Prof. Bogdan Galwas OKNO - Politechnika Warszawska B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 1
Plan wystąpienia 1. Wprowadzenie 2. W stronę masowego szkolnictwa wyższego > Uniwersytety otwarte > Uniwersytety wirtualne > Uniwersytety a globalizacja 3. Luka edukacyjna i kształcenie przez całe życie 4. Uwagi o szkolnictwie podstawowym i średnim 5. Uniwersytety a świat Internetu 6. Bogaci i biedni, czy możliwa jest pogoń? 7. Kilka słów o finansach 8. Wyzwania współczesnego szkolnictwa wyższego 9. Próba podsumowania B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 2 2
1. Wprowadzenie (a) Model szkolnictwa uniwersyteckiego tworzyła Europa przez ostatnie 500 lat w oparciu o wynalazek Gutenberga. Model ten oparty jest o wykład mistrza-profesora i drukowaną książkę (biblioteka). B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 3
1. Wprowadzenie (b) Z biegiem lat państwo objęło opieką zespoły szkół i uniwersytetów tworząc złożony system organizacyjny. System kształcenia jest tworem państwowym najwyższej wagi. Tylko system ochrony zdrowia i armia dorównuję mu ważnością i złożonością. Jego najważniejszą funkcją jest gromadzenie wiedzy, jej wzbogacanie i przekazywanie jej w możliwie najlepszy i efektywny sposób kolejnym młodym generacjom. System edukacji, którego zwieńczeniem są uniwersytety i szkolnictwo wyższe jest najważniejszą strukturą państwa, jego stan i jakość są miarą międzynarodowej pozycji kraju. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 4
1. Wprowadzenie (b) Wiek XIX nadał systemom edukacyjnym ich trójpoziomowy kształt. W wieku XX utworzono elementy kształcenia ustawicznego. Tak powstał system kształcenia przez całe życie, po uzupełnieniu uniwersytetem III wieku. Wiek XXI eksponuje jak na razie - dwa składniki tego systemu. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 5
1. Wprowadzenie (c) Zwieńczeniem systemu kształcenia są uniwersytety, szkolnictwo wyższe. Ich zadania przypomniał Manuel Castells. U. mają prawo do nadawania uprawnień, legitymizacji, U. kształcą elity, U. są producentami wiedzy i technologii, U. kształcą specjalistów, U. kształcą i przygotowują do pracy, U. są strażnikami wartości: etyki, prawdy, wolności, tolerancji,.. Jakie uniwersytety, takie społeczeństwo, jakie społeczeństwo, takie uniwersytety B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 6
2. W stronę masowego szkolnictwa wyższego (a) Zarejestrowani studenci [miliony] 160 140 120 100 80 60 40 28,6 mln. 66 mln. 152,5 mln. 10 lat 20 1970 05 80 85 90 95 2000 05 07 0 Europa i Amer. Północna Amer. Południowa Afryka i Europa Środk. i Azja i kraje kraje B. Galwas: Edukacja Wschodniaw przyszłości... Pacyfiku arabskie 7 Rok
2. W stronę masowego szkolnictwa wyższego (b) Wskaźnik skolaryzacji pnie się w górę Zmiany udziału młodych roczników w kształceniu na poziomie trzecim [%] 80 70 60 50 40 30 20 10 0 71 Zach. Europa i Płn Ameryka 62 Środkowa i Wsch. Europa Wsch. Azja i strefa Pacyfiku 26 26 Świat 1970 1980 1990 2000 2007 B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 8
2. W stronę masowego szkolnictwa wyższego (c) Przewidywany czas nauki dziecka pięcioletniego (wybrane kraje) (ang. School life expectancy) Na podstawie [UIS Data Centre, http://data.un.org/default.aspx] Oczekiwany czas nauki dziecka - lata 17 Australia 16 Nowa Zelandia 15 14 13 Wlk. Brytania Polska 12 11 Indonezja 10 Chiny 9 8 Indie Bangladesz 7 2000 01 02 03 04 05 06 2007 Rok B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 9
2. W stronę masowego szkolnictwa wyższego (d) Globalna struktura uniwersytecka rozbudowywana jest w przemysłowym tempie. Kraje rozwinięte doprowadziły wskaźniki ilościowe do nasycenia. Kraje rozwijające się przeżywają okres eksplozji uniwersytetów. Czy budowany pospiesznie system uniwersytetów zapewnia dobrą jakość kształcenia? W pierwszych dekadach z pewnością nie, ale w przyszłości tak. Najlepsze rokowania dla przyszłości ludzkości i naszej cywilizacji. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 10
> Uniwersytety otwarte (a) W 1969 roku w Wielkiej Brytanii The Open University OU, wykorzystujący model kształcenia na odległość. Model kształcenia na odległość ewoluował: od modelu korespondencyjnego, poprzez model teleedukacyjny, synchroniczny, do modelu asynchronicznego z Internetem jako dominującym medium. W krajach Europy uniwersytety otwarte stały się elementem systemu kształcenia ustawicznego, i przez całe życie. W krajach rozwijających się uniwersytety otwarte wykorzystano jako ważny element systemu szkolnictwa uniwersyteckiego. Utworzono mega-uniwersytety, Łączna liczba studentów doszła do 30 milionów. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 11
> Uniwersytety otwarte (b) Zestawienie największych mega-uniwersytetów otwartych świata Uniwersytet Kraj Rok powstania Studenci Allama Iqbal Open University Pakistan 1974 1.050.000 Anadolu University Turcja 1982 1.200.000 Beijing Radio and TV University Chiny 1979 3.090.000 Shanghai Television University Chiny 1960 80.000 Indira Gandhi National Open Univ. Indie 1985 1.015.000 Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University Indie 1989 400.000 Korea National Open University Korea 1972 200.000 The Open University Wlk. Brytania 1969 170.000 Sukhothai Thammathirat Open Univ. Tajlandia 1978 180.000 Universitas Terbuka Indonezja 1984 350.000 Bangladesh Open University Bangladesz 1992 450.000 University of South Africa South Africa 1873 200.000 B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 12
> Uniwersytety otwarte (c) Uniwersytet Otwarty jest odpowiedzią uniwersytetów na konieczność zwiększenia wydajności systemu i utworzenia systemu Kształcenie przez Całe Życie B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 13
> Uniwersytety wirtualne (a) Termin Uniwersytet Wirtualny (ang. Virtual University VU) ma kilka znaczeń. Przyjmuje się, że Uniwersytet Wirtualny istnieje jedynie wirtualnie, bez fizycznych budynków, gabinetów i sal wykładowych. VU jest konsorcjum uniwersytetów oferujących wspólny koszyk kursów, wykorzystujących zwykle Internet jako medium transmisyjne. VU oferują kursy internetowe indywidualnie, bądź zbiorowo, tworząc wspólne programy studiów. Tak więc zasoby VU, zarówno informatyczne, jak i wykładowcy, są rozproszone w sensie terytorialnym, a skupione w sensie programowym. VU tworzą wirtualną, rozproszoną przestrzeń kształcenia, są pierwszymi składnikami widocznego na horyzoncie Uniwersytetu Globalnego. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 14
1. Clyde Virtual University (CVU), 2. Liverpool University Online, 3. Hibernia College, 4. University of Ulster Campus One, 5. L'Université Virtuelle en Pays de la Loir (UVPL), 6. L'Université Virtuelle Francophone, 7. Università Telematica "Guglielmo Marconi", 8. NETTUNO, 9. Universidade Aberta, 10. Swiss Virtual Campus, 11. Greek University Network, 12. Bulgarian Virtual University, 13. Virtuelle Hochschule Bayern, 14. Virtual Global University, 15. Oncampus, 16. Denmark Virtual University, 17. Networked University, 18. NKI Internet College, 19. Swedish Net University Agency, 20. Lund NetUniversity, 21. Virtual Polytechnic of Finland, 22. Finnish Virtual University, 9 > Uniwersytety wirtualne (b) Wybrane europejskie uniwersytety wirtualne 23. Estonian Virtual University. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 15 3 4 1 5 2 6 10 8 7 15 13 16 17 14 18 19 11 20 12 22 23 21
> Uniwersytety a globalizacja (a) Studenci studiujący poza granicami macierzystego kraju na przestrzeni ostatnich 30 lat. 7 6 7 5 4 3 2 1 0,6 0,8 0,9 1,2 1,3 1,8 2,7 3 0 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2007 2020 B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 16
> Uniwersytety a globalizacja (b) Studenci studiujący w innych krajach w roku 2000 i 2007. Przyrost liczby studentów studiujących poza granicami macierzystego kraju [mln] 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2000 2007 Świat Zach. Europa i Płn. Ameryka Wsch. Azja i Reg. Pacyfiku Środ. i Wsch. Europa B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 17
> Uniwersytety a globalizacja (b) Mobilność studentów ułatwia i umożliwia: rozprzestrzenianie najlepszych wzorców, wzajemne poznanie i zrozumienie, myślenie w skali Globu. Uniwersytety zmodyfikowały programy studiów, aby przystosować absolwentów do pracy w warunkach globalnej ekonomii i rynku. Unia Europejska tworzy, finansuje i wspiera: Programy wymiany studentów, Ujednolicenie wymagań i struktury kształcenia (proces boloński), Programy badawcze integrujące środowiska akademickie. Zawarto tysiące wzajemnych porozumień między uniwersytetami. Uniwersytety tworzą subtelną sieć współpracy, ponad podziałami politycznymi. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 18
3. Luka edukacyjna i kształcenie przez całe życie (a) Mechanizm tworzenia luki edukacyjnej Stan Wiedzy (skala logarytmiczna) 16 8 4 2 1 1 1/2 1/4 1/8 Wiedza podwaja się co 6 lat Dyplom Kształcenie Ustawiczne Wiedza indywidualna - zapominanie Luka Edukacyjna 0 10 20 30 Lata aktywności zawodowej B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 19
3. Luka edukacyjna i kształcenie przez całe życie (b) Wiedza zdobyta w czasie studiów i w okresie aktywności zawodowej podlega procesowi względnej deprecjacji. Prowadzi to do utraty umiejętności zawodowych i konieczności zmiany zawodu. Receptą na proces dezaktualizacji umiejętności zawodowych jest ustawiczne dokształcanie od początku aktywności zawodowej aż do jej końca. System kształcenia przez całe życie powinien każdemu dorosłemu członkowi społeczeństwa pozwolić aktualizować wiedzę i umiejętności, uzupełnić wykształcenie. Większość krajów buduje takie systemy, stan zaawansowania jest różny, systemy tworzą się żywiołowo i chaotycznie, brak uporządkowania. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 20
4. O szkolnictwie podstawowym i średnim (a) Fundamentem każdego systemu edukacyjnego jest szkolnictwo pierwszego i drugiego poziomu. Poziom matury wyznacza poziomy edukacji uniwersyteckiej. Dzieci współczesnych społeczeństw dorastają w świecie wszechobecnych technologii cyfrowych. Stawia to szczególne wymagania szkole: Szkoła nie może być skansenem z czarną tablicą i białą kredą, musi dysponować technologią cyfrową porównywalną z domem. Podręczniki i materiały dydaktyczne muszą zostać w bardzo krótkim czasie elektronizowane i poddane cyfryzacji. Szkoła musi pomagać uczniowi w opanowaniu i przyswojeniu nowych narzędzi i technologii. Szkoła musi zmodyfikować cele kształcenia, aby rozbudzać kreatywność i innowacyjność, opanować umiejętności współpracy i pracy grupowej, osiągania i uszanowania kompromisu. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 21
5. Uniwersytety a świat Internetu (a) 10 lat temu uważano, że Internet i narzędzia teleinformatyki zostaną wykorzystane przede wszystkim przez uniwersytety otwarte w procesach kształcenia na odległość. Obecnie uniwersytety opracowują i uruchomiają programy elektronizacji i informatyzacji dydaktyki. uruchamiają platformy i portale edukacyjne, opracowują nowe generacje podręczników multimedialnych, uruchamiają repozytoria i e-biblioteki. Rośnie liczba kursów prowadzonych przez Internet. W roku 2007 3,9 mln. studentów USA studiowało i zaliczyło co najmniej jeden przedmiot przez Internet, co stanowi wzrost o 12%. Wiele kursów zaliczano na różnych uniwersytetach Coraz popularniejsze są studia mieszane: od 1:4 do 4:1. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 22
5. Uniwersytety a świat Internetu (b) W 2000 roku MIT podjęła inicjatywę zwaną Open Educational Resources W styczniu 2007 roku OECD identyfikuje > 3.000 kursów w październiku 2008 roku > 7.800 kursów B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 23
5. Uniwersytety a świat Internetu (c) Otwarte Zasoby Edukacyjne: MIT OPEN COURSWARE, Learningspace/LearningLab, Merlot, OCW Consortium, UNUOnlineLearning, UC University Channel, Connexions, Portale symulacji (PHET) B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 24
5. Uniwersytety a świat Internetu (d) Otwarte Zasoby, Wielkie Rodziny Zasobów, Otwarty Dostęp (publikacje naukowe), Blogi, Wikimedia, Otwarte oprogramowanie, Otwarte gry, Otwarte nagrania muzyczne i filmowe, Otwarte prezentacje, Otwarte zasoby biblioteczne, dokumentacja, Project Gutenberg, 20.000 e-książek, The Universal Digital Library 1,5 mln książek, The Universal Digital Library Million Book Collection B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 25
5. Uniwersytety a świat Internetu (e) Pomocnicze Rodziny Zasobów: Zdjęcia (Flickr), Czytnik Internetowy (Google Reader), Filmy (YouTube), RSS-Feeds (Really Simply Syndication), Atom, Link Collections (del.icio.us), Prezentacje (slideshare), B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 26
5. Uniwersytety a świat Internetu (f) Systemy edukacyjne, modele kształcenia weszły w fazę transformacji. Uniwersytety z pewnością nauczą się wykorzystywać wszystkie możliwości i narzędzia stworzone przez teleinformatykę. W świecie, w którym wkrótce liczba studiujących może dojść do 300 milionów każde z nowych narzędzi zostanie z pewnością wykorzystane. Kształcenie formalne, certyfikowane, dyplomowane, zmiana narzędzi i modelu, powstaje globalny kampus edukacyjny, Kształcenie nieformalne, personalne, samokształcenie, powstają ścieżki kształcenia indywidualnego, publikowane są poradniki, wskazówki metodyczne. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 27
6. Bogaci i biedni, czy możliwa jest pogoń? (a) Mohamed Hassan: Strengthening African Universities for Science-Based Sustainable Development Prezydent African Academy of Sciences, Nairobi, Kenya na Konferencji w Tokio 2007 Połowa populacji żyje za mniej niż 1 dolara dziennie, 166 mln żyje w slumsach, 42% nie ma bezpiecznego dostępu do czystej wody, 73% nie ma dostępu do elektryczności, malaria zabija 900 tys. ludzi każdego roku, 25 mln. jest zarażona HIV. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 28
6. Bogaci i biedni, czy możliwa jest pogoń? (b) Ludność w wieku 15-24 lat umiejąca czytać i pisać w wybranych krajach Afryki, Ameryki Płd. i Azji, lata 1990 i 2002, (M) i kobiety (K). W latach 1990 2002 Kraje M K M K Rep. Płd. Afryki 89 88 92 92 Maroko 68 42 77 61 Etiopia 52 34 63 52 Niger 25 9 34 15 Brazylia 91 93 93 96 Gwatemala 80 66 86 74 Haiti 56 54 66 67 Chiny 97 93 99 99 Indie 73 54 80 65 Nepal 67 27 78 46 B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 29
6. Bogaci i biedni, czy możliwa jest pogoń? (c) Roczny przyrost wydatków na R&D w latach 1996-2005 w wybranych krajach. Roczny przyrost wydatków na R&D w latach 1995-2005 [%] 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Francja 1,3 Wlk. Brytania 1,8 2 2,5 Australia Niemcy USA 2,8 2,9 4,1 4,7 Japonia Szwecja Kanada Korea 6,9 Finlandia 7,8 Chiny 18,5 B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 30
6. Bogaci i biedni, czy możliwa jest pogoń? (d) Przestrzeń między biedą a dobrobytem nie jest pusta. Wiele krajów porusza się w tej przestrzeni na drodze do dobrobytu zwiększając mozolnie swój dochód narodowy. Można wymienić w tej grupie: Chiny, Brazylię, Rosję, Meksyk, Turcję i Indie, a także Polskę. Drogę od biedy do dobrobytu pokonały już Finlandia i Irlandia. Świat przygląda się Chinom i Indiom, z nadzieją, że pomyślnie pokonają ten dystans. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 31
6. Bogaci i biedni, czy możliwa jest pogoń? (e) Drastyczne nierówności istniejące wewnątrz społeczeństw i między krajami i kontynentami mogą stać się źródłem niestabilności, terroryzmu, buntu i wręcz rewolucji. W interesie ładu globalnego jest wielotorowe przeciwdziałanie procesom rozwarstwianie społecznego i likwidacja obszarów chronicznego niedostatku wynikającego z niedorozwoju. Nie sposób nadrobić opóźnienia i zbudować podstawę trwałego wzrostu bez budowy systemu edukacji, otwarcia dostępu do wiedzy i umiejętności wszystkim członkom społeczeństwa. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 32
7. Kilka słów o finansach (a) Roczne wydatki na studenta w krajach o różnym poziomie dochodu narodowego Wydatki roczne na 1 studenta w tys. USD/osobę 30 25 20 15 10 5 0 BRA MEX ROS CHIN Y POL PORT CZECH WĘGRY Y SŁOW SZWAJC DAN AUS 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 Dochód narodowy w tysiącach USD/osobę B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 33 NZL SZWEC JAP UK FIN HISZ P FRAN WŁOCHY NIEM HOL USA IRL NOR
7. Kilka słów o finansach (b) Fundusze (ang. financial endowment) wybranych uniwersytetów wraz z pozycją na liście rankingowej Uniwersytetu w Szanghaju (2009). http://en.wikipedia.org/wiki/financial_endowment Uniwersytet Ranking Kraj Studenci Don/Bud/[mln$] Harvard University 1 USA ~20.230 26.000 Stanford University 2 USA ~15.000 12.000 University of Cambridge 4 UK ~18.500 6.560 Massachusetts Inst. of Technology 5 USA ~10.400 8.000 Columbia University 6 USA ~26.400 5.700 Princeton University 7 USA ~7.300 12.600 University of Oxford 10 UK ~20.000 ~5.760 University College London 21 UK ~21.600 ~168 Kyoto University 24 Japonia ~22.700 ~2.200 The Imperial College 26 UK ~13.400 ~418 University of Copenhagen 43 Dania ~38.000 ~1.250 University of Birmingham 94 UK ~26.150 ~136 National B. Galwas: University Edukacja of Singaporew przyszłości 101-151... Singapur ~31.300 ~1.030 34
7. Kilka słów o finansach (c) Zmiany poziomu dofinansowania szkolnictwa wyższego w wybranych krajach OECD, w dziesięcioleciu 1995-2004 Zmiany (%) poziomu dofinansowanie szkolnictwa wyższego w krajach OECD w latach 1995 2004 80 60 40 20 0-20 -40 80 Turcja 70 Hiszpania 44 Grecja 34 Szwajcaria USA 24 21 Dania 8 Finlandia Włochy 7 6 OECD Niemcy 4 3-2 -2-6 -8-10 -19-19 -21-27 -28 B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 35 Japonia Holandia Meksyk Slowenia Szwecja Polska Wk. Brytania Czechy Portugalia Austria Węgry
7. Kilka słów o finansach (d) Społeczeństwo wydaje bardzo poważne środki na kształcenie siebie i swoich dzieci. W przyszłości koszty te będą jeszcze większe. Pojawiają się opinie, ze to zbyt dużo kosztuje. J. Delorrs zapisał 4 filary-cele edukacji: uczymy się, aby wiedzieć, uczymy się, aby działać, uczymy się, aby działać wspólnie, uczymy się, aby być. Osiągnięcie tak określonych celów procesu kształcenia i nauki należy uznać za podstawowy warunek pomyślnego życia człowieka, za zaspokojenie jednej, z jego podstawowych potrzeb i trzeba na to wydać, tyle ile trzeba. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 36
8. Wyzwania współczesnego szkolnictwa (a) Uniwersytety biorą na siebie ciężar masowego kształcenia na poziomie wyższym. Uniwersytety są głównym odpowiedzialnym za jakość i wydajność systemy Kształcenia Ustawicznego w ramach systemu Kształcenia przez Całe Życie. System uniwersytecki musi zreformować swoją strukturę i wprowadzić elektronizację i wirtualizację metod kształcenia i pozyskiwania wiedzy. Uniwersytety muszą utworzyć globalną przestrzeń uniwersytecką, Wymiany studentów, Wymiany programów, Wymiany idei, systemów wartości, sposobu myślenia i współpracy, Wymiany materiałów dydaktycznych, publikacji naukowych. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 37
8. Wyzwania współczesnego szkolnictwa (b) Uniwersytety muszą wnieść wkład w rozwiązanie globalnych problemów i wyzwań, które stoją przed ludzkością. Należy więc: uporać się z globalnym problemem nierówności między krajami rozwiniętymi i rozwijającymi, znaleźć sposoby zachowania stanu środowiska naturalnego, jego ochrony przed dewastacją i wyniszczeniem, ochrony klimatu. rozwiązać problem zaopatrzenia świata w energię, usunąć strach przed wyczerpaniem naturalnych zasobów energetycznych. rozwiązać problem zagrożenia wojną i samozagładą ludzkości przez wprowadzenie politycznego ładu światowego. wprowadzić do globalnej gospodarki zasady normujące i regulujące, zapobiegające wyniszczającym kryzysom ekonomicznym i finansowym. rozwiązać problem zaopatrzenia świata w żywność i definitywnie zlikwidować problem niedożywienia i głodu. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 38
Próba podsumowania Postępujący rozwój potencjału uniwersytetów: wzrost liczby studentów o około 5 mln./rok, wzrost wskaźnika skolaryzacji 1%/rok, za 25 lat około 50%. Azja płd.-wschodnia (Chiny, Japonia, Indie, Korea Płd., Tajwan) stanie się wielkim, trzecim po USA i UE centrum badań, innowacji i technologii. Struktura i zadania uniwersytetów nie zmienią się w sposób zasadniczy, jednakże metodyka kształcenia, formy prowadzenia zajęć, sprawdzania postępów zostaną przystosowane do nowych narzędzi. Będzie postępował proces globalizacji systemu uniwersyteckiego: rozbudowa sieci powiązań i kontaktów między uniwersytetami, realizacja wspólnych przedsięwzięć i projektów badawczych, wspólne kierunki studiów, studiów doktoranckich, uruchamianie wspólnych laboratoriów, wymiana studentów, wykładowców, całych kursów z użyciem Internetu. B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 39
Dziękuję za uwagę B. Galwas: Edukacja w przyszłości... 40 40