Filozofia po Kancie Nurt idealistyczny (Fichte, Schelling, Schiller, Hegel): 1. krytyka koncepcji rzeczy samych w sobie; cały świat jest konstytuowany przez ludzki umysł, a to, czego nie moŝe poznać, nie istnieje ( filozofia w pełni idealistyczna). 2. Schillerowska krytyka Kantowskiego podziału natury ludzkiej. Nurt pozytywistyczny (zaczynając od Comte a, 3 pozytywizmy): agnostycyzm i fenomenalizm Kanta dla człowieka istnieją tylko zjawiska (fenomeny); w poznaniu naukowym nie moŝemy wyjść poza doświadczalne zjawiska (fundamentalne twierdzenie pozytywistów).
Georg Wilhelm Friedrich Hegel Zamknięta istota wszechświata nie ma w sobie siły zdolnej oprzeć się odwadze poznania. (1770-1831) śył w złotym wieku literatury niemieckiej (Goethe, Schiller, Hölderlin) oraz w burzliwej epoce rewolucji francuskiej i okresie panowania i klęski Napoleona. Filozofia Kanta była dla niego podstawą i punktem wyjścia nowszej filozofii niemieckiej. Jednak chciał ją przewyŝszyć i nadać filozofii postać ostateczną.
Podstawą przyjaźni Hegla z Schellingiem i Hölderlinem było poczucie rozpadu ówczesnej kultury Interesował ich przede wszystkim rozłam, brak harmonijnego zestrojenia między człowiekiem a Bogiem, człowiekiem a przyrodą oraz człowiekiem i społeczeństwem. Hegel będzie pojmował to rozdwojenie jako przejaw absolutu i w ten sposób będzie próbował je znieść.
3 kluczowe idee filozofii Hegla 1. Rzeczywistość jest procesem historycznym, rozwój historii zaś jest procesem celowym. 2. Historia świata ma strukturę racjonalną (panlogizm) i kluczem do jej zrozumienia jest prawo dialektyki 3. Pojęcie alienacji
Historia jako proces celowy Filozofia dziejów Hegla to nie tylko zarys dziejów powszechnych: od Chin, Indii i Persji, poprzez Grecję i Rzym, od feudalizmu i reformacji oraz do epoki Oświecenia i rewolucji francuskiej. To równieŝ myślące rozwaŝanie dziejów, traktujące je jako surowiec rozumnego procesu rozwoju świata. Wizja Ŝycia Makbeta a Hegel Hegel a współczesna nauka o Ŝyciu i historii. Dla Hegla historia człowieka nie jest bezsensownym kłębowiskiem zdarzeń.
Dzieje powszechne to postęp w uświadomieniu wolności Chiny i Indie to cywilizacje statyczne, leŝące poza obrębem historii. Właściwa historia dziejów zaczyna się wraz z państwem perskim. Jego podstawą jest ogólna zasada, prawo, obowiązujące rządzących i poddanych. świat grecki wolność nie jest jeszcze w pełni rozwinięta (rola Sokratesa). Świat rzymski uznaje wolność indywidualną, ale to uznanie jest czysto formalne, prawne. Świat germański. Za najwaŝniejsze wydarzenie od czasów rzymskich uwaŝa Hegel reformację.
Wolność na poziomie subiektywnym i obiektywnym Hegel uwaŝał, Ŝe rewolucja francuska była wynikiem krytyki istniejącego porządku. Jej efektem był terror i tyrania. Na czym polegał błąd? Na próbie wcielenia w Ŝycie czysto abstrakcyjnych zasad filozoficznych bez uwzględnienia ludzkich skłonności oraz niezrozumienia roli rozumu. Konieczna do osiągnięcia rozwoju jest nie tylko wolność subiektywna, to, by ludzkie rządzili się własnym sumieniem, ale równieŝ wolność obiektywna, to, by świat był zorganizowany w sposób rozumny.
Prawo dialektyki jako prawo myślenia Historia świata ma strukturę racjonalną. Kluczem do zrozumienia jej jest prawo przemian prawo dialektyki. Jako prawo myśli, ma ją upłynnić, aby ustrzec przed przypadkowymi treściami oraz śmiertelnym skostnieniem. Jest umiejętnością myślenia przeciw samemu sobie, polemiką myślenia z samym sobą, która sama siebie wytwarza, rozwija i wraca do siebie samej. Wakacje Hegla R. Magritte a.
Prawo dialektyki jako prawo rozwoju rzeczywistości Rzeczywistość powstaje w nieustannym rozwoju (Heraklit!). KaŜda sytuacja zawiera w sobie elementy sprzeczne, które mają wpływ destabilizujący. Konflikt musi zostać rozwiązany poprzez powstanie nowej sytuacji, która zawiera kolejne konflikty. To jest racja bytu przemian. Dialektyczny proces rozwoju rzeczywistości składa się z 3 etapów: - tezy (początkowy stan rzeczy) - antytezy (teza wywołuje konflikt między siłami równowaŝącymi, ale sprzecznymi) - syntezy (konflikt między tezą a antytezą ulega rozwiązaniu i przechodzi w nową sytuację, zawiera nowe konflikty i staje się początkiem nowej triady: tezy, antytezy i syntezy).
Wszystko się zmienia: idee, sztuka, nauka, religia, ekonomia, instytucje, społeczeństwo. Wszystkie zmiany dokonują się wedle modelu dialektycznego.
Ewangelista Absolutu Wszystko, co dotyczy świata i jego historii ma formę rozwoju czegoś niematerialnego. Proces rozwoju dotyczy GEIST coś pośredniego między duchem a umysłem; ostateczna istota bytu. Historyczny proces, który tworzy rzeczywistość, to rozwój GEIST ku samoświadomości. Kiedy cel zostanie osiągnięty, wszystko, co istnieje, będzie jednością. Samoświadomą jedność wszystkiego nazywał Hegel Absolutem (idealizm absolutny).
Zadanie Fenomenologii ducha Dzieje są postępem w uświadomieniu wolności, bo są koniecznym rozwojem ducha/umysłu (Geist). Co to jest w ogóle fenomenologia? Fenomen a byt. Heglowska fenomenologia ducha nauka o tym, w jaki sposób duch/umysł jawi się samemu sobie. Cel filozofii Hegla: rzeczywiste poznanie tego, co jest naprawdę (absolut). Jak je osiągnąć? Poznanie moŝna badać nie inaczej, jak tylko poznając. 1 forma świadomości: pewność zmysłowa porządkuje przedmioty zgodnie z ich ogólnymi własnościami. 2: rozsądek nakłada na rzeczywistość prawa fizyki Newtona. 3: samowiedza / samoświadomość moŝe rozwinąć się tylko w warunkach społecznej interakcji, w pracy nad przedmiotami materialnymi, formowaniu ich zgodnie z własnym wyobraŝeniem. W ten sposób przechodzimy od tego, jak duch / umysł poznaje rzeczywistość do tego, jak duch / umysł konstruuje rzeczywistość.
Filozofia Hegla składa się z 3 części: logiki, filozofii przyrody i filozofii ducha KaŜda z tych części dzieli się na 3 elementy, w kaŝdym elemencie znajdują się 3 księgi, w kaŝdej księdze 3 części, w kaŝdej części 3 rozdziały. Ten trójkowy podział jest nie tylko cechą wykładu, ale równieŝ cechą myślenia (teza-antytezasynteza). Biografia podmiotu uniwersalnego: ducha, umysłu, Boga, idei.
Absolut to stan, w którym postęp osiąga swój kres Rozwój społeczeństwa. Sekwencję zmian moŝe zakończyć tylko brak konfliktu, który oznacza równieŝ wolność człowieka. Będzie to stan Absolutu, w którym dalsze zmiany nie są potrzebne. Rozwój idei. Konflikt zostanie zlikwidowany, kiedy Geist pozna siebie jako ostateczną rzeczywistość, a wszystko to, co było mu dotąd obce, stanie się jego częścią, nie będącą z nim w konflikcie.
Pan i niewolnik, czyli jak człowiek dochodzi do samoświadomości? Problem samozachowania człowieka w konkurencyjnej relacji z innymi (konflikt dwóch samoświadomości). Człowiek zmaga się z samym sobą, walczy o uznanie z innymi ludźmi oraz z przyrodą. Natrafia na konkurujące z nim zachowanie innego człowieka, dochodzi do walki na śmierć i Ŝycie. Ten, kto lęka się śmierci, podporządkowuje się temu, kto się jej nie boi i ma odwagę ryzykowaćŝycie. Staje się niewolnikiem, a ten, kto zaryzykował, panem. W oczach pana niewolnik jest tylko rzeczą, a nie niezaleŝnąświadomością, ale to właśnie on pracując w świecie zewnętrznym kształtuje przedmioty, przekształca je w coś trwałego. Dzięki pracy, niewolnik staje się coraz bardziej świadom swej świadomości, widzi ją przed sobą jako coś obiektywnego, odkrywa, Ŝe ma swój własny umysł. I w ten sposób przewyŝsza pana.
Przez pojęcie alienacji Hegel rozumiał zjawisko, gdy coś, co jest faktycznie częścią nas, wydaje się nam wrogie i obce. Człowiek w procesie budowania cywilizacji tworzy róŝnego rodzaju instytucje, reguły i idee, które następnie go krępują. Pojęcie alienacji wykorzysta później Karol Marks Hegel uwaŝał, Ŝe zarówno w świecie duchowym, jak i materialnym stan alienacji jest siłą motoryczną dla dalszych przemian dialektycznych.
Twórcza działalność jednostki jest zaleŝna od ducha czasu Jednostka unoszona wraz z prądem historii, nie ma moŝliwości wpływania na proces zmiany. Człowiek nawet w sprawach indywidualnej kreatywności pozostaje pod wpływem Zeitgeist (twórczość Beethovena). Nie moŝna uniezaleŝnić się od procesu dialektyki, wypaść ze strumienia historii
Kult państwa Hegel wywarł wpływ na politykę. Opowiadał się na państwem prawa. Racjonalnym społeczeństwem była dla niego monarchia konstytucyjna. Odrzucał wysuwane przez rewolucję francuską postulaty suwerenności ludu i powszechnego parlamentu. Napisał nawet rozprawę wymierzoną w angielską reformę parlamentarną. Sprzeciwiał się prawu wyborczemu, uwaŝał, Ŝe emocjonalny i arbitralny wybór nie jest aktem wolnym. Jesteśmy wolni tylko wtedy, gdy nasz wybór opiera się na rozsądku. Odrzuca równieŝ kosmopolityzm, gdyŝ państwo prawa wyrastając na gruncie narodu urzeczywistnia się tylko w konkretnych państwach. Krytykował teorię A. Smitha, zgodnie z którą kaŝdy pracuje, aby się wzbogacić, ale w ten sposób równieŝ przyczynia się do pomyślności ogółu. Hegel uwaŝał, Ŝe zachęcając ludzi do dbania wyłącznie o swoje interesy, system gospodarczy nie pozwala im się czuć częścią większej całości.
Hegel nie miał na myśli wolności w politycznym sensie, w którym suwerenność ludu jest składnikiem wolnego społeczeństwa Chodzi mu o wolność w głębszym, metafizycznym sensie, zgodnie z którym wybór wolny oznacza wybór racjonalny, a racjonalność z kolei to zgodność z uniwersalnymi zasadami.
Hegel jako intelektualny patron nazizmu i komunizmu? Urzędowy filozof? Z jednej strony, przedstawiciele tzw. prawicy heglowskiej uwaŝali Hegla za filozoficznego prekursora niemieckiego nacjonalizmu (idealizacja monarchii konstytucyjnej). Z drugiej strony, myśl Hegla była waŝna dla lewicy heglowskiej, dla której Prusy po 1830 roku były dalekie od ideału i potrzebowały zmiany w kierunku osiągnięcia Absolutu. NajwaŜniejszą postacią lewicy heglowskiej był Karol Marks. Myśl Hegla naleŝy wliczyć w antyliberalny nurt myśli politycznej (jego zdaniem, indywidualistyczne koncepcje wolności są płytkie i ograniczone; jednostka realizuje siebie tylko jako część państwa).