Logistyka - nauka. Sytuacja na rynku pracy w transporcie. dr Paweł Antoszak Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Transkrypt

1 dr Paweł Antoszak Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy Sytuacja na rynku pracy w transporcie Wstęp Sytuacja na rynku pracy należy do podstawowych oraz istotnych zagadnień współczesnej ekonomii. Dotyczy ona bowiem czynnika ludzkiego i świadczonej przez niego usługi pracy oraz oczekiwań pracowników z tą pracą związanych w postaci warunków pracy i płacy. Postawy i zachowania zaś ludzi angażujących swoje działania, umiejętności i wiedzę przekładają się zarazem na określone nakłady i wymierne efekty tak w gospodarce jako całości systemowej jak i w poszczególnych jej działach, czy też organizacjach gospodarczych związanych z transportem. Rynek pracy jest równie osobliwy jak sam towar na rynku tym występującym, czyli praca będąca czynnikiem produkcji 1. Uwzględniając powyższe celem referatu będzie bliższa prezentacja, analiza i ocena sytuacji na rynku pracy w transporcie w Polsce w latach -. W szczególności zaś, głównym celem autora jest objaśnienie tego, jakie to zmiany zachodziły w poziomach i dynamice przeciętnego zatrudnienia i wynagrodzenia w transporcie z uwzględnieniem transportu lądowego i morskiego, transportu wodnego oraz poczty i telekomunikacji i co było ich przyczyną. Przeciętne zatrudnienie i wynagrodzenie będzie uwzględniało podział ze względu na status zatrudnienia. Analizy i badania będą zawierały także podział ze względu na ilość osób przyjętych jak i zwolnionych w dziale transport w Polsce w latach -. W referacie tym zostaną również porównane koszty pracy działu transport z innymi działami gospodarki narodowej w Polsce. Koszty pracy będą oceniane pod względem ich wysokości i to zarówno przypadającego na jednego zatrudnionego, jak i jedną godzinę przepracowaną. Zamiarem autora jest także zrealizowanie celu polegającego na wskazaniu na uwarunkowania i możliwości zmian na rynku pracy w dziale gospodarki narodowej jakim jest transport, a dotyczącego oddziaływania na pożądane poziomy i dynamikę zatrudniania i wynagradzania. Warto zarazem podkreślić, że to właśnie w objętych analizą latach (-) dokonały się szczególnie istotne zmiany na rynku pracy w transporcie w Polsce. Z tych też to 1 Por. Rynek pracy w warunkach zmian ustrojowych, red. nauk. Wacław Jarmołowicz, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań, s. 7. Logistyka 6/

2 powodów, podjęty problem zasługuje na szczególną uwagę i wart jest bliższego nań spojrzenia. 1. Zatrudnienie w transporcie Celem i przedmiotem prowadzonych dalej rozważań będzie przeprowadzenie analizy i oceny przeciętnego zatrudnienia w transporcie w Polsce w latach -. W tym celu wykorzystane zostaną najpierw dane o przeciętny zatrudnieniu oraz o dynamice wzrostu przeciętnego zatrudnienia w transporcie w Polsce w latach -. Tabela 1. Przeciętne zatrudnienie w transporcie w Polsce w latach - (w tys.) Wyszczególnienie, gospodarka magazynowa i łączność 601,9 586,3 583,0 577,7 596,7 621,0 675,3 581,8 582,5 589,3 591,1 lądowy i morski 343,6 341,0 342,6 345,2 360,1 377,6 410,5 401,2 362,3 370,8 371,8 w tym wodny 3,7 3,4 2,9 2,6 3,5 2,7 2,9 2,7 2,8 2,6 2,9 Poczta i telekomunikacja 175,4 161,6 158,2 155,0 154,8 154,5 166,3 157,6 158,0 156,8 159,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Przeciętne zatrudnienie, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,,,,,,,,,, 2013, wyd. GUS Warszawa, s , s , s , s , s , s , s , s , s , s , 2013 s Efekty przeprowadzonych analiz ujawniają, że w latach - w transporcie w Polsce występowało istotne zróżnicowanie poziomu zatrudnienia (tabela 1). Zauważmy tu zarazem, że w roku przeciętne zatrudnienie w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności w Polsce kształtowało się na poziomie 601,9 tys. osób. Z tego w transporcie lądowym i morskim na poziomie 343,6 tys. osób, w transporcie Logistyka 6/

3 wodnym 3,7 tys. osób, a na poczcie i w telekomunikacji 175,4 tys. osób. Aż do końca roku przeciętne zatrudnienie w transporcie zmniejszało się. Istotne zmiany zaszły w roku. Od tego roku przeciętne zatrudnienie wzrastało. W roku przeciętne zatrudnienie w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności wzrosło do poziomu 596,7 tys. osób. Z tego w transporcie lądowo-morskim do 360,1 tys. osób, w transporcie morskim do 3,5 tys. osób, a na poczcie i w telekomunikacji do poziomu 154,8 tys. osób. Wzrost ten trwał tylko do roku. W roku nastąpił spadek zatrudnienia, natomiast w roku zatrudnienie trochę wzrosło. Porównując rok do roku, można zauważyć spadek zatrudnienia w transporcie i w logistyce ogółem o 10,8 tys. osób. Tabela 2. Dynamika wzrostu przeciętnego zatrudnienia w transporcie i w logistyce w Polsce w latach - (w %) w tym Wyszczególnienie, gospodarka magazynowa lądowy wodny Poczta i telekomunikacja i łączność i morski 95,48 97,41 99,44 99,09 103,29 104,07 108,74 86,15 100,12 101,17 100,31 95,29 99,24 100,47 100,76 104,32 104,86 108,71 97,73 90,30 102,35 100,27 90,24 91,89 85,29 89,66 134,62 77,14 107,41 93,10 103,70 92,86 111,5 95,79 92,13 97,90 97,98 99,87 99,81 107,64 94,77 100,25 99,24 101,47 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych tabeli 1. W toku dalszego postępowania zanalizowano dynamikę wzrostu przeciętnego zatrudnienia w transporcie w Polsce w latach - przyjmując rok poprzedni = 100 (tabela 2). I tak, z danych zawartych w tej tabeli wynika, że w latach - wystąpiło dość istotne zróżnicowanie tempa wzrostu przeciętnego zatrudnienia w transporcie w Polsce. W roku przeciętne zatrudnienie w transporcie ogółem spadło o 4,52%. W innych latach Logistyka 6/

4 () spadek był o 0,56%, a w roku aż o 13,85%. Mniejsze różnice notowano w latach -. Tylko w tych latach oraz w roku odnotowano wzrost dynamiki przeciętnego zatrudnienia. W roku przeciętne zatrudnienie w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności wzrosło o 0,12%. W tym, przeciętne zatrudnienie w transporcie lądowym i morskim spadło o 9,70%, w transporcie morskim nastąpił wzrost o 3,70%, natomiast na poczcie i w telekomunikacji tempo wzrostu zatrudnienia wynosiło 0,25%. Porównanie rocznego tempa wzrostu przeciętnego zatrudnienia w transporcie w Polsce w latach - wskazuje na brak stabilizacji dynamiki wzrostu w transporcie i w logistyce oraz na bardzo duże rozpiętości z okresu na okres. 2. Pracujący w transporcie według statusu zatrudnienia Celem i przedmiotem prowadzonych dalej rozważań będzie przeprowadzenie analizy i oceny pracujących w transporcie według statusu zatrudnienia w Polsce w latach - (tabela 3). Tabela 3. Pracujący w transporcie według statusu zatrudnienia w Polsce w latach - (w tys.) Wyszczególnienie, gospodarka magazynowa i łączność 762,4 750,0 741,0 730,6 749,8 780,5 837,8 732,9 729,8 744,6 748,1 zatrudnieni na podstawie stosunku pracy 601,9 586,3 583,0 577,7 596,7 621,0 675,3 581,8 582,5 589,3 591,1 w tym pracodawcy i pracujący na własny rachunek 159,8 163,1 157,7 152,8 153,1 159,4 162,5 151,0 147,3 155,2 157,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Pracujący według statusu zatrudnienia, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,,,,,,,,,, 2013, wyd. GUS Warszawa, s , s , s , s , s , s , s , s , s , s , 2013 s Logistyka 6/

5 Jak wynika z tabeli 3 w latach - w Polsce występowało duże zróżnicowanie liczby pracujących osób w transporcie według statusu zatrudnienia. W roku liczba pracujących w transporcie ogółem wynosiła 762,4 tys. osób, w tym zatrudnionych na podstawie stosunku pracy było 601,9 tys. osób, a pracodawców i pracujących na własny rachunek 159,8 tys. osób. Można zauważyć, że liczba pracujących w transporcie spadała do końca roku. Na koniec roku liczba pracujących w transporcie wynosiła 730,6 tys. osób, a zatrudnionych na postawie stosunku pracy 577,7 tys. osób. Natomiast pracodawców i pracujących na własny rachunek było 152,8 tys. osób. Od roku notowano wzrost liczby pracujących w transporcie. Liczba ta kształtowała się na poziomie 749,8 tys. osób. W tym zatrudnionych na podstawie stosunku pracy było 596,7 tys. osób, a pracodawców i pracujących na własny rachunek 153,1 tys. osób. Sytuacja wzrostowa trwała do końca roku. Na koniec roku pracujących w transporcie było 837,8 tys. osób. Istotne było to, że od roku następował spadek liczby pracujących osób w transporcie. Natomiast od do końca roku trwał wzrost liczby pracujących w transporcie. Na koniec roku liczba pracujących w transporcie kształtowała się na poziomie 748,1 tys. osób, w tym zatrudnionych na podstawie stosunku pracy było 591,1 tys. osób, a pracodawców i pracujących na własny rachunek 157,0 tys. osób. Można stwierdzić, że sytuacja zmian w liczbie pracujących w transporcie w Polsce w latach - z uwzględnieniem statusu zatrudnienia była uzależniona od warunków gospodarczych w kraju i zagranicą. Spadek liczby pracujących w transporcie od roku było początkiem kryzysu gospodarczego na świecie, co odbiło się także na transporcie. 3. Przyjęci do pracy i zwolnieni z pracy w transporcie Kolejnym elementem postępowania stała się obserwacja i ocena przyjętych do pracy i zwolnionych z pracy w transporcie w Polsce w latach - (tabela 4). Rezultaty analiz i ocen ujawniły, że występowało znaczne zróżnicowanie w ilości przyjętych do pracy i zwolnionych z pracy w transporcie w Polsce w latach -. W roku liczba przyjętych osób do pracy w transporcie wynosiła 71,3 tys., a współczynnik przyjęć kształtował się na poziomie 12,7%. Natomiast zwolnionych w tym roku było 96,2 tys., a współczynnik zwolnień wynosił 17,5%. Można zaobserwować, że z pewnymi wahaniami liczba przyjętych jak i zwolnionych osób wraz ze współczynnikami rosła do końca roku. Na koniec roku liczba przyjętych do pracy w transporcie Logistyka 6/

6 wynosiła 136,4 tys. osób, współczynnik przyjęć 24,6%. Natomiast zwolnień z pracy było 129,3 tys. osób, a współczynnik zwolnień wynosił 23,2 %. Tabela 4. Przyjęci do pracy i zwolnieni z pracy w transporcie w Polsce w latach - (w tys. i w %) Wyszczególnienie Ogółem w tys. 71,3 68,7 69,8 126,2 132,0 122,3 136,4 75,8 84,1 100,3 84,4 Przyjęci do pracy Współczynnik przyjęć w % 12,7 12,8 13,4 25,4 26,3 23,6 24,6 15,5 17,8 21,1 17,5 Ogółem w tys. 96,2 84,3 75,1 117,7 111,4 102,7 129,3 92,7 85,9 97,8 86,7 Zwolnieni z pracy Współczynnik zwolnień w % Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Przyjęcia do pracy. Zwolnienia z pracy, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,,,,,,,,,, 2013, wyd. GUS Warszawa, s , s , s , s , s , s , s , s , s , s , 2013 s ,5 15,8 14,3 23,6 22,2 19,5 23,2 18,9 18,2 20,5 18,0 Istotne było to, że w roku nastąpił gwałtowny spadek liczby przyjętych i zwolnionych osób w transporcie. I to w porównaniu z rokiem aż o prawie 50%. W roku przyjętych do pracy w transporcie było 75,8 tys. osób, współczynnik przyjęć wynosił 15,5%. Natomiast zwolnień z pracy było 92,7 tys. osób, współczynnik zwolnień kształtował się na poziomie 18,9%. Taki spadek był efektem kryzysu gospodarczego na świecie, a transport był tego skutkiem. Taka sytuacja utrzymywał się do końca roku. 4. Wynagradzanie w transporcie Z kolei, zasadnym stało się przeprowadzenie analizy i oceny przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto w transporcie w Polsce w latach -. Dane dotyczące tego zróżnicowania w latach - przedstawione są w tabelach 5-6. Logistyka 6/

7 Rezultaty analiz i ocen ujawniły, że występowało znaczne zróżnicowanie przeciętnym miesięcznych wynagrodzeń brutto w transporcie w Polsce w latach - (tabela 5). W roku przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności w Polsce kształtowały się na poziomie 2 458,58 zł. W tym, w transporcie lądowym i morskim na poziomie 1 956,52 zł, w transporcie wodnym na poziomie 2 611,85 zł, a na poczcie i w telekomunikacji 3 249,19 zł. Wynagrodzenia wzrastały z roku na rok, a taka sytuacja trwała do końca roku. W roku wynagrodzenia wzrosły do poziomu 3 074,61 zł. Istotne zmiany w transporcie i w logistyce w Polsce, pod względem poziomu wynagrodzeń odnotowano od roku. W roku zaobserwowano spadek wynagrodzeń w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności do poziomu 2 922,24 zł. Natomiast w roku nastąpił wzrost wynagrodzeń i trwał aż do końca roku. Tabela 5. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w transporcie w Polsce w latach - (w zł) Wyszczególnienie, gospodarka magazynowa i łączność 2 458, , , , , , , , , , ,17 lądowy i morski 1 956, , , , , , , , , , ,84 w tym wodny 2 611, , , , , , , , , , ,57 Poczta i telekomunikacja 3 249, , , , , , , , , , ,96 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto według wybranych sekcji i działów, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,,,,,,,,,, 2013 wyd. GUS Warszawa s , s , s , s , s , s , s , s , s , s , 2013 s Logistyka 6/

8 Kolejnym elementem postępowania stała się obserwacja i ocena dynamiki wzrostu przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto w transporcie w Polsce w latach - (tabela 6). Z danych tych wynika, że w latach - wystąpiło dość istotne zróżnicowanie dynamiki wzrostu przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto. W roku przeciętne wynagrodzenia wzrosły o 4,70%, w innych latach () wzrost był tylko o 1,03%, a w roku nastąpił spadek tempa wzrostu przeciętnych wynagrodzeń, aż o 4,96%. Główną przyczyną tak dużego spadku dynamiki przeciętnych wynagrodzeń w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności w roku, był spadek dynamiki przeciętnych wynagrodzeń w transporcie wodnym i na poczcie i w telekomunikacji. Porównując tempo wzrostu przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto w transporcie w Polsce w latach - nietrudno zauważyć, że w całym analizowanym okresie występowały bardzo duże różnice i rozpiętości w dynamice wzrostu. Również można zaobserwować brak stabilizacji tempa wzrostu przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto w transporcie w Polsce w latach -. Tabela 6. Dynamika wzrostu przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto w transporcie w Polsce w latach - (w %) w tym Wyszczególnienie, gospodarka magazynowa lądowy wodny Poczta i telekomunikacja i łączność i morski 104,70 100,92 102,36 102,05 102,24 105,78 109,68 95,04 101,03 103,76 103,35 103,52 102,95 100,76 103,22 101,79 106,91 110,59 104,48 98,91 104,45 103,62 114,02 111,40 114,51 111,12 96,42 119,23 110,41 98,98 101,03 100,57 100,16 106,15 99,14 103,97 101,03 103,31 104,43 108,54 94,03 100,64 100,34 100,63 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych tabeli 3. Logistyka 6/

9 5. Koszty pracy w transporcie Celem i przedmiotem prowadzonych dalej rozważań będzie przeprowadzenie analizy i oceny kosztów pracy w transporcie w Polsce w latach -. W tym celu wykorzystane zostaną dane o kosztach pracy w transporcie na 1 zatrudnionego w podziale na 1 godzinę opłaconą i przepracowaną. Tabela 7. Koszty pracy w transporcie w Polsce w latach - (w zł) Wyszczególnienie na 1 zatrudnionego (przeciętne miesięczne) 3 510, , , , , , , , , , ,40 opłaconą 20,90 21,11 23,00 21,72 22,32 23,72 24,94 24,50 24,68 25,13 25,27 na 1 godzinę przepracowaną 24,09 24,34 26,48 25,01 25,73 27,47 29,05 28,35 28,86 29,52 30,94 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Koszty pracy, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,,,,,,,,,, 2013 wyd. GUS Warszawa s , s , s , s , s , s , s , s. 270, s. 234, s , 2013 s Jak wynika z tabeli 7 koszty pracy w transporcie w Polsce w latach - były bardzo wysokie. W roku koszt pracy na 1 zatrudnionego wynosił 3 510,29 zł, w przeliczeniu na 1 godzinę opłaconą 20,90 zł, a na 1 godzinę przepracowaną 24,09 zł. Koszty pracy w transporcie rosły do roku. Istotne było to, że w roku w porównaniu do roku koszty pracy spadły. W roku koszty pracy w transporcie na 1 zatrudnionego kształtowały się na poziomie 3 629,51 zł. Od roku koszty pracy w transporcie zaczęły rosnąć do końca roku. Na koniec roku koszty pracy w transporcie na 1 zatrudnionego kształtowały się na poziomie 4 229,47 zł., a w przeliczeniu na 1 godzinę opłaconą 24,94 zł i na 1 godzinę przepracowaną 29,05 zł. Logistyka 6/

10 W roku koszty pracy w transporcie na 1 zatrudnionego spadły do poziomu 4 132,88 zł. Natomiast w przeliczeniu na 1 godzinę opłaconą do 24,50 zł, a przepracowaną do 28,35 zł. Do końca roku koszty pracy w transporcie wzrastały do poziomu 4 533,40 zł. Koszty transportu w roku w porównaniu do roku wzrosły o 129,14 %. Podsumowanie W latach - w transporcie w Polsce występowała duże zróżnicowanie wielkości zatrudniania i wysokości wynagradzania, jak także ilości przyjętych i zwalnianych osób, gdyż pracodawcy dostosowywali wielkość zatrudniania i wysokość wynagradzania do sytuacji panującej w transporcie. Ilość przyjętych do pracy i zwalnianych osób zależała od sytuacji na rynku transportowym. Firmy transportowe i logistyczne dostosowywały przeciętne zatrudnienie do panującej koniunktury na rynku transportowym i logistycznym oraz do sytuacji w całej gospodarce w kraju i zagranicą. Wpływ na taką sytuacje miały także rosnące koszty pracy w transporcie. Zaobserwowano także, istotne zróżnicowanie przeciętnego zatrudnienia i dynamiki wzrostu przeciętnego zatrudnienia oraz odnotowano duże zróżnicowanie przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto i tempa wzrostu przeciętnych wynagrodzeń. Przeciętne zatrudnienie w tej branży od roku, aż do końca roku zmniejszało się. Ale spadek ten był coraz mniejszy i od roku zaobserwowano poprawę w tej dziedzinie gospodarki narodowej. Od roku nastąpił wzrost przeciętnego zatrudnienia, a od roku znowu spadek. Przecięte miesięczne wynagrodzenia brutto w transporcie i w logistyce w całym analizowanym okresie wzrastały. Wyjątkiem był roku, w którym to nastąpił lekki spadek, lecz od roku znowu zaobserwowano wzrost wynagrodzeń. Jednak jak pokazuje dynamika wzrostu przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto, wynagrodzenia te wzrastały z roku na rok coraz wolniej. W roku nastąpił nawet ich spadek zatrudnienia, pracujących i wysokości wynagrodzeń. Sytuacja taka wynikała z pogarszającej się sytuacji ekonomicznej działu transport i logistyka, jak i występującego spowolnienia gospodarczego w kraju i zagranicą. Miało to także przełożenie na ilość przyjmowanych i zwalnianych osób w transporcie. The situation on the labor market in transport Summary The situation in the transport companies in the years - in Poland was as follows: large diversification of employment, the amount of remuneration and quantities Logistyka 6/

11 accepted and laid-off people. The reason for this was to customize the size and amount of remuneration for employment to the situation in transport. Quantity of accepted for work people and laid off people depended on the situation on the transport market. and logistics companies adapted average employment to the prevailing situation in the transport and logistics market and the situation in the whole economy of the country and abroad. The impact on mentioned situation were affected also by rising labor costs in transport. In there was a decline in employment and remuneration. This situation was caused by the deteriorating economic situation of transport and logistics sector, as well as the present economic slowdown in the country and abroad. This was also reflected in the number of incoming and laid-off persons in transport. Keywords: Labor market, transport, employing, remuneration, wages, hires, terminations, labour costs employee, employer. Literatura Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,, Wyd. GUS Warszawa. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,, Wyd. GUS Warszawa. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,, Wyd. GUS Warszawa. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,, Wyd. GUS Warszawa. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,, Wyd. GUS Warszawa. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,, Wyd. GUS Warszawa. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,, Wyd. GUS Warszawa. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,, Wyd. GUS Warszawa. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,, Wyd. GUS Warszawa. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,, Wyd. GUS Warszawa. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 2013, Wyd. GUS Warszawa. Rynek pracy w warunkach zmian ustrojowych,, red. nauk. Wacław Jarmołowicz, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań. Logistyka 6/