Edukacja włączająca. Koichiro Matsuura, Dyrektor Generalny UNESCO

Transkrypt

1 Edukacja włączająca,,dobra edukacja to edukacja włączająca, zapewniająca pełne uczestnictwo wszystkim uczniom, niezależnie od płci, statusu społecznego i ekonomicznego, rasy, miejsca zamieszkania, niepełnosprawności, wieku czy wyznania Koichiro Matsuura, Dyrektor Generalny UNESCO Edukacja włączająca, wychodząc z założenia, że wszystkie dzieci (także te z niepełnosprawnościami) mogą i mają prawo uczyć się w szkołach ogólnodostępnych, najbliższych miejsca zamieszkania koncentruje się na tym, jak je efektywnie uczyć i jak zapewnić im poczucie przynależności do zbiorowości szkolnej (Lipsky, Gartner 1997). Idea edukacji włączającej opiera się na społecznym modelu niepełnosprawności, w myśl którego to nie dziecko należy zmieniać i przystosowywać do systemu szkolnego, lecz odwrotnie szkoła i system nauczania musi się zmienić tak, by wyjść naprzeciw indywidualnym potrzebom wszystkich dzieci i sprawnych i niepełnosprawnych. Włączanie nie oznacza więc asymilacji, tzn. podciągania wszystkich dzieci do jednego wzorca. Podstawową jego zasadą jest elastyczność tzn. uznanie, że dzieci mogą uczyć się w różnym tempie, a nauczyciele powinni umieć wspierać ich naukę w sposób dostosowany do ich zróżnicowanych potrzeb, uzdolnień i tempa rozwoju (zob. Firkowska-Mankiewicz 2008). Edukacja włączająca oznacza zniesienie wszelkich barier mentalnych, psychologicznych, edukacyjnych, technicznych, organizacyjnych i architektonicznych, które uniemożliwiają bądź utrudniają uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi funkcjonowanie w szkole. Edukacja włączająca nie oznacza przyjęcia wszystkich dzieci do szkół masowych, ale przemianę szkół. Oznacza zupełną zmianę szkół w taki sposób, żeby podchodziły do każdego dziecka w sposób możliwie jak najbardziej zindywidualizowany i elastyczny. Szacuje się (dane GUS), że w Polsce 18-20% całej populacji uczniowskiej to dzieci i młodzież ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, a więc tacy uczniowie, którzy z różnych powodów wykazują znacznie większe trudności w uczeniu się niż większość ich rówieśników. Do tej grupy z pewnością zaliczyć można uczniów z różnymi rodzajami niepełnosprawności, a także z dysleksją, nadpobudliwością,

2 chorobami przewlekłymi oraz pochodzących ze środowisk marginalizowanych i zaniedbanych, jak również dzieci mniejszości narodowych i emigrantów. Oznacza to, że w każdej szkole podstawowej, szczególnie dotyczy to szkół położonych w uboższych rejonach kraju, znajduje się liczna grupa dzieci wykazujących specjalne potrzeby edukacyjne. Edukacja włączająca dąży do wspierania procesu rozwoju każdego dziecka. Należy zawsze brać pod uwagę wszystkie aspekty rozwoju: emocjonalny, poznawczy, twórczy, społeczny, fizyczny, moralny. Jedne dzieci wymagają większego wsparcia emocjonalnego, inne większego wsparcia w nauce, odpowiedniego dostosowania materiału, jeszcze inne większego wsparcia technicznego, takiego jak aparaty słuchowe, maszyny Brejla, lub dostosowań architektonicznych. Zadaniem szkół włączających będzie rozpoznanie i wspieranie różnorodnych potrzeb uczniów. W edukacji włączającej różnorodność jest wyzwaniem dla nauczyciela do: tworzenia właściwego klimatu w szkole i budowania relacji, organizowania odpowiedniego wsparcia uwzględniającego indywidualne potrzeby dzieci, elastycznego podejścia do nauczania w zakresie treści programowych i metod pracy, zmiany w ocenianiu postępów ucznia w kierunku motywacji i wspierania jego rozwoju, budowania partnerskich relacji z rodzicami. Mówiąc o edukacji włączającej musimy zauważyć trzy etapy edukacji: segregacyjną, integracyjną i włączającą. Pierwszym systemem rządzi przekonanie, że dzieci z dysfunkcjami powinny być kształcone w szkołach specjalnych z przystosowanym do ich potrzeb programem nauczania i nauczycielami z odpowiednim do tego wykształceniem. W Polsce obecny jest model integracji. W tym modelu do mniej licznej klasy przyjmuje się kilkoro uczniów z niepełnosprawnościami. W klasie jest dodatkowy nauczyciel, który pracuje na rzecz dzieci z niepełnosprawnościami. Wspiera dzieci w podążaniu za tokiem

3 nauczania i w jak najpełniejszym korzystaniu z lekcji. Ten model zakłada, że koncentrujemy się na specjalnych potrzebach ucznia oraz w jaki sposób może dogonić rówieśników i dopasować się do szkoły. Model edukacji włączającej ma inne założenia niż model integracji i segregacji. Edukacja włączająca zakłada, że uczniowie z niepełnosprawnością przyjmowani są do zwykłych szkół masowych w sąsiedztwie zamieszkania. Założeniem jest przygotowanie szkół masowych w taki sposób, żeby były w stanie każdemu uczniowi zapewnić optymalne środowisko do nauki. Idąc tym tokiem myślenia każdy uczeń niepełnosprawny ma prawo do pełnego uczestnictwa i równych szans edukacyjnych. Różnice między podejściem segregacyjnym, integracyjnym i włączającym Podejście segregacyjne Podejście integracyjne Podejście włączające Edukacja dla niektórych Edukacja dla prawie wszystkich Edukacja dla wszystkich Koncentracja na przedmiocie i programie nauczania Koncentracja na uczniu Koncentracja na klasie Jednakowy program dla wszystkich uczniów Indywidualny program nauczania dla uczniów niepełnosprawnych Strategia nauczania dla nauczycieli Nacisk na nauczanie Nacisk na nauczanie i uczenie się Nacisk na uczenie się i wspólne rozwiązywanie problemów

4 Podejście diagnostyczne skupione na deficytach Podejście poszukujące mocnych i słabych stron ucznia Podejście holistyczne skupione na możliwościach Umieszczenie ucznia w placówce segregacyjnej Umieszczenie ucznia w odpowiednim programie Adaptacja warunków panujących w regularnej klasie szkolnej Nauczyciel bezradny bez specjalisty Nauczyciel współpracuje ze specjalistą Nauczyciel staje się specjalistą, bierze odpowiedzialność za wszystkie dzieci- sprawne i niepełnosprawne Korzyści płynące z wprowadzania edukacji włączającej: szkoła podnosi jakość i ilość usług edukacyjnych świadczonych wobec wszystkich uczniów. zmieniają się postawy uczniów przebywających na co dzień z niepełnosprawnymi koleżankami i kolegami. stała obecność ucznia niepełnosprawnego w szkole sprzyja usamodzielnianiu i ułatwia start w dorosłe życie. zmniejszają się koszty społeczne, (mniejsza ilość uczniów w szkołach specjalnych). Inne formy nauczania jak indywidualne, integracyjne są bardzo kosztowne. Informacje MEN w sprawie zmian w zakresie kształcenia dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Edukacja włączająca to nie izolacja. Dla dzieci niepełnosprawnych ma być organizowane kształcenie specjalne w szkole a nie nauczanie indywidualne.

5 Uczeń ma funkcjonować w społeczności szkolnej. Jeśli stan zdrowia mu na to pozwala, powinien uczyć się ze swoimi rówieśnikami. To jest oczywiste w XXI wieku. Na tym polega edukacja włączająca i MEN do tego dąży. Indywidualne nauczanie nie jest tym samym co indywidualne wsparcie organizowane w szkole dla dziecka niepełnosprawnego. Nauka ucznia niepełnosprawnego odbywa się na podstawie indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego. Jeśli wynika to z potrzeb ucznia, wybrane zajęcia mogą być prowadzone w formie indywidualnej w ramach kształcenia specjalnego, a nie w formie indywidualnego nauczania. Nie można zastępować indywidualizacji kształcenia oraz odpowiednich dla dziecka form wsparcia nauczaniem indywidualnym. Dzieci, które wymagają wsparcia w nauce, mają mieć zapewnioną pomoc ze strony szkoły indywidualizację kształcenia, dostosowanie wymagań edukacyjnych, różne formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej np. zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze czy klasy terapeutyczne. Ponadto MEN pracuje nad przygotowaniem szkół do prowadzenia nauczania włączającego. Tworzone są narzędzia diagnostyczne do diagnozowania problemów oraz standardy pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Do 2019 r. w każdej szkole powinien być zatrudniony psycholog i pedagog. Coraz więcej polskich szkół jest dobrze przygotowanych do realizacji edukacji włączającej, rozumianej jako wspólna nauka dzieci niepełnosprawnych z ich rówieśnikami. Placówki te likwidują bariery, przygotowują nauczycieli do pracy z uczniami o różnych potrzebach edukacyjnych, zatrudniają dodatkową kadrę i dostosowują formy wsparcia uczniów w sposób elastyczny. Zgodnie z Konstytucją RP, Konwencją o prawach dziecka, Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych, jak i przepisami oświatowymi, dzieci niepełnosprawne powinny być traktowane równo i mieć zapewniony taki sam dostęp do edukacji. Jak wynika z wpływających do Ministerstwa Edukacji Narodowej informacji, indywidualne nauczanie z powodu niepełnosprawności jest formą izolacji, co stanowi naruszenie podstawowych praw człowieka.