OPŁACALNOŚĆ PRODUKCJI PASIECZNEJ W POLSCE

Transkrypt

1 BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 OPŁACALNOŚĆ PRODUKCJI PASIECZNEJ W POLSCE Janusz Cichoń 1, Jerzy Wilde 2 1 Katedra Marketingu i Analiz Rynkowych UWM, Olsztyn 2 Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn S ł o w a k l u c z o w e: kalkulacja kosztów, opłacalność, dochód brutto, pień, miód, pasieka, pasieka wędrowna. Streszczenie W pracy przedstawiono analizę kosztów prowadzenia pasiek oraz wyliczono szacunkowe dochody. Zaprezentowano dokładną analizę ponoszonych nakładów prowadzenia pasiek modelowych: 50- i 100-pniowych, przy czym 50-pniową rozpatrywano jako przydomową i wędrowną. Przeprowadzono kalkulację obejmującą koszty stałe i zmienne pasiek. Uzyskiwany dochód obliczono, przyjmując aktualne ceny rynkowe oraz zweryfikowane praktycznie wydajności w pasiekach modelowych. Na podstawie przeprowadzonej kalkulacji stwierdzono, że produkcja pasieczna w Polsce może być opłacalna. Prowadzenie pasieki może być źródłem dodatkowych dochodów, a nawet stanowić podstawowe źródło utrzymania całej rodziny, pod warunkiem odpowiedniej skali produkcji oraz prowadzenia bezpośredniej sprzedaży produktów. PROFITABILITY OF PRODUCTION APIARY IN POLAND Janusz Cichoń*, Jerzy Wilde Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn *Department of Marketing and Market Analyses, University of Warmia and Mazury in Olsztyn K e y w o r d s: cost calculation, profitability, gross income, colony, honey, apiary adjacent to the house, migratory apiary. Abstract The fixed and variable costs of apiary management were calculated for apiaries consisting of 50 and 100 honeybee colonies. Their estimated incomes were also determined. The smaller one was analyzed as an apiary adjacent and migratory. The income was calculated on the basis of present market prices and verified honey productivity of model apiaries. It was found that apiary production may be profitable in Poland. Apiary management may bring additional profit, or constitute the main source of income for the beekeeper and his family, on condition that the scale of production is adequate and that bee products are sold retail.

2 138 Janusz Cichoń, Jerzy Wilde Wprowadzenie Na temat opłacalności produkcji pasiecznej w Polsce mówi się wiele. Przeważa przekonanie o niskiej rentowności pasiek. Dowodem na to ma być chociażby spadek liczby rodzin pszczelich, znamionujący kryzys w pszczelarstwie (PIDEK 1994, 2001). Mimo to, wielu pszczelarzy z powodzeniem prowadzi swoją działalność, która jest dla nich istotnym źródłem dochodów (WILDE, CICHOŃ 1999). Coraz częściej pszczelarstwo stanowi jedyny i podstawowy sposób zdobywania środków na życie (CICHOŃ, WILDE 1996). Opłacalność prowadzenia pasiek budzi wiele emocji i kontrowersji wśród pszczelarzy. Czy produkcja pasieczna w Polsce jest opłacalna? Czy rzeczywiście jest to zajęcie tylko dla hobbystów i pasjonatów? Celem pracy jest próba odpowiedzi na powyższe pytania, a może ich dostarczyć analiza dochodu uzyskiwanego z pasieki. Materiał i metodyka Analizę przeprowadzono na pasiekach modelowych liczących: 50 i 100 pni. Pasiekę 50-pniową rozpatrywano w 2 wariantach: przydomowej i oddalonej 15 km od miejsca zamieszkania pszczelarza. W pasiekach oddalonych od miejsca zamieszaknia pszczelarza założono prowadzenie gospodarki wędrownej (4 wędrówki w sezonie, średnio w obrębie 15 km od miejsca zamieszkania pszczelarza). Pasieka 100-pniowa to w istocie 2 pasieki 50-pniowe. Koszty związane z prowadzeniem pasieki większych niż 50-pniowe nie są prostą wielokrotnością kosztów prowadzenia psieki 50-pniowej. Nie rosną one wprost proporcjonalnie do jej rozmiarów. Analizą objęto pasieki istniejące, a nie nowo tworzone. Konsekwencją takiego założenia było nieuwzględnianie kosztów amortyzacji uli, sprzętu pasiecznego i pracowni. Pozwoliło to na spojrzenie na rozpatrywane zagadnienie nie w ujęciu czysto rachunkowym, a raczej w kategoriach ekonomicznych. Pszczelarz, angażując swoją pracę i kapitał (w postaci uli i sprzętu pasiecznego), ma prawo oczekiwać przyzwoitego ekwiwalentu w postaci uzyskanego dochodu. Duże znaczenie ma wobec tego pytanie: czy pszczelarz jest w stanie kapitał i pracę wykorzystać (sprzedać) w inny sposób i jakich się może spodziewać korzyści przy dostępnym alternatywnym ich wykorzystaniu? Kalkulacja kosztów stałych ma charakter pomocniczy, ponieważ w większości nie powodują one wypływu pieniądza, stąd też nie uwzględniono ich w kalkulacji dochodu. Wyjątek stanowi dzierżawa pasieczyska. Wartość początkowa, obrazująca wartość kapitału zaangażowanego w produkcji pasiecznej, stanowi podstawę do oceny ekonomicznej opłacalności w porównaniu z innymi sposobami jego wykorzystania. W kalkulacji uwzględniono rzeczywiste koszty,

3 Opłacalność produkcji pasiecznej w Polsce 139 jakie należało ponieść, kupując ule i sprzęt pasieczny, przy dzisiejszych ich cenach (np. koszt ula 150 zł, miodarki 4000 zł). Założenia dotyczące kosztów zmiennych są następujące: koszt leków 5 zł na pień, dojazdy wyliczono, przyjmując ekwiwalent za 1 km w wysokości 0,7195 zł (dla samochodu powyżej 1500 cm 3, maluchem lub innym samochodem małolitrażowym można zatem, w pasiece 50- i 100-pniowej, w tej pozycji poczynić znaczne oszczędności). Wyliczono, iż istnieje potrzeba 24 dojazdów w sezonie do 50-pniowej pasieki, oddalonej średnio 15 km od miejsca zamieszkania pszczelarza. Doliczono ponadto 8 dojazdów w celu wykonania miodobrania (4 miodobrania x 2 po miód i z plastrami po odwirowaniu), średnio na odległość 30 km każdy. W pasiece 100-pniowej, kalkulując koszty dojazdu, uwzględniono możliwość łączenia niektórych prac. Koszty transportu pasiek (wędrówki) obliczono, zakładając, iż będzie się on odbywał własnym samochodem z przyczepką, przystosowaną do tego celu. W 50-pniowej pasiece wędrownej przyjęto 10 transportów na średnią odległość 15 km. W kosztach pracy uwzględniono tylko pracę najemną, przyjmując, że będzie się z niej korzystać przy transporcie rodzin i miodobraniach. Łącznie jest to 400 zł rocznie (50 zł x 4 miodobrania, 40 zł x 5 transport) dla 50-pniowej pasieki wędrownej. W pasiece 100-pniowej koszty zwiększono o 100%. Przyjęto, iż w pasiece 50-pniowej zużywa się 500 KW energii. Węza zlecenie wykonania usługi z powierzonego wosku w 2001 r. kosztowało 7,00 zł/kg. Przyjęto, iż w pasiece stacjonarnej odwirowuje się średnio z pnia 15 kg miodu, a w wędrownej 30 kg, bez względu na jej wielkość. Założono, iż za 1 kg miodu w sprzedaży hurtowej uzyskuje się 8 zł, a w detalicznej 15 zł. Wyniki W tabeli 1 przedstawiono koszty stałe, uwzględniając jedynie amortyzację uli i sprzętu pasiecznego oraz dzierżawę pasieczyska. W dalszych rozważaniach najistotniejsze znaczenie ma wartość kapitału, jaki został zaangażowany w produkcję. Kapitał ten wynosi i zł, odpowiednio w pasiece 50- i 100-pniowej. Wielkości te odzwierciedlają nakłady, często rozciągnięte w czasie, jakie pszczelarz poniósł, zakładając i rozwijając pasiekę. Obejmują one wartość brutto uli i sprzętu pasiecznego. Nie uwzględniono wartości pszczół. Angażując taki kapitał, pszczelarz ma prawo oczekiwać ekwiwalentu (zysku) z jego wykorzystania. Jego oczekiwania zależą od istnienia i stopnia atrakcyjności alternatywnych rozwiązań. Analiza taka jest możliwa tylko przy założeniu istnienia rynku, na którym są oferowane do sprzedaży całe pasieki. Satysfakcjonujące wobec tego wydawałoby się uzyskanie dochodu w wysokości 12% wartości zaangażowanego kapitału, czyli 2100 i 3000 zł, odpowiednio dla pasieki 50- i 100-pniowej, jako zwrotu od kapitału.

4 140 Janusz Cichoń, Jerzy Wilde Najważniejszą kategorią są koszty ewidentne, które wiążą się z rzeczywistym wypływem gotówki (tab. 2). Oprócz kosztów zmiennych, zaliczono tu także czynsz dzierżawny, natomiast nie uwzględniono amortyzacji i opłaty pracy pszczelarza. U podstaw takiego sposobu kalkulacji leży przekonanie, iż pszczelarz ma prawo oczekiwać ekwiwalentu nie tylko za zaangażowany kapitał, ale także za pracę fizyczną, koncepcyjną, organizacyjną itp. Koszty ewidentne zależą od skali produkcji, ich przyrost nie jest jednak wprost proporcjonalny do wielkości pasieki. Koszty ewidentne wynoszą 3448 i 5055, odpowiednio dla pasieki 50-pniowej przydomowej i wędrownej oraz 9700 zł dla pasieki 100-pniowej. Koszty stałe w pasiekach modelowych (zł) Fixed costs in a model apiary (PLN) Tabela1 Table1 Amortyzacja Depreciation Wyszczególnienie Specification Koszt jednostkowy Unit cost Ule Hives Pracownia i sprzęt Laboratory and equipment Dzierżawa pasieczyska Lease of an apiary Koszty stałe razem Total fixed costs Istotne znaczenie w kształtowaniu się kosztów ma także organizacja sprzedaży miodu. Sprzedaż bezpośrednia wymaga dodatkowych nakładów w postaci opakowań, transportu, reklamy itp. Koszty ewidentne II, uwzględniające także nakłady dodatkowe z tytułu sprzedaży detalicznej, wynoszą 5323 i 8805 zł, odpowiednio dla pasieki 50-pniowej przydomowej i wędrownej oraz 17 i 200 zł dla pasieki 100-pniowej. Opierając się na przyjętych założeniach, dotyczących wydajności i ceny sprzedaży, obliczono przychody pieniężne w analizowanych pasiekach (tab. 3). Wynoszą one przy założeniu sprzedaży detalicznej i zł, odpowiednio dla pasieki 50-pniowej przydomowej i wędrownej oraz zł dla pasieki 100-pniowej. Wartości te przy sprzedaży hurtowej kształtują się na poziomach: 6000, i zł.

5 Opłacalność produkcji pasiecznej w Polsce 141 Koszty zmienne i ewidentne w pasiekach modelowych (w zł) Variable and explicit costs in a model apiary (in PLN) Tabela2 Table2 Wyszczególnienie Specification Koszt jednostkowy Unit cost Cukier Sugar Leki Medicines Dojazdy Access Transport Transportation Praca Labor Energia elektryczna Power Matki Queens Węza Wax foundation Pozostałe Other Koszty ewidentne Costs Opakowania na miód Package for honey Inne koszty bezpośredniej sprzedaży Additional costs of retail sale Koszty ewidentne II Costs II

6 142 Janusz Cichoń, Jerzy Wilde Tabela3 Table3 Wydajność miodu i przychody z jego sprzedaży w pasiekach modelowych (w kg i zł) Honey yield and income from the sale of bee products in a model apiary (in kg and PLN) Wyszczególnienie Specification Koszt jednostkowy Unit cost Miód produkcja jednostkowa Average honey yield Razem miód Total honey Sprzedaż bezpośrednia Retail sale Sprzedaż pośrednia Sale in bulk W przydomowej pasiece 50-pniowej pszczelarz jest w stanie uzyskać dochód w wysokości od 2552 do 5927 zł, w zależności od sposobu sprzedaży (tab. 4). Trudno jednak uznać taki dochód za satysfakcjonujący, jeśli się uwzględni, że ma on stanowić ekwiwalent zaangażowanego kapitału i pracy własnej pszczelarza. Z pewnością pasieka taka nie dostarcza dużego dochodu, nie wymaga jednak także dużego zaangażowania ze strony pszczelarza. Uzyskany dochód w pasiekach modelowych (w zł) Income obtained in a model apiary (in PLN) Tabela4 Table4 Wyszczególnienie Specification Sprzedaż bezpośrednia Retail sale Sprzedaż pośrednia Sale in bulk Koszty ewidentne I Explicit costs Koszty ewidentne II Explicit costs II Dochód I Income I Dochód II Income II

7 Opłacalność produkcji pasiecznej w Polsce 143 Wędrowna pasieka tej samej wielkości pozwala zwiększyć dochód od 6945 do zł, w zależności od sposobu sprzedaży. Kwoty te stanowią już istotne źródło dochodu. Przy sprzedaży bezpośredniej uzyskano satysfakcjonujący zwrot od kapitału i opłatę pracy pszczelarza. Trudno sobie wyobrazić alternatywne wykorzystanie potencjału pszczelarza dające równie dobre efekty. Z pewnością zależy to od kwalifikacji i umiejętności pszczelarza i sytuacji na rynku pracy. Pamiętać należy, że taką pasiekę jesteśmy w stanie prowadzić, traktując to zajęcie jako pracę dodatkową. Wędrowna pasieka 100-pniowa pozwala zwiększyć dochód od do zł, w zależności od sposobu sprzedaży. Dochód uzyskiwany z pasieki tej wielkości może stanowić podstawowe źródło utrzymania pszczelarza i jego rodziny. Jest on bowiem, zwłaszcza przy sprzedaży bezpośredniej, atrakcyjną alternatywą dla pracy najemnej. Po odjęciu kosztów wykorzystania zaangażowanego kapitału pozostaje ekwiwalent za pracę w wysokości ponad zł netto. Takiego dochodu nie uzyskuje przeciętny pracownik w Polsce (krajowa średnia płaca brutto wynosi ok zł). Podsumowanie Przeprowadzona analiza dowodzi, że produkcja pasieczna w Polsce może być opłacalna. Prowadzenie pasieki może być źródłem dodatkowych dochodów, a nawet stanowić podstawowe źródło utrzymania całej rodziny, pod warunkiem odpowiedniej skali produkcji oraz prowadzenia bezpośredniej sprzedaży produktów. Nasze rozważania ograniczyliśmy do sytuacji, w której pszczelarz pozyskuje i sprzedaje tylko miód, co stanowi bardzo istotne uproszczenie z punktu widzenia opłacalności produkcji pasiecznej. Wielokierunkowe użytkowanie pszczół i pozyskiwanie dodatkowych produktów umożliwia znaczne zwiększenie dochodów. Z pewnością jest także możliwe zwiększenie masy uzyskiwanego dochodu, dzięki wzrostowi skali produkcji. Nie sposób także wycenić korzyści, jakie daje obcowanie z pszczołami: bezpośredni kontakt z przyrodą, rozładowanie emocji i stresu, czy wreszcie satysfakcja i zwykła przyjemność. Piśmiennictwo CICHOŃ J., WILDE J Konkurencyjność polskiego pszczelarstwa na rynku światowym. Konkurencyjność polskiego rolnictwa i agrobiznesu na rynkach międzynarodowych. III Kongres Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu Olsztyn: PIDEK A Ekonomika i organizacja produkcji pszczelarskiej w Polsce. Raport o stanie pszczelarstwa. PTN, Puławy: PIDEK A Polskie pszczelarstwo a integracja z Unią Europejską. Pszczelarstwo, 52 (11): WILDE J., CICHOŃ J Pszczelarstwo to może być biznes. Wybrane zagadnienia z ekonomiki i organizacji nowoczesnej gospodarki pasiecznej. Sądecki Bartnik, Nowy Sącz: