o SERCE MAJ 2015 zadbaj Przeszczep serca Zabieg, który niejednokrotnie ratuje życie. Nadciśnienie tętnicze Dlaczego tak znacząca jest samokontrola pacjenta? Odpowiednia dieta Jak istotną rolę odgrywa w profilaktyce chorób serca? Prof. Jarosław Kaźmierczak: Likwidacja migotania przedsionków zmniejsza ryzyko udaru mózgu. Należy pamiętać, że migotanie przedsionków jest przyczyną ok. 30 proc. udarów mózgu.
Świadomość pacjenta kluczową rolą w leczeniu Zdecydowana większość schorzeń kardiologicznych ma charakter przewlekły, dlatego wymaga stosowania co najmniej kilku leków praktycznie do końca życia pacjenta. W takich przypadkach świadomość pacjenta na temat własnej choroby oraz zaufanie do lekarza odgrywa kluczową rolę. Prawidłowo wyedukowany pacjent jest dla lekarza partnerem pomagającym we właściwym prowadzeniu terapii. Prof. dr hab. n. med. Zbigniew Kalarus Prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego Jakie są najprostsze sposoby na uchronienie się przed chorobami serca? Najważniejsza jest szeroko rozumiana profilaktyka, będąca kluczowym elementem, pozwalającym uchronić nas przed chorobami układu sercowo-naczyniowego. Dotychczas identyfikowano ponad 100 czynników ryzyka miażdżycy, która jest podstawową przyczyną epidemii chorób układu sercowo-naczyniowego. Wiele z nich, jak na przykład predyspozycje genetyczne czy starzenie się, zaliczamy do tzw. niemodyfikowalnych czynników ryzyka, niezależnych od nas. Natomiast znacząca większość to tzw. czynniki ryzyka modyfikowalne, na które możemy wpływać ze skutkiem spowolnienia rozwoju choroby. Należy podkreślić, że profilaktyka powinna zaczynać się już w dzieciństwie. Obecnie widzimy coraz więcej otyłych dzieci, a z wyników badań socjologicznych wiemy, że spędzają one coraz więcej czasu na oglądaniu telewizji czy przed komputerem. Nabycie w dzieciństwie nieprawidłowych wzorców zachowań, które nie uwzględniają szeroko rozumianego zdrowego stylu życia, może mieć katastrofalny skutek dla przyszłego, szybkiego rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Jednym z największych problemów, które w istotny sposób wpływają na rozwój chorób układu sercowo-naczyniowego jest otyłość. Prowadzi ona do rozwoju wielu schorzeń, i to nie tylko serca i naczyń, ale powoduje też np. przyspieszony rozwój zmian zwyrodnieniowych układu kostnego. Natomiast, jeśli chodzi o rolę otyłości w rozwoju chorób serca, to prowadzi ona do nadciśnienia tętniczego, rozwoju cukrzycy oraz zaburzeń gospodarki lipidowej, które to schorzenia w istotny sposób przyczyniają się do rozwoju miażdżycy i jej powikłań. Dlatego utrzymanie prawidłowej masy ciała ma podstawowe znaczenie w zapobieganiu chorobom serca. Należy podkreślić, że redukcja masy ciała, zwłaszcza połączona z regularną aktywnością fizyczną, istotnie poprawia kontrolę ciśnienia tętniczego, poziom glikemii i cholesterolu. Bardzo ważną sprawą w zapobieganiu chorobom serca jest aktywność fizyczna, która pomaga nie tylko w utrzymaniu prawidłowej masy ciała czy odchudzaniu, ale też pozwala na utrzymanie całego organizmu w dobrym zdrowiu. Najprościej można by to ująć zaleceniem: sprzedaj telewizor, kup psa. Inne istotne czynniki to zaprzestanie palenia tytoniu oraz unikanie nadmiernego spożycia alkoholu. Jeśli chodzi o dietę, to powinna nie tylko dostarczać odpowiednią liczbę kalorii, ale także być urozmaicona, bogata w nienasycone kwasy tłuszczowe. Należy pamiętać o spożywaniu warzyw i owoców oraz unikać nadmiernego spożycia soli. Niestety ignorujemy także poważniejsze objawy, które są sygnałami schorzeń naczyniowo- -sercowych. Jakich sygnałów nie wolno nam bagatelizować? Przede wszystkim należy pamiętać, że zawał serca może wystąpić bez wcześniejszych objawów, dlatego silny, utrzymujący się ból w klatce piersiowej w spoczynku powinien budzić nasz niepokój, nawet jeśli wcześniej nigdy tego typu dolegliwości nie występowały. W takiej sytuacji bezpieczniej jest wezwać karetkę pogotowia niż samodzielnie udać się do przychodni czy na szpitalną izbę przyjęć. A skoro już mówimy o bólu w klatce piersiowej, to może on być objawem choroby niedokrwiennej serca. Typowy ból stenokardialny ma charakter pieczenia, gniecenia, rozpierania lub ucisku. Jest zlokalizowany w okolicy przedsercowej i występuje w trakcie wysiłku, zwłaszcza przy wyjściu na zimne powietrze. Ustępuje natomiast po zaprzestaniu wysiłku. Ból ten nie jest zależny od pozycji ciała czy ruchów oddechowych klatki piersiowej. Szczególnie niepokojące jest, gdy takie dolegliwości występują przy niewielkich wysiłkach lub w spoczynku. Kolejne objawy, które powinny budzić nasze obawy to kołatania serca z towarzyszącym im uczuciem osłabienia, zawrotami głowy lub zasłabnięciami. Oczywiście także wszelkie pojawiające się zasłabnięcia czy omdlenia, również gdy nie czujemy w ich trakcie kołatań serca, są równie niepokojące. Kolejny alarmistyczny objaw to duszność zarówno ta, która pojawia się w wysiłku, jak i spoczynku. Może być ona objawem nie tylko niewydolności serca, ale i choroby wieńcowej, zwłaszcza u osób ze zdiagnozowaną cukrzycą. Nie należy także lekceważyć podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego, nawet wtedy gdy nasze samopoczucie jest dobre oraz wszelkich nieprawidłowych wartości w wynikach laboratoryjnych. Czy również w praktyce kardiologicznej często spotyka się Pan Profesor z tym problemem i czy rzeczywiście kwestia edukacji odgrywa w tych relacjach tak wielką rolę? Zdecydowana większość schorzeń kardiologicznych ma charakter przewlekły, dlatego wymaga stosowania co najmniej kilku leków praktycznie do końca życia pacjenta. W takich przypadkach świadomość pacjenta na temat własnej choroby oraz zaufanie do lekarza odgrywa kluczową rolę. Prawidłowo wyedukowany pacjent jest dla lekarza partnerem pomagającym we właściwym prowadzeniu terapii. Proszę pamiętać, że leczenie niefarmakologiczne odgrywa przy niektórych schorzeniach, jak np. niewydolności serca, równie istotną rolę jak farmakoterapia. Mam tu na myśli kontrolę masy ciała, ciśnienia tętniczego oraz przestrzeganie restrykcji ilości płynów. Bez przestrzegania tych wszystkich zaleceń samo leczenie farmakologiczne może być dużo mniej skuteczne. Brak właściwej świadomości pacjentów powoduje, że bez konsultacji z lekarzem zaprzestają przyjmowania zaleconych leków lub samowolnie modyfikują ich dawki. Często lekarze słyszą od pacjentów, że nie przyjmują już leków ponieważ: mam już dobre ciśnienie dobrze się czuję cholesterol był już w normie boję się, że przyzwyczaję się do leków biorę te leki już bardzo długo, pewnie i tak już przestały działać. Wszystkie te stwierdzenia są błędne i wynikają z braku właściwej edukacji pacjentów. Nie muszę chyba podkreślać, że zaprzestanie regularnego leczenia może mieć katastrofalne skutki nie tylko dla zdrowia, ale i życia chorego. Pragnę jeszcze raz zaakcentować, że pacjent powinien być partnerem lekarza w prowadzeniu leczenia. Bez regularnej kontroli ciśnienia, przestrzegania zaleceń dietetycznych, regularnej aktywności fizycznej czy kontroli glikemii nie może być mowy o prawidłowym prowadzeniu leczenia, dlatego tak ważną rolę odgrywa wiedza, jaką pacjent posiada na temat swojej choroby. stopka redakcyjna partnerzy medialni partnerzy publikacji Kamila Bożęcka-Pasha ul.nowoursynowska 145F/147 02-776 Warszawa www.medicalms.pl Projekt i skład: Marta Wierzbicka Fotografie: Shutterstock oraz zasoby własne Druk: Agora S.A. Medical Media Solutions ponosi odpowiedzialność za wszystkie treści. Reklamodawca ponosi odpowiedzialność za treści reklamowe. Wydawca ani redakcja Gazety Wyborczej nie ponoszą odpowiedzialności za żadne treści zawarte w dodatku. 2
Dodatek dystrybuowany z Gazetą Wyborczą. Zawiera wyłącznie materiały przygotowane i pochodzące od Medical Media Solutions. Ablacja migotania przedsionków Prof. dr hab. n. med. Jarosław Kaźmierczak Klinika Kardiologii PUM SPSK Nr 2 w Szczecinie Ablacje migotania przedsionków to zabiegi trudne technicznie, wymagające dużego doświadczenia lekarzy, ale jednocześnie bezpieczne, jeśli stosowane są w odpowiednich wskazaniach i prowadzone przez wyszkolonych lekarzy. Ile osób w Polsce cierpi na migotanie przedsionków oraz co które migotanie przedsionków kończy się udarem? 400-500 tys. Występowanie migotania przedsionków wyraźnie zwiększa się z wiekiem pacjentów. Ryzyko udaru wynosi średnio ok. 5% rocznie. Oczywiście zależy od wielu czynników, szczególnie wieku, chorób towarzyszących. Np. u mężczyzny w wieku 55 lat (bez innych chorób) wynosi ok. 1% rocznie. Natomiast u 75 letniej kobiety z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą i niewydolnością serca, po zawale serca wynosi już od 9-10% rocznie. Na czym polega zabieg krioablacji? Krioablacja to rodzaj ablacji, czyli metody zabiegowego leczenia zaburzeń rytmu serca. Istotą krioablacji jest eliminacja substratu arytmii, czyli miejsca lub miejsc w sercu, w których arytmia powstaje. Dokonuje się jej obniżając na kilka minut temperaturę tego miejsca nawet do minus 60-80 C. Największe zastosowanie krioablacja znalazła w leczeniu migotania przedsionków oraz takich typów zespołów WPW (zespołów Wolffa-Parkinsona- -White a), gdzie dodatkowe połączenia elektryczne w sercu przebiegają w pobliżu własnego układu bodźcoprzewodzącego serca. Największe zastosowanie krioablacja znalazła w leczeniu migotania przedsionków. W leczeniu tej arytmii zasadniczą metodą jest izolacja elektryczna żył płucnych w lewym przedsionku serca. Przy krioablacji stosuje się specjalnie skonstruowane balony o średnicy 23-28 mm, które zatykając na kilka minut, osobno każdą z czterech żył płucnych i jednocześnie ochładzając się, powodują zmrożenie tkanki przedsionka wokół żyły do minus 50-60 C. Powoduje to elektryczną izolację żyły i tym samym zapobiega powstawaniu migotania przedsionków. Można powiedzieć, że jednym przyłożeniem balonu do ujścia żyły płucnej powodujemy całkowitą jej izolację, i ta żyła nie będzie już prowokowała migotania. Czym na tle dostępnych metod ablacji wyróżnia się krioablacja? Obecnie w Polsce jest dostępnych kilka metod ablacji migotania przedsionków. Wszystkie z wyjątkiem krioablacji, jako źródło energii niszczącej miejsce powstawania arytmii, wykorzystują prąd o wysokiej częstotliwości (tzw. prąd RF radio frequency), który podgrzewa tkankę. Najczęściej stosowaną metodą RF jest ablacja, punkt po punkcie, tkanki wokół żyły płucnej. Ostateczny efekt jest taki sam, jak przy krioablacji, ale metoda jest bardziej czasochłonna, wymaga zastosowania systemów nawigacyjnych, tzw. elektroanatomicznych, które odwzorowują anatomię serca i pozwalają dokładnie lokalizować położenie elektrody ablacyjnej w sercu. Technika zabiegu krioablacji jest prostsza niż tzw. metody klasyczne (ablacje RF), co daje szansę na jej szersze zastosowanie. Należy jednak pamiętać, że ablacje migotania przedsionków to nadal zabiegi trudne technicznie, wymagające dużego doświadczenia lekarzy, ale jednocześnie bezpieczne, jeśli stosowane są w odpowiednich wskazaniach i prowadzone przez wyszkolonych lekarzy. Ile w Polsce wykonuje się ablacji migotania przedsionków? Jak wyglądamy na tle Europy? W 2014 r. wykonano ich ok. 2200. To zdecydowanie za mało, 2-3 razy mniej niż wynosi średnia europejska. Szersze wprowadzenie krioablacji i kierowanie na nią pacjentów wcześniej, wtedy gdy mają migotanie napadowe, spowoduje wzrost liczby zabiegów i zmniejszy ryzyko udarów. U kogo wykonuje się zabieg ablacji? Zabiegi ablacji migotania przedsionków, w tym krioablacja, są skuteczne u pacjentów z napadowym migotaniem przedsionków, ale również u tych chorych, u których migotanie trwa dłużej (do ok. 6 m-cy), ale daje się umiarowić lekami lub kardiowersją elektryczną, czyli w tzw. migotaniu przetrwałym. Niestety nie można tej metody (innych także) zastosować w utrwalonym migotaniu przedsionków, szczególnie u ludzi w podeszłym wieku. Wtedy jest już za późno na wyleczenie migotania przedsionków. Dlaczego farmakoterapia tak często zawodzi? Niestety nie ma idealnych leków na migotanie przedsionków. Skuteczność leków ocenia się na ok. 30 proc. w perspektywie 2 lat, a to niewiele. Czy inwazyjne leczenie migotania przedsionków jest rzeczywiście tak bardzo inwazyjne? Ablacja jest tzw. metodą inwazyjną, to znaczy wiąże się z ingerencją wewnątrz organizmu. Dostęp do serca jest jednak dość łatwy. Wszystkie żyły obwodowe prowadzą do serca ( jak drogi do Rzymu ). Ablacje wykonujemy w znieczuleniu miejscowym (miejsce nakłucia żyły udowej w pachwinie), nie ma konieczności znieczulenia ogólnego (z wyjątkiem dzieci, ale tutaj ablacje migotania są niezwykle rzadkie). Przez nakłucie żyły udowej wprowadza się do serca 2 lub 3 cewniki (przy krioablacji zwykle tylko 2 cewnik balonowy i elektrodę do stymulacji komory i stymulacji nerwu przeponowego). Wprowadzanie cewników przez żyły do serca nie jest bolesne, nie jest nawet zwykle odczuwane przez pacjenta (wewnętrzne ściany żył i serca nie mają typowego unerwienia czuciowego). Zabieg trwa od 1.5 godziny do 3-4 godzin w zależności od techniki zabiegu, anatomii serca, rodzaju migotania. Podgrzewanie lub chłodzenie/mrożenie tkanki sercowej może być bolesne i większość pacjentów wymaga podawania dożylnego leków przeciwbólowych. W Klinice Kardiologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, gdzie wykonuję zabiegi ablacji, pobyt pacjenta w szpitalu z powodu ablacji to zwykle 1,5 do 2 dni. To samo przez się świadczy, że zabieg nie jest tak bardzo inwazyjny. Czy krzywa uczenia jest wyzwaniem? Czy krioablacja niweluje problemy krzywej uczenia? Tak, ablacje są trudną metodą, żmudną. Krioablacja wniosła nowego ducha do metod ablacji. Można powiedzieć, że jednym przyłożeniem balonu do ujścia żyły płucnej, powodujemy całkowitą jej izolację. Z tego względu jest metodą prostszą technicznie, co daje szansę na szybsze wyszkolenie lekarzy w tej technice, a tym samym na jej szersze stosowanie. W Polce jest ponad 80 ośrodków ablacyjnych, ale tylko 35 wykonuje ablacje migotania przedsionków. Krótsza krzywa uczenia przy krioablacji pozwoli z pewnością zwiększyć tą liczbę w nieodległej przyszłości. Dlaczego skuteczne leczenie migotania przedsionków jest tak ważne? Po pierwsze, poprawia komfort życia. Po drugie, spowalnia rozwój niewydolności serca, gdy pacjent na nią choruje. Po trzecie zaś, likwidacja migotania przedsionków zmniejsza ryzyko udaru mózgu. Należy pamiętać, że migotanie przedsionków jest przyczyną ok. 30 proc. udarów mózgu. Krioablacja. Cewnik balonowy ochładza się, powodując zmrożenie ujścia żyły płucnej do minus 50-60 C. 3
Serce do przeszczepu Zabieg transplantacji serca składa się tak naprawdę z trzech operacji. Pierwsza operacja to pozyskanie serca od dawcy. Organ pobiera się od osoby, u której nastąpiła śmierć pnia mózgu, a narządy wewnętrzne, oprócz mózgu, pracują dzięki lekom i urządzeniom podtrzymującym życie. Zespół medyczny pobiera organ i przewozi w niskiej temperaturze do miejsca zabiegu. Serce musi być przeszczepione w ciągu 6 godzin po uzyskaniu go. Druga operacja polega na usunięciu zniszczonego serca u pacjenta, trzecia operacja to umieszczenie nowego serca u pacjenta. Obecnie operacja polega na założeniu tylko 5 linii szwów lub zespolenia, podczas którego łączy się duże naczynia wchodzące do i wychodzące z serca. Wskazania i przeciwwskazania do przeszczepu serca Co roku w Stanach Zjednoczonych 4 000 osób kwalifikowanych jest do przeszczepu serca, do transplantacji pozyskuje się ich ok. 2 000. Przeszczep serca jest zabiegiem, który niejednokrotnie ratuje życie. Mało kto wie jednak, że pierwszą tego typu operację wykonano ponad 30 lat temu. Serce jest skomplikowaną pompą. U większości pacjentów kierowanych do tej operacji serca narząd nie jest w stanie pompować odpowiedniej ilości tlenu i składników odżywczych do komórek ciała. Istnieje grupa pacjentów, u których istotą zaburzeń dystrybucji krwi jest złe przewodnictwo elektryczne serca. Determinuje to: rytm serca; skurcze mięśnia sercowego; częstość uderzeń. Nie wszystkie osoby jednak mogą być poddane przeszczepowi. Warunkiem jest, by wszystkie inne organy były w dobrej kondycji. Nie wykonuje się transplantacji u osób: z infekcją; z chorobą nowotworową; z zaawansowaną cukrzycą; palących papierosy; nadużywających alkoholu. Pacjenci oczekujący na przeszczep muszą zmienić swój styl życia i przyjmować liczne lekarstwa. Poddawani są także testom psychologicznym. Poza tym serce dawcy musi być kompatybilne z biorcą w zakresie systemu immunologicznego, aby zminimalizować możliwość odrzutu narządu. Narząd musi być także dostarczony według pewnych zasad. Otrzymują je w pierwszej kolejności osoby najbardziej chore i te, u których jest duże podobieństwo antygenowe z sercem dawcy. Odrzucenie przeszczepu serca Ludzki organizm dzięki systemowi odpornościowemu rozpoznaje i eliminuje obce tkanki takie, jak bakterie czy wirusy. Atakuje także przeszczepione organy. Dzieje się tak, gdy organy zostają odrzucone rozpoznane są jako obce ciała. Możliwość odrzucenia przeszczepu zmniejsza się przez podawanie leków immunosupresyjnych, czyli leków obniżających odpowiedź organizmu na obce tkanki. Mogą zdarzyć się również przewlekłe objawy odrzutu, wówczas tkanka narasta i blokuje narządy krwionośne serca. Leki immunosupresyjne pomagają zapobiegać odrzutom poprzez osłabienie reakcji obronnej organizmu, ale także czynią organizm bardziej podatny na infekcje i choroby nowotworowe. Objawy odrzucenia przeszczepu są podobne do symptomów infekcji: osłabienie; zmęczenie; złe samopoczucie; gorączka; objawy grypopodobne (dreszcze, bóle głowy, oszołomienie, biegunka, mdłości, wymioty). Jeśli pacjenci po transplantacji serca odczuwają takie dolegliwości, powinni jak najszybciej trafić do lekarza. Przeprowadzi on badania i sprawdzi funkcjonowanie serca. Jeśli nie ma dowodów potwierdzających odrzut narządu, szukana jest przyczyna infekcji, by można ją było skutecznie leczyć. Monitoring odrzucenia przeszczepu serca Obecnie metodą monitorowania odrzucenia przeszczepu jest biopsja mięśnia serca. Jest to prosty zabieg dla doświadczonego kardiologa i może być wykonany w warunkach ambulatoryjnych. Najpierw wprowadza się cewnik do żyły szyjnej. Stamtąd cewnik jest umieszczany w prawej części serca (prawa komora), używa się przy tym fluoroskopii. Cewnik ma bioptom na końcu. Jest to zestaw dwóch małych filiżanek, które mogą być zamknięte i można dzięki temu pobrać małe próbki mięśnia sercowego. Tkanki są weryfikowane pod mikroskopem przez patologa. Na podstawie ustaleń patolog może powiedzieć, czy istnieje lub nie istnieje odrzucenie. Wtedy też odpowiednio ustala się leczenie immunosupresyjne. Naukowcy starają się opracować mniej inwazyjne metody monitorowania odrzutów. Istnieje wysoko zaawansowane badanie, które może być przeprowadzone na podstawie próbki krwi, co jest bardzo obiecującą i łatwiejszą dla pacjenta metodą. Badanie polega na szukaniu specyficznych genów w komórkach krwi, a ich ilość decyduje o odrzucie. By móc przeprowadzać więcej przeszczepów, potrzeba większej ilości dawców. To wymaga jednak zmiany myślenia ludzi o samych transplantacjach i uświadomienia, jakie mogą przynieść efekty. Lepsze metody ochrony organów oraz ochrony i leczenia odrzutów są stale udoskonalane, jednakże nigdy nie będzie wystarczającej liczby dawców. Sztuczne serce co prawda już istnieje, ale ma ograniczoną trwałość. Pacjenci ze sztucznym sercem są narażeni na wystąpienie infekcji i zakrzepów krwi. Ciągle opracowywane są lepsze rozwiązania. źródło: abczdrowie.pl 4
Dodatek dystrybuowany z Gazetą Wyborczą. Zawiera wyłącznie materiały przygotowane i pochodzące od Medical Media Solutions. OTRĘBY OWSIANE WYSOKOBŁONNIKOWE SANTE RECEPTA NA PODWYŻSZONY POZIOM CHOLESTEROLU Otręby Owsiane Wysokobłonnikowe Sante to dobrze wszystkim znany produkt i pomimo swoich zalet wciąż niedoceniany. Zawierają one wszystkie podstawowe składniki pokarmowe takie jak: węglowodany, białko, tłuszcze, witaminy, sole mineralne oraz błonnik. Dzięki temu kompleksowo pokrywają zapotrzebowanie organizmu na składniki odżywcze. Zalety spożywania Otrąb Owsianych Wysokobłonnikowych Sante można podsumować w następujący sposób: zmniejszają wchłanianie cholesterolu przyczyniając się do obniżenia jego poziomu we krwi spowalniają wchłanianie cukrów w jelitach i obniżają indeks glikemiczny posiłku wiążą kwasy żółciowe, toksyny i metale ciężkie w przewodzie pokarmowym wpływają korzystnie na odporność wspomagają leczenie i profilaktykę miażdżycy działają ochronnie na śluzówkę jelit pobudzają pracę jelit, zapobiegając zaparciom są źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych pęcznieją w żołądku dając poczucie sytości źródło składników, które przeciwdziałają zmęczeniu i rozdrażnieniu oraz poprawiają pamięć i koncentrację kobiety kochają je za właściwości wspomagające odchudzanie, nawilżenie skóry i wpływające ochronnie przed starzeniem Otręby Owsiane Wysokobłonnikowe Sante w porównaniu z otrębami pszennymi mają wysoką zawartość błonnika rozpuszczalnego, którego częścią są beta glukany. Są to węglowodany złożone mające zdolność tworzenia w przewodzie pokarmowym lepkich żeli odpornych na działanie enzymów trawiennych. Beta glukany mają także właściwości prebiotyczne. Zalecana dzienna porcja beta glukanów (3g) obniża stężenie całkowitego cholesterolu oraz jego frakcji LDL (tak zwany zły cholesterol ) we krwi. Dzięki temu oczyszcza żyły ze złogów cholesterolowych. Należy pamiętać, że obniżenie cholesterolu o 1% zmniejsza 2-3 krotnie ryzyko zachorowania na chorobę wieńcową. Beta glukany zawarte w otrębach owsianych przeciwdziałają szybkiemu wzrostowi poziomu glukozy we krwi, dzięki niskiemu indeksowi glikemicznemu (IG) i dlatego Otręby Owsiane Wysokobłonnikowe Sante poleca się ludziom chorym na cukrzycę typu 2. W badaniu przeprowadzonym wśród dzieci z hipercholesterolemią (podwyższone powyżej normy stężenie cholesterolu w osoczu krwi) wykazano, że spożycie 3g beta-glukanu dziennie przez 4 tygodnie zmniejszyło stężenie cholesterolu całkowitego o około 7%. Dowiedziono ponadto, że stosowanie przez 40 dni diety zawierającej od 1 do 5% beta-glukanu może obniżyć stężenie cholesterolu całkowitego o 39%, triglicerydów o 21%, a lipoprotein LDL cholesterolu o około 60%. Metaanaliza 22 badań klinicznych wykazała, że w większości z nich zaobserwowano obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego od 4 do 15%. Działanie hipocholesterolemiczne produktów owsianych było niezależne od zawartości tłuszczu i cholesterolu w diecie. Efekt obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego o 2%, a cholesterolu lipoprotein LDL o 5% wykazano przy spożywaniu 3g beta-glukanu dziennie (czyli 2/3 filiżanki zwykłych płatków owsianych/otrąb lub 1/3 filiżanki Otrąb Owsianych Wysokobłonnikowych Sante). Z tych też powodów, warto wybrać właśnie Otręby Owsiane Wysokobłonnikowe Sante i spożywać je w ciągu całego dnia. Aby skorzystać ze wszystkich wymienionych walorów Otrąb Owsianych Wysokobłonnikowych Sante, trzeba spożywać je systematycznie, wykorzystując wszystkie codzienne okazje. Są doskonałe jako dodatek do mleka, jogurtu czy kefiru. Można je stosować do wzbogacania zup, surówek, sałatek i deserów czy jako świetny zamiennik klasycznej panierki do kotletów. Sante życzy smacznego! 5
Nadciśnienie tętnicze przewlekła choroba cywilizacyjna Nadciśnienie tętnicze jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób i jednocześnie jednym z najważniejszych czynników ryzyka rozwoju miażdżycy i związanych z nią schorzeń układu sercowo-naczyniowego, takich jak udar mózgu czy choroba wieńcowa. Leczenie nadciśnienia polega na leczeniu farmakologicznym oraz modyfikacji stylu życia. Prof. dr hab. n. med. Stefan Grajek Kierownik Katedry Kardiologii I Kliniki Kardiologii UM w Poznaniu Kto znajduje się w grupie ryzyka zachorowania na nadciśnienie tętnicze? Problem ten dotyczy ryzyka chorób układu krążenia w ogóle czyli prewencji pierwotnej. W tym sensie będą to chorzy, którzy mają co najmniej dwa klasyczne czynniki ryzyka z pośród takich jak: otyłość, hipercholesterolemia, cukrzyca, nikotynizm, dodatni wywiad rodzinny tj. występowanie udaru mózgu, zawału serca lub niewydolności krążenia u rodziców. Przy czym znaczenia mają te zdarzenia, które wystąpiły u matek przed 65 rokiem życia, u ojców przed 55 rokiem życia. Specyficznymi dla nadciśnienia tętniczego czynnikami ryzyka możemy uznać choroby nerek oraz wysokie wartości ciśnienia prawidłowego tj. 130/85 mmhg 140/90 mmhg. Powyżej tej ostatniej wartości rozpoznajemy już nadciśnienie tętnicze. Czynnikiem ryzyka, szczególnie u dzieci i młodzieży jest obecność nadciśnienia tętniczego u obojga rodziców. W jaki sposób diagnozowane jest nadciśnienie tętnicze? Rozpoznanie jest szalenie proste. Oparte jest o średnią z dwóch pomiarów podczas co najmniej dwóch wizyt. Oszacowana wartość powinna przekraczać 140/90 mmhg. W praktyce pomiary można również wykonywać samemu w domu przy czym oszacowana przez nas średnia musi być zweryfikowana w gabinecie lekarskim. Na rynku jest ogromna liczba aparatów do automatycznego pomiaru ciśnienia i są one przydatne w trakcie leczenia, ale rozpoznanie choroby musi być obiektywnie zweryfikowane u lekarza. Wartości ciśnienia powyżej 180/110 mmhg jeżeli prezentują średnią z dwóch pomiarów nie wymagają już dalszych wizyt u lekarza w celu kolejnych pomiarów, ale stanowią podstawę do rozpoznania nadciśnienia tętniczego. Wobec prostoty rozpoznania tej niebezpiecznej choroby nie jest zrozumiałe dlaczego wielu pacjentów dowiaduje się o chorobie w trakcie hospitalizacji z powodu jej powikłań. Na czym polega leczenie nadciśnienia tętniczego? W pierwszym stopniu nadciśnienia tętniczego przy braku współistniejących dodatkowych czynników ryzyka leczenie może ograniczać się do korekty sposobu życia (walka z nadwagą, zaprzestanie palenia, ograniczenie używania alkoholu, spożycia soli, większa aktywność fizyczna). Nie zawsze te zalecenia przynoszą korzyści, stąd chory musi zostać w stałej obserwacji lekarza, który indywidualnie podejmuje decyzję o wdrożeniu leczenia farmakologicznego. Pamiętajmy że leczenia farmakologiczne prowadzone jest przez całe życie chorego. Współistnienie innych czynników ryzyka chorób układu krążenia (wymienionych powyżej), wysokie wartości ciśnienia tętniczego nakazują rozpoczęcie farmakoterapii od pierwszej wizyty u lekarza. W wyjątkowych wypadkach tzw. nadciśnienia tętniczego wtórnego może zaistnieć konieczność leczenia operacyjnego (usunięcie guza aktywnego hormonalnie, usunięcie nerki, stentowanie tt. nerkowych). Na szczęście są to rzadkie przypadki, wymagające głębokiej, wielospecjalistycznej diagnostyki wewnątrzszpitalnej, ale trzeba pamiętać również o takiej możliwości. Te przypadki również wymagają farmakoterapii, która pozostaje podstawą metodą leczenia nadciśnienia tętniczego. Jak ważna jest samokontrola pacjenta? Ma znaczenie fundamentalne. Lekarz nie jest w stanie przewidzieć odległej reakcji na zapisane leki. Efekt hipotensyjny może być bardzo zróżnicowany. Domowa kontrola ciśnienia pozwala choremu na modyfikowanie dawek leków. Chory sam uczy się leczyć chorobę, zgłaszając się na okresowe wizyty w gabinecie lekarskim. Pomiary ciśnień w domu pozwalają również uchwycić sytuacje w których mimo leczenia dochodzi do znacznego ich wzrostu. Szybka konsultacja z lekarzem prowadzącym umożliwia modyfikację dotychczasowego leczenia. Częste pomiary ciśnień w różnych sytuacjach życiowych mają istotne znaczenie dla optymalizacji leczenia, a tym samym dla redukcji powikłań sercowo-naczyniowych. szwajcarska dokładność 6
ZADBAJ O SERCE Dodatek dystrybuowany z Gazetą Wyborczą. Zawiera wyłącznie materiały przygotowane i pochodzące od Medical Media Solutions. SIŁA ODŻYWIANIA Prof. dr hab. n. med. Barbara Cybulska Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie T ruizmem jest stwierdzenie, że zdrowie w wysokim stopniu zależy od sposobu żywienia. Dlatego należy wreszcie zrozumieć czym jest odżywianie. Dieta Inuitów (Eskimosów) jest bogata w takie tłuszcze, które są genetycznie niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów życiowych w organizmie człowieka. Więc dzięki tym tłuszczom organizm Inuitów nie dopuścił do rozwoju chorób, które my nieustanie leczymy już u dzieci. Trudno jednak żywić się jak Inuici, ale można odżywiać się tak jak najdłużej żyjące populacje w Europie. Dieta śródziemnomorska bogata w ryby, owoce morza i oliwę oraz warzywa i owoce, została wpisana przez UNESCO jako światowe dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze ludzkości. Dostarcza ona w mniejszych ilościach lecz tego samego rodzaju tłuszczu. Do tej grupy zaliczamy również tak witalne witaminy jak A i D3. Zdrowa dieta śródziemnomorska należy do podstawowych cech stylu życia, od których zależy utrzymanie zdrowego serca. Stosowanie nawet najskuteczniejszych leków w profilaktyce kardiologicznej nie zastąpi korzyści wynikających ze zdrowego żywienia. Natomiast jego przestrzeganie przez całe życie, obok niepalenia papierosów i aktywności fizycznej, stwarza realną szansę uniknięcia zawału serca. W konkretnych przypadkach konieczne jest zastosowanie odpowiednich leków (w szczególności zmniejszających stężenie cholesterolu i obniżających ciśnienie tętnicze). Nie zastąpią one jednak potrzeby zdrowej diety, gdyż jej korzystny efekt sumuje się z efektem leków. Stąd farmakoterapia powinna być traktowana jako dopełnienie zdrowego żywienia, które jest podstawowym elementem zdrowego stylu życia. Tradycyjna dieta Polaka cechuje się dużym spożyciem tłuszczów zwierzęcych, a niedostatecznym owoców i warzyw, sprzyja więc rozwojowi miażdżycy. Farmakoterapia W latach 70. ubiegłego wieku w badaniach prowadzonych wśród Eskimosów stwierdzono, że w tej populacji nie występują zmiany miażdżycowe. Charakteryzowała ich także mała zapadalność na choroby układu krążenia w porównaniu z pozostałymi mieszkańcami Dani. Szczególne zainteresowanie wzbudził fakt, że dieta Eskimosów była bogata zarówno w cholesterol, jak i tłuszcz zwierzęcy. Różniła się jednak przede wszystkim dużym spożyciem tłustych ryb, a co za tym idzie dużą zawartością wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3. w zwalczaniu czynników ryzyka (zwiększone stężenie cholesterolu, nadciśnienie tętnicze i inne) bez zdrowej diety wymaga stosowania dużych dawek leków, z czym wiążą się ich objawy uboczne, a pozytywne efekty nie są w pełni zadowalające. Popularyzacja wiedzy o wysoce korzystnym wpływie diety śródziemnomorskiej na występowanie ChSN doprowadziła do racjonalnych zmian w sposobie żywienia wielu krajów Europy Północnej po czym nastąpił spadek zgonów na te choroby. Od roku 1991 dotyczy on także Polski równolegle ze zmieniającym się modelem żywienia w kierunku diety śródziemnomorskiej. Zwiększyło się znacznie spożycie tłuszczów roślinnych kosztem zmniejszenia spożycia tłuszczów zwierzęcych. Wzrosło też spożycie owoców przy utrzymującym się na dobrym poziomie spożycie warzyw. Jednak nie wykorzystano jeszcze pod tym względem wszystkich możliwości. Udział tłuszczów zwierzęcych w diecie Polaka jest nadal zbyt wysoki, a owoców i warzyw zbyt mały. Za duże jest spożycie soli. Zatem potrzebne są dalsze wysiłki na rzecz korzystnych zmian w sposobie żywienia. Jakie są cechy tradycyjnej diety śródziemnomorskiej? Należą do nich duża zawartość produktów pochodzenia roślinnego (owoce, warzywa, nasiona roślin strączkowych i inne, orzechy i produkty zbożowe), spożywanie oliwy z oliwek jako podstawowego tłuszczu (w Polsce może być olej rzepakowy), spożywanie głównie serów i jogurtów spośród produktów mlecznych, mały udział mięsa i jaj w żywieniu. W diecie profilaktycznej obecnie zaleca się też spożywanie ryb (najlepiej tłustych ryb morskich) przynajmniej dwa razy w tygodniu. Trzeba jeść ryby morskie w takiej ilości, by dostarczyć organizmowi 1g EPA i DHA. Czyli np. na porcję musi to być około 300 g hodowlanego łososia (dzikiego około 100 g). Bardzo dużo omega-3 zawierają też śledzie, halibuty, morszczuki, dorsze, pstrągi. Zawsze mówimy: im produkty są chudsze, tym lepiej. Ale to zalecenie nie dotyczy ryb, które im tłustsze, tym są dla nas zdrowsze. Czy wiesz, że Kwasy tłuszczowe EPA+ DHA omega-3 to jedne z najważniejszych substancji budulcowych warunkujących uruchomienie w organizmie najsilniejszych procesów zdrowotnych. Określane są mianem budulcowych, ponieważ są niezastąpionym elementem konstrukcyjnym wszystkich komórek organizmu człowieka i podstawowych procesów życiowych. W chorobie potrzebujemy ich znacznie więcej niż może dostarczyć zwykła dieta. Wtedy należy przyjmować specjalne preparaty. Podstawowym kryterium ich wyboru jest skuteczność dowiedziona badaniami przeprowadzonymi u ludzi. 7
W trosce o odpowiedni poziom cholesterolu Spróbujemy ustalić jak polska kuchnia wpływa na nasze zdrowie, ponieważ z całą pewnością tradycyjne polskie potrawy pod względem dietetycznym są dość obciążające nasz organizm. Na początek jaja. Od dawna wiadomo, że jajka posiadają nie tylko walory smakowe i odżywcze. Są one również niezwykle zdrowe. Jajka są bogatym źródłem witamin, zawierają cenne aminokwasy stanowiące materiał budulcowy białek jednego z podstawowych składników naszego ciała, a także cynk, wapń i żelazo. Od dawna dietetycy zalecają ograniczenie spożycia jaj ze względu na zawarty w nich cholesterol, chociaż poglądy co do roli cholesterolu dostarczanego do naszego organizmu wraz z dietą, nie są jednoznaczne. Jedno jajko zawiera około 200 mg cholesterolu, nie jest to duża ilość w porównaniu z ilością cholesterolu jaki produkuje sam organizm. Co więcej, w świetle najnowszych badań cholesterol w jajkach, nawet przy spożywaniu dwóch jaj dziennie, ma niewielki wpływ na poziom cholesterolu we krwi. Według niektórych naukowców obecność i proporcje tłuszczy zawartych w jajkach do cholesterolu pozwalają na regulację pracy wątroby i utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi. Mimo to, osoby cierpiące na zaburzenia gospodarki lipidowej, czy zagrożone miażdżycą powinny ograniczyć spożycie jaj, a zasadniczo ich żółtek. Wszyscy natomiast naukowcy są zdania, że zbyt duża ilość białek zwierzęcych w diecie jest szkodliwa. Dlatego po czterdziestce do corocznych badań profilaktycznych krwi należy dołożyć jeszcze jedno dodatkowe lipidogram. Dzięki wykonaniu lipidogramu dowiemy się jaki mamy ogólny poziom cholesterolu we krwi oraz, co bardzo istotne, poziom frakcji: dobrego cholesterolu HDL i złego LDL. Te informacje są istotne, bo czasem ogólny poziom cholesterolu jest prawidłowy, ale jest zbyt wysoki LDL, co stanowi ryzyko rozwoju miażdżycy i trzeba podjąć środki zaradcze. Wykonując lipidogram dostaniemy też informację o poziomie trójglicerydów, tłuszczów, które również mogą przyczyniać się do powstawania zmian miażdżycowych i są dla układu krążenia nawet bardziej niebezpieczne niż wysoki poziom cholesterolu. Nadmiar tłuszczy zwierzęcych w diecie, które stanowią bogate źródło cholesterolu, może prowadzić do rozwoju miażdżycy. Po bogato tłuszczowym posiłku trójglicerydy ulegają wchłonięciu z przewodu pokarmowego i są obecne we krwi w okresie od 6 do 12 godzin, a ich istotny wzrost jest obserwowany od godziny do czterech po posiłku. Bogato tłuszczowa dieta wywołuje ewidentną lipemię surowicy, która czasami utrudnia wykonanie testów laboratoryjnych. Wzrasta poziom trójglicerydów, LDL cholesterolu (znanego jako zły cholesterol ), wolnych kwasów tłuszczowych i glicerolu. Spożywanie nadmiaru produktów pochodzenia zwierzęcego prowadzi do nadmiaru sodu, fosforu, żelaza i cynku w organizmie, niedoboru witamin rozpuszczalnych w wodzie, a nadmiaru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Rekomendowana dieta śródziemnomorska, do stosowania której zachęcamy, oparta jest na zbożach, warzywach, owocach, z ograniczeniem ilości produktów pochodzenia zwierzęcego (jaja, mięso), niewielką ilością tłuszczy (w większości roślinnych) i niewielką ilością cukrów prostych, oraz spożyciem ryb bogatych w wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Ograniczenie ilości produktów pochodzenia zwierzęcego wpłynie na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi, a wysoka zawartość warzyw, owoców i węglowodanów złożonych podniesie poziom kwasu foliowego, witamin B6, B12 i C. Trzeba przyznać, że stwierdzenie, że jesteśmy tym co jemy jest w dużej mierze prawdziwe. Dlatego powinniśmy nie tylko dbać o siebie na co dzień, ale także na bieżąco kontrolować swój stan zdrowia poprzez regularne badania. Na wyniki badań laboratoryjnych wpływa wiele czynników. Mamy wpływ na część z nich i to zarówno świadomie jak i nieświadomie. Do tych podlegających wpływowi zalicza się aktywność fizyczna, stres, leki, suplementy no i oczywiście dieta. Do czynników, na które nie mamy wpływu zaliczamy czynniki środowiskowe niezależne od nas czyli płeć, wiek, rasę czy pochodzenie etniczne. Odżywianie wywiera silny wpływ na całościowy stan organizmu. Jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na wyniki badań takich jak morfologia, poziom glukozy, stężenie białka, albumin, elektrolitów, lipidów, enzymów i analizy moczu. Zatem dbajmy o siebie, ale ponad to kontrolujmy stan zdrowia. Lek. Med. Elżbieta Błach, Lek. Med. Joanna Wagstyl Centrum Medyczne Synexus 8