Analiza porównawcza koniunktury gospodarczej w województwie zachodniopomorskim i w Polsce w ujęciu sektorowym

Transkrypt

1 Jacek Batóg Uniwersytet Szczeciński Analiza porównawcza koniunktury gospodarczej w województwie zachodniopomorskim i w Polsce w ujęciu sektorowym Warunki działania przedsiębiorstw oraz uzyskiwane przez nie wyniki charakteryzują się istotnymi zmianami w czasie. Wahania te mogą mieć zróżnicowany charakter, począwszy od cykli koniunkturalnych, poprzez wahania sezonowe, aż do zmian o charakterze losowym. W przypadku gdy rozpatrujemy sytuację gospodarczą w skali makroekonomicznej szczególnie ważną rolę odgrywa zwłaszcza pierwszy rodzaj tych wahań. Jest on bowiem powiązany z oddziaływaniem istotnych czynników warunkujących sytuację ekonomicznofinansową wszystkich krajowych podmiotów gospodarczych w tym samym czasie. Pogląd ten przyjmuje czasami nawet bardziej radykalną postać. Na przykład G.Mankiw charakteryzując istotę keynesizmu pisał... wahania koniunkturalne odzwierciedlają nie zgodną z optimum Pareto reakcję gospodarki na zmiany w gustach i technologii, lecz defekt rynku na ogromną skalę [4]. Przedmiotem przeprowadzonego badania jest analiza zmian koniunktury gospodarczej w województwie zachodniopomorskim i w Polsce w latach Zmiany koniunktury nie zostały zdefiniowane w ujęciu cykli koniunkturalnych ze względu na zbyt krótki zakres czasowy próby, lecz traktowane są jako zmiany sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw w badanym okresie. W tym celu skonstruowany został wskaźnik nazwany barometrem koniunktury. W literaturze znaleźć można liczne przykłady wskaźników pełniących rolę mierników wahań koniunkturalnych 2. Jednym z nich jest wskaźnik przedstawiony w pracy [3]. W porównaniu do cytowanego wskaźnika konstrukcja zaproponowanego barometru koniunktury ma zmodyfikowaną postać. Powodem zmiany stosowanej formuły jest występowanie miar cząstkowych, które mogą przyjmować wartości ujemne lub równe zero. Skutkiem tego są wówczas trudności w wyznaczaniu wartości wskaźnika będącego średnią geometryczną z 1 Uwzględnione zostały wyłącznie podmioty z sektora przedsiębiorstw. 2 Opis wskaźników koniunktury spotkać można na przykład w pracy [2]. W pracy [1] zaprezentowany został wskaźnik mierzący koniunkturę w sektorze bankowym.

2 jednopodstawowych indeksów. Zaproponowany sposób obliczania barometru koniunktury polega na obliczeniu przeciętnego stosunku bezwzględnej zmiany wskaźników ekonomicznofinansowych opisujących poziom koniunktury do wartości rozstępu danych wskaźników: gdzie: Bt - barometr koniunktury w okresie t, Xit - wartość wskaźnika Xi w okresie t, Xi,t-1 - wartość wskaźnika Xi w okresie t-1, k 1 X it X i,t 1 B t max min, (1) k i 1 X X Xi max - maksymalna wartość wskaźnika Xi w badanym okresie, Xi min - minimalna wartość wskaźnika Xi w badanym okresie, k liczba wskaźników. i i Tak obliczany miernik przyjmuje wartości z przedziału od -1 do 1. Jego wysokie dodatnie wartości świadczą o istotnej poprawie klimatu gospodarczego. Wskaźniki ekonomiczno-finansowe wykorzystane do analizy zmian koniunktury opisują następujące obszary oceny sytuacji gospodarczej przedsiębiorstw: rentowność sprzedaży netto X1, cykl windykacji należności z tytułu dostaw i usług X2, udział przychodów przedsiębiorstw wykazujących zysk netto w przychodach sektora ogółem X3 oraz płynność bieżącą X4. Dane, w oparciu o które wyznaczane były wartości barometru, dotyczyły przedsiębiorstw ogółem oraz sześciu oddzielnych sektorów gospodarczych: przemysłu, budownictwa, handlu i napraw, hoteli i restauracji, transportu, gospodarki magazynowej i łączności oraz obsługi nieruchomości i firm i obejmowały piętnaście kolejnych kwartałów począwszy od I kwartału 2000 roku do III kwartału 2003 roku 3. Wartości dwóch zmiennych, wyniku finansowego netto oraz przychodów ze sprzedaży, stanowiących podstawę do obliczenia wskaźników X1 i X2, nie zostały obliczone na podstawie danych narastających, lecz wyznaczane były dla poszczególnych kwartałów w oparciu o dane dotyczące danego kwartału. Zmiany sytuacji gospodarczej w poszczególnych kwartałach odnoszone były zawsze do okresu przyjętego za podstawowy, którym był I kwartał 2000 roku. Przyjęcie stałej 3 Źródłem danych były Biuletyny Statystyczne Województwa Zachodniopomorskiego wydawane przez Urząd Statystyczny w Szczecinie w latach

3 podstawy odniesienia pozwala na obserwację długookresowych zmian koniunktury gospodarczej 4. Wartości barometru dla całej gospodarki przedstawia tabela 1, a dla województwa go tabela 2. TABL. 1. WARTOŚCI BAROMETRU DLA POLSKIEJ GOSPODARKI Kwartał Ogółem Przemysł Budownictwo Handel i naprawy Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i łączność Obsługa nieruchomości i firm I kwartał ,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 II kwartał ,111 0,094 0,251 0,045-0,041 0,022 0,167 III kwartał ,127 0,084 0,181 0,203 0,168-0,020 0,136 IV kwartał ,060-0,051 0,230 0,327-0,066 0,053 0,114 I kwartał ,225-0,137-0,243-0,112-0,321 0,057-0,318 II kwartał ,046-0,117-0,095 0,062-0,157 0,244-0,072 III kwartał ,045-0,093-0,024 0,020-0,202 0,167 0,083 IV kwartał ,148-0,137 0,041 0,039-0,301-0,058-0,056 I kwartał ,244-0,043-0,439-0,168-0,415-0,177-0,282 II kwartał ,209-0,159-0,210-0,065-0,378-0,207-0,168 III kwartał ,078-0,013-0,139 0,094-0,250-0,003-0,238 IV kwartał ,151 0,001-0,118 0,082-0,356-0,217-0,199 I kwartał ,031 0,204-0,575-0,005-0,574-0,193-0,302 II kwartał ,210 0,259-0,177 0,277-0,052 0,096-0,040 III kwartał ,361 0,427-0,035 0,381 0,083 0,137-0,020 TABL. 2. WARTOŚCI BAROMETRU DLA WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO Kwartał Ogółem Przemysł Budownictwo Handel i naprawy Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i łączność Obsługa nieruchomości i firm I kwartał ,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 II kwartał ,214 0,102 0,177 0,015 0,324 0,460 0,095 III kwartał ,280 0,071 0,214 0,114 0,530 0,623-0,040 IV kwartał ,194 0,003 0,188 0,031 0,321 0,374 0,017 I kwartał ,067-0,007-0,539-0,203-0,039 0,109 0,134 II kwartał ,035-0,038-0,092-0,203 0,323 0,430 0,270 III kwartał ,001-0,116-0,122-0,277 0,571 0,364 0,204 IV kwartał ,138 0,014 0,084 0,114 0,166 0,379-0,104 I kwartał ,209-0,260-0,521-0,235-0,180 0,225-0,076 II kwartał ,267-0,381-0,165-0,441-0,044 0,216 0,052 4 Analizę zmian koniunktury można również przeprowadzić w sposób łańcuchowy, w którym zmiany klimatu gospodarczego wyznaczane są zawsze w stosunku do poprzedniego okresu.

4 III kwartał ,415-0,578-0,094-0,119 0,170 0,365 0,110 IV kwartał ,126-0,266 0,099-0,064-0,347 0,229-0,065 I kwartał ,005-0,005-0,518-0,525-0,300 0,347-0,083 II kwartał ,247 0,125-0,065-0,149 0,193 0,579 0,203 III kwartał ,297 0,159-0,107 0,048 0,295 0,676 0,196 Zmiany koniunktury gospodarczej w poszczególnych sektorach zaprezentowane zostały również na rysunkach ,460 0,340 0,220 0,100-0,020-0,140-0,260-0,380-0,500 Wykres 1 Koniunktura w sektorze przedsiębiorstw ogółem w województwie zachodniopomorskim w okresie I kwartał 2000 III kwartał ,660 0,490 0,320 0,150-0,020-0,190-0,360-0,530-0,700 Wykres 2 Koniunktura w sektorze Przemysł w województwie zachodniopomorskim w okresie I kwartał 2000 III kwartał 2003

5 0,600 0,450 0,300 0,150 0,000-0,150-0,300-0,450-0,600 Wykres 3 Koniunktura w sektorze Budownictwo w województwie zachodniopomorskim w okresie I kwartał 2000 III kwartał ,520 0,380 0,240 0,100-0,040-0,180-0,320-0,460-0,600 Wykres 4 Koniunktura w sektorze Handel i naprawy w województwie zachodniopomorskim w okresie I kwartał 2000 III kwartał 2003

6 0,570 0,440 0,310 0,180 0,050-0,080-0,210-0,340-0,470-0,600 Wykres 5 Koniunktura w sektorze Hotele i restauracje w województwie zachodniopomorskim w okresie I kwartał 2000 III kwartał ,650 0,500 0,350 0,200 0,050-0,100-0,250-0,400-0,550-0,700 Wykres 6 Koniunktura w sektorze Transport, gospodarka magazynowa i łączność w województwie zachodniopomorskim w okresie I kwartał 2000 III kwartał 2003

7 0,320 0,230 0,140 0,050-0,040-0,130-0,220-0,310-0,400 Wykres 7 Koniunktura w sektorze Obsługa nieruchomości i firm w województwie zachodniopomorskim w okresie I kwartał 2000 III kwartał 2003 Na podstawie otrzymanych rezultatów stwierdzić można, że przedsiębiorstwa ogółem oraz przedsiębiorstwa przemysłowe najmniej korzystną sytuacją ekonomiczno-finansową charakteryzowały się w 2002 roku. W 2003 roku firmy te odnotowywały stałą poprawę koniunktury, która po dziewięciu miesiącach tego roku osiągnęła najwyższy poziom w całym badanym okresie. Zdecydowanie lepszą kondycją finansową w porównaniu do firm województwa go odznaczały się przedsiębiorstwa reprezentujące całą gospodarkę. Na uwagę zasługuje dodatkowo fakt znacznej rozbieżności koniunktury między tymi dwoma obiektami w III kwartale 2002 roku. Działalność prowadzoną w sektorach Budownictwo, Handel i naprawy oraz Hotele i restauracje charakteryzowała duża zmienność wyników ekonomiczno-finansowych. Firmy budowlane odnotowywały spadek koniunktury w I kwartale każdego roku, a ich sytuacja pod koniec 2003 roku była zbliżona sytuacji z początku 2000 roku. W przypadku firm handlowych poprawa wyników działalności występowała zawsze pod koniec roku, natomiast dla hoteli i restauracji okresem korzystnej koniunktury był zawsze III kwartał. Przedsiębiorstwa handlowe w skali całej gospodarki charakteryzowały się praktycznie w całym badanym okresie korzystniejszym poziomem koniunktury niż przedsiębiorstwa województwa go. W przypadku hoteli i restauracji sytuacja była dokładnie odwrotna. W całym badanym okresie kondycja ekonomiczno-finansowa podmiotów świadczących usługi transportowe w województwie zachodniopomorskim w porównaniu z firmami

8 transportowymi reprezentującymi całą gospodarkę była znacząco korzystniejsza. Zachodniopomorskie firmy transportowe charakteryzowały się również zawsze wyższym poziomem koniunktury w porównaniu do początku 2000 roku. Podobną prawidłowość zaobserwować można było w przypadku przedsiębiorstw obsługujących nieruchomości i firmy. Interesującym spostrzeżeniem jest dodatkowo fakt, potwierdzony wartościami obliczonych współczynników korelacji, występowania silnej zależności między zmianami koniunktury w województwie zachodniopomorskim i całej polskiej gospodarce jedynie dla budownictwa oraz hoteli i restauracji. W przypadku pozostałych sektorów zależność ta jest słaba co świadczy o różnych zbiorach czynników wpływających na sytuację ekonomicznofinansową przedsiębiorstw, które w nich działają. Obserwacja zmian poziomu koniunktury pozwala przewidywać warunki, w których podmioty te będą funkcjonować w przyszłości. Może to stanowić podstawę do podejmowania trafnych decyzji gospodarczych co do skali i zakresu prowadzonej działalności, planowania poziomu i źródeł finansowania zewnętrznego, określania zapotrzebowania na usługi obce lub efektywnego zarządzania zapasami. Wnioski wynikające z analizy zmian sytuacji ekonomiczno-finansowej poszczególnych sektorów gospodarki w długim okresie stanowić mogą istotne przesłanki zarówno przy wyborze rodzaju prowadzonej działalności jak i przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Literatura Batóg J.: Barometr finansów banków (BaFiB) - propozycja badania koniunktury w sektorze bankowym. Rynek kapitałowy. Skuteczne inwestowanie, cz. I. Materiały. Konferencje nr 53, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin Barczyk R., Kowalczyk Z.: Metody badania koniunktury gospodarczej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Hozer J., Rozkrut D.: Budowa i prognozowanie wskaźnika koniunktury gospodarczej regionu, Wiadomości Statystyczne, 7/1999. Mankiw N.G.: A Quick Refresher Course in Macroeconomics, Journal of Economic Literature, 4/1990.