Warunki niezbędne do rozwoju edukacji włączającej w polskim systemie oświaty Małgorzata Dońska Olszko Krajowy Koordynator Europejskiej Agencji Rozwoju Edukacji Uczniów ze Specjalnymi Potrzebami www.european-agency.org
Uczeń ze Specjalnymi Potrzebami Edukacyjnymi w krajach UE Polityka oświatowa edukacja włączająca Małgorzata Dońska Olszko Dyrektor Zespołu Szkół Specjalnych 109, nauczyciel - pedagog specjalny, rehabilitant www.zs109.edu.pl
Zapewnić dostęp do edukacji dla wszystkich (dokument UNESCO) Proces włączenia wychodzi na przeciw różnorodnym potrzebom wszystkich uczniów poprzez rozszerzanie możliwości ich uczestnictwa w nauce, kulturze i w społeczeństwie przy jednoczesnym ograniczaniu ich wyłączenia (izolacji). Wymaga on zmian i modyfikacji zarówno w zawartości programów, podejściu nauczycieli, istniejących strukturach i strategiach nauczania oraz posiadania wspólnej wizji rozwoju sytemu edukacji opartej na przekonaniu, że jesteśmy odpowiedzialni za edukację wszystkich dzieci w regularnej szkole właściwej dla wieku dziecka.
Edukacja włączająca = rewolucja humanistyczna Edukacja włączająca stanowi rewolucję humanistyczną pociągającą za sobą zmianę w narodowych systemach edukacji. Zmianę dotychczasowych przyzwyczajeń i wartości, która musi zajść w sercach a nie zostać narzucona a priori. Równość i wolność to zasadnicze wartości edukacji włączającej. Stanowi ona poważne wyzwanie dla wszystkich krajów UE, które zmierzają do tego samego celu ale bardzo różnymi drogami. Proces zmian musi gwarantować sukces, albowiem nie możemy eksperymentować na dzieciach.
Włączenie ang. Inclusion Podstawa programowa jedna cel jeden dla wszystkich matura i osiągnięcie wyższego wykształcenia przez każdego ucznia, również tego który ma specjalne potrzeby edukacyjne Kształcenie przez całe życie odnosi się do wszystkich uczniów również tych z upośledzeniem stopnia znacznego i głębokiego Szkoły Specjalne-Specjalistyczne odnoszą się jedynie do uczniów ze znacznym i głębokim upośledzeniem umysłowym
Filozofia włączenia w nurt szkolnictwa powszechnego Dążenie do umożliwienia przystąpienia do matury i osiągnięcia wyższego wykształcenia przez uczniów ze specjalnymi potrzebami Dostępność kształcenia dla każdego młodego człowieka niezależnie od jego ograniczeń oraz dostęp do kształcenia ustawicznego dla osób dorosłych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Edukacja celowa/w odniesieniu do rynku pracy i do niezależnego funkcjonowania oraz włączenia społecznego w dorosłym życiu
Przeszkody w transformacji systemów oświatowych: Model rankingu pomiędzy szkołami mierzenie jakości pracy szkoły wynikami egzaminów, olimpiad itp. Zbyt mało elastyczny system edukacji nie pozwalający na liczne oddolne inicjatywy Konieczność zmiany nie tylko świadomości społecznej ale także zachowań i postaw
Filozofia włączenia Wymaga tolerancji, akceptacji, poszukiwania przyczyn, twórczego i elastycznego myślenia (modyfikacji systemu oceniania, pracy z grupą rówieśniczą, stawiania osiągalnych celów edukacyjnych) Wymaga przekonania, że różnorodność stanowi zawsze wartość dodaną Wymaga zrozumienia dla innego niż ogólnie przyjęty sposobu uczenia się, odejścia od utartych schematów, rutyny i stereotypowego myślenia
Filozofia włączenia Wymaga dodatkowej pracy/wysiłku od nauczycieli (indywidualna karta pracy, specjalistyczne pomoce, inna organizacja zajęć, dodatkowa pomoc w klasie, zapewnienie bezpieczeństwa, zniesienie barier, modyfikacji metod nauczania)
Świadomość społeczna Uczniowie: programy wychowawcze Rodzice: właściwa ocena realnych możliwości dziecka, postawy rodziców Nauczyciele: wiedza, kompetencje, podnoszenie kwalifikacji, stosowanie aktywnych metod nauczania Szkoła: misja placówki, wizja rozwoju zakładająca tworzenie równych szans, dyrektor szkoły liderem włączenia
Polityka oświatowa Uczeń ze Specjalnymi Potrzebami Edukacyjnymi wszelkie kategorie niepełnosprawności od minimalnych dysfunkcji i trudności w nauce do złożonej niepełnosprawności, dzieci imigrantów, dzieci szczególnie uzdolnione Założenie, że uczniowie ze specjalnymi potrzebami (niepełnosprawni, imigranci, utalentowani, z trudną sytuacją rodzinną np. z domu dziecka) powinni zostać objęci szczególną opieką równe szanse oznaczają zróżnicowaną pomoc i fundusze
Szczebel centralny - MEN Dotacja na ucznia z SPE kierowana do każdej placówki, w której znajdzie się ten uczeń Tworzenie legislacji wspierającej ideę edukacji włączającej np. liczebność klas, wsparcie specjalistyczne, pomoc psychologicznopedagogiczna Współpraca z Ministrem Szkolnictwa Wyższego, CODN i Wojewódzkimi Ośrodkami Doskonalenie Nauczycieli w zakresie przygotowania kadr do nauczania włączającego
Szczebel centralny - MEN Fundusze unijne i dotacje celowe MEN oraz projekty pilotażowe/dobre praktyki szkoły włączającej Finansowanie projektów adresowanych do rodziców uczniów zmieniające świadomość społeczną/kampania medialna Badanie stopnia zadowolenia nauczycieli, uczniów i rodziców Monitorowanie procesu rozwoju edukacji włączającej rozpoznawanie trudności i pomoc dla szkół
Szczebel wojewódzki - Kuratorium Monitorowanie zabezpieczenia specjalnych potrzeb edukacyjnych (realizacji orzeczeń PPP) właściwy nadzór pedagogiczny Sprawowanie nadzoru pedagogicznego promującego włączenie ocena placówki jako szkoły włączającej Wspieranie placówek poprzez odpowiednie ich wyposażenie w pomoce dydaktyczne, techniczne oraz doradztwo merytoryczne
Szczebel wojewódzki - Kuratorium Monitorowanie regionalnych komisji egzaminacyjnych w zakresie dostosowania egzaminów do potrzeb uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
Władze samorządowe Współpraca władzy samorządowej różnych szczebli (gmina, powiat) Zamiast organizacji i finansowania dowozu do placówek specjalnych przeznaczenie środków na tworzenie odpowiednich warunków dla uczniów ze SPE w szkołach rejonowych Powoływanie ośrodków wczesnego wspomagania rozwoju - wczesna terapia rodziny i dziecka
Władze samorządowe Tworzenie klas specjalnych w szkołach rejonowych Wspieranie szkół realizujących ideę włączenia (ustawiczne doskonalenie kadry, odpowiednie wyposażenie placówki, zatrudnienie zespołu specjalistycznego - psycholog, pedagog, rehabilitant, logopeda i inni specjaliści, mniej liczne zespoły klasowe, zapewnienie personelu pomocniczego, zniesienie barier) Współpraca z organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami
Warunki podstawowe - nauczyciele Zmiana świadomości nauczycieli społeczeństwo dla wszystkich Wiedza nt. specjalnych potrzeb edukacyjnych włączona do programu wszystkich studiów pedagogicznych In service training dla nauczycieli i konieczność kształcenia ustawicznego Programy wychowawcze i środowiskowe inicjowane przez nauczycieli
Warunki podstawowe - nauczyciele Każdy może nauczyć się w szkole tego co jest dla niego dostępne/możliwe odnoszenie procesu nauki do indywidualnych możliwości ucznia, nie zaś do programu nauczania Traktowanie ucznia ze specjalnymi potrzebami jako wyzwanie pedagogiczne nie jako problem Refleksja pedagogiczna, kreatywność, poszukiwanie najskuteczniejszych metod pracy, umiejętność pracy w zespole i korzystania z wiedzy innych specjalistów
Warunki podstawowe organizacyjne Transfer wiedzy wiodące placówki specjalne jako centra szkoleniowo-doradcze dla edukacji włączającej Specjalistyczne punkty konsultacyjne Podążanie za uczniem przez specjalistów z placówek specjalnych Belgia, Instytut Sint Lodewijk Instytucja odpowiedzialna za edukację dziecka i wsparcie rodziny Centrum Pomocy Dziecku i Rodzinie
Nauczyciel postawa włączająca Zapewnić każdemu możliwie maksymalny rozwój zgodny z potencjałem Wyjść naprzeciw oczekiwaniom dziecka i rodziny sposobowi uczenia się Rozwijać mocne strony wspierać/kompensować słabe Motywować do wysiłku - nagradzać Poszukiwać przyczyn stawiać pytania - dialog pedagogiczny, konsultacja ze specjalistami Nie eliminować z zadań zbyt trudnych ale szukać możliwości adaptacji zadania do możliwości dziecka Dostosowywać wymagania programowe do potrzeb/możliwości dziecka Znaleźć czas na pracę wychowawczą z grupą/rodzicami/ środowiskiem
Warunki szczegółowe - nauczyciele Wsparcie merytoryczne dla nauczycieli: Indywidualizacja procesu kształcenia Opracowanie indywidualnych programów edukacyjno- terapeutycznych lub modyfikacji programowych Umiejętność zapewnienia sukcesu i bazowania na mocnych stronach ucznia Poszukiwanie wiedzy specjalistycznej - wskazówki do pracy, sprzęt i pomoce, dodatkowe zajęcia indywidualne Ocenianie włączające (nie eliminujące) w stosunku do wymagań programowych i do możliwości dziecka Zapewnienie włączenia w grupę rówieśniczą
Filozofia włączenia - wciąż trudna do zaakceptowania Wysiłek włożony w edukację włączającą jest odpowiedzią na pytania dotyczące równości, solidarności i jednakowych dla wszystkich obywateli możliwości życiowych Jeśli nie postępujemy zgodnie z powyższymi wartościami to należy zadać sobie pytanie Kto jest niepełnosprawny? Jednostka czy społeczeństwo?
Bariery do pokonania na drodze do edukacji włączającej Mentalne (elastyczność w podejściu, otwartość na zmiany, współpraca różnych podmiotów/instytucji) Legislacyjne Kompetencyjne stopień przygotowania kadr i dostęp do wiedzy/informacji Włączenie proces wymagający rozwagi Wola zmian w wielu środowiskach Liczne inicjatywy na rzecz włączenia