożnicy istniejącej już w 1060 r. Podni podnimi, pewne jest ntomist, że syngog stł w XV w. n rogu dzisiejszych ulic Solnej i Leczniczej. Budynek nie przetrwł. W 1510 r. Żydom zbroniono osiedlć się w mieście i okolicy. N dobre powrócili tu dopiero pod koniec XVIII w. N początku kolejnego stuleci postwiono przy obecnej ulicy Szewskiej niewielką bożnicę. Kilkdziesiąt lt później (1889) n jej miejscu wzniesiono imponującą syngogę w stylu muretńskim. Niestety, nie przetrwł. Podczs nocy krysztłowej (pogrom Żydów w III Rzeszy, zorgnizowny przez NSDAP w nocy z 9 n 10 pździernik 1938 r.) bożnicę splono. Jej ruiny rozebrno w ltch 50. genilną grą n fortepinie. Dw koncerty dł tkże w Rciborzu Johnn Struss, król wlc wiedeńskiego. W drugiej połowie XIX w. stł się wżnym ośrodkiem polskiej kultury. Dziłło tu m.in. Towrzystwo Polsko-Górnośląskie i Dom Polski Strzech. Wychodziły tkże polskie czsopism, m.in. Nowiny Rciborskie. W 1871 r. doszło do zjednoczeni Niemiec i miejscowość znlzł się w II Rzeszy Niemieckiej. W XX stulecie wchodził jko 30-tysięczne misto (przyłączono do niego Siostr Dulcissim W Brzeziu, dzielnicy Rciborz, znjduje się grób siostry Dulcissimy. Odwiedzją go rzesze wiernych z cłego Śląsk, prosząc o wstwiennictwo w chorobch i nieszczęścich. Helen Jonn Hoffmn (1910 36) urodził się w śląskiej rodzinie hutniczej w Zgodzie (obecnie dzielnic Świętochłowic). Po wstąpieniu do zkonu ciężko zchorowł. Z pokorą przyjmowł jednk cierpienie, wierząc, że dzięki niemu może rtowć dusze dl Chrystus. Do klsztoru w Brzeziu przybył w 1933 r. Umierjąc, wciąż pokrzepił n duchu potrzebujących i wyprszł łski zdrowi. Po śmierci otoczono ją kultem. Po zkończeniu procesu betyfikcyjnego będzie pierwszą Ślązczką wyniesioną n ołtrze. kilk wsi). Według spisu ludności z 1905 r., 64,7% mieszkńców uznwło z mowę ojczystą język niemiecki, 30,2% polski, 1,6% morwski (0,3% używło jeszcze innego język); 3,2% ludności deklrowło dwujęzyczność. Niemieckość ośrodk dobitnie pokzł plebiscyt z 1921 r. Nim jednk do niego doszło, w ltch 1919 i 1920 wybuchły ntyniemieckie powstni śląskie. Podczs plebiscytu z przynleżnością do Niemiec opowiedziło się 90% mieszkńców Rciborz. Wyniki w powiecie nie były jednk tk jednoznczne. Po trzecim powstniu śląskim, które wybuchło po ogłoszeniu rezulttów głosowni, część powitu, m.in. wsie Brzezie, Pogrzebień i Lubomi, przyłączono Rciborski Rynek, 1915 r., fot. rch. Fundcji Wikimedi Dzieje Rciborz 20 21
2 Część krjoznwcz 2 Dzieje Rciborz Frnz Albrecht Metternich-Sándor Obecny książę rciborski urodził się w 1920 r., w 40. rocznicę ndni księstw rciborskiego swemu dzidkowi, Wiktorowi Murycemu. Poniewż nie był synem pierworodnym, nie mił szns n objęcie rciborskich mjętności. W lipcu 1926 r. zostł więc doptowny przez bezdzietną ciotkę księżnę Klementynę von Metternich-Sándor, włścicielkę ogromnych dóbr w Austrii i n Węgrzech. Przyjął wówczs jej nzwisko. Po śmierci brt, który zginął trgicznie w 1939 r. pod Modlinem, Frnz otrzymł jednk tytuł książęcy. Jk sm twierdzi, czuje się emocjonlnie związny z mistem, czego dowodzą jego częste wizyty. W 2004 r. prezydent Rzeczypospolitej, Aleksnder Kwśniewski, uhonorowł Frnz Albrecht Złotym Krzyżem Zsługi. W 2005 r. książę otrzymł tkże tytuł Zsłużony dl mist Rciborz. Pełne nzwisko i tytuły księci brzmią: Frnz Albrecht Mximilin Wolfgng Josef Thddäus Mri Metternich-Sándor 4. Herzog von Rtibor und 4. Fűrst von Corvey, Prinz zu Hohenlohe- -Schillingfűrst-Breunner-Enkervoith. do Polski. Osttecznie grnicę między Polską Niemcmi wytyczono kilk kilometrów n wschód od mist. W grnicch Polski Odrodzenie się pństw polskiego i powstnie Czechosłowcji przyniosły spdek znczeni Rciborz. Nowe grnice pozrywły więzi gospodrcze łączące do tej pory region. Polcy, którzy pozostli w mieście, utworzyli w 1922 r. Związek Polków w Niemczech. Dw lt później zczął się tu ukzywć polski Dziennik Rciborski. Prześldowni mniejszości nrodowych i religijnych przyszły wrz z włdzą fszystowską, w 1933 r. Tuż przed wybuchem II wojny świtowej polskich ktywistów resztowno i wywieziono do obozów koncentrcyjnych. 1 wrześni 1939 r. z terenów Rciborszczyzny wkroczyły do Polski jednostki zbrojne Wermchtu. Sm wojn dł tu o sobie znć dopiero w 1944 r. W grudniu włdze niemieckie zrządziły ewkucję ludności cywilnej z mist. mił zostć przeksztłcony w twierdzę. N relizcję zmierzeni zbrkło jednk czsu. Już w styczniu 1945 r. rozpoczęł się rdzieck ofensyw, w mrcu do mist wkroczyli żołnierze. Odbyło się to prwie bez wlki, zbudowni legły jednk w gruzch. Zniszczono nieml cłą zbudowę śródmieści. Większość zniszczeń był efektem celowych podpleń dokonywnych przez czerwonormistów. Podobno Rosjnie, nie mogąc wywiązć się z obietnicy przekzni Rciborz włdzom czechosłowckim, splili misto. Po dwóch wiekch pnowni prusko- -niemieckiego, n mocy ukłdów jłtńskich, znlzł się w grnicch Polski. Większość Niemców zmuszono do wyjzdu, ich miejsce zjęli reptrinci ze wschodnich ziem polskich. Współczesność W mju 1945 r. sowieck komendntur przekzł misto w ręce polskiej dministrcji. Poniewż rtusz nie przetrwł wojny, nowe włdze zjęły n swoje potrzeby dwną fbrykę czekoldy przy ulicy Btorego. Pierwsze lt po wojnie poświęcono przede wszystkim odbudowie. Uruchmino stre zkłdy przemysłowe, potem rozpoczęto budowę nowych (w ltch 50. wzniesiono znną Fbrykę Kotłów Rfko). Wkrótce zczęto stwić 60 lt Miejskiej Biblioteki Publicznej, fot. B. Stchow pierwsze osiedl mieszkniowe z rozbudowną infrstrukturą społeczną i kulturlną. Misto rozrstło się, wchłnijąc okoliczne wsie. Mł stbilizcj pozwolił n nowo rozkwitnąć kulturze. Powstły Miejsk Bibliotek Publiczn i Towrzystwo Miłośników Ziemi Rciborskiej, odbudowno Dom Polski Strzech, wznowiły dziłlność przedwojenne zespoły śpiewcze, rozpoczął prcę tetr. Później przyszedł czs Solidrności, obrdy Okrągłego Stołu i zminy ustroju politycznego w Polsce. Znim jednk do tego doszło, misto zdążyło zmienić swą przynleżność dministrcyjną: w 1975 r. w rmch reformy zostło odłączone od Opolszczyzny i wcielone do województw ktowickiego. W 1997 r. nową rzeczywistość usunęł n drugi pln powódź tysiącleci (zob. rmk s. 24). Jej skutki misto odczuwło przez kilknście miesięcy, pmięt do dziś. W XXI w. wszedł jko misto proekologiczne. Dbno tu nie tylko o poprwę stnu środowisk nturlnego, le też o odpowiednią edukcję mieszkńców. W 2001 r. misto jko pierwsze w Polsce i w Europie otrzymło certyfikt ISO 14001, wprowdzjąc system tzw. ekozrządzni. Jego celem jest zmniejszenie negtywnego wpływu przedsiębiorstw n środowisko nturlne. Jk już wspomnino, w 2008 r. obchodził 900-lecie swego istnieni. 15 czerwc, w dzień njhuczniejszych obchodów, przez przejechł Jn III Sobieski ze swoim wojskiem. W ten sposób podkreślono Przemrsz wojsk Jn III Sobieskiego, fot. B. Stchow Dzieje Rciborz 22 23
2 Część krjoznwcz 2 Specyfik Rciborz Powódź tysiącleci 8 lipc 1997 r. nwiedził njwiększ od stuleci powódź. Pod wodą znlzło się 60% mist, m.in. dworzec PKP, poczt, dzielnice Ostróg i Płoni orz część śródmieści. W mieszknich przy ulicy Drzymły wod sięgł 170 cm. Odr przekroczył stn lrmowy o 4,5 m. Misto zostło pozbwione prądu, gzu i połączeń telefonicznych. Nie możn było do niego wjechć od strony Gliwic, Rybnik i Chłupek. Niezbędne rzeczy dostrczno śmigłowcmi. Ewkuowno 1,5 tys. osób. odwieczne związki mist z Polską. Sobieski, idąc z odsieczą wiedeńską, przeszedł przez Śląsk, spędzjąc w Rciborzu kilk godzin. W zmku po obiedzie grł w krty z kobietmi. Ponoć ogrł go njstrsz i njszpetniejsz, o czym nie omieszkł wspomnieć w liście do żony Mrysieńki. Specyfik Rciborz Śląsk, tym smym, poprzez swą przynleżność do różnych krjów stł się tyglem, w którym stpiły się odmienne nrodowości, kultury i religie. Włśnie tym historycznym uwrunkowniom wpływom polskim, morwskim, czeskim, niemieckim, ustrickim, nwet włoskim czy flmndzkim Rciborszczyzn zwdzięcz swoją niepowtrzlność. Przygrniczną ziemię, poddną niegdyś włdztwu Polski, Czech i Niemiec, wciąż zmieszkują trzy nrody: Polcy, Niemcy i Czesi Morwinie. Pielęgnują oni swój język i swoje zwyczje. Wielokulturowość, o której w czsch PRL chcino zpomnieć, dziś jest jednym z wyróżników powitu i przyciąg do niego wielu turystów. Symbole Rciborz Herb Rciborz przedstwi pół biłego orł z otwrtym dziobem, bez korony i bez złoceń dziob i pzurów, orz połowę żółtego koł z pięciom pełnymi szczeblmi plus dwom połówkmi n czerwonym tle. Tki opis godł zwier uchwł Rdy Mist z 1990 r. Mówiąc prościej, czerwon rciborsk trcz herbow dzieli się n dwie części. Jedną zjmuje pół orł, symbol stołeczności książęcej, drugą pół koł, symbol włdz mist. Godło m pond 700-letnią trdycję. Znny jest jego wizerunek z 1296 r. Dokument wystwiony w owym roku w Rciborzu optrzono woskową pieczęcią, n której odbito herb mist. Wyrźnie widć n niej pół orł i pół koł. Według legendy, zwdzięcz herb dwóm włdcom. Njpierw Bolesłw Krzywousty, dokonując podziłu Polski między synów, postnowił kżdemu z nich przekzć do herbu po połowie pistowskiego orł. Później Mieszko Śląskie Obserwtorium Geofizyczne W ciekwym drewninym modernistycznym budynku w dzielnicy Nowe Zgrody (ul. Chłopsk 1, tel.: 032 4155540, czynne: pn. pt. 8.00 16.00) mieści się Śląskie Obserwtorium Geofizyczne. Od 1927 r. rejestruje się tu ruchy tektoniczne Ziemi. Złożycielem stcji był profesor Crl Mink, znny sejsmolog i konstruktor sejsmogrfów mechnicznych. W 1926 r. profesor zmieszkł w Rciborzu i zjął się budową stcji do rejestrcji wstrząsów koplninych n Górnym Śląsku. W budynku znjduje się niewielkie muzeum, w którym możn zobczyć m.in. stre urządzeni pomirowe. Herb Rciborz orz zprojektown przez dzieci mskotk mist Lskonogi dodł do godł koło ze szprychmi. Książę, będąc kleką, jeździł nie n koniu, n specjlnie dl niego zbudownym wozie. Pewnego rzu pędzący wóz wpdł n wielki kmień i jedno z kół rozpdło się n dwie części. Połówki ustwiono obok rodowego znku n wozie, księciu tk spodobł się t kompozycj, że połówk orł wrz z połową koł stł się herbem Rciborz. Herb m podkreślć długie dzieje mist, logo ntomist stnowić pomost między przeszłością terźniejszością. Wrunek ten doskonle spełni rciborski znk promocyjny. Nzwę mist zdobi z jednej strony bszt więzienn, przypominjąc o wiekowych trdycjch, z drugiej liść z npisem ISO 14001, podkreśljący proekologiczne, nowtorskie dziłni włdz. Znk nwiązuje do logo promocyjnego Polski. Wojowniczy Rtibor Nzw mist m chrkter ptronimiczny wywodzi się ją od imieni Rcibor (form zgermnizown: Rtibor). Zgodnie z osttnimi bdnimi onomstycznymi, ob człony nzwy rti i bor znczą wlczyć. Imię Rcibor, brdzo populrne we wczesnym średniowieczu, możn więc tłumczyć jko wlczący n wojnie. Być może ndwno je synom n dobrą wróżbę. W osttnich ltch doczekł się tkże swojej mskotki. O jej stworzenie poproszono dzieci. Jury uznło, że misto njlepiej będzie reprezentowć Rciborek dziecięcy odpowiednik dorosłego rycerz, który, jk głosi legend (zob. niżej), złożył misto. Legendy i podni Jk kżde misto, tkże m legendę o swoim powstniu. Opowid on o rycerzu Rciborze (w innej wersji, księciu), który podczs polowni zgubił się w leśnych ostępch. Zpdł noc, myśliwemu nie udwło się odnleźć drogi. Rycerz, choć zprwiony w bojch, postnowił spędzić noc n drzewie. Ls był pełen dziwnych odgłosów: wyci wilków, trzepotu skrzydeł i rozpczliwych pisków zwierząt. Wchodząc n drzewo, wojownik ślubowł, iż jeśli przeżyje, zbuduje w puszczy nd rzeką gród, bezpieczne schronienie dl zbłąknych myśliwych i podróżujących kupców. Rnkiem ls nie był już tki strszny. Wkrótce rycerz odnlzł też drogę i swoich towrzyszy. A poniewż był człowiekiem honorowym, wkrótce rozpoczął stwinie nd Odrą grodu. Wzniesiono drewniną plisdę, zbudowno domy, siedzibę dowódcy i kplicę. Osdę od imieni rycerz nzwno Rciborem. Wkrótce Rcibor stł się znczącym ośrodkiem włdzy w tej części Śląsk. Z jego obwrownimi znjdowli schronienie nie tylko zbłąkni myśliwi i kupcy, le też rycerze, książęt, nwet królowie. Legendrnym ptronem Rciborz jest św. Mrceli, który ponoć obronił misto przed Scytmi (Rusinmi i Ttrmi). Według przekzów, w 1290 r. jeden z oddziłów wrog postnowił zdobyć. Mieszkńcy, którzy nie zdążyli się przygotowć do oblężeni, zczęli wznosić modły o cudowne oclenie. Dziło się to 16 styczni. Wówczs n niebie mił się Specyfik Rciborz 24 25
2 Część krjoznwcz 2 Specyfik Rciborz ukzć św. Mrceli z mczugą w ręku, który przepędził wrogów. Święty zostł ptronem Rciborz, mieszkńcy co roku 16 styczni odbywli dziękczynne procesje. Dziś procesji już nie m, le o dwnym kulcie świdczy m.in. figur św. Mrcelego umieszczon w górnej prtii ołtrz głównego w kościele Wniebowzięci NMP orz n Kolumnie Mryjnej. Obrzędy i zwyczje Ziemi rciborsk m ciekwy i bogty folklor. Wizytówką regionu są oczywiście wielknocne procesje konne, n które ściągją tłumy (zob. s. 79). Ale nie smymi procesjmi powit żyje w gminch kultywuje się też wiele innych ciekwych obrzędów i zwyczjów. Czsem szczególnym jest Boże Nrodzenie. Mwi się tu: Jkiś w Wigilię, tkiś cły rok i stąd cł list rzeczy, których w tym dniu nie nleży robić. Nie wolno choćby niczego pożyczć, by nie wynieść przypdkiem szczęści z domu. Lepiej nie rąbć drewn, bo może później przez cły rok boleć głow, już n pewno nie nleży wbijć gwoździ, bo będą boleć zęby. Niegdyś do czsu rozpoczęci wieczerzy wigilijnej nleżło zchowć ścisły post, njlepiej nic nie jeść. Stół musił być też dobrze nkryty, bo podczs kolcji nikt nie powinien od niego wstwć wróżyło to nieszczęście. Główne miejsce n stole przeznczno n chleb (by nie cierpieć głodu) orz n sól i czosnek (by odpędzić choroby), pod obrus wkłdno pieniądze (by nigdy ich nie zbrkło). Pod stołem ntomist kłdziono siekierkę. Chroniło to ponoć przed niemocą nóg. Dziś, rzdko już przestrzeg się tych uświęconych trdycją zwyczjów. Pmiętją o nich jedynie strsi ludzie, szczególnie n wsich. Niegdyś tkże w wigilijny wieczór dziewczęt wychodziły przed dom i nsłuchiwły szczekni psów z której strony pies zszczek, z tej strony przyjdzie kwler. Czsem wróżono sobie z orzechów. Ich zwrtość mówił o tym, jki będzie pod względem zdrowi cły rok. Zeschnięty lub spleśniły środek zwistowł chorobę, nwet śmierć. Zchowły się ntomist dwie inne trdycje związne z krnwłem. Pod jego koniec odbyw się pogrzebnie bs. Zwyczj ten jest pielęgnowny zwłszcz w Krznowicch, odbyw się w osttnią sobotę krnwłu. Mieszkńcy, nieutuleni w żlu i smutku po kończącym się mięsopuście (osttkch), skłdją do grobu instrument, który symbolizuje czs zbw i swwoli. Są kwity i wieńce, powżno- -humorystyczne mowy pożegnlne orz śpiewy. Specyficzny dl Rciborszczyzny jest tkże zpustny zwyczj wodzeni niedźwiedzi, kultywowny głównie w Smborowicch i Słwikowie. Po wsi krążą kolorowi przebierńcy, obwieszczjąc koniec czsu zbw. Grup Kroszonki śląskie pisnki, fot. D. Zręb Pisnki Trdycj zdobieni jj wielknocnych sięg X XI w. Przygotowywno je co roku od połowy Wielkiego Postu ż po Zielone Świątki, ornment musił zjmowć cłą powierzchnię skorupki. Jeszcze przed II wojną świtową kobiety n Śląsku przygotowywły n święt kilkdziesiąt pisnek, ofirowując nstępnie wypełnione nimi koszyczki rodzinie i krewnym. Były to prwdziwe cudeńk mistrzowsko wykonne, ozdobione przepięknymi roślinnymi wzormi. Dziś o tkie pisnki corz trudniej, zstępują je drewnine i plstikowe jjk o seryjnych wzorch. prowdzi n postronku niedźwiedzi sprwcę wszystkich ludzkich nieszczęść. Przetrwły niektóre zwyczje związne z Wielknocą. W Wielki Czwrtek i w Wielki Piątek kościelne dzwony milczą. Tutejsi mieszkńcy mówili, że poszły do Rzymu. Zmist nich w niektórych wsich słychć klekot kołtek, którym przypisuje się moc odpędzni złych czrów. W Wielki Piątek, o wschodzie słońc, mieszkńcy podrciborskich wsi udwli się niegdyś do njbliższej rzeki lub krzypopy (rów z płynącą wodą) i obmywli nogi, ręce i twrz, odmwijąc modlitwę. Czyniono tk n pmiątkę przejści Chrystus przez Cedron. Wierzono, że wod w Wielki Piątek m moc leczniczą mężczyznom dodje sił, dziewczętom urody. Do tej pory dl podtrzymni trdycji niektórzy strsi mieszkńcy obmywją się, jeśli nie w rzece, to w miednicy przy studni. Post w Wielki Piątek był tk ścisły, że niekiedy grnki szorowno piskiem, by nie pozostł w nich nwet śld tłuszczu. W Wielką Sobotę święci się oczywiście pokrmy. Śląskie pisnki, zwne tu kroszonkmi, zdobione są misternym, roślinnym ornmentem wyskrobnym w kolorowo zbrwionej skorupce. Do brwieni stosuje się njczęściej wywry z łusek cebuli, oziminy, kory dębowej lub olszyny. Kiedyś n jjkch wypisywno krótkie miłosne wierszyki lub życzeni pisnki stnowiły bowiem zpłtę z skłdne w święt życzeni i z polnie wodą w poniedziłek. Brdzo chrkterystyczne dl wsi leżących nd Odrą było oklejnie wydmuszek cynfolią i cieniutkimi włóknmi z sitowi. W śmigus-dyngus odbywją się słynne wielknocne procesje konne. N ziemi rciborskiej urządz się je w Pietrowicch Wielkich (njbrdziej znne), Sudole (dzielnicy Rciborz), Zwdzie Książęcej i w Bieńkowicch. Objzdy pól mją zpewnić urodzj i chronić plony przed zniszczeniem. Rciborsk kuchni Pożywn i prost tk w skrócie możn określić śląską, więc i rciborską, kuchnię. Przez wieki z kilku produktów wymyślno tu corz to nowe dni, nie dopuszczjąc, by cokolwiek się zmrnowło. Przykłdem jest wodzionk zup, do której przygotowni potrzeb jedynie wody, czerstwego chleb, czosnku orz odrobiny msł i śmietny. W niedzielne południe n rciborskim stole pojwi się rosół z mkronem. A n drugie śląsk klsyk, czyli kluski, rold i modr kpust. Deser to oczywiście nieodzowny kołcz. Bez problemu możn go kupić w kżdej cukierni czy sklepie spożywczym. szczyci się tkże długą trdycją wypiekni pierników. Pierwszym odnotownym w źródłch (1404) wytwórcą tego specjłu był piernikrz Georg Close. W XX stuleciu produkcję pierników, z powodzeniem, przejęły tutejsze fbryki cukiernicze. Dziś te cist znów wyrbine są przez niewielkie zkłdy. Specyfik Rciborz 26 27
2 Specyfik Rciborz Rold po śląsku w resturcji Swojskie Jdło przy Urzędzie Mist, fot. M. Zręb Kluski śląskie w resturcji w Hotelu Poloni, fot. D. Zręb Wodzionk Skłdniki: kromk suchego chleb, ząbek czosnku, łyżeczk msł, sól lub veget, 2 łyżki śmietny Pokroić chleb w dużą kostkę i wsypć do tlerz. Dodć wyciśnięty przez prskę czosnek, msło, vegetę lub sól. Zlć wrzątkiem i wymieszć. Zostwić pod przykryciem n 2 minuty. Zbielić. Do zupy możn dodć ziemniki zsmżne z cebulką. Kluski śląskie Skłdniki: 15 średnich ziemników, 20 dg mąki ziemnicznej, jjo, sól, kwłek msł Ziemniki obrć, wrzucić do osolonej wody i ugotowć. Odcedzić i przecisnąć przez prskę. Po ostygnięciu dodć jjko, mąkę ziemniczną i kwłek msł. Wyrobić cisto, potem formowć z niego młe kuleczki. Zgotowć wodę i wrzucć pojedynczo kulki, od momentu kiedy wypłyną gotowć 3 5 minut. Modr kpust w płcu w Wojnowicch, fot. M. Zręb Rold po śląsku Skłdniki: 1 kg mięs wołowego, 30 dg boczku wędzonego, 2 cebule, 2 ogórki kiszone, musztrd, sól, pieprz, olej Mięso pokroić w plstry i rozbić tłuczkiem. Doprwić solą i pieprzem. Cebulę, ogórek i boczek pokroić w wąskie słupki. Płty mięs posmrowć z jednej strony cienką wrstwą musztrdy, ułożyć n nich ogórek, cebulę i boczek. Zwinąć krótszym brzegiem, tk formując mięso, żeby ndzienie nie wypdło. Nstępnie owinąć grubą nicią i obsmżyć n ptelni. Przełożyć roldy do nczyni żroodpornego i piec do miękkości w piekrniku rozgrznym do 220 C, od czsu do czsu podlewjąc wodą. Modr kpust Skłdniki: główk czerwonej kpusty, 10 dg boczku wędzonego, 1 cebul, sól, pieprz, liść lurowy, ziele ngielskie, ocet winny Kpustę obrć z zewnętrznych liści, wykroić głąb, resztę posztkowć. Pokroić w kostkę boczek i cebulę, podsmżyć n ptelni. Kpustę zlć 3 szklnkmi wody, dodć liść lurowy i ziele ngielskie. Gotowć pod przykryciem. Kiedy kpust zmięknie, odcedzić ją i wymieszć n ptelni z boczkiem i cebulką. Podgrzewć, doprwijąc octem, solą, pieprzem i ewentulnie odrobiną cukru. 28