Prof. ALK dr hab. GRZEGORZ MAZUREK Akademia Leona Koźmińskiego Wstęp Zarządzanie uczelnią międzynarodową perspektywa krajowa Akademia Leona Koźmińskiego Uczelnia międzynarodowa to szkoła wyższa, która funkcjonując na międzynarodowym rynku edukacyjnym i naukowym postrzegana jest na nim w kategoriach partnera oraz instytucji mającej realny wpływ na zmiany i kreowanie rzeczywistości we współczesnym świecie. W niniejszej rozprawie zaprezentowany zostanie przykład mechanizmów wspierających umiędzynarodowienie i funkcjonujących w Akademii Leona Koźmińskiego (ALK) szkole o ustalonej reputacji w kraju i za granicą, szczycącej się posiadaniem potrójnej korony akredytacyjnej oraz notowanej wysoko w światowych rankingach czasopisma Financial Times. Celem przyświecającym przygotowaniu tego materiału jest zainteresowanie władz uczelni wyższych w Polsce pewną formułą rozwoju uczelni, która wprowadziła ALK na pozycję globalnego gracza wśród ekonomicznych szkół wyższych. Czym jest internacjonalizacja szkoły wyższej? Internacjonalizacja to jedno z haseł pojawiających się obecnie najczęściej w kontekście rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce. Co charakterystyczne, intensywność pojawiania się tego pojęcia jest tym większa, im bardziej pogłębia się zapaść demograficzna i im częściej słyszymy o różnorakich problemach trapiących szkolnictwo wyższe w Polsce. Nic dziwnego, internacjonalizacja szkolnictwa wyższego, często traktowana jako panaceum na wszystkie bolączki trapiące uczelnie, może być bardzo różnie rozumiana. Obserwując działania różnych szkół wyższych, można zidentyfikować pewne, przyjęte w uczelniach perspektywy internacjonalizacji. Perspektywa operacyjna według niej umiędzynarodowienie służy realizacji bieżących celów uczelni na poziomie pracowników szczebla wykonawczego i jest postrzegane jako jeden z wielu obszarów działania. Nie jest zapisane w misji szkoły wyższej, a zaangażowanie ciał zarządczych szkoły (top management) w jego rozwój
48 GRZEGORZ MAZUREK czy głębsze umocowanie w strategii rozwoju uczelni jest ograniczone. Przykładem przyjęcia perspektywy operacyjnej umiędzynarodowienia jest skupienie się na postrzeganiu tego obszaru przez pryzmat liczby studentów zagranicznych obecnych na kampusie czy liczby studentów korzystających z programu Erasmus+. Perspektywa taktyczna w takim ujęciu, w działaniach uczelni ważną rolę przypisuje się wybranym obszarom internacjonalizacji; obok wymienionych powyżej mierników związanych z liczbą studentów zagranicznych chodzi np. o pozyskiwanie międzynarodowych źródeł finansowania, tworzenie sieci powiązań z partnerami zagranicznymi czy budowanie oferty studiów anglojęzycznych. Umiędzynarodowienie uznaje się za ważny element działań uczelni, pozwalający jej lepiej funkcjonować w trudnych czasach, jednak jest ono traktowane w sposób instrumentalny. Perspektywa strategiczna według niej umiędzynarodowienie jest wpisane w misję oraz strategię rozwoju szkoły wyższej, a jej operacjonalizacja jest zawarta niemal w każdym obszarze działania uczelni, np.: nauce stwarzając naukowcom możliwości współpracy z partnerami zagranicznymi; rozwoju studentów oferując szeroki wachlarz wyjazdów zagranicznych na studia i staże; rozwoju administracji uczelni stwarzając pracownikom możliwości wyjazdów zagranicznych w celu poznawania dobrych praktyk; kreowaniu marki uczelni na arenie międzynarodowej. W uczelni traktującej umiędzynarodowienie na poziomie strategicznym jest ono koordynowane i rozwijane przez wyznaczonego do tych zadań prorektora. Perspektywa holistyczna w dużym stopniu przypomina podejście strategiczne, jednak elementem wyróżniającym jest uznanie umiędzynarodowienia nie jako celu działania uczelni, ale jako środka, który pozwoli jej lepiej i skuteczniej wpływać na światowy krajobraz społeczno-gospodarczy. Ta perspektywa oznacza, że uczelnia dąży do kreowania wpływu na rzeczywistość krajową i międzynarodową, wykorzystując swój potencjał naukowo-badawczy oraz rozległe sieci kontaktów. Uczelnia jest zatem skierowana na zewnątrz skupiając się na promieniowaniu swoim działaniem, a nie do wewnątrz skupiając się jedynie na osiągnięciu doskonałości w technokratycznym pomiarze wskaźników internacjonalizacji. Pochodną przyjęcia tej perspektywy jest obejmująca całą uczelnię, międzynarodowa kultura działania, swoiste międzynarodowe DNA, wpisane w świadomość pracowników uczelni, przyjętą misję, wizję, procesy, procedury czy infrastrukturę, a przede wszystkim globalne usieciowienie na poziomie instytucjonalnym i osobowym.
Zarządzanie uczelnią międzynarodową perspektywa krajowa 49 Tabela 1. Perspektywy umiędzynarodowienia wybrane aspekty Perspektywa Obecność w misji Zaangażowanie uczelni w funkcjonowanie instytucji mnrd. Operacyjna Brak Nie uczestniczy Taktyczna Brak Strategiczna Obecne Holistyczna Obecne Źródło: opracowanie własne Pasywnie uczestniczy w wybranych aktywnościach Aktywnie uczestniczy Współtworzy kierunki rozwoju całego mnrd. szkolnictwa Umocowanie organizacyjne umiędzynarodowienia Kluczowi gracze Brak na poziomie władz uczelni Perspektywa pomiaru umiędzynarodowienia Umiędzynarodowienie jednym z obszarów wybranego prorektora Wyodrębniona funkcja na poziomie władz uczelni Wyodrębniona funkcja na poziomie władz uczelni, współrealizowana z rektorem szkoły Studenci Studenci, naukowcy Wielu interesariuszy uczelni Wszyscy interesariusze uczelni, a także ciała doradcze o charakterze międzynarodowym Proste wskaźniki ilościowe Wskaźniki ilościowe i jakościowe Wskaźniki ilościowe, jakościowe, pomiar wpływu na rozwój uczelni Dodatkowo pomiar wpływu na otoczenie miedzynarodowe (edukacyjne, społeczne, etc); standing międzynarodowy Misja determinantą umiędzynarodowienia uczelni Strategiczne i holistyczne postrzeganie umiędzynarodowienia jest możliwe tylko wówczas, gdy ich idee znajdą swoje odzwierciedlenie w misji uczelni, a więc w pewnym określonym zestawie wartości, akcentujących rolę i miejsce danej instytucji w społeczeństwie, a także wskazującym kierunek jej długofalowego rozwoju. Umocowanie elementu internacjonalizacji na poziomie misji nadaje rangę nie tylko samemu pojęciu, ale determinuje konieczność podjęcia wielowymiarowych działań, które spowodują, że misja ta będzie z powodzeniem realizowana. Nie bez powodu w języku angielskim sformułowanie mission statement oznacza swoistą deklarację programową, na której podstawie definiowane są określone cele strategiczne, taktyczne i operacyjne. Misja jest zatem nie tyle górnolotnym hasłem, wizerunkową nadbudową, co kompasem wskazującym kierunek rozwoju oraz czynnikiem wymuszającym konieczność zidentyfikowania narzędzi, zasobów i działań niezbędnych do osiągnięcia zamierzonego celu. Przykładem misji, która nie tylko zawiera komponent internacjonalizacji, ale jest wokół niego zbudowana, jest misja opracowana w Akademii Leona Koźmińskiego:
50 GRZEGORZ MAZUREK Jako międzynarodowa uczelnia z siedzibą w centrum Europy dbamy o najwyższą jakość kształcenia w dziedzinie etycznego biznesu, zarządzania, nauk społecznych i prawa. Łączymy teorię z praktyką. Prowadzimy badania, które w opinii środowisk naukowych, przyczyniają się do rozwoju polskiej i światowej nauki. W tej misji uczelnia pozycjonuje się jako szkoła międzynarodowa o szerokim profilu kształcenia, która prowadzi badania naukowe ze szczególnym uwzględnieniem wybranych obszarów i która ma wpływ nie tylko na środowisko krajowe, ale i międzynarodowe zarówno naukowe jak i praktyczne. Akademia Leona Koźmińskiego chce być postrzegana jako wiodący ośrodek naukowy w obszarze zarządzania, finansów i ekonomii, świetnie znający realia nie tylko polskie, ale całego regionu Europy Środkowo-Wschodniej, co pozwala być atrakcyjnym partnerem dla wszystkich podmiotów zagranicznych oraz studentów zainteresowanych obecnością w tej części świata. Takie sformułowanie misji ma też znaczenie rynkowe; uzasadnieniem priorytetowego traktowania działań internacjonalizacyjnych w ALK jest konieczność poszukiwania przez Uczelnię przewag na niezwykle konkurencyjnym globalnym rynku edukacyjnym, a także uwiarygodnienie się jako gracz globalny, funkcjonujący na międzynarodowym rynku edukacji i nauki. Szczegółowe rozpisanie misji ALK ma duże znaczenie dla zarządzania szkołą. Jednym z kluczowych aspektów definiowania misji, m.in. skwapliwie egzaminowanym przez instytucje akredytujące, jest konieczność jej operacjonalizacji, a więc przełożenia na język codziennej praktyki, a także konkretnych celów do realizacji mierzalnych, osiągalnych, jasnych i współgrających z możliwościami, ale i aspiracjami szkoły. Tylko takie spojrzenie na misję pozwala wytyczyć strategiczny i osiągalny kierunek rozwoju uczelni. Umiędzynarodowienie aspekty menedżerskie Internacjonalizacja jest najważniejszą częścią innowacyjnej edukacji i wehikułem wielu zmian, jakie zachodzą w Akademii Leona Koźmińskiego. Jest również najważniejszym źródłem rozwoju uczelni, kreującym wartość zarówno w sferze naukowej, aplikacyjnej (wartość dla środowiska biznesowego), jak i dydaktycznej. Menedżerskie spojrzenie na internacjonalizację ALK oznacza zdefiniowanie konkretnych obszarów działania, za których koordynację i często realizację odpowiada przed Rektorem uczelni Prorektor ds. Współpracy z Zagranicą. Wśród zidentyfikowanych obszarów umiędzynarodowienia można znaleźć: networking uczelni (włączenie ALK w sferę partnerskich relacji międzynarodowych);
Zarządzanie uczelnią międzynarodową perspektywa krajowa 51 kreowanie wizerunku uczelni poza granicami kraju oraz kreowanie jej wizerunku jako uczelni międzynarodowej na arenie krajowej; umiędzynarodowienie studentów i organizacji studenckich; umiędzynarodowienie kadry akademickiej poprzez angażowanie jej w naukowe i dydaktyczne projekty międzynarodowe; umiędzynarodowienie oferowanych produktów anglojęzycznych; wspieranie internacjonalizacji badań naukowych; utrzymywanie i rozwijanie relacji z absolwentami poza granicami kraju. SCHEMAT 1. Wybrane obszary aktywności Prorektora ds. Współpracy z Zagranicą oraz kluczowe organy współpracujące Źródło: opracowanie własne. Wybrane organy współpracy Prorektor ds. Współpracy z Zagranicą realizuje zadania poprzez podległe mu jednostki organizacyjne: Biuro Współpracy z Zagranicą, Biuro Marketingu, Biuro Rekrutacji, Welfare Office, Koordynatora Programów Międzynarodowych oraz Biuro ds. Akredytacji Międzynarodowych. Jednostki te, kreując efekt synergii i wspierając realizację ogólnej misji szkoły, pełnią m.in. funkcję: usługową dla innych jednostek; inicjującą procesy umiędzynarodowienia; koordynującą wybrane procesy umiędzynarodowienia.
52 GRZEGORZ MAZUREK Takie podejście wynika z sieciowego charakteru działań dotyczących umiędzynarodowienia wspomniane działania i oczekiwane efekty są możliwe do osiągnięcia tylko dzięki dobrej współpracy pomiędzy poszczególnymi jednostkami, przy założeniu, że pewne podmioty odgrywają w tej sieci role wiodące. Przykładowo, specjaliści zatrudnieni w Biurze Współpracy z Zagranicą pełnią funkcję usługową wobec: studentów wyjeżdżających na wymianę zagraniczną, jak i przyjeżdżających z zagranicy; naukowców i innych gości wizytujących uczelnię w różnych celach; pracowników naukowych i administracyjnych korzystających z wyjazdów zagranicznych; przedsiębiorstw zagranicznych gotowych nawiązać współpracę naukowobadawczą oraz przyjąć studentów na staże zagraniczne; instytucji międzynarodowych. Zadania ustanowione w ramach działania takiej jednostki są podporządkowane ułatwieniu i wzmocnieniu umiędzynarodowienia poszczególnych interesariuszy oraz realizacji ich konkretnych celów. Zasada ta pozwala wytyczyć jasny przekaz dla pracowników biura, którzy równocześnie wyznaczają sobie mierniki sukcesu, wyrażone zarówno ilościowo (np. liczba studentów wyjeżdżających na praktyki zagraniczne r/r), jak i jakościowo (regularne badania satysfakcji interesariuszy z obsługi prowadzonej przez Biuro Współpracy z Zagranicą, pogłębianie relacji z wybranymi podmiotami itd.). Podobnie funkcję usługową pełni Biuro ds. Akredytacji Międzynarodowych, zajmując się m.in. inicjowaniem, a czasem upowszechnieniem różnych innowacji płynących z procesów akredytacyjnych lub wymaganych przez instytucje akredytujące. Biuro to, mające również obok władz uczelni bezpośredni kontakt z kluczowymi instytucjami międzynarodowymi (np. EFMD, AACSB, AMBA, CEEMAN), pełni również funkcję edukacyjną poprzez propagowanie interesujących sygnałów płynących ze świata nauki (w tym także m.in.: dydaktyki, zarządzania uczelnią czy aktywności partnerów). Sieciowość w zarządzaniu procesami umiędzynarodowienia uczelni Sprawne funkcjonowanie wielowątkowego systemu umiędzynarodowienia w uczelni jest niezbędnym warunkiem osiągania sukcesów w tej dziedzinie. Klasyczne, tzw. funkcyjne, silosowe podejście do tej tematyki często nie sprzyja skutecznemu realizowaniu celów, gdyż większość z tych działań wymaga kompe-
Zarządzanie uczelnią międzynarodową perspektywa krajowa 53 tencji skupionych w różnych komórkach organizacyjnych. Przykład konieczności sieciowego podejścia do realizacji projektu podwójnego dyplomu prezentuje poniższy schemat: SCHEMAT 2. Przykłady wybranych komórek zaangażowanych w projekty międzynarodowe o charakterze podwójnego dyplomu Źródło: opracowanie własne Podejście sieciowe i projektowe oznacza, że wszelkie inicjatywy oraz pomysły, które uznane zostają za potencjalnie wartościowe dla uczelni, stają się po fazach wstępnych (analiza potencjalnych korzyści oraz niezbędnych zasobów) projektem realizowanym przez zespół składający się ze specjalistów z różnych dziedzin i jednostek. To równoczesne funkcjonowanie w ramach zespołów funkcjonalnych oraz projektowych przynosi szereg korzyści pracownikom oraz samej uczelni, m.in. poszerzanie kompetencji, nowe relacje wewnątrzorganizacyjne, identyfikowanie się z konkretnym przedsięwzięciem, odpowiedzialność za sukces czy poczucie realnego wpływu na rozwój uczelni. Kultura organizacyjna duch uczelni Opisane powyżej umiędzynarodowienie technokratyczne (instrumentalne, mierzalne) tworzy synergię z pewnymi miękkimi, ale nie mniej kluczowymi obszarami funkcjonowania Akademii Leona Koźmińskiego otwartością, partnerskim
54 GRZEGORZ MAZUREK podejściem, dynamizmem, utożsamianiem się członków wspólnoty ze swoim miejscem pracy czy studiów, zaangażowaniem i responsywnością, rozumianą jako szybkość reakcji na dany sygnał. Cechy te tworzą kulturę organizacyjną uczelni jej ducha, atmosferę panującą w jej murach. Te niematerialne aspekty internacjonalizacji odgrywają też ogromną rolę w kreowaniu zaufania interesariuszy do uczelni i jej marki, są też naturalną zachętą i podstawą np. do realizacji wspólnych przedsięwzięć naukowych czy podejmowania decyzji o studiowaniu w murach ALK. Przyjmują one również wymiary czysto praktyczne np. język angielski (jak i inne języki) słychać równie często jak język polski, pracownicy administracyjni wykazują się co najmniej dobrą znajomością języka angielskiego, wszystkie pomieszczenia w szkole są opisane po angielsku, a jednostki administracyjne uczelni działają, przyjmując wspomnianą wcześniej perspektywę usługową służą wszelkim interesariuszom ALK. Nowe kierunki działań związanych z umiędzynarodowieniem ALK Procesy globalizacji i wirtualizacji zmieniają rzeczywistość, a szkoła wyższa, podobnie jako każda inna instytucja, musi dostosowywać się do nowych warunków funkcjonowania, w przeciwnym razie utraci sens swojego istnienia. Odpowiedziami Akademii Leona Koźmińskiego na wyzwania współczesności, ściśle związanymi z umiędzynarodowieniem, są powstające innowacyjne programy studiów oraz nowe typy porozumień międzynarodowych. Przykładowo, w 2014 r. ALK uruchomiła nowy anglojęzyczny program studiów: Cyberman Management in Virtual Environments adresowany do osób, które chcą uzyskać wiedzę, kompetencje i umiejętności związane z biznesowym wykorzystaniem internetu. W ramach oferowanego kierunku studenci zdobywają kompetencje m.in.: jak zarządzać internetowym start-upem, jak prowadzić działania e-marketingowe, jak tworzyć innowacje, poznają zachowania konsumentów w sieci, uczą się, jak zarządzać finansami i zespołami w projektach IT oraz jak wykorzystać internet do budowania sukcesu firmy. W programie przewidziano także m.in. gry symulacyjne e-commerce czy laboratoria z wykorzystania mediów społecznościowych do działań marketingowych. Dzięki wyróżnieniu programu w europejskich konkursach, już w pierwszym roku jego funkcjonowania studia w ALK rozpoczęli studenci z takich krajów, jak: Australia, Holandia, Francja, Indie, Niemcy, Polska, Ukraina i Białoruś. W obszarze globalnej współpracy, w 2015 r. Akademia nawiązała strategiczną współpracę z najstarszą na świecie szkołą biznesu ESCP Europe z Paryża,
Zarządzanie uczelnią międzynarodową perspektywa krajowa 55 wysoko notowaną w rankingach Financial Times. Ze względu na rangę obu jednostek, wielowątkowy charakter oraz długofalowość tego porozumienia, jest ono nowatorskie i niespotykane na globalnym rynku biznesowych szkół wyższych. Celem strategicznego sojuszu dwóch czołowych instytucji edukacyjnych w Europie jest wzmocnienie więzi organizacyjnych oraz połączenie zasobów, co ma zaowocować realizacją wspólnych projektów badawczych wysokiej jakości. Naukowcy z obu uczelni będą wymieniać się wiedzą i doświadczeniami, a także występować wspólnie w konkursach grantowych. Efektem będą też wspólne programy edukacyjne ALK i ESCP Europe, na poziomie magisterskim i MBA, oraz edukacja i szkolenia dla menedżerów. Porozumienie zapewni obu uczelniom szerszy dostęp do partnerów korporacyjnych w całej Europie. Zostaną też uruchomione stałe biura obu uczelni na kampusach partnera w Paryżu i Warszawie co ułatwi bieżącą komunikację i zacieśni relacje między ich społecznościami. Dla Akademii Leona Koźmińskiego nawiązanie współpracy z ESCP Europe jest logiczną konsekwencją stałego angażowania się w projekty międzynarodowe, w ekspansję na inne rynki edukacyjne, w dobór najlepszych partnerów, wymianę kadry naukowej i studentów, a także w pozyskiwanie najlepszych współpracowników i studentów z Europy i ze świata. O Akademii Leona Koźmińskiego Akademia Leona Koźmińskiego jest uczelnią o szerokim profilu biznesowym, posiadającą pełne uprawnienia akademickie. Prowadzi badania naukowe i kształci w zakresie: ekonomii, zarządzania, finansów, prawa, administracji, psychologii w zarządzaniu i socjologii biznesu i mediów oraz zarządzania w wirtualnym środowisku. Jest jedyną uczelnią w Polce i regionie Europy Środkowo-Wschodniej z potrójną akredytacją międzynarodową AACSB, EQUIS i AMBA którą ma zaledwie 6%. szkół biznesowych na świecie, ma też ocenę wyróżniającą Polskiej Komisji Akredytacyjnej dla kierunków: zarządzanie, prawo i administracja. Według rankingów krajowych: Perspektyw i Rzeczpospolitej, oraz międzynarodowych dziennika Financial Times, jest najlepszą polską uczelnią biznesową i liderem kształcenia menedżerskiego w tej części Europy. Jest też najbardziej umiędzynarodowioną uczelnią w Polsce studiuje w niej ponad tysiąc obcokrajowców z ponad 60 państw.