Wpływ pokarmu na zimowanie i produkcyjność rodzin pszczelich

Transkrypt

1

2 3 Wpływ pokarmu na zimowanie i produkcyjność rodzin pszczelich Prof. dr hab. Jerzy WILDE Katedra Pszczelnictwa, Wydział Bioinżynierii Zwierząt, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, ul. Słoneczna 8, Olsztyn jerzy.wilde@uwm.edu.pl Dostępne obecnie na rynku gotowe pokarmy dla pszczół, czasami zwane paszą można podzielić na 2 zasadnicze grupy: cukry inwertowane oraz izoglukoza. Pierwsza grupa pokarmów powstaje w wyniku hydrolizy wodnego roztworu na mieszaninę glukozy i fruktozy, najczęściej także z ok. 30% niezinwertowanej sacharozy. Inwert jest drugim co do atrakcyjności dla pszczół po syropie cukrowym, dlatego też w ostatnich latach rozwinęła się dynamicznie jego produkcja na skalę przemysłową. Stosowanie go do żywienia pszczół znacznie obniża koszty energii cieplnej i czasu pszczelarza potrzebnych do przygotowania syropu sacharozowego. Do najbardziej znanych i oferowanych pszczelarzom na polskim rynku inwertów dla pszczół należą: Apiinvert (produkowany przez niemiecki Südzucker), Invertix (produkowany w Polsce przez Diamant w Glinojecku), Apikel Plus niemieckiej firmy Kellmann oraz Apivital (produkt czeski). Izoglukoza, określana także terminami: syrop skrobiowy (maltozowy) lub glukozowo-fruktozowy, oznacza gęsty roztwór, w którym skrobia roślinna została zhydrolizowana do glukozy, z której część została przekształcona we fruktozę. Z uwagi na możliwość

3 35 Produkcji izoglukozy o dwolnym ilościowym stosunku glukozy do fruktozy, różnej zawartości maltozy i tzw. cukrów wyższych, w tym dekstryn, na rynku syropów dla pszczół istnieje wiele różnych odmian izoglukozy. Do zimowego dokarmiania pszczół najlepsze są te, w których jest mało dekstryn oraz przewaga fruktozy nad glukozą wynosi co najmniej 1,26 (co zapobiega krystalizacji syropu). Do najbardziej znanych i oferowanych pszczelarzom na polskim rynku tego typu pokarmów dla pszczół należą: BeeFood (wyprodukowany z polskiej pszenicy przez Cargill), Apifortuna (produkt francuski) oraz Apikel Beesfeed niemieckiej firmy Kellmann. Rodziny doświadczalne ustawiono na dwóch pasieczyskach zlokalizowanych w okolicach Olsztyna. W każdej z dwóch pasiek, utworzono 5 grup doświadczalnych po 10 rodzin (po 50 pni w każdej pasiece), w zależności od rodzaju pokarmu podanego podczas przygotowywania rodzin do zimowli. A - Apiinwert produkowany przez firmę Südzucker Polska S.A. gr. 1, F Apifortuna produkowana poprzez firmę Bienenland van den Bongard gr. 2, K syrop glukozowo-fruktozowy produkowany z pszenicy przez firmę Holger Food gr. 3, S syrop z cukru buraczanego gr., T syrop z cukru trzcinowego gr. 5. W latach wykonano trzy powtórzenia, każdorazowo uzupełniając straty zimowe w pasiekach do pierwotnej liczebności grup Monitorowanie przebiegu i badanie kondycji pszczół po zimowli Przebieg zimowli monitorowano poprzez co miesięczne ważenie (od listopada do lutego) rodzin pszczelich w celu określenia zużycia

4 36 pokarmu oraz osłuchiwanie rodzin przy użyciu stetoskopu. Zużycie pokarmu przez rodziny pszczele było podobne we wszystkich grupach i wynosiło średnio ok. 1 kg w miesiącu. Tempo wyjadania zapasów nie odbiegało od podawanego w stosownym piśmiennictwie. Rodziny zimowały spokojnie, w każdym roku badań do lutego, kiedy odnotowywano pierwsze upadki. Następne ubytki rodzin notowano na przełomie marca i kwietnia. Różnice w liczbie przezimowanych rodzin pomiędzy grupami były niewielkie i nie zostały potwierdzone statystycznie. W okresie zimowli i wiosennego rozwoju najwięcej rodzin ubyło w grupie K (3) 17 szt., najmniej zaś zginęło w grupie S () - 11 szt. (tab. 1). Łącznie przezimowano w grupach od do 9 szt. (od 73,3 do 80,0%) rodzin pszczelich. Stwierdzono istotny wpływ rodzaju pokarmu i sezonu na masę osypu zimowego i na liczbę pszczół w osypie zimowym. W osypach grupy S () stwierdzono średnio 679 pszczół, istotnie mniej niż w średnich osypach grupy A (1) i T (5) wynoszących odpowiednio: 931 i 902 pszczół. W osypach grupy F (2) i K (3) stwierdzono średnio 1077 i 988 pszczół wysoko istotnie więcej niż w grupie S (). W sezonie 2010 w osypach stwierdzono średnio 583 pszczół istotnie mniej niż w pozostałych latach. Średnia liczba pszczół w osypach w sezonie 2011 wynosiła 1225 i była wysoko istotnie najwyższa. W sezonie 2012 w osypach stwierdzono średnio 915 pszczół i różnił się istotnie od pozostałych latach.

5 37 Ocena produkcyjności Zimowanie rodzin pszczelich na różnych pokarmach nie wpłynął istotnie na liczbę wychowywanych komórek z czerwiem. W rodzinach nie stwierdzono istotnych różnic między średnią liczbą komórek z czerwiem podczas I pomiaru i zawierała się ona od do szt. Podczas II pomiaru również średnia liczba komórek z czerwiem nie różniła się istotnie i zawierała się w przedziale od do szt. Zimowanie rodzin i ich rozwój wiosenny na podawanych pokarmach nie wpłynął istotnie na produkcję miodu. Z rodzin doświadczalnych pozyskano średnio od 18,2 do 20,7 kg miodu i nie stwierdzono istotnych różnic między grupami (tab. 1). W doświadczeniu potwierdzono wpływ sezonu na produkcję miodu. Wysoko istotnie najwyższe średnie zbiory miodu stwierdzono w 2011 roku i wynosiły one 3,0 kg. Wysoko istotnie najniższe zbiory miodu wynoszące średnio 8,2 kg stwierdzono w roku 2012.

6 38 Fragment pasieki hodowlanej w Centrum Pszczelarskim Wilde w Gryźlinach

7 39 Tabela 1. Miód odwirowany w latach (w kg) w rodzinach dokarmianych różnymi pokarmami Rok Grupa N A (1) n F (2) n K (3) N S () n T (5) n Razem ,5 B ,7 B ,3 B ,2 B ,7 B 81 1,6 B , A 1 9 3,9 A 1 33,1 A ,3 A ,1 A 8 3,0 A ,1 B 1 8, B 1 8,8 B 1 5 8,1 B 1 7,8 B 71 8,2 C Raze m 19,3 8 20,2 3 18, , , ,6 A (1) rodziny zimowane na Apiinwercie, F(2) rodziny zimowane na Apifortunie, K (3) rodziny zimowane na syropie glukozowo-fruktozowym, S () rodziny zimowane na syropie z cukru buraczanego, T (5) rodziny zimowane na syropie z cukru trzcinowego. Różne duże litery oznaczają istotność różnic między średnimi przy p<0,01, małe przy p<0,05. Pozyskane z rodzin dodatkowe produkty: wosk, czerw i pszczoły zostały wyrażone w postaci miodu przeliczeniowego. Po zsumowaniu z pozyskanym miodem wyliczono produkcję całkowitą rodzin pszczelich. Produkcja przeliczeniowa i całkowita była podobna we wszystkich grupach doświadczalnych a stwierdzone różnice nie zostały potwierdzone statystycznie. Podsumowanie Podsumowując można stwierdzić, że rodzaj pokarmu nie wpłynął w istotny sposób na zimowanie, rozwój i produkcyjność rodzin. Uzyskano jedynie różnice w przyroście czerwiu wiosną, między I a II pomiarem, co nie miało wpływu na dalszy rozwój rodzin oraz ich produkcyjność. Badane pokarmy okazały się bezpieczne dla pszczół,

8 0 gdyż w żadnym z nich nie stwierdzono pozostałości imidaklopridu. Nie wykryto także pozostałości tego neonikotynoidu w próbach nektaru, pyłku oraz pszczół pobranych z rodzin wywiezionych na plantacje rzepaku ozimego ochranianych tym pestycydem. W pobranych próbach poziom badanego neoniktynoidu był poniżej oznaczanego limitu - > 0,05 ppb [ng/g]). Badane pokarmy nie powodowały istotnych różnic w rozwoju i produkcyjności rodzin w porównaniu z syropem wykonanym z cukru buraczanego, czy trzcinowego. Zastosowane pokarmy wpływały na masę osypu zimowego i liczbę pszczół w nim zawartą. Największe osypy i najwięcej zamarłych pszczół stwierdzono w rodzinach zimowanych na syropie glukozowofruktozowym produkowany z pszenicy przez firmę Holger Food. W grupie tej stwierdzono również największy odsetek upadków rodzin pszczelich w trakcie zimowli (23,3%). Syrop ten produkowany jest na potrzeby przemysłu cukierniczego i nie należy go polecać pszczelarzom. Stwierdzono istotny wpływ sezonu na masę osypu zimowego i liczbę pszczół w nim zawartą, porażenie pszczół sporami Nosema sp. oraz produkcję miodu. W dużej mierze cechy te uzależnione są od warunków klimatycznych. Na zimowanie rodzin jak i produkcję miodu wpływa zarówno temperatura jak i wilgotność powietrza. Zastosowane pokarmy nie powodowały istotnych różnic w rozwoju i produkcyjności rodzin w porównaniu z syropem wykonanym z cukru buraczanego, czy trzcinowego. Badane pokarmy okazały się bezpieczne dla pszczół, gdyż w żadnym z nich nie stwierdzono pozostałości imidaklopridu. Nie wykryto także pozostałości tego

9 1 neonikotynoidu w próbach nektaru, pyłku oraz pszczół pobranych z rodzin wywiezionych na plantacje rzepaku ozimego ochranianych tym pestycydem. W pobranych próbach poziom badanego neonikotynoidu był poniżej oznaczanego limitu - > 0,05 ppb [ng/g]). Środek ten był powszechnie stosowany w czasie projektowania badań, w kolejnych latach był stopniowo wycofywany z użycia, co było powodem nie znalezienia jego pozostałości w badanych próbach. Należy jednak rozważyć monitorowanie pozostałości innych neonikotynoidów stosowanych w ochronie roślin. Zastosowane pokarmy wpływały na masę osypu zimowego i liczbę pszczół w nim zawartą. Największe osypy i najwięcej zamarłych pszczół stwierdzono w rodzinach zimowanych na syropie glukozowofruktozowy produkowany z pszenicy przez firmę Holger Food. W grupie tej stwierdzono również największy odsetek upadków rodzin pszczelich w trakcie zimowli (23,3%). Syrop ten produkowany jest na potrzeby przemysłu cukierniczego i nie należy go polecać pszczelarzom, gdyż zwłaszcza w rodzinach słabszych może doprowadzić do zwiększonych upadków rodzin podczas zimowli. W zrealizowanym doświadczeniu w latach w ramach w międzynarodowego projektu COST Action FA0803 COLOSS: Prevention of honeybee Colony Losses oceniono wpływ pokarmów oferowanych pszczelarzom w Polsce na zdrowie i produkcyjność rodzin pszczelich. Po 3 zimowlach (w latach ) oceniono na 100 rodzinach pszczelich w każdym roku: zużycie pokarmu, siłę rodzin, ich rozwój wiosenny oraz produkcyjność. Nie stwierdzono istotnych różnic w liczbie przezimowanych rodzin pomiędzy grupami i pasiekami, jak i w produkcji miodu z poszczególnych pożytków, jak i z całego sezonu.

10 2 Wyniki wstępne sugerują, iż badane pokarmy są przydatne do zimowania pszczół w warunkach Polski. Styropianowe skrzynki na odkłady, których tworzenie jest obecnie niezbędnym elementem intensywnej i racjonalnej gospodarki pasiecznej. Zapobiega rojeniu się pszczół, umożliwia odbudowę pasieki po zimowych ubytkach rodzin i jest coraz ważniejszym elementem tzw. rotacyjnej gospodarki pasiecznej Pasieka na gryce