Anna Lucińska * Wiek malarzy a ceny obrazów na rynku aukcyjnym w Polsce Wstęp Kryzys występujący na współczesnych rynkach finansowych skłania inwestorów do poszukiwania aktywów umożliwiających dywersyfikację posiadanego portfela. Stąd widoczny na światowych rynkach wzrost zainteresowania sztuką jako przedmiotem inwestycji alternatywnych. Jednym z istotnych aspektów inwestycji jest cena kupowanego dobra. Czynniki kształtujące ceny obrazu na rynku sztuki są bardzo liczne, zróżnicowane i obejmują m.in. cechy [Mamarbachi, Day, Favato, 2008, s. 4]: dzieła jego jakość, temat, technikę, rozmiar, autentyczność, rzadkość, stan zachowania, przynależność do określonego gatunku, proweniencję, wall power i in.; twórcy jego osobowość, etap w rozwoju kariery, renomę, rynkową wartość jego obrazów i częstotliwość ich występowania na rynku, dodatkowe informacje dotyczące życia malarza i jego twórczości; rynku sztuki charakter (pierwotny i wtórny), wielkość podaży obrazów i siłę przetargową oferentów, wielkość popytu, czyli skłonności i możliwości zapłacenia za nie, relacje między popytem a podażą (na rynku sztuki współczesnej nadwyżkowa podaż, zbyt wielu twórców konkuruje o niewielki popyt, na rynku sztuki dawnej odwrotnie), instytucje rynkowe (marszandzi, galerie, muzea, domy aukcyjne, instytucje certyfikujące), sposób zawierania transakcji (mechanizm aukcyjny, poprzez marszandów, galerie, bezpośrednio od twórcy), płynność, miejsce (państwo), w jakim obraz jest sprzedawany [Towse, 2011, s. 102 104, 174]; otoczenia makroekonomicznego stanu gospodarki, okresów wzrostu i spowolnienia gospodarczego, które oddziałują na rynek sztuki, regulacji prawnych dotyczących obrotu dziełami sztuki (ograniczenie wywozu za granicę, droit de suite) i in. Celem artykułu jest próba dokonania charakterystyki jednego z czynników cenotwórczych, tj. wieku artysty w chwili tworzenia obrazu, poprzez odpowiedź na pytanie o wpływ wieku artystów urodzonych w XIX wieku w momencie tworzenia obrazu na jego cenę sprzedaży. Zidentyfikowanie relacji cena wiek było możliwe dzięki wykorzystaniu zapisów dotyczących obrazów wielkich polskich malarzy urodzonych w II połowie XIX wieku, a sprzedanych w latach 2007 2012 w polskich domach aukcyjnych. Wykorzystanie narzędzi statystycznych, tj.: budowa modelu regresyjnego ceny obrazu z zastosowaniem regresji wielorakiej, a następnie zastosowanie oszacowanego modelu w celu wyznaczenia hipotetycznej wartości zmiennej objaśnianej, tj. logarytmu ceny, pozwoliło ocenić wpływ wieku artysty w momencie malowania obrazu (datowania) na jego cenę oraz oszacować hipotetyczną cenę obrazu każdego z analizowanych malarzy w kolejnych okresach jego życia. * Dr, Katedra Ekonomii Przemysłu i Rynku Kapitałowego, Wydział Ekonomiczno- -Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki, aleksoc@wp.pl
Artykuł powstał w ramach projektu badawczego NCN 2012/05/B/HS4/04188 pt. Inwestowanie w malarstwo na rynku finansowym finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki w Krakowie. 1. Przegląd literatury Problematyka czynników kształtujących ceny obrazów na rynku sztuki doczekała się obfitego piśmiennictwa. Badanie profilu cena wiek jest najściślej związane z Dawidem W. Galensonem. Jako pierwszy zbadał on rynek malarstwa i relację między ceną obrazu a wiekiem artysty w grupach malarzy żyjących w różnych okresach rozwoju sztuki malarskiej na rynku francuskim [Galenson, 1999]. Stwierdził, że twórcy urodzeni przed 1850 (np. Manet, Cézanne, Degas) malowali swoje największe dzieła u schyłku kariery, podczas gdy urodzeni później (np. Picasso, Braque) u jej początku, co tłumaczył zmianą podejścia do innowacji. Sformułował teorię innowatorów w sztuce [Galenson, 2004]. Zauważył, że doświadczenie jest atrybutem innowatorów eksperymentalnych a młodość konceptualnych. Pierwsi z nich w swojej twórczości dawali wyraz przekonaniu, że nowe pomysły wymagają eksperymentu i rzemiosła doskonalonego latami, głębokiego zrozumienia i szacunku dla tradycji. Ostatnie, doskonałe dzieła innowatorów eksperymentalnych łączyły elementy pracowicie rozwijane i redefiniowane w ciągu całego życia artystycznego z nowymi, śmiałymi rozwiązaniami. Typowym przedstawicielem tej grupy malarzy jest Paul Cezanne (1839 1906). Jego najważniejsze prace powstały u schyłku jego życia, po 1895 r. Z kolei wczesne manifesty artystyczne innowatorów konceptualnych dowodzić miały wrodzonego geniuszu. Postrzegane były jako lekceważące i obrazoburcze. Ich brak szacunku i zainteresowania dla wcześniejszych osiągnięć skutkował odwagą w odejściu od dotychczasowych praktyk artystycznych. Nowatorska prostota umożliwiała ominięcie etapów długotrwałej nauki i zdobywania umiejętności. Zgodnie z terminologią Galensona takim innowatorem był Pablo Picasso (1881 1973), który w wieku 25 lat stworzył obraz Panny z Awinionu nazwany białym wielorybem sztuki nowoczesnej [Russel, 1974, s. 97]. Picasso tworzył jeszcze przez 67 lat i w ciągu całego dalszego życia nie stworzył dzieła tak znaczącego dla rozwoju sztuki. Na innowatorów konceptualnych czyhała pułapka zbytniego przywiązania do wczesnych wynalazków, co powodowało późniejsze powtarzanie się. Teoria innowatorów była wzbogacana i umacniana przykładami różnych dróg rozwoju artystycznego (np. Kandinsky ego poszukiwacza i Malewicza odkrywcy) [Galenson, 2006 b, s. 4 11]. Galenson podejmował próby wyjaśnienia mechanizmu innowacyjności w sztuce, który miał być uwarunkowany wszechstronnością artystów, brakiem przywiązania do konkretnego stylu (od Picassa do Damiana Hirsta) [Galenson, 2006 a, s. 13 20] czy też swoistą mistyfikacją, szalbierstwem, które nie mogło być interpretowane z pominięciem osobistej postawy twórcy pełnej dystansu i ironii (np. Marcel Duchamp i jego porcelanowy pisuar wystawiony w galerii w 1917 r.) [Galenson, 2006 c, s. 31 34]. Stwierdził wreszcie, że w XX wieku radykalnie innowacyjne podejście do aktu twórczego stało się warunkiem niezbędnym osiągania maksymalnej korzyści ekonomicznej [Galenson, 2008, s. 30 35]. Podejście to spotkało się z krytyką [Accominotti, 2009, s. 27 29]. Chociaż typologia innowatorzy eksperymentalni vs. konceptualni została utrzymana w mocy, to poglądy Galensona uznane zostały jako zbytnio upraszczające i zaproponowano inne uzasadnienie tego podziału: kreatywność artysty jest wynikiem interakcji współpracy, wzajemnego
wsparcia i rywalizacji twórców wewnątrz nurtu artystycznego. Obniżenia wieku osiągania szczytu kreatywności i produktywności nie można oceniać w oderwaniu od nurtu artystycznego, w którym twórca funkcjonuje. Organizowanie się malarzy w ruchy artystyczne zostało ocenione jako realizacja strategii twórców, którzy chcieli wyprzeć z rynku poprzedników. Na rynku amerykańskim Galenson i Weinberg zbadali profil produktywności malarzy urodzonych w latach 1900 1920 i 1920 1940. Stwierdzili, że twórcy należący do drugiej grupy wcześniej malowali swoje najbardziej cenne obrazy niż urodzeni w latach 1900 1920. Dowodzą, że było to spowodowane gwałtownym wzrostem popytu na sztukę nowoczesną w latach 50. i 60. XX wieku [Galenson, Weinberg, 2000, s. 761 777]. Podobnej analizy dokonał Edwards, badając związek cena wiek na rynku południowoamerykańskim i wykazując, że meksykańskie, chilijskie, kolumbijskie i kubańskie relacje kształtują się odwrotnie niż północnoamerykańskie malarze urodzeni po 1920 r. swoje najlepsze (a więc i najdroższe) obrazy malowali w późniejszym wieku niż ich młodsi koledzy. Różnice otrzymanych wyników Edwards wyjaśnia brakiem czynników sprzyjających popytowi na sztukę (nie tylko) nowoczesną w Ameryce Łacińskiej, gdzie nie obserwowano wzrostu zapotrzebowania na nowości, brakowało prominentnych krytyków i uporządkowanego, rozwiniętego rynku galerii [Edwards, 2004, s. 14 17]. Analiza omawianej relacji dla kanadyjskich malarzy przyniosła wnioski zbliżone do tych, które dotyczyły rynku amerykańskiego malarze urodzeni w nieodległej przeszłości osiągają szczyt wcześniej od swoich kolegów ze starszych generacji [Hodgson, 2011, s. 11]. W odmienny sposób został zbadany profil produktywności dla innego zbioru malarzy objęto nim wielkich twórców działających w XVII XX wieku: głównie francuskich, ponadto angielskich, włoskich, holenderskich i amerykańskich [Lanyon, Smith, 1999, s. 15 16]. Przyjęto założenie, że twórcy dokonują chłodnego wyboru swojej drogi artystycznej: czy jak Michał Anioł w młodym wieku spędzać całe lata na drabinie, malując arcydzieło na suficie Kaplicy Sykstyńskiej, czy jak Picasso w wieku 52 lat eksplodować 333 obrazami i szkicami. Stąd przedmiotem badania były dwa profile: cena wiek i liczba obrazów wiek. Stwierdzono, że ceny rosną ostro (6,4% rocznie) do wieku 31 lat, kiedy osiągają szczyt, by ostro (w tempie 4,1% w stosunku rocznym) spadać do 47 roku życia i później zwolnić spadek (0,7% rocznie), przy czym malarze lepsi (czyli drożsi) osiągają wyższy wzrost i słabszy spadek cen. Odmienny jest przebieg ilościowej produktywności tutaj liczba obrazów rośnie w tempie 5,5% rocznie, by osiągnąć szczyt w wieku 32 lat. W późniejszych latach spadek ilościowy jest nieznaczny na poziomie 0,4% rocznie. Badanie profilu produktywności polskich malarzy współczesnych prowadzi do wniosku, że ceny obrazów przedstawicieli pokolenia 20.: Beksińskiego, Dominika i Nowosielskiego maleją praktycznie w całym swoim przebiegu. Ceny obrazów Dudy-Gracza i Dwurnika urodzonych w latach 40. kształtują się podobnie: po osiągnięciu szczytu ok. 35 roku życia maleją gwałtownie, by w wieku 50 60 lat rozpocząć trend rosnący. Ocena analizowanego profilu pokrywa się z jego oceną na rynku francuskim: zarówno polskie, jak i francuskie relacje pokazują statystyczną prawidłowość polegającą na spadku cen w miarę upływu lat we Francji gwałtownym, w Polsce łagodnym. Istnieje również analogia w kształtowaniu omawianego związku w Polsce i Stanach Zjednoczonych i całkowita niezgodność w Ameryce Łacińskiej [Lucińska, 2012, s. 715 725]. Stosując Galensonowską typologię artystów innowatorów, można następująco sformułować hipotezę badawczą artykułu: wielcy polscy malarze urodzeni około połowy XIX wieku częściej reprezentują typ innowatorów konceptualnych niż eksperymentalnych.
2. Próba badawcza Próba badawcza została stworzona na podstawie zapisów aukcyjnych pochodzących ze stron Malarstwo portali sztuki www.artinfo.pl i www.agraart.pl. Wybrane z nich zostały i ręcznie wprowadzone do bazy danych 10 400 zapisy aukcyjne dotyczące prac stworzonych przez 2938 artystów i sprzedanych w latach 2007 2010 na aukcjach zorganizowanych przez 41 domów aukcyjnych i fundacji. Pominięte zostały informacje o sprzedanych pracach nieznanych autorów. Podstawowe znaczenie na etapie tworzenia próby badawczej miało ustalenie listy twórców według kryterium ich wpływu na rynek malarstwa. Przyjęto, iż miarą tego wpływu jest iloczyn liczby i wartości sprzedanych prac [Lucińska, 2011, s. 254]. Dla potrzeb artykułu dokonano wyboru twórców z tej listy. Kryteria wyboru obejmowały: datę urodzenia połowa XIX wieku, największa w swojej kategorii liczba prac datowanych (pominięto te obrazy, dla których nie było informacji o roku powstania), pozytywne opinie w literaturze historii sztuki 1. W efekcie próbę badawczą tworzą zapisy aukcyjne dotyczące sprzedaży obrazów malarzy przedstawionych w tablicy 1. Liczba zapisów dotyczących wybranych malarzy została powiększona o dane z lat 2011 i 2012, aby uwzględnić oddziaływanie daty sprzedaży na cenę. Każdy rekord w bazie wyselekcjonowanych danych zawierał informacje dotyczące obrazu: symbol i nazwisko malarza, ln ceny obrazu (w zł), ln powierzchni obrazu (w cm 2 ), wiek (liczba lat malarza) w momencie powstania obrazu, podłoże obrazu, rok sprzedaży. Tablica 1. Skład próby badawczej Lp. Nazwisko i imię Liczba prac uwzględnionych w próbie badawczej 1 Malczewski Jacek (1854 1929) 55 2 Wyczółkowski Leon (1852 1936) 53 3 Kossak Wojciech (1856 1942) 68 4 Fałat Julian (1853 1929) 44 5 Aentowicz Teodor (1859 1938) 17 6 Brandt Józef (1841 1915) 17 7 Chełmoński Józef (1849 1914) 14 8 Boznańska Olga (1865 1940) 12 3. Metoda badawcza W celu stworzenia modelu regresyjnego ceny, a następnie wyliczenia ceny obrazu przy założeniu wartości zmiennych objaśniających wykorzystano funkcje programu EXCEL 2010 (funkcje REGLINP, ROZKŁ.F, ROZKŁAD.T.ODW, REGLINW). Dla każdego twórcy dokonano odrębnej analizy regresji o postaci: ln ceny 1 pod 2 ln pow 3wiek (1) 6 n 1 nyn gdzie: ln ceny zmienna objaśniana, logarytm naturalny ceny (wyrażonej w zł), zmienne objaśniające: 1 Dla potrzeb selekcji twórców wykorzystano: [Dobrowolski, 1989; Dobrowolski, 1957; Kokoska, 2002; Wielka encyklopedia malarstwa polskiego, 2011].
W. K o W s y s c a z k ó M ł a k l o c w z A s e k w e i s n k t B i o w z i n c a B z ń r s a k n a d C t h e ł m F o a ń ł s a k t i pod podłoże obrazu, zmienna zero-jedynkowa: 0 papier, 1 płótno, sklejka, deska, płyta itp. materiał trwały, ln pow logarytm naturalny powierzchni obrazu (wyrażonej w cm²), wiek liczba lat, wiek malarza w chwili malowania obrazu, Yn wektor zmiennych zero-jedynkowych, w którym n-ty element przyjmuje wartość 1 dla sprzedaży obrazu w roku n, w pozostałych przypadkach wartość 0, przy czym n = 2 dla sprzedaży w roku 2008,. n=6 dla sprzedaży w roku 2012, pominięto zmienną oznaczającą sprzedaż w roku 2007, stanowi ona kategorię odniesienia, ξ składnik losowy. Z równań regresji wybrano te postaci, które jednocześnie spełniały następujące warunki: test F-Snedecora uzyskane wartości statystyki F pozwalały stwierdzić, że wybrane równanie regresji prawidłowo odwzorowuje zależność między zmiennymi niezależnymi a ceną; test t-studenta wartości krytyczne rozkładu t-studenta pozwalały wskazać zmienną wiekową (oprócz innych zmiennych) jako istotną statystycznie. W drugim etapie badań wykorzystano zmienne statystycznie istotne (pomijając zmienne nieistotne) do wyznaczenia logarytmu naturalnego ceny obrazu olejnego na płótnie, o powierzchni średniej w analizowanej próbie (tj. o wymiarach 52 cm 52 cm). Relacja cena wiek dla analizowanych twórców odzwierciedla logarytm naturalny hipotetycznej ceny, jakie badany malarz otrzymałby za obraz olejny na płótnie, o wymiarach 52 52 cm malowany w kolejnych latach życia. Pominięto wyliczenia hipotetycznego logarytmu ceny dla tych twórców, dla których zmienna wiek okazała się nieistotna (tj. dla Malczewskiego, Aentowicza, Boznańskiej, Brandta i Chełmońskiego). 4. Wyniki badań regresji ceny Wyniki analizy regresji ceny przedstawiono w tablicy 2. Przeprowadzona analiza regresji prowadzi do wniosku, że w siedmiu na osiem badanych przypadków zmienną statystycznie istotną dla ceny okazała się powierzchnia obrazu wraz ze wzrostem powierzchni obrazu zwiększa się jego cena. W pięciu przypadkach statystycznie istotne dla ceny okazało się podłoże obrazu trwałe (płótno, deska itp.) wpływa pozytywnie na cenę. Wiek okazał się statystycznie istotny w jeszcze mniejszej liczbie przypadków, tj. w trzech: u Wyczółkowskiego, Kossaka i Fałata. Wyniki analizy regresji uzyskane dla tych twórców pozwalają uznać komentarz za uzasadniony: wzrost wartości zmiennej wiek wpływa ujemnie na cenę, co wskazuje na występowanie (zgodnie z klasyfikacją Galensona) typu artysty innowatora konceptualnego. Wyniki uzyskane dla Aentowicza, Boznańskiej, Brandta i Chełmońskiego nie są bezpośrednio porównywalne, gdyż mogą być obciążone małą liczebnością próby. Badanie to będzie można powtórzyć w przyszłości, gdy zwiększy się liczba transakcji sprzedaży obrazów tych malarzy i próba będzie większa. Informacje o wieku, w którym każdy z analizowanych malarzy namalował swój najdrożej sprzedany obraz, przedstawiono w tablicy 3. Tablica 2. Wyniki analizy regresji ceny dzieła względem podłoża obrazu, powierzchni obrazu, wieku malarza i roku sprzedaży podłoże 1 0,2737 0,4032 0,9681-0,1899-0,1184 1,1137 1,8840 0,9635 se1 0,1452 * 0,1971 0,3160 0,2388 1,6403 0,4736 0,9528 0,2821 powierzchnia 2 0,6757 0,4803 0,8857 0,3622 0,6458 1,1341 1,2517 0,4639
wiek 3 2008 β2 2009 β3 2010 β4 2011 β5 2012 β6 se2 0,0436-0,0319 se3 0,0034-0,0284 se5 0,1281 se6 se7 se8 se9 0,2949 0,1320-0,5321 0,1516-0,0704 0,1522-0,2843 0,1739 0,1047-0,0402 0,0077 0,4605 0,2854 0,4225 0,2836-0,2084 0,3325-0,1218 0,3931 0,2484 0,2968 0,1296-0,0063 0,0122-0,2028 0,3872-0,3387 0,3997-0,0949 0,4445-0,2807 0,4952-0,5270 0,4268 0,1826 * -0,0106 0,0084 0,9891 0,4351 0,8153 0,4607 0,7640 0,5132-1,9298 0,9070-1,1659 0,8878 0,4483 0,2052-0,0086 0,0265 3,7551 2,4819 2,8281 2,3900 1,9503 2,3636 0,0041 0,0170-0,5416 0,6264 0,3238 0,5913-2,0224 0,8115-0,7204 0,0030-0,5456 0,4229 0,2824 0,0556 0,0335-1,0651 0,7031-0,2133 0,7315 0,0349 0,8265-0,5384 0,7515 0,1057-0,0346 0,0087 0,7476 0,2316 0,4896 0,2321 1,1171 0,2968 0,2391 0,2675 0,9883 0,2821 R2 0,8775 0,7296 0,7212 0,6518 0,6603 0,9199 0,9411 0,7128 df 59 44 46 8 5 8 5 35 Oznaczenia: *, i wskazują poziomy istotności odpowiednio 0,10; 0,05 i 0,01. Źródło: Badania własne. Tablica 3. Wiek malarza, w którym namalował swój najdrożej sprzedany obraz 20 30 31 40 41 50 51 60 61 70 Brandt Józef (1841 1915) Chełmoński Józef (1849 1914) Wyczółkowski Leon (1852 1936) Fałat Julian (1853 1929) Malczewski Jacek (1854 1929) Kossak Wojciech (1856 1942) Aentowicz Teodor (1859 1938) Boznańska Olga (1865 1940) Wyznaczony w drugim etapie logarytm naturalny ceny pozwolił zdefiniować relację cena wiek dla analizowanych twórców. Przedstawiono ją na rysunkach 1 3. Rysunek 1. Profil cena wiek Leona Wyczółkowskiego
Rysunek 2. Profil cena wiek Wojciecha Kossaka Rysunek 3. Profil cena wiek Juliana Fałata Wykresy na rysunkach 1 3 cechuje podobieństwo badanych profili cena wiek i zmienność ceny obrazów w rozwoju karier malarzy. Na wszystkich można zauważyć trend spadkowy. Spadek cen w obrazach Wyczółkowskiego, Fałata i Kossaka ma charakter łagodny, w czym zbliżony jest do zmienności cen obrazów przedstawicieli pokolenia lat 20. XX wieku: Beksińskiego, Dominika i Nowosielskiego, które maleją w całym swoim przebiegu. Ceny obrazów Dudy-Gracza i Dwurnika urodzonych w latach 40. kształtują się inaczej: po osiągnięciu szczytu ok. 35 roku życia (w chwili malowania obrazu) maleją gwałtownie, by w wieku 50 60 lat rozpocząć trend rosnący [Lucińska, 2012, s. 723]. Zakończenie W przypadku profili produktywności Wyczółkowskiego, Fałata i Kossaka można stwierdzić, że są one zbliżone do profilu innowatora konceptualnego, który doskonałość osiąga u zarania swojej kariery. Przebieg żadnego z nich nie pokrywa się dokładnie z profilami klasycznych innowatorów konceptualnych, tj. Picassa czy Braque a wczesnego szczytu i przedłużonego, wyraźnego spadku. O tyle jednak ocena analizowanych zależności pokrywa się z tą, która występuje na rynku francuskim, że zarówno polskie, jak i francuskie relacje pokazują statystyczną prawidłowość polegającą na spadku cen w miarę upływu lat we Francji gwałtownym, w Polsce łagodnym. Istnieje również analogia w kształtowaniu omawianego związku w Polsce i Stanach Zjednoczonych i całkowita niezgodność z zależnościami typowymi dla Ameryki Łacińskiej. Ceny obrazów polskich mistrzów nie
spadają tak gwałtownie jak np. we Francji, ponieważ nie osiągają wysokich pułapów, co wynika z płytkości i niewielkiej skali polskiego rynku sztuki. Literatura 1. Accominotti F. (2009), Creativity from Interaction: Artistic Movements and the Creativity Careers of Modern Painters, http://papers.ssrn.com/ sol3/ papers.cfm?abstract_id=1396415, dostęp dnia 04.7.2013. 2. Dobrowolski T. (1989), Malarstwo polskie, ZN Ossolineum, Wrocław. 3. Dobrowolski T. (1957), Nowoczesne malarstwo polskie, ZN Ossolineum, Wrocław. 4. Edwards S. (2004), The Economics of Latin American Art.: Creativity Patterns and Rate of Return, NBER Working Paper Series No. 10302. 5. Galenson D.W., Weinberg B.A. (2000), Age and the Quality of Work: The Case of Modern American Painters, Journal of Political Economy, Vol. 108, No. 4. 6. Galenson D.W. (1999), The Lives of the Painters of Modern Life: the Careers of Artists in France from Impressionism to Cubism, National Bureau of Economic Research Working Paper, No. 6888. 7. Galenson D.W. (2004), A Portrait of the Artist as a Very Young or Very Old Innovator: Creativity at the Etremes of the Life Cycle, National Bureau of Economic Research Working Paper, No. 10515. 8. Galenson D.W. (2006 a), And Now for Something Completely Different: The Versatility of Conceptual Innovators, National Bureau of Economic Research Working Paper, No. 6888. 9. Galenson D.W. (2006 b), Two Paths to Abstract Art: Kandinsky and Malevich, National Bureau of Economic Research Working Paper, No. w12403. 10. Galenson D.W. (2006 c), You Cannot Be Serious: The Conceptual Innovator as Trickster, National Bureau of Economic Research Working Paper, No. w12599. 11. Galenson D.W. (2008), The Back Story of Twentieth-Century Art, National Bureau of Economic Research Working Paper, No. w14066. 12. Hodgson D.J. (2011), Age-Price Profiles for Canadian Painters at Auction, CIRANO Scientific Publications, No. 2011s-15. 13. Kokoska B. (2002), Polska. Dzieje sztuki, Wydawnictwo Kluszczyński, Kraków. 14. Lanyon G.R., Smith L. (1999), A portrait of an Artist as a Young, Middle-Aged and Elderly Man, http://d.doi.org/10.2139/ssrn.18221, dostęp dnia 04.07.2013. 15. Lucińska A. (2011), Malarstwo na polskim rynku aukcyjnym, w: Rynki finansowe. Nowe wyzwania i możliwości, Prace Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Gdańsku, Kalinowski M. (red.), CeDeWu, Warszawa. 16. Lucińska A. (2012), Rozwój artystyczny malarzy a ceny obrazów na polskim rynku sztuki, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 690 Finanse, rynki finansowe, ubezpieczenia nr 51, Zarzecki D. (red.), wyd. Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin. 17. Mamarbachi R., Day M., Favato G. (2008), Art as an alternative investment asset, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract id=1112630, dostęp dnia 03.07.2013. 18. Russel J. (1974), The Meanings of Modern Art, Museum of Modern Art, New York. 19. Towse R. (2011), Ekonomia kultury Kompendium, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa. 20. Wielka encyklopedia malarstwa polskiego (2011), Wydawnictwo Kluszczyński, Kraków. Streszczenie Inwestycje alternatywne są przedmiotem rosnącego zainteresowania w okresie turbulencji na rynkach finansowych. Jednym z istotnych aspektów inwestycji jest cena kupowanego dobra. Czynniki
kształtujące ceny obrazów na rynku sztuki obejmują m.in.: cechy dzieła (jego jakość, zawartość, technikę, rozmiar, autentyczność, rzadkość), twórcę (m.in. renomę i rynkową wartość jego obrazów), cechy rynku sztuki (m.in. jego wielkość i płynność) oraz otocznie makroekonomiczne (stan gospodarki, okresy wzrostu i spowolnienia gospodarczego, które oddziałują na rynek sztuki). Celem artykułu jest próba dokonania charakterystyki jednego z nich, tj. wieku artysty w chwili tworzenia obrazu i wpływu tego czynnika na cenę. Zidentyfikowanie relacji cena wiek było możliwe dzięki wykorzystaniu zapisów aukcyjnych obrazów wielkich polskich malarzy urodzonych w II połowie XIX wieku. Próba badawcza objęła zapisy aukcyjne sprzedaży obrazów Józefa Chełmońskiego, Józefa Brandta, Teodora Aentowicza, Wojciecha Kossaka, Juliana Fałata, Leona Wyczółkowskiego, Jacka Malczewskiego i Olgi Boznańskiej. Wykorzystanie narzędzi statystycznych pozwoliło ocenić wpływ wieku artysty w momencie malowania obrazu (datowania) na jego cenę. Ponadto wyznaczono hipotetyczny logarytm ceny obrazu w kolejnych okresach życia malarzy. Przebieg zależności cena wiek pozwala stwierdzić statystyczną zależność polegającą na łagodnym spadku cen obrazów w miarę osiągania przez twórców coraz bardziej zaawansowanego wieku w momencie tworzenia obrazu. Słowa kluczowe profil produktywności, czynniki cenotwórcze Age of Painters and Prices of Artworks on the auction market in Poland (Summary) Alternative investments are a subject of growing interest at a time of turbulence in the financial markets. One of the important aspects of the investment is the price of purchased goods. Factors affecting the prices of artworks on the art market include: the characteristics of the work (the quality, content, technology, size, authenticity, rarity, etc.), of the author (including reputation and market value of his paintings), the characteristics of the art market (such as the size and liquidity) and macroeconomic environment (state of the economy, periods of growth and the economic slowdown that affected the art market). This article attempts to characterize one of them, i.e. the age of the artist at the time of creating the artwork and the impact of this factor on the price. The identification of age-price relationship was possible by the use of auction records of paintings of great Polish artists born about the half of the XIX century. Researcg sample covered auction records of paintings Józef Chełmoński, Józef Brandt, Teodor Aentowicz, Wojciech Kossak, Julian Fałat, Leon Wyczółkowski and Olga Boznańska. The use of statistical tools allowed to assess the effect of age at the time of painting a picture (dating) for its price. In addition, hypothetical price of an artwork in subsequent periods of painter s life was estimated. The course of price-age relationship demonstrates a mild price drop as the painters are in advanced age at the moment of painting an artwork. Keywords profile of productivity, price-making factors