BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 POZYSKIWANIE OBNÓŻY PYŁKOWYCH JAKO SPOSÓB NA POPRAWĘ OPŁACALNOŚCI PRODUKCJI PASIECZNEJ Janusz Cichoń 1 Jerzy Wilde 2 1 Katedra Marketingu i Analiz Rynkowych, Olsztyn 2 Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn S ł o w a k l u c z o w e: pozyskiwanie obnóży pyłkowych, pyłek, ekonomika, opłacalność, rentowność pasiek. Streszczenie Na przykładzie 50-pniowych pasiek modelowych, prowadzących produkcję miodu, przeprowadzono analizę opłacalności produkcji pyłku. Uruchomienie tej produkcji nie wymaga dużych nakładów kapitałowych, nie wymusza także wzrostu zatrudnienia. Analiza dowodzi, że jest to działalność opłacalna, mogąca stanowić istotne źródło dochodów gospodarstwa pasiecznego. POLLEN TRAPPING AS A METHOD OF IMPROVING THE PROFITABILITY OF APIARY PRODUCTION Janusz Cichoń 1, Jerzy Wilde 2 1 Department of Marketing and Market Analyses, University of Warmia and Mazury in Olsztyn 2 Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn K e y w o r d s : pollen trapping, pollen, economics, profitability of apiary production. Abstract The profitability of pollen trapping was analyzed on the basis of the economic results obtained by 50-colony, honey-producing model apiaries. Pollen trapping does not require high capital expenditures or an increase in employment. It is profitable and may constitute a major source of income. Wprowadzenie Zmiana modelu gospodarowania, polegająca na wprowadzeniu intensywnej gospodarki wędrownej, jest warunkiem poprawy konkurencyjności polskiego pszczelarstwa. Wydaje się, że szansą dla polskich pszczelarzy jest także
146 Janusz Cichoń, Jerzy Wilde pozyskiwanie pyłku. Produkcja ta pozwala na uzyskiwanie dochodów nawet w latach niekorzystnych dla produkcji miodu. Pozyskiwanie pyłku w pasiekach jest bowiem produkcją mniej zależną od warunków klimatycznych niż produkcja miodu. Sugestię tę potwierdzają badania PIDKA (1988), WILDE (1991), WILDE ibratkowskiego (1995 i 1996) oraz nasze wcześniejsze (WILDE ici- CHOŃ 1990, CICHOŃ iwilde 1997). Poglądy co do opłacalności podejmowania takiej produkcji w Polsce są różne. Zdaniem wielu autorów pozyskiwanie ciągłe ogranicza rozwój rodzin (LAVIEi FRESNAYE 1963, HAWELL ichample 1981, GRANSIER 1984, PIDEK 1988, BOBRZECKI i WILDE 1991, WILDE 1991). Krótki okres odbierania obnóży najczęściej zwiększa ilość czerwiu (ČARNYSEV ieberli 1983, WEBSTER i in. 1985, VILLENEUVE i in. 1988, BOBRZECKI iwilde 1989). BOBRZECKI iwilde (1991) w 7-letnich badaniach, odbierając po 1-2 kg pyłku od pnia w sezonie, nie obserwowali zmniejszenia powierzchni czerwiu i wyraźnego obniżenia produkcji miodu. Również VALENT (1971) oraz NELSON i in. (1987) nie stwierdzili istotnego wpływu odbierania obnóży na ilość czerwiu, podczas gdy HAWEL ichampel (1981) obserwowali znaczne osłabienie rodzin przy produkcji 15 kg pyłku od rodziny. GRANSIER (1984) przy zbiorach 5 i 9 kg pyłku stwierdził niewielki wpływ pozyskiwania na wychów czerwiu. LAVIE i FRESNAYE (1963) obserwowali zmniejszenie produkcji miodu o 27,6% przy średniej wynoszącej 5 kg obnóży. Podobnie NELSON i in. (1987) stwierdzili zmniejszenie produkcji miodu o 20% przy jednoczesnym wzroście wartości produkcji o 21%. Zwiększenie dochodu z rodzin pozyskujących pyłek, mimo zmniejszenia produkcji miodu, odnotowano również w badaniach polskich (PIDEK 1988, WILDE icichoń 1990, WILDE ibratkowski 1995, CICHOŃ iwilde 1997). Czy pozyskiwanie pyłku w warunkach klimatyczno-pożytkowych Polski może być opłacalne? Czy warto zaangażować środki finansowe i własną pracę? W celu odpowiedzi na powyższe pytania zanalizowano koszty pozyskiwania obnóży pyłkowych oraz dochód, jaki można osiągnąć z tej działalności. Materiał i metody Analizę przeprowadzono na przykładzie 50-pniowych pasiek modelowych, prowadzących produkcję miodu: przydomowej i oddalonej od miejsca zamieszkania pszczelarza 15 km. W pasiece oddalonej od miejsca zamieszkania pszczelarza założono prowadzenie intensywnej gospodarki wędrownej (4 wędrówki w sezonie, średnio w obrębie 15 km od miejsca zamieszkania pszczelarza). Analizą objęto pasieki istniejące, a nie nowo tworzone, co pozwala na wykorzystanie kalkulacji różnicowej (uchwycenie kosztów różnicujących). Konsekwen-
Pozyskiwanie obnóży pyłkowych... 147 cją takiego podejścia jest nieuwzględnianie kosztów amortyzacji uli, sprzętu pasiecznego i pracowni. Pozwala to na spojrzenie na rozpatrywane zagadnienie nie w ujęciu rachunkowym, a raczej w kategoriach ekonomicznych. Pszczelarz, angażując swoją pracę i kapitał (ule, pszczoły i sprzęt pasieczny), ma prawo oczekiwać odpowiedniego ekwiwalentu w postaci uzyskanego dochodu. Istotne znaczenie ma wobec tego pytanie: czy jest w stanie ten kapitał i pracę wykorzystać (sprzedać) w inny sposób i jakich się może spodziewać korzyści przy dostępnym alternatywnym ich wykorzystaniu? W kalkulacji pominięto koszty stałe prowadzenia pasieki, ponieważ w większości nie powodują one wypływu pieniądza i pozostają na tym samym poziomie. Rozpoczęcie pozyskiwania pyłku wymaga pewnych nakładów, ich wartość (wielkość kapitału) stanowi podstawę do oceny ekonomicznej opłacalności w porównaniu z innymi sposobami jego wykorzystania. Założenia dotyczące kosztów w pasiece produkującej tylko miód szczegółowo opisano w pracy CICHONIA i WILDE (2002). Założono, że pozyskuje się obnóża za pomocą poławiaczy wylotowych lub dennicowych przez 3 miesiące w sezonie. Dla uproszczenia analizy przyjęto, że odbieranie pyłku nie powoduje zmiejszenia produkcji miodu. W pasiece pozyskującej pyłek są ponoszone, oprócz wyżej wymienionych, koszty dodatkowe, zwane różnicującymi. Uwzględniono tu koszty następujące: dodatkowe dojazdy przyjęto, że istnieje potrzeba 70 i 35 dojazdów, odpowiednio dla poławiczy wylotowych (codzienne wybieranie obnóży) i dennicowych (opróżnianie szuflad co 2. dzień). Taka częstotliwość dojazdów pozwala na pozyskiwanie pyłku wysokiej jakości i zapobiega jego psuciu, uwzględnia także dni wyjątkowo nie sprzyjające. Przyjęto, iż w pasiece zużywa się dodatkowo 2 000 KW energii. Pozyskiwanie pyłku nie wymaga dodatkowego zatrudnienia. Zestawienie kosztów produkcji miodu i pyłku pozwoliło na oszacowanie kosztów różnicujących (netto), związanych z prowadzeniem produkcji obnóży pyłkowych. Nakłady początkowe związane z uruchomieniem produkcji to poławiacze, suszarka (1000 zł), sprzęt do czyszczenia i pakowania pyłku (600 zł). Cenę poławiaczy pyłku ustalono następująco: wylotowy 20 zł i dennicowy 50 zł. Przyjęto, iż w pasiece stacjonarnej produkuje się średnio z pnia 15 kg miodu i 3 kg pyłku, a w wędrownej odpowiednio 30 i 7 kg. Założono, że cena hurtowa 1 kg pyłku wynosi 25 zł, a detaliczna, uzyskiwana w sprzedaży bezpośredniej 40 zł. Wyniki Zgodnie z przyjętymi założeniami, w kalkulacji opłacalności nie uwzględniono kosztów stałych oraz kosztów produkcji miodu. W naszych rozważaniach najistotniejsze znaczenie ma bowiem wartość kapitału, jaki został zaangażowa-
148 Janusz Cichoń, Jerzy Wilde ny w pozyskiwanie pyłku. Jego uruchomienie wymaga pewnych nakładów kapitałowych, których wartość oszacowano na 2600 i 4100 zł, odpowiednio dla poławiaczy wylotowych i dennicowych. Pszczelarz, angażując kapitał, ma prawo oczekiwać ekwiwalentu (zysku) z jego wykorzystania. Oceniana stopa zwrotu zależy od istnienia i stopnia atrakcyjności alternatywnych rozwiązań. Satysfakcjonujące wobec tego wydawałoby się uzyskanie dochodu w wysokości 15% wartości zaangażowanego kapitału, czyli 390 i 615 zł, odpowiednio dla Koszty produkcji miodu i pyłku w pasiekach modelowych (w zł) Costs of honey and pollen production in model apiaries (in PLN) Tabela1 Table1 Wyszczególnienie Specification Produkcja miodu Produkcja miodu i pyłku Honey production Honey and pollen production liczba rodzin number of colonies 50* 50 50* 50 50* 50 Koszty produkcji poławiacze wylotowe poławiacze dennicowe Costs of production entrance traps bottom traps cukier sugar leki medicines dojazdy access transport transportation praca labor energia el. power Matki queens węza comb foundation pozostałe other Dzierżawa pasieczyska Lease of an apiary Koszty ogółem Total costs 1 350 1 350 1 350 1 350 1 350 1 350 250 250 250 250 250 250 0 691 0 2 202 0 1 446 0 216 0 216 0 216 200 400 200 400 200 400 159 159 795 795 795 795 900 900 900 900 900 900 175 175 175 175 175 175 300 450 367 629 367 553 0 500 0 500 0 500 3 334 5 056 4 037 7 417 4 037 6 585 50* pasieka przydomowa apiary adjacent to the house
Pozyskiwanie obnóży pyłkowych... 149 od lokaty terminowej w banku). Kwoty te należy traktować jako koszt alternatywny. Drugim, istotniejszym jeszcze warunkiem jest uzyskanie nadwyżki między wpływami (przychodami ze sprzedaży) a kosztami różnicującymi, przekraczającej koszty alternatywne. W tabeli 1 przedstawiono koszty produkcji miodu i pyłku, które wiążą się z rzeczywistym wypływem gotówki. Oprócz kosztów zmiennych, zaliczono tu także czynsz dzierżawny. Nie uwzględniono amortyzacji, kosztów alternatywnych oraz opłaty pracy pszczelarza. U podstaw takiego sposobu kalkulacji leży przekonanie, iż pszczelarz ma prawo oczekiwać ekwiwalentu nie tylko za zaangażowany kapitał, ale także za pracę (fizyczną, koncepcyjną, organizacyjną itp.). Analizowane koszty produkcji miodu wynoszą 3334 i 5056, odpowiednio dla pasieki 50-pniowej przydomowej i wędrownej, a przy dodatkowej produkcji pyłku odpowiednio dla poławiaczy wylotowych 4037 i 7417 zł oraz poławiaczy dennicowych 4037 i 6585 zł. Najistotniejszym elementem różnicującym koszty produkcji pasiecznej jest odległość pasieki od miejsca zamieszkania pszczelarza. W pasiece przydomowej pszczelarz jest w stanie uzyskać dodatkowy przychód ze sprzedaży pyłku w wysokości 3750 przy cenie hurtowej i 6000 zł, sprzedając ten produkt bezpośrednio (tab. 2). W pasiece wędrownej, w zależności od przyjętej ceny 8750 lub 14 000 zł. Biorąc pod uwagę koszty pozyskiwania pyłku, które nie uwzględniają ani nakładów kapitałowych, ani pracy Tabela2 Table2 Pozyskany pyłek i przychody z jego sprzedaży w pasiekach modelowych w zależności od przyjętej ceny (kg i zł) Trapped pollen and income from its sale in model apiaries by different prices (kg and PLN) 50-pniowa pasieka 50-pniowa pasieka Wyszczególnienie przydomowa wędrowna Specification 50 colony apiary adjacent 50-colony migratory to the house apiary Produkcja jednostkowa Production from 1 colony Razem pyłek Total pollen poławiacz poławiacz poławiacz poławiacz wylotowy dennicowy wylotowy dennicowy entrance bottom entrance bottom pollen trap pollen trap pollen trap pollen trap 3 3 7 7 150 150 350 350 Wariant cena za 1 kg Variant price for 1 kg I 25 3 750 3 750 8 750 8 750 II 40 6 000 6 000 14 000 14 000 Koszty pozyskiwania pyłku netto Net costs of pollen trapping 703 703 2 861 2 029
150 Janusz Cichoń, Jerzy Wilde pszczelarza, należy uznać taki przychód za satysfakcjonujący. Łączny nakład pracy związany z pozyskiwaniem pyłku przez 3 miesiące w pasiece wędrownej i przygotowaniem obnóży do sprzedaży nie przekracza 200 h. Przy zastosowaniu poławiaczy dennicowych nakłady te są jeszcze niższe. W pasiece przydomowej jest możliwe dalsze ich ograniczenie. Podsumowanie Przeprowadzona analiza dowodzi, że pozyskiwanie pyłku w Polsce jest opłacalne, może stanowić dodatkowe źródło dochodów i poprawić rentowność pasiek. Uruchomienie tej produkcji nie wymaga dużych nakładów kapitałowych (zwracają się w ciągu jednego sezonu), jak również dużych nakładów pracy, a czynności związane z odbieraniem pyłku z powodzeniem może wykonywać nawet niewykwalifikowany pszczelarz. Piśmiennictwo BOBRZECKI J., WILDE J., 1991. Wpływ pozyskiwania obnóży trzema rodzajami poławiaczy pyłku na rozwój i produkcyjność rodzin pszczelich. Pszczeln. Zesz. Nauk., 35: 19-27. BOBRZECKI J., WILDE J. 1989. Wpływ pozyskiwania obnóży pyłkowych na rozwój rodzin pszczelich. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst., Zootechnica, 32: 253-262. CICHOŃ J., WILDE J. 1997. Opłacalność pozyskiwania obnóży pyłkowych w Polsce. IV Krajowa Konferencja Apidologiczna: Postępy Apidologii w Polsce. 8-9.04.1997. Bydgoszcz WSP: 96-106. CICHOŃ J., WILDE J. 2002. Opłacalność produkcji pasiecznej w Polsce. Biul. Nauk., UWM, 18: 137-143. ČARNYSEV Z. G., EBERLI H. J. 1983. Odbor pylcy i productivnost semej. Pčelovodstvo, 60 (9): 10-11. GRANSIER K. 1984. Die Auswirkungen fixeden Pollenfallengebrauchs auf Bienenvölker der Rasse Apis mellifica carnica. Apidologie, 15 (3): 265-266. HAWELL J., CHAMPLE C. H. 1981. Pollen collection, storage and clearning. Am. Bee J., 121 (7): 524-525. LAVIE P., FRESNAYE J. 1963. Etude experimentale de la trappe pollen en position superieure. Ann. Abeille, (4): 277-301. NELSON D. L., MCKENNA D., ZUMWALT E. 1987. The effect of continous pollen trapping on sealed brood, honey production and gross income in Northern Alberta. Am. Bee J., 127 (8): 648-650. PIDEK A. 1988. Wpływ pozyskiwania pyłku na rozwój i produkcyjność rodzin pszczelich oraz efekty ekonomiczne pasiek. Pszczeln. Zesz. Nauk., 32: 197-213. VALENT R. 1971. Odbor a zuzitkovani pylu. Vcelarstvi, 24 (3): 58. VILLENEUVE J. L., HOULE E., LABONTE J. 1988. Pollen trapping versus honey production field raport. Am. Bee J., 127 (9): 612-613, 641. WEBSTER T. L., THORP R. W., BRIGGS D., SKINNER J., PARISIAN T. 1985. Effect of pollen traps on honey bee almond and prune pollination. Environ. Entomol., 14 (6): 683-686. WILDE J. 1991. Einflus der Einsatzdauer einer Pollenfalle auf die Pollenernte und Entwicklung von Bienenvolker. Apidologie, 22 (4): 432-433. WILDE J., BRATKOWSKI J. 1995. Pozyskiwanie obnóży pyłkowych w pasiekach moda czy konieczność pszczelarstwa europejskiego? Olsztyn: Nauki Rolnicze w warunkach integracji europejskiej. Materiały konferencyjne. T. III/IV. Chów i hodowla zwierząt: 112-115. WILDE J., BRATKOWSKI J. 1996. Pozyskiwanie pyłku szansą dla każdego pszczelarza. Pszczelarstwo, 47 (3): 4-5. WILDE J., CICHOŃ J. 1990. Pozyskiwanie obnóży pyłkowych jako sposób na poprawę opłacalności produkcji pasiecznej. Ogólnopolska Konferencja Naukowa: Współczesne problemy pszczelarstwa w Polsce. ART, Olsztyn: 138-145.