Raport z debaty klimatycznej w Brodnicy Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali: Bożena Gorczyca Paweł Sikora Ekspert: Grzegorz Kubalski Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
W dniu 22 lutego 2013 r. odbyła się w Brodnicy Debata Klimatyczna pod patronatem honorowym Ministerstwa Środowiska i Starosty Brodnickiego. Organizatorem Debaty był Instytut na rzecz Ekorozwoju (InE) oraz Związek Powiatów Polskich w ramach projektu pn. Dobry Klimat dla Powiatów, przy współudziale Starostwa Powiatowego w Brodnicy. Celem Debaty było opracowanie społecznych założeń do Powiatowego Programu Niskoemisyjnego Rozwoju, czyli strategii rozwoju przy założeniu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Debatę prowadzili moderatorzy: pani Bożena Gorczyca i pan Paweł Sikora. Rolę eksperta pełnił pan Grzegorz Kubalski, ekspert ds. samorządu Związku Powiatów Polskich. Debatę rozpoczął pan Grzegorz Kubalski. Przywitał przybyłych oraz przeczytał list z przesłaniem do uczestników debaty od Ministra Środowiska pana Marcina Korolca i przekazał go na ręce Starosty Brodnickiego pana Piotra Boińskiego. Ponadto pan Grzegorz Kubalski przybliżył zebranym założenia projektu Dobry Klimat dla Powiatów, w ramach którego odbywają się debaty. Uczestników spotkania przywitał w imieniu władz Powiatu Brodnickiego pan Piotr Boiński Starosta, który odniósł się do tematu debaty i życzył uczestnikom owocnego spotkania. W trakcie początkowej sesji, która miała na celu wprowadzenie uczestników w temat zmian klimatycznych przedstawiona została prezentacja multimedialna. W pierwszej części prezentacji przeprowadzonej przez pana Pawła Sikorę zaprezentowano zjawisko efektu cieplarnianego, globalnego ocieplenia oraz dowody na zachodzące globalnie zmiany klimatyczne powodujące globalne ocieplenie. W dalszej części uczestnikom debaty przedstawione zostały niekorzystne skutki zmian klimatu. Kolejnym elementem pierwszej części prezentacji było pokazanie jakie działania są podejmowane przez społeczność międzynarodową by chronić klimat. Przybliżono także działania Unii Europejskiej jako instytucji ekologicznie odpowiedzialnej, lidera działań w celu zatrzymania niekorzystnych zmian klimatycznych. Drugą część prezentacji poprowadziła pani Bożena Gorczyca. Zaprezentowała uczestnikom debaty jakie działania na szczeblu rządowym podejmowane są w Polsce, by chronić klimat. Zwróciła uwagę na pozytywne i negatywne aspekty aktualnej sytuacji. Przedstawiony został potencjał jaki można wykorzystać, by efektywnie chronić klimat oraz wyzwania jakie musimy podjąć w naszym kraju, by efektywnie przyczynić się do ochrony klimatu. Ostatnim elementem prezentacji było przedstawienie działań lokalnych, które mogą przyczynić się do ochrony klimatu lub Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu brodnickiego 2
adaptacji do jego zmian. W ramach tego zagadnienia wskazano obszary lokalnych aktywności na rzecz ochrony klimatu. Po prezentacji multimedialnej przedstawiono film pt. Tydzień z dobrym klimatem" pokazujący zrealizowane inwestycje w Polsce w zakresie działań na rzecz ochrony klimatu. Po filmie uczestnicy debaty w grupach przeprowadzili dyskusję na temat filmu, podzielili się swoimi spostrzeżeniami i refleksjami. Na koniec przedstawiciele poszczególnych grup podzielili się na ogólnym forum wypracowanymi wnioskami. Sesję warsztatową rozpoczęto od 20-minutowej pracy w grupach nad tematem: Jakie uwarunkowania dla gospodarki regionu wynikają ze zmian klimatycznych? W ramach tego zagadnienia uczestnicy wypracowali wnioski, które zostały spisane na flipczartach i zaprezentowane na ogólnym forum przez przedstawicieli poszczególnych grup. W podsumowaniu prezentowano to co ma, lub może mieć wpływ na podejmowane w powiecie elbląskim działania na rzecz ochrony klimatu. W wyniku pracy grup wskazano na istotne zmiany pogodowe. Prognozowano zmiany w stosunku do obecnej sytuacji. Zwrócono uwagę na możliwość występowania deszczy nawalnych oraz suszy. Zjawiska te omawiano w kontekście rolnictwa, które jest szczególnie wrażliwe na zmiany klimatu. Podniesiono także problem spadku bioróżnorodności, jako jedną z przyczyn podano rozregulowanie proporcji upraw dopłatami. Wskazywano także na możliwość pojawienia się niekorzystnych zjawisk atmosferycznych, oraz ich konsekwencje w postaci dodatkowych kosztów jak na przykład koszty ubezpieczeń. Mówiono także o kosztach związanych z koniecznością wykonywania audytów energetycznych. Zwrócono jednocześnie uwagę, że konieczność ponoszenia nakładów na nowe inwestycje powoduje drenaż środków finansowych. Wśród zagrożeń wymieniono także niszczenie krajobrazu przez farmy turbin wiatrowych oraz kolektorów słonecznych, negatywny wpływ farm wiatrowych na środowisko i zdrowie człowieka oraz związane z tym konflikty społeczne. Inne możliwe negatywne tendencje w przyszłości, które zdiagnozowali uczestnicy debaty to ograniczenie działalności przemysłowej w wyniku zmian w przepisach, utrata części gruntów rolnych wskutek podnoszenia się wód gruntowych oraz możliwe ograniczone zainteresowanie korzystaniem z usług turystycznych. Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu brodnickiego 3
Uczestnicy debaty wskazali także na szanse jakie wiążą się ze zmianami klimatycznymi. Prognozowano pojawienie się rozwijającego się rynku produkcji i instalacji urządzeń do wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych. Spowoduje to automatycznie rozwój podmiotów realizujących inwestycje proekologiczne. Mówiono o możliwościach jakie wiążą się z produkcją i sprzedażą biomasy pochodzącej z różnych źródeł przemysłu drzewnego, rolnictwa, czy też leśnictwa. Kolejną szansę upatrywano w poprawie jakości powietrza i mniejszej ilości odpadów, co może być powiązane ze wzrostem atrakcyjności turystycznej regionu i napływowi dzięki temu większej ilości turystów. Tak więc inaczej niż przy omawianiu zagrożeń, turystyka na tym etapie pracy została wskazana jako potencjalnie atrakcyjna gałąź rozwoju. Prognozowano korzyści związane z rozwojem ekologicznego transportu i wzrostu znaczenia transportu kolejowego. Szansą są także środki zewnętrzne dla regionu wspomagające rozwój, przede wszystkim z Unii Europejskiej. Podczas drugiej sesji warsztatowej uczestnicy pracowali w tych samych grupach. Ich zadaniem było wypracowanie pomysłów i wizji gospodarki w Powiecie Brodnickim w 2030 roku, biorąc pod uwagę zmiany klimatyczne. W trakcie półgodzinnej sesji uczestnicy dyskutowali w zespołach a następnie przedstawili efekty pracy - pomysły na rozwój powiatu, które następnie zostały poddane pod głosowanie. Pierwsza z wizji została sformułowana w następujący sposób: Przemysł biopaliw, całkowite zagospodarowanie odpadów organicznych w celu produkcji energii (biomasa, biogaz, pelety, brykiet), ukierunkowanie rolnictwa na produkcje biopaliw. Segregacja i wykorzystanie odpadów, biogazownie, w tym przy oczyszczalni ścieków. Centralna kotłownia na biopaliwa dla osiedli domków jednorodzinnych. W rundzie głosowania ta szeroko sformułowana wizja otrzymała największą liczbę głosów 11. W kolejnej wizji zaproponowano by Powiat Brodnicki rozwijał się w kierunku turystyki. Ekoturystyka, agroturystyka, szlaki turystyczne i infrastruktura - tak sformułowano wizję, która w głosowaniu uczestników debaty otrzymała 9 głosów. Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu brodnickiego 4
W następnej wizji zaproponowano rozwój rolnictwa ekologicznego. W trakcie omawiania tego pomysłu proponowano rozwój gospodarstw produkujących zdrową żywność w sposób przyjazny środowisku. Wizja ta otrzymała 5 głosów uczestników debaty. Kolejną wizją która otrzymała taką samą ilość głosów była wizja: Powiat Brodnicki - edukacja proekologiczna, kampanie społeczne na temat promocji ruchu rowerowego i transportu publicznego, przywrócenie sieci kolejowej. Powstał również pomysł związany z wykorzystaniem zasobów wodnych w regionie do produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Zaproponowano w związku z tym lokalizowanie małych elektrowni wodnych w miejscach starych młynów. W głosowaniu uczestników debaty wizja ta otrzymała 3 głosy popracia. W trakcie debaty powstały również wizje, które pomimo potencjału i atrakcyjności z punktu widzenia rozwoju regionu nie uzyskały poparcia w rundzie głosowania. Jedną z nich było wykorzystanie geotermii jako źródła energii odnawialnej w regionie, kolejna związana była z wydobyciem i wykorzystaniem gazu ziemnego pochodzącego z łupków. Ostatnim z zaproponowanych pomysłów, który nie uzyskał poparcia w głosowaniu, była budowa obwodnicy Brodnicy. Po przeanalizowaniu wyników głosowania oraz dyskusji między uczestnikami debaty do dalszych prac wybrano wizję z największą ilością głosów, w której zaproponowano następujące pomysły dla Powiatu Brodnickiego w 2030 roku: Przemysł biopaliw, całkowite zagospodarowanie odpadów organicznych w celu produkcji energii (biomasa, biogaz, pelety, brykiet), ukierunkowanie rolnictwa na produkcje biopaliw. Segregacja i wykorzystanie odpadów, biogazownie, w tym przy oczyszczalni ścieków. Centralna kotłownia na biopaliwa dla osiedli domków jednorodzinnych. Po wybraniu wizji w trzeciej sesji warsztatowej zadaniem grup było znalezienie odpowiedzi na pytania jakie rezultaty zamierzamy osiągnąć realizując tę wizję, jakie działania musimy wykonać aby uzyskać planowane rezultaty oraz jakie mamy zasoby i instrumenty aby zrealizować te działania? Wśród rezultatów które uczestnicy zamierzają osiągnąć realizując przyjętą wizję wymieniono: wzrost stopy życiowej mieszkańców, powstanie nowych miejsc pracy, Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu brodnickiego 5
zmniejszenie emisji zanieczyszczeń, wdrożenie nowych technologii powstanie co najmniej 1 zakładu produkującego biopaliwa na skalę przemysłową, dla 30% gospodarstw rolnych wytwarzanie surowców do produkcji biopaliw będzie główną działalnością większość surowców nadających się do wykorzystania jako biomasa i biopaliwa będzie zagospodarowana na miejscu, połowa mieszkańców Brodnicy będzie korzystała z kotłowni centralnej, co najmniej 1000 osób będzie zatrudnionych w sektorze odnawialnych źródeł energii. Następnie zaproponowano działania, które należy podjąć by osiągnąć planowane rezultaty. Wśród pomysłów wymieniono: zaangażowanie organizacji pozarządowych w realizację wizji, promocja i edukacja w celu uświadomienia ważności sprawy, możliwych rozwiązań, dobeych praktyk itp., tworzenie możliwości rozwoju przedsiębiorstw, preferencje podatkowe dla inwestujących w obszarze dotyczącym przyjętej wizji, pozyskiwanie środków z funduszy europejskich, stworzenie sprzyjajacych warunków do przedsiębiorstw działających w branży biomasa/biopaliwa (ulgi podatkowe, tereny inwestycyjne, wsparcie finansowe) stworzenie związku producentów rolnych działających w branży biomasa/biopaliwa, uzyskanie konkurencyjnej ceny energii wytwarzanej przez kotłownię centralną stworzenie komórki na szczeblu powiatu/gmin koordynujących działalność kampanie społeczne, lobbing na rzecz niższej akcyzy na biopaliwa. Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu brodnickiego 6
Przeanalizowano zasoby i instrumenty, które pomogą zrealizować zaplanowana działania. Wskazano w tym obszarze: wysoko rozwinięte rolnictwo, posiadanie surowców do produkcji biopaliw, istniejące technologie, popyt, dużo dobrej jakości gruntów rolnych, przemysł oparty na przetwórstwie drewna, środki zewnętrzne, wsparcie ze strony samorządu (prawne, organizacyjne), dopłaty ze środków krajowych. Ostatnim elementem debaty była sesja podsumowująca. W jej trakcie uczestnicy podzielili się swoimi wrażeniami i wnioskami z przeprowadzonej debaty. Dominowały głosy, że debata spełniła swój cel. Podnoszono, że różne pomysły, które padały w trakcie debaty finalnie zebrały się w spójne, wspólne plany i wizje. Debata pozwoliła na uświadomienie sobie zagrożeń, które będą prawdopodobnie pojawiały się w regionie. Podczas warsztatów uczestnicy wskazali jakie ich zdaniem uwarunkowania dla rozwoju gospodarki powiatu wynikają ze zmian klimatu, zaproponowali propozycje działań, które należy podjąć, aby realizować politykę ochrony klimatu, dyskutowali nad zasobami i instrumentami, którymi dysponują w celu realizacji zamierzeń/wizji. Wypracowany materiał stanowi dobrą podstawę do zbudowania Powiatowego Programu Niskoemisyjnego Rozwoju. Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu brodnickiego 7
Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020. Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: http://liso.chronmyklimat.pl Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu brodnickiego 8