POZWOLENIA ZINTEGROWANE JAKO INSTRUMENT ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM

Transkrypt

1 zarządzanie środowiskiem, pozwolenia zintegrowane, najlepsze dostępne techniki, oceny oddziaływania środowisko Józef KUROPKA * POZWOLENIA ZINTEGROWANE JAKO INSTRUMENT ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM Wskazano na konieczność uzyskania przez przedsiębiorstwa krajowe pozwolenia zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń, opracowanego z wykorzystaniem najlepszej dostępnej technologii oraz na procedury i dokumenty ocen oddziaływania wszelkiego rodzaju inwestycji na środowisko. 1.WPROWADZENIE We wrześniu 2000 roku Ministerstwo Środowiska opublikowało dokument Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 roku [1]. Dokument obejmuje między innymi następujące zagadnienia: założenia wyjściowe (koncepcja zrównoważonego rozwoju, uwarunkowania międzynarodowe, horyzont realizacji strategii), rekomendowane działania na rzecz zrównoważonego rozwoju (wymiar społeczny, ekonomiczny i ekologiczny), aktorzy procesu zrównoważonego rozwoju (udział wszystkich grup i struktur społecznych i państwowych, rola parlamentu, prezydenta, administracji państwowej i samorządów lokalnych), instrumenty wdrażania rozwoju zrównoważonego (zmiany instytucjonalne i zarządzanie procesem, mechanizmy ekonomiczne, finansowe i prawne, informacja, edukacja, rozwój nauki i transfer technologii, współpraca międzynarodowa, wskaźniki rozwoju zrównoważonego, planowanie i monitorowanie realizacji) i jest zbiorem wytycznych dla resortów opracowujących strategie resortowe. W dokumencie [1] podkreślona jest też rola systemów zarządzania środowiskowego wg norm ISO [2], jako narzędzia realizacji zasady zrównoważonego rozwoju na poziomie zakładów produkcyjnych i usługowych oraz na poziomie każdego stanowiska pracy. * Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, Wybrzeże Wyspiańskiego 27

2 2.SYSTEM ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO Wśród szeregu nowych rozwiązań formalno-prawnych jakie Polska, w związku z integracją z Unią Europejską, zaadaptowała do swojego systemu legislacyjnego i do praktyki działania w sferze ochrony środowiska znajdują się dobrowolne formy samoograniczenia oddziaływań na środowisko przez jego instytucjonalnych użytkowników. Zaliczyć do nich można przede wszystkim wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego, programy czystszej produkcji oraz. działania na rzecz ograniczenia uciążliwości wyrobów, potwierdzane uzyskiwaniem tzw. eko-znaków. Systemy zarządzania środowiskowego (SZŚ) stanowią szczególnie użyteczny instrument poprawy efektywności funkcjonowania jednostek gospodarczych w zakresie szeroko pojętej ochrony środowiska [3]. Według projektodawców normy, wprowadzenie SZŚ powinno przynieść następujące korzyści: - w obszarze finansowym: redukcja kosztów energii, surowców, usuwania odpadów, kosztów ponoszonych za zaistniałe sytuacje awaryjne, oszczędność czasu i ludzkiego wysiłku, racjonalne skalkulowanie kosztów ubezpieczeń, - w zakresie zarządzania: szybsze wykrywanie i usuwanie nieprawidłowości, możliwość wprowadzenia działań zapobiegawczych zanim wystąpią szkodliwe efekty środowiskowe, - w obszarze prawno-społecznym: polepszenie wizerunku firmy w oczach klientów, polepszenie stosunków z władzami i grupami zainteresowanymi, spełnienie wymogów inwestorów i polepszenie dostępu do kapitału, ułatwienia w otrzymywaniu odpowiednich zezwoleń i uprawnień poprzez prezentację właściwego stosunku do spraw ochrony środowiska, promocja ochrony środowiska na własnym przykładzie, - zmiany profilu i technologii produkcji na mniej odpadową. 3.POZWOLENIA ZINTEGROWANE Kraje Unii Europejskiej mają na celu nie tylko niedopuszczanie do zanieczyszczania środowiska lub likwidację powstałych szkód, lecz przede wszystkim zachowanie przezorności ekologicznej. Jest to możliwe dzięki stosowaniu najlepszej dostępnej techniki / technologii" (Best Available Technique / Technology-BAT), czyli takich metod działania, takich rozwiązań organizacyjnych, a przede wszystkim takich urządzeń, które najlepiej redukują i unieszkodliwiają zanieczyszczenia. Koncepcja najlepszej dostępnej techniki (BAT) jest jednym z najważniejszych instrumentów służących do zarządzania środowiskiem i narzędziem używanym do

3 oceny działania instalacji przemysłowych. Koncepcja BAT została sformułowana i zalecona do stosowania przez kraje należące do Unii Europejskiej w dyrektywie IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control) [4], która wprowadziła także, po raz pierwszy, pojęcie pozwolenia zintegrowanego" na gospodarcze korzystanie ze środowiska. Zgodnie z tą dyrektywą [4] każdy producent stanowiący potencjalne zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzi musi uzyskać zintegrowane pozwolenie ekologiczne. Określa ono emisję zanieczyszczeń na poziomie, który będzie bezpieczny dla środowiska naturalnego jako całości oraz zapobiegnie przemieszczaniu się zanieczyszczeń z jednego elementu środowiska do następnego. Zapisy tej dyrektywy [4] zostały włączone do polskiego systemu prawnego w ustawie prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku [5]. W rozdziale 4 ustawy [5] stwierdzono, że najlepsza dostępna technika to: (...) najbardziej efektywny oraz zaawansowany poziom rozwoju technologii i metod prowadzenia danej działalności, wykorzystywany jako podstawa ustalania granicznych wielkości emisyjnych, mających na celu eliminowanie emisji (...). W myśl tej definicji nadrzędnym celem działań zmierzających do zastosowania w danym przedsiębiorstwie produkcyjnym najlepszej dostępnej techniki, powinna być eliminacja emisji lub, jeżeli jest to niemożliwe, ograniczenie do minimum oddziaływania tej emisji na środowisko. Bardzo silnie podkreśla się, że oddziaływanie danej instalacji na środowisko należy traktować w sposób zintegrowany, tzn. jednocześnie rozpatrywać jej wpływ na wszystkie elementy środowiska - powietrze, wodę, gleby, szatę roślinną, zwierzęta i ludzi. Taka kompleksowa analiza oddziaływania instalacji na środowisko jest podstawą do wydania zintegrowanego pozwolenia, określającego warunki korzystania z zasobów środowiska naturalnego przez przedsiębiorstwo. Pozwolenie takie zostanie wydane, jeżeli działanie instalacji (przedsiębiorstwa) nie powoduje przekroczeń: standardów jakości środowiska; standardów emisyjnych, ustanowionych w szczegółowych przepisach prawnych; granicznych wielkości emisyjnych charakteryzujących najlepszą dostępną technikę / technologię. Punktem wyjścia do wykonania oceny instalacji pod kątem spełniania wymagań najlepszej dostępnej techniki jest sama definicja BAT. Uwzględniając jednak to, że jest ona dość ogólna, do wykonania tej analizy wykorzystuje się odpowiednie dokumenty referencyjne (tzw. BREFs), w których techniki tworzące BAT są odpowiednio sprecyzowane i powstały dzięki analizie porównawczej kilkuset jednostkowych wskaźników procesowych, charakteryzujących instalacje pracujące w zakładach o podobnym profilu produkcji w wielu krajach europejskich i na całym świecie. Wskaźniki te dotyczą następujących zagadnień: efektywnego wytwarzania oraz wykorzystania energii; zapewnienia racjonalnego zużycia wody i innych surowców oraz materiałów i

4 paliw; stosowania technologii bezodpadowych i małoodpadowych oraz zapewnienia możliwości odzysku surowców z powstających odpadów; zapewnienia stosowania substancji o małym potencjale zagrożeń; rodzaju, zasięgu oraz wielkości emisji; wykorzystania analizy cyklu życia produktów; systemów zarządzania produkcją, jakością, bezpieczeństwem i środowiskiem (w tym np. systemów motywacyjnych, szkolenia załogi itp.); systemów automatyzacji produkcji i postępu naukowo-technicznego. Analizując funkcjonowanie konkretnej instalacji zgodnie z wymaganiami BAT nie można ograniczać się jedynie do określenia wartości i oceny wskaźników procesowych czy standardów emisji zanieczyszczeń z tej instalacji. W myśl polskiego prawa [5] należy także wykonać: ocenę oddziaływania instalacji na środowisko i określić, czy nie powoduje ona przekroczenia standardów jakości środowiska [6-8], ocenę wielkości emisji z instalacji pod kątem dotrzymywania tzw. dodatkowych standardów emisyjnych [9], czyli granicznych wielkości emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłów, odprowadzania ścieków oraz usuwania odpadów, a także graniczne standardy emisji hałasu i pól elektromagnetycznych; analizę funkcjonowania urządzeń ograniczających emisję; ocenę wymagań dotyczących energochłonności i materiałochłonności produkcji; analizę norm technologicznych. Trzeba także określić, czy są spełnione inne, niezbędne wymagania, takie jak istnienie i funkcjonowanie w zakładzie odpowiednich systemów motywacyjnych, systemów kontroli i jakości produkcji, systemów zarządzania ochroną środowiska i bezpieczeństwem pracy. Dopiero spełnienie wyżej wymienionych wymagań i standardów pozwala na stwierdzenie, czy oceniana instalacja może być zakwalifikowana jako spełniająca kryteria określone przez BAT. Zgodnie z zapisami ustawy prawo ochrony środowiska [5] inwestor lub użytkownik instalacji, której (...) prowadzenie ze względu na rodzaj i skalę prowadzonej działalności może powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (...), musi wykazać, że instalacja ta spełnia wymagania wynikające z najlepszej dostępnej techniki i uzyskać pozwolenie zintegrowane na prowadzenie tej działalności. W pozwoleniu tym organ wydający decyzję administracyjną określa: - ilość i warunki odprowadzania do powietrza gazów lub pyłów; - warunki i ilość ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi; - ilość i sposoby zagospodarowania wytwarzanych odpadów; - warunki i poziom emitowanego hałasu; - wielkość emisji pól elektromagnetycznych.

5 Ponadto jest obowiązek określania w pozwoleniu zintegrowanym: rodzaju prowadzonej działalności (w tym rodzaju i ilości wykorzystywanej energii, materiałów, surowców i paliw), sposobów osiągania wysokiego poziomu ochrony środowiska jako całości, sposobów ograniczania oddziaływań transgranicznych na środowisko, obowiązków w zakresie informowania o wystąpieniu awarii przemysłowej, sposobów postępowania w przypadku zakończenia eksploatacji instalacji, w tym sposobów usunięcia negatywnych skutków powstałych w środowisku w wyniku prowadzonej eksploatacji.. 4.OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO Ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ) jest instrumentem realizacji prewencyjnej polityki ekologicznej zarówno krajowej, jak i regionalnej, będącej integralną częścią polityki rozwoju zrównoważonego. Rola OOŚ jako narzędzia prewencji ekologicznej odnosi się przede wszystkim do: identyfikacji rodzajów, skali i zasięgów ewentualnych ponadnormatywnych stanów środowiska i zagrożeń powstałych po realizacji projektowanych inwestycji, identyfikacji możliwych do realizacji przeciwdziałań minimalizujących wpływ inwestycji na środowisko, porównania rozwiązań alternatywnych, z uwzględnieniem opcji zerowej (rezygnacja z planowanej inwestycji). 5.STANDARDY JAKOŚCI POWIETRZA Jedną z konsekwencji uchwalenia ustawy prawo ochrony środowiska [5] była intensyfikacja procesów wdrożenia w Polsce nowoczesnego systemu ochrony powietrza. Kluczowymi elementami tego systemu są europejskie standardy monitoringu zanieczyszczenia powietrza oraz zgodne z dyrektywami UE standardy jakości powietrza wraz z nowymi standardami zarządzania tą jakością. Poprzez rozporządzenia ministra środowiska określono kryteria oceny stanu jakości powietrza [7], a także zasady postępowania naprawczego w przypadkach przekroczeń dopuszczalnych poziomów imisji [8]. Standardy jakości środowiska, w tym powietrza, są przede wszystkim celami ekologicznymi, których osiąganie i utrzymanie jest obowiązkiem ustawowym. W przypadkach naruszenia tych standardów władze terytorialne są zobligowane do opracowania naprawczego programu ochrony powietrza.

6 6.PODSUMOWANIE Ochrona środowiska odgrywa kluczową rolę w polityce Unii Europejskiej. Komisja Europejska przywiązuje ogromną wagę do prawidłowego przeprowadzania postępowań w sprawie oceny oddziaływania na środowisko różnego rodzaju przedsięwzięć, a także dokumentów o charakterze strategicznym, takich jak narodowe plany, programy, czy strategie sektorowe. Dlatego też sposób, efektywność i wyniki wdrożenia przez Polskę wymagań określonych w dyrektywie IPPC i dyrektywie OOŚ traktowane są w instytucjach unijnych jako wskaźnik naszej gotowości do rzeczywistego wypełniania nowoczesnych wymogów środowiskowych. Istotne będzie w szczególności wykazanie, że dla wszystkich podlegających takiemu obowiązkowi instalacji wydano - w przeprowadzonej zgodnie z wymogami dyrektywy IPPC procedurze - pozwolenia zintegrowane, potwierdzające spełnianie przez te instalacje wymagań najlepszych dostępnych technik. LITERATURA 1. Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 roku. MŚ. Warszawa Polski Komitet Normalizacyjny: PN-EN ISO Systemy zarządzania środowiskowego. Specyfikacja i wytyczne stosowania. Warszawa Kuropka J.: Zintegrowane zarządzanie środowiskiem. Zeszyty Naukowe WSM w Legnicy, nr 4, Legnica Dyrektywa Rady 96/61/UE z 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń- (Dz. UE. L 257 z ) 5. Ustawa z dnia 21 kwietnia 2001 r. prawo ochrony środowiska (Dz.U.2001,nr 62, poz.627) 6. Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. 2002, nr 87, poz.796) 7. Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. 2002, nr 87, poz.798) 8. Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. 2003, nr 1, poz.12) 9. Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz.U.2005, nr 260, poz.2181) INTEGRATED PERMISSIONS AS A TOOL OF ENVIRONMENT MANAGEMENT It was indicated that national companies should obtain a permission for the integrated prevention and control of pollution (according to an IPPC directive), developed with the help of BAT, as well as a permission for procedures and documents evaluating the impact which various investments have on the environment.