CZY SYSTEM ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO MOŻE STAĆ SIĘ OBLIGATORYJNYM ELEMENTEM NAJLEPSZEJ DOSTĘPNEJ TECHNIKI W POLSCE? R. POCHYLUK

28/13 Archives of Foundry, Year 2004, Volume 4, 13 Archiwum O dlewnictwa, Rok 2004, Rocznik 4, Nr 13 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 CZY SYSTEM ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO MOŻE STAĆ SIĘ OBLIGATORYJNYM ELEMENTEM NAJLEPSZEJ DOSTĘPNEJ TECHNIKI W POLSCE? R. POCHYLUK STRESZCZENIE Co prawda w polskim prawodawstwie w zakresie pozwoleń zintegrowanych brak jest odniesienia do system zarządzania środowiskowego, niemniej stanowi on ważny element najlepszych dostępnych technik. Obecnie w ustawie POś nie możn a znaleźć żadnych bezpośrednich odniesień do systemu zarządzania środowiskowego, chociaż zapisy ustawy nie wykluczają możliwości uznania SZŚ jako elementu najlepszej dostępnej techniki. W artykule omówiono podobieństwa w zakresie wymagań jakie stawia system zarządzania środowiskowego ISO 14001 oraz Dyrektywa IPPC. Czy rozwiązanie polegające na wprowadzeniu w Polsce obowiązku wdrożenia SZŚ w wersji brytyjskiej lub irlandzkiej byłoby korzystne? Aby odpowiedzieć sobie na to pytanie należy przyjrzeć się tym wymaganiom normy ISO 14001, które najbardziej wiążą się z koncepcjami zawartymi w Dyrektywie IPPC. 1. WPROWADZENIE Transpozycja Dyrektywy 96/61/EC z 24 września 1996 roku w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (dalej zwanej Dyrektywą IPPC) do polskiego prawa ma bardzo istotne znaczenie dla zmian w sposobie regulowania działalności gospodarczej w aspekcie ochrony środowiska. Zarówno z punktu widzenia przedsiębiorstw jak i organów administracji najistotniejszą konsekwencją wynikającą z przeniesienia wymagań Dyrektywy IPPC jest wprowadzenie obowiązku uzyskania tzw. pozwoleń zintegrowanych, przy wydawaniu których należy wziąć pod uwagę wymagania najlepszej dostępnej techniki (z ang. BAT). Najważniejszym pytaniem, które pojawia się w dyskusjach dotyczących konsekwencji wprowadzenia Dyrektywy IPCC, jest pytanie jak w praktyce określić co jest, a co nie jest najlepszą dostępną techniką. Nie powtarzając definicji BAT zawartej w polskim prawie i samej dyrektywie, można powiedzieć, że BAT to takie rozwiązanie techniczne lub organizacyjne, które

184 pozwala w optymalny sposób wykorzystać dostępne środki celem jak najlepszej ochrony środowiska jako całości. Osobom zajmującym się systemami zarządzania środowiskowego (SZŚ) przypomina to z pewnością koncepcje zawarte w normie ISO 14001. O tym, że nie jest to skojarzenie przypadkowe świadczy też fakt, że w niektórych krajach, w kontekście Dyrektywy IPPC, uznano, że najlepszą dostępną techniką od strony organizacyjnej jest właśnie system zarządzania środowiskowego. W Irlandii wprowadzono prawne wymaganie obowiązkowego wdrożenia SZŚ w oparciu o wymagania normy ISO 14001 przez wszystkie przedsiębiorstwa podlegające Dyrektywie IPPC. W Wielkiej Brytanii wymagane jest wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego spełniającego określone wymagania. Wymagania te są bardzo zbliżone wymagań normy ISO 14001. W obu przypadkach nie ma prawnego obowiązku uzyskania certyfikatu zgodności z normą ISO 14001. Proces formalnego wdrożenia Dyrektywy IPPC w Polsce będzie można uznać za zakończony w chwili uruchomienia wszystkich mechanizmów związanych z ustalaniem najlepszej dostępnej techniki i wyznaczaniem granicznych wielkości emisyjnych. Obecnie w ustawie Poś nie można znaleźć żadnych bezpośrednich odniesień do systemu zarządzania środowiskowego, chociaż zapisy ustawy nie wykluczają możliwości uznania SZŚ jako elementu najlepszej dostępnej techniki. Istotne znaczenie będzie miała treść rozporządzeń wydanych na podstawie art.206 ustawy Poś dającego ministrowi środowiska możliwość minimalnych wymagań wynikających z najlepszej dostępnej techniki. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby w tych przepisach znalazły się odniesienia do systemów zarządzania środowiskowego. 2. STAN OBECNY Każdy kraj członkowski UE miał możliwość przeniesienia wymagań Dyrektywy IPPC do swojego prawa w sposób najbardziej odpowiadający jego specyfice. W Wielkiej Brytanii Agencja Ochrony Środowiska opracowuje własne wytyczne branżowe dotyczące poszczególnych typów działalności objętych Dyrektywą IPPC. Jako jeden z pierwszych dokumentów wspomagających inspektorów środowiskowych i prowadzących instalacje powstały wytyczne ogólne dla tych typów działalności, dla których nie opracowano wytycznych szczegółowych, czyli wytycznych branżowych. Dokument ten 1 (niżej nazywany wytycznymi GSG ) definiuje BAT bez odnoszenia się do specyfiki konkretnych branż. Właśnie ze względu na swoją uniwersalność wydaje się on właściwą podstawą do analizy porównawczej brytyjskiej interpretacji wymagań Dyrektywy IPPC w zakresie BAT z wymaganiami normy ISO 14001, która też nie została opracowana dla konkretnej branży. Wytyczne GSG nie zawierają jednoznacznego wymagania wdrożenia i certyfikowania formalnego systemu zarządzania środowiskowego, ale jeden z rozdziałów poświęcono zagadnieniom zarządzania. W jego treści można znaleźć zapis mówiący, że 1 Oryginalny tytuł dokumentu, o którym mowa brzmi IPPC General Sector Guidance, Environment Agency 2001.

185 tylko skuteczny system zarządzania może zapewnić, że stosowane techniki zapobiegania i nadzoru nad zanieczyszczeniami są stosowane we właściwy sposób i obejmują środowisko jako całość. Porównanie wytycznych GSG i wymagań normy ISO 14001 pozwala dostrzec, że przyświeca im podobny cel, choć oczywiście różnią się swoim statusem. 3. ISO 14001 A BAT Czy rozwiązanie polegające na wprowadzeniu w Polsce obowiązku wdrożenia SZŚ w wersji brytyjskiej lub irlandzkiej byłoby korzystne? Aby odpowiedzieć sobie na to pytanie należy przyjrzeć się tym wymaganiom normy ISO 14001, które najbardziej wiążą się z koncepcjami zawartymi w Dyrektywie IPPC. 3.1. Polityka środowiskowa - punkt 4.2. normy ISO 14001 Według normy ISO 14001 organizacja powinna opracować i opublikować politykę środowiskową, która zawiera zobowiązania do ciągłego doskonalenia, zapobiegania zanieczyszczeniom i utrzymywania zgodności z przepisami prawa. Wytyczne brytyjskie GSG nie zawierają obowiązku opracowania polityki środowiskowej, ale w ich treści wielokrotnie pojawiają się odniesienia do zasady zapobiegania, która jest naczelną zasadą Dyrektywy IPPC. We wstępie do opisu technik nadzoru nad emisją zanieczyszczeń mówi się, że prowadzący ins talację powinien wykazać, że rozważył wszystkie możliwości zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń. Wytyczne GSG wskazują także na potrzebę ciągłej identyfikacji możliwości zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń m.in. poprzez odpowiednie motywowanie pracowników. Zarówno wytyczne brytyjskie GSG, jak i norma ISO 14001 wymagają od prowadzącego instalację ciągłego poszukiwania możliwości eliminacji zagrożeń u źródła. Praktyka stosowania normy wskazuje jednak, że nawet przedsiębiorstwa, które uzyskały certyfikat zgodności z ISO 14001 mają trudności z wykazaniem konsekwentnego stosowania się do zasady zapobiegania. Częściowo wynika to z dotychczasowego sposobu określania wymagań prawnych, w których znaczenie miał konkretny poziom emisji do wybranego komponentu środowiska. A niewątpliwie, szczególnie przy rozpatrywaniu wpływu na środowisko jako całość, zapobieganie u źródła jest najlepszą formą ograniczania zanieczyszczeń i ochrony środowiska. Na podstawie powyższych rozważań można uznać, że prowadzącym instalację, którzy wcześniej wdrożyli SZŚ oparty na normie ISO 14001, łatwiej byłoby przystosować się do stosowania zasady zapobiegania. Dotyczy to szczególnie tych, którzy uzyskali certyfikat od wymagającej jednostki certyfikującej. Z drugiej strony obowiązek wykazywania działań zapobiegawczych wynikający z przepisów prawa sprawiłby, że te przedsiębiorstwa, które mimo uzyskania certyfikatu nie stosują w pełni zasady zapobiegania będą zmuszone do zmiany tego podejścia. Jedną z barier przy przenoszeniu wymagań Dyrektywy IPPC na grunt polski może być ewentualna

186 tendencja do traktowania granicznych wielkości emisyjnych określonych przez Ministra Środowiska jako jedynego wyznacznika BAT. Mogłoby to ograniczyć skłonność zarządzających instalacjami do ciągłego doskonalenia. W tej sytuacji stosowanie się prowadzących instalacje do wymagań normy ISO 14001 mogłoby być mieć bardzo pozytywny wpływ na pełne wdrożenie koncepcji dyrektywy. 3.2. Aspekty środowiskowe - punkt 4.3.1. normy ISO 14001 To wymaganie normy ISO 14001 nakłada na przedsiębiorstwo obowiązek identyfikowania wszystkich aspektów środowiskowych jej funkcjonowania, włączając aspekty związane z jej wyrobami i usługami. Dotychczasowe kilkuletnie doświadczenia z wdrażania SZŚ w Polsce pozwalają na stwierdzenie, że identyfikacja aspektów środowiskowych w polskich przedsiębiorstwach nierzadko napotyka na barierę mentalną wynikającą z przyzwyczajenia do uznawania za zagadnienia wpływające na środowisko jedynie emisji zanieczyszczeń (emisja zanieczyszczeń do powietrza, hałas, zrzut ścieków, odpady) wychodzących z terenu zakładu. Jednakże zarówno wytyczne brytyjskie GSG, jak i ustawa Prawo ochrony środowiska wymagają uwzględnienia nie tylko typowych kategorii zanieczyszczeń emitowanych z terenu zakładu, ale również zużycia materiałów, surowców i energii. Nie należy także pomijać potencjalnego zanieczyszczenia środowiska związanego z sytuacjami awaryjnymi oraz z likwidacją instalacji. Jest to więc pełen zestaw zagadnień, które należy wziąć pod uwagę identyfikując aspekty środowiskowe zgodnie z wymaganiami normy ISO 14001. Informacje zbierane na potrzeby wniosku o zintegrowane pozwolenie tworzą odpowiednik rejestru aspektów środowiskowych, który nie jest co prawda wymagany przez normę ISO 14001, ale w większości przypadków jest prowadzony. Poza identyfikacją aspektów środowiskowych norma ISO 14001 wymaga, aby poddać je ocenie i wskazać tzw. znaczące aspekty środowiskowe. Właściwa ocena aspektów wymaga wiedzy w zakresie oddziaływań na środowisko związanych z poszczególnymi aspektami oraz umiejętności odniesienia ich wielkości i zakresu do wymagań prawnych oraz wyników uzyskiwanych przez podobne organizacje. Według brytyjskich wytycznych GSG wniosek o pozwolenie zintegrowane powinien zawierać informacje dotyczące środowiska będącego pod wpływem oddziaływań ze wskazaniem jego szczególnie wrażliwych elementów. Wniosek powinien też zawierać porównanie zakładanych wielkości emisji do wielkości porównawczych. W Wielkiej Brytanii wielkości te są publikowane w odpowiednich wytycznych branżowych. Można mieć nadzieję, że opracowanie krajowych wytycznych branżowych umożliwi podobne porównania w Polsce. Zebranie informacji dotyczących oddziaływania na środowisko jako całość jest dla operatorów, którzy wdrożyli system zarządzania środowiskowego znacznie łatwiejsze. W tym zakresie widoczny jest pozytywny wpływ funkcjonującego SZŚ na proces uzyskania pozwolenie zintegrowanego. W odniesieniu do oceny aspektów środowiskowych relacja jest przeciwna. Wdrożenie Dyrektywy IPPC może wpłynąć na udoskonalenie funkcjonujących SZŚ poprzez zwiększenie dostępu do informacji.

187 Graniczne wielkości emisji określane w rozporządzeniach ministra mogą być wyrażane jako wartości względne np. w stosunku do wielkości produkcji. Także pozwolenia mogą określać wymagania w tej formie. Ze względu na publiczny dostęp do pozwoleń i wniosków, można spodziewać się lepszej orientacji operatorów instalacji w zakresie wyników osiąganych przez innych operatorów w kraju. Dostęp do informacji poprawi się również poprzez wzrost liczby różnego rodzaju dokumentów określających BAT w Polsce i zagranicą. Pozwoli to na bardziej świadome podejmowanie decyzji o tym, które ze zidentyfikowanych aspektów należy uznać za znaczące. 3.3. Cele i zadania środowiskowe, programy zarządzania środowiskowego - punkty 4.3.3./4.3.4. normy ISO 14001 Koncepcja najlepszej dostępnej techniki zawiera w sobie element zmian i ciągłego doskonalenia. Dotychczasowa filozofia stanowienia prawa w zakresie ochrony środowiska opierała się na określaniu limitów stężeń substancji zanieczyszczających w środowisku na poziomie akceptowalnym z punktu widzenia ochrony środowiska i zdrowia człowieka. Do pewnego stopnia takie podejście ograniczało skłonność organizacji do obniżania swojego oddziaływania poniżej tego poziomu. Koncepcja BAT wprowadza mechanizm ograniczania wpływu na środowisko niezależne od tych limitów, jeżeli tylko pojawia się techniczna i ekonomiczna możliwość. W ramach systemu certyfikacji systemów zarządzania środowiskowego istnieje możliwość egzekwowania od przedsiębiorstw podejmowania działań w tym obszarze m.in. poprzez realizację zadań i celów. Można bowiem uznać, że brak podejmowania działań tam, gdzie jest to technicznie i ekonomicznie możliwe świadczy o niskiej skuteczności systemu. Z oczywistych przyczyn konkretna najlepsza dostępna technika będzie ulegać zmianie wraz z rozwojem myśli technicznej i organizacyjnej. Wprowadzenie systemu zintegrowanych pozwoleń (wraz z systemem informowania o aktualnym poziomie BAT) sprawi, że operatorzy instalacji będą mieli lepszy dostęp do informacji o rozwiązaniach stosowanych w kraju i na świecie. Z tego względu proces określania celów środowiskowych będzie bardziej świadomy. Dostęp do informacji dotyczących wyników innych organizacji pozwoli na bardziej właściwą identyfikację obszarów, gdzie poprawa jest najbardziej pożądana. 3.4. Sterowanie operacyjne - punkt 4.4.6. normy ISO 14001 Sterowanie operacyjne jest obszarem, w którym relacje między wymaganiami najlepszej dostępnej techniki i normy ISO 14001 są najsilniejsze. Obejmuje identyfikację oraz prowadzenie działań i procesów mających największy wpływ na środowisko w zaplanowany sposób. Już na etapie opracowania wniosku o pozwolenie zintegrowane konieczne jest zebranie informacji i opisanie sposobów postępowania mających na celu zapobieganie, ograniczanie i nadzorowanie oddziaływania na

188 środowisko. Zagadnienia, do których brytyjskie wytyczne GSG odnoszą się bezpośred - nio obejmują wszystkie obszary związane z oddziaływaniem na środowisko. Ponadto wytyczne GSG zalecają uwzględnianie zagadnień ochrony środowiska w takich obszarach funkcjonowania przedsiębiorstwa, jak: nadzór nad zmianami technologicznymi, projektowanie nowych urządzeń, infrastruktury i obiektów, zatwierdzanie wydatków kapitałowych, alokacja środków finansowych, planowanie, zakupy, księgowość (traktowanie kosztów ochrony środowiska jako kosztów bezpośrednich związanych z konkretnymi procesami). Wymieniony zestaw zagadnień obejmuje w zasadzie pełen zakres, jaki powinien zostać objęty sterowaniem operacyjnym w skutecznym systemie zarządzania środowiskowego. Trzeba zwrócić uwagę, że zagadnienia te wykraczają poza obszar zagadnień typowo kojarzonych z ochroną środowiska i obejmują m.in. gospodarkę energią i zaopatrzenie. Zintegrowane pozwolenia wypełniają lukę, jaka powstawała między tym, co na ogół obejmował system zarządzania środowiskowego a obszarem regulowanym przez środowiskowe wymagania prawne. W treści brytyjskich wytycznych GSG na uwagę zasługują także wymagania w zakresie współpracy między podmiotami gospodarczymi działającymi na terenie tej samej instalacji (zakładu). Wytyczne wskazują na konieczność spojrzenia na zagadnienia ochrony środowiska z uwzględnieniem całości instalacji. W przypadku, gdy współpraca między podmiotami mogłaby być korzystna dla środowiska sugerowane jest podjęcie działań, do których można zaliczyć m.in. wspólną gospodarkę odpadami, wykorzystanie odpadów jednego z operatorów w procesie realizowanym przez innego itp. W polskich warunkach zagadnienia związane ze współistnieniem kilku podmiotów na terenie jednego zakładu jest szczególnie istotne. Ze względu na intensywne zmiany restrukturyzacyjne współdziałanie kilku podmiotów na terenie jednego zakładu jest częstym zjawiskiem. Niekiedy podmioty te zostały wyodrębnione z większych organizmów gospodarczych w celu podniesienia efektywności, ale ich relacje gospodarcze i techniczne nie ulegają zasadniczym zmianom. Zdarza się, że zmiany te zafałszowują faktyczny obraz oddziaływania na środowisko. Operatorzy instalacji zobowiązani do uzyskania pozwolenia zintegrowanego, którzy wdrożyli wcześniej skuteczny system zarządzania środowiskowego nie będą mieli problemu z opisaniem działań mających ograniczyć oddziaływanie na środo - wisko. Systemowe podejście do ochrony środowiska umożliwi operatorom nadzór nad tymi elementami działalności, które mają największy wpływ na środowisko - również w zakresie zagadnień dotychczas nie wiązanych bezpośrednio z ochroną środowiska. W polskiej rzeczywistości jest to o tyle ważne, że wytyczne zewnętrzne dotyczące najlepszej dostępnej techniki będą z dużym prawdopodobieństwem ograniczać się do parametrów typu limity emisyjne. Bez bodźca w postaci systemu zarządzania

189 środowiskowego operatorzy najczęściej nie będą określać wymagań wewn ętrznych (kryteriów operacyjnych) poza sferą czysto techniczną. 3.5. Gotowość na wypadek awarii i reagowanie na awarie - punkt 4.4.7. normy ISO 14001 Zapobieganie sytuacjom awaryjnym i przygotowanie do sytuacji awaryjnych jest kolejnym elementem normy ISO 14001 znajdującym swoje szerokie odniesienie w tekście brytyjskich wytycznych GSG. Ma on na celu zapobieganie sytuacjom awaryjnym mogącym mieć wpływ na środowisko i ograniczanie ich skutków. Element ten nie został również pominięty w ustawie Prawo ochrony środowiska, gdzie w art. 207. mówi się, że najlepsza dostępna technika powinna uwzględniać podjęcie środków zapobiegających poważnym awariom przemysłowym lub zmniejszających do minimum powodowane przez nie zagrożenia dla środowiska, a w art.184, który ustala zawartość wniosków o wydanie pozwolenia, przewiduje się, że należy określić wielkość i źródła powstawania albo miejsca emisji - aktualnych i proponowanych - w trakcie normalnej eksploatacji instalacji oraz w warunkach odbiegających od normalnych, w szczególności takich jak: rozruch, awaria, wyłączenia. Według wytycznych brytyjskich GSG wnioskujący o pozwolenie zintegrowane jest zobowiązany do opisania metod identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka. Wytyczne wskazują sytuacje, które wymagają uwzględnienia w trakcie identyfikacji zagrożeń. Zawarta w wytycznych lista lista zawiera niemal pełne spektrum zdarzeń, które należy rozważyć w ramach budowania systemu zarządzania środowiskowego. Stanowi więc doprecyzowanie wymagań normy ISO 14001 w tym zakresie. Wprowadzenie obowiązku wdrożenia SZŚ przez wszystkich operatorów podlegających obowiązkowi posiadania pozwolenia zintegrowanego spowodowałoby, że również sytuacje awaryjne nie mieszczące się w określeniu poważne awarie przemysłowe byłyby uwzględnianie w prowadzonej działalności. Praktyka wskazuje, że również te drobniejsze usterki, nie powodujące bezpośredniego zagrożenia życia czy zdrowia mają swoje znaczenie w globalnym oddziaływaniu na środowisko. Odnosi się to w pierwszym rzędzie do usterek powodujących przedostawanie się do środowiska szkodliwych substancji np. zanieczyszczenie gruntu i wód gruntowych substancjami ropopochodnymi. 3.6. Monitorowanie i pomiary - punkt 4.5.1. normy ISO 14001 Monitorowanie i pomiary to kolejny z elementów SZŚ, do którego znaleźć można szczegółowe odniesienia w wytycznych GSG. Według brytyjskich wytycznych monitorowanie i pomiary mają w swoim założeniu na celu: zapewnienie prawidłowego funkcjonowania instalacji; wykrywanie błędów i niezamierzonych działań; wykrywanie trendów zmian w wynikach celem podejmowania właściwych działań zapobiegawczych.

190 Takie ujęcie celów monitorowania i pomiarów w wytycznych świadczy o traktowaniu tego wymagania w sposób zbliżony do koncepcji zawartej w normie ISO 14001 tj. jako narzędzia do aktywnego nadzorowania oddziaływania na środowisko, a nie jedynie kontroli zgodności z wymaganiami prawnymi. Wśród wymagań brytyjskich wytycznych GSG dotyczących zarządzania znajduje się zapis wymagający uwzględniania wyników pomiarów przy określaniu celów środowiskowych. Według wytycznych GSG wnioskujący o wydanie pozwolenia zintegrowanego powinien określić, jakie pomiary w zakresie oddziaływania na środowisko będzie prowadził. Wytyczne podają typowe parametry, które powinny podlegać monitoro - waniu i pomiarom. Poza parametrami emisyjnymi i imisyjnymi wytyczne wskazują na konieczność monitorowania parametrów procesów, które mają związek z oddziaływaniem na środowisko. Ten element jest szczególnie istotny ze względu na wymagania normy ISO 14001. Przenosi bowiem do praktyki obowiązek ustalenia kluczowych charakterystyk procesu oraz kryteriów operacyjnych opisanych w wymaganiu normy dotyczącym sterowania operacyjnego. Wytyczne GSG zawierają także zapisy dotyczące zapewnienia, że urządzenia pomiarowe spełniają określone wymagania. W polskich warunkach wydaje się, że procedury pomiarów określone w ramach skutecznego systemu zarządzania środowiskowego byłyby bardzo przydatne przy formułowaniu wniosku o wydanie pozwolenia. Zgodnie z art.184. wniosek ten powinien zawierać proponowane procedury monitorowania procesów technologicznych, w szczególności pomiaru lub ewidencjonowania wielkości emisji. W ramach SZŚ pomiarom podlegać powinny kluczowe charakterystyki procesów. Istotna różnica polega jednak na tym, że w ramach SZŚ określane zostają także kryteria operacyjne, z którymi wyniki tych pomiarów są porównywane. Bez wymagań stawianych przez jednostki certyfikacyjne trudno spodziewać się, że operatorzy będą określać te kryteria w obszarach, gdzie nie będzie to określone rozporządzeniem Ministra Środowiska. Niestety praktyka stosowania SZŚ wskazuje, że wymaganie to jest wypełniane raczej rzadko. W związku z tym, wydaje się, że w przypadku tego elementu SZŚ obowiązek wdrożenia SZŚ nie wniesie zbyt dużo. 4. PODSUMOWANIE Opisane wyżej elementy SZŚ stanowią najbardziej oczywisty obszar wspólny między wymaganiami normy ISO 14001 oraz praktyką stosowania Dyrektywy IPPC. Opisane wymagania w pewnej części są również ujęte w ustawie Prawo ochrony środowiska. W treści wytycznych GSG można znaleźć jednak odniesienie do innych elementów SZŚ, których w polskim prawie brakuje. Stosowanie się do tych wymagań mogłoby pozytywnie wpłynąć na wprowadzenie w naszym kraju koncepcji zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń. Przykładem mogą być wymagania dotyczące przygotowania pracowników. Przygotowanie to powinno polegać na jednoznacznym określeniu umiejętności i kompetencji niezbędnych do podjęcia pracy na wszystkich stanowiskach (w tym znajomości wpływu przepisów prawa na wykonywane prace) oraz jednoznacznym

191 przypisaniu odpowiedzialności za wyniki w zakresie ochrony środowiska oraz właściwym przeszkoleniu. Również grupa wymagań normy ISO 14001 dotyczących dokumentowania i prowadzenia zapisów w zakresie ochrony środowiska mogłaby przyczynić się do lepszego nadzoru nad całością oddziaływań. Najistotniejszą jednak rolę mogłoby odegrać realizacja wymagań związanych z identyfikacją tzw. niezgodności, podejmowania działań korygujących i/lub zapobiegawczych oraz prowadzenia auditów, w trakcie których sprawdzana byłaby poprawność prowadzenia działań mających wpływ na środowisko. Zastosowanie systemów zarządzania środowiskowego mogłoby ułatwić realizację programów dostosowawczych. Przedstawione wyżej rozważania wskazują, że wymagania Dyrektywy IPPC oraz wymagania normy ISO 14001 przenikają się wzajemnie. Skuteczny system zarządzania środowiskowego z pewnością ułatwiłby przedsiębiorstwom proces uzyskania zintegrowanego pozwolenia. Pomógłby też spełnić wymagania Dyrektywy IPPC w pełnym wymiarze. Trzeba również zwrócić uwagę na relację przeciwną - pozytywny wpływ wprowadzenia zintegrowanych pozwoleń na jakość obecnie działających SZŚ. Obowiązki wynikające ze stosowania koncepcji BAT wprowadzone przepisami prawa (a nie dobrowolnej inicjatywy) przyczynią się do podniesienia skuteczności certyfikowanych systemów. Otwartą kwestią pozostaje jednak sposób, w jaki należałoby wyegzekwować od polskich operatorów wymaganie wprowadzenia SZŚ. Wydaje się, że sposób pozornie najprostszy - wymaganie posiadania certyfikatu - może nie spełnić oczekiwań. Już dzisiaj, kiedy posiadanie certyfikatu zgodności z ISO 14001 nie jest w żadnym stopniu obowiązkiem, presja rynku powoduje rozluźnienie wymagań jednostek certyfikacyjnych. W Wielkiej Brytanii, gdzie tradycja stosowania formalnych systemów zarządzania jest znacznie dłuższa niż w Polsce, uzyskanie zintegrowanego pozwolenia wymaga funkcjonowania skutecznego systemu zarządzania środowiskowego. Skuteczność nie jest jednak utożsamiana z posiadaniem certyfikatu. Organy egzekwujące w Polsce przestrzeganie prawa zakresie ochrony środowiska nie są gotowe do tego, aby oprócz bezpośrednich wyników badać także sku - teczność systemu zarządzania środowiskowego. Być może rozwiązaniem tego problemu okaże się wprowadzenie w Polsce Rozporządzenia EMAS, zgodność z wymaganiami którego - wymaganiami opartymi w 95% na normie ISO 14001 - podlega w większym stopniu kontroli służb publicznych.

192 MAY ENVIRONMENTAL MANAGEMENT SYSTEMS BECOME OBLIGATORY ELEMENT OF BEST AVAILABLE TECHNIQUE IN POLAND? Environmental management systems seem to be an important part of best available techniques. Polish legislation does not refer to EMS, when describing requirements for IPPC permits. This article presents similarities between requirements of ISO 14001 and IPPC General Sector Guidance of the UK Environment Agency. Further on it indicates possible options for incorporating management requirements into the Polish IPPC system. Recenzent: prof. dr hab. Mariusz Holtzer.