Politechnika Wrocławska Wydział Informatyki i Zarządzania Zarządzanie produkcją Materiały wykładowe Wrocław 2017
SPIS TREŚCI WSTĘP 1. ISTOTA ZARZĄDZANIA PRODUKCJĄ 1.1. Produkcja (operacje) i zarządzanie produkcją. 1.2. Podstawowe mierniki działalności produkcyjnej 1.3. Typy produkcji i procesów produkcyjnych 1.4. System zarządzania produkcją 2. CELE I STRATEGIE ZARZĄDZANIA PRODUKCJĄ 2.1. Ewolucja orientacji gospodarczych 2.2. Cele i strategie przedsiębiorstwa 2.3. Cele i strategie produkcji 2.4. Środowisko produkcyjne 3. ŚREDNIOOKRESOWE PLANOWANIE PRODUKCJI 3.1. Istota i zadania planowania średniookresowego 3.2. Popyt a zdolność produkcyjna (podaż) 3.3. Opcje decyzyjne i strategie planowania średniookresowego 3.4. Metody planowania średniookresowego 4. KRÓTKOOKRESOWE PLANOWANIE PRODUKCJI 4.1. Istota i zadania planowania krótkookresowego 4.2. Parametry i normatywy planowania krótkookresowego 4.3. Procedury planowania krótkookresowego 4.4. Rodzaje harmonogramowania 5. ZARZĄDZANIE ZAPASAMI 5.1. Przyczyny utrzymywania zapasów 5.2. Rodzaje zapasów w przedsiębiorstwie 5.3. Cele i zadania zarządzania zapasami 5.4. Określanie popytu i podaży zapasów 5.5. Koszty zapasów 5.6. Typologia systemów zarządzania produkcją i zapasami PWr/W8/K6/Z3 2
6. SYSTEMY STEROWANIA ZAPASAMI SCS 6.1. Wprowadzenie 6.2. System: stała wielkość zamówienia SWZ 6.3. System: stały okres zamawiania SOZ 6.4. Systemy hybrydowe 6.5. Systemy wizualne. System dwóch skrzynek 7. SYSTEM PLANOWANIA ZASOBÓW PRODUKCYJNYCH MRP/MRPII 7.1. Wprowadzenie 7.2. Planowanie potrzeb materiałowych MRP 7.3. Harmonogramowanie produkcji wyrobów MPS 7.4. Ewolucja i rozwój systemu 8. STRATEGIA PRODUKCJI DOKŁADNIE NA CZAS JIT/LP 8.1. Wprowadzenie 8.2. Przesłanki i istota strategii JIT 8.3. Zapasy w strategii JIT 8.4. Cele strategii JIT 8.5. Planowanie produkcji w JIT 8.6. Sterowanie przepływem produkcji w JIT. System KANBAN 9. KONCEPCJA ZARZĄDZANIA WĄSKIMI PRZEKROJAMI OPT/TOC 9.1. Wprowadzenie 9.2. Cele przedsiębiorstwa w aspekcie TOC 9.3. Istota koncepcji TOC 9.4. Pakiet programowy OPT PWr/W8/K6/Z3 3
WSTĘP Produkcja (operacje) to obszar działalności przedsiębiorstwa, na który składa się cała aktywność związana bezpośrednio z wytwarzaniem produktów, którymi mogą być dobra rzeczowe (wyroby) i/lub usługi. Produkcja stanowi kluczową, podstawową działalność każdej organizacji gospodarczej 1. Efekty produkcji są z jednej strony nośnikami przychodów, z drugiej zaś nośnikami kosztów. Wielkości te są przede wszystkim skutkiem decyzji i działań w obszarze produkcji, mających decydujący wpływ na wynik finansowy działalności gospodarczej [44, s.27]. Centralna pozycja funkcji operacyjnej wynika ponadto z faktu, jak pisze S. Kasiewicz, że bez skutecznej realizacji tej funkcji w firmach, bezprzedmiotowe stają się inne występujące funkcje takie jak: marketingowa, finansowa, rachunkowa, badawczo-rozwojowa itp. [29, s. 13]. Zarządzanie obszarem działalności podstawowej stanowi zatem nie tylko najstarszą, ale i najważniejszą funkcję zarządzania przedsiębiorstwem. Szczególnie istotne staje się to w warunkach zmian zaistniałych w systemie gospodarczym Polski, które w zasadniczy sposób wpłynęły na warunki funkcjonowania przedsiębiorstw. Zmian wymagających pogodzenia sprzecznych orientacji: rynkowej (utrzymanie wysokiego poziomu obsługi i satysfakcji klientów) i efektywnościowej (utrzymanie wysokiej rentowności i bieżącej płynności finansowej). Dodatkowym czynnikiem, istotnie wpływającym na procesy gospodarcze przedsiębiorstw, staje się również postępująca globalizacja gospodarki. Dziedzina zarządzania przedsiębiorstwem stanowiąca treść przedmiotu jest różnie interpretowana. W teorii i praktyce można napotkać następujące jej określenia: zarządzanie produkcją, zarządzanie produkcją i usługami, zarządzanie operacjami, zarządzanie działalnością operacyjną, logistyczne zarządzanie produkcją, zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwie. Różnorodność używanych pojęć związana jest zarówno z integrowaniem tej dziedziny z innymi dziedzinami zarządzania przedsiębiorstwem jak i rozszerzaniem zakresu działalności gospodarczych, w której jest wykorzystywana. Duże zróżnicowanie określeń wymaga zatem 1 Jak zaznacza D. Waters Działalność operacyjna stanowi serce każdej organizacji, najważniejszą jej funkcję [68, s. 20]. PWr/W8/K6/Z3 4
scharakteryzowania czynników na to wpływających i ostatecznego przyjęcia terminologii używanej w treści przedmiotu. Zarządzania produkcją - aspekt logistyczny Każde przedsiębiorstwo (organizacja gospodarcza) realizując swoją działalność podstawową, zmuszone jest do sprawnej koordynacji współpracy zarówno swych jednostek wewnętrznych jak i w otoczeniu zewnętrznym (z klientami i dostawcami), a jej celem jest szeroko rozumiana wymiana informacji i zasobów. Zagadnieniami tej wymiany zajmuje się logistyka, która w szerokim rozumieniu jest pojmowana jako zarządzanie przepływem materiałów i związanym z nim przepływem informacji i pieniędzy, zmierzające do osiągnięcia najkorzystniejszych relacji między poziomem świadczonych usług (poziomem obsługi odbiorców) a poziomem i strukturą związanych z tym kosztów. Przepływy dóbr materialnych realizowane są w łańcuchach logistycznych (Logistics Chain), określanych również jako łańcuchy dostaw (Supply Chain), stanowiących formę systemów logistycznych przenikających przedsiębiorstwo i wykraczających poza jego granice prawne. W tym ujęciu rozróżnia się (rys. 0-1): łańcuch logistyczny zewnętrzny obejmujący procesy logistyczne zachodzące między różnymi przedsiębiorstwami, łańcuch logistyczny wewnętrzny obejmujący procesy logistyczne (produkcyjne) realizowane w danym przedsiębiorstwie. Rynek dostawców Pośrednicy dostawców Producent Pośrednicy dystrybucji Rynek odbiorców Łańcuch logistyczny zewnętrzny Działalność produkcyjna (wytwórcza) Zaopatrzenie Produkcja elementów Montaż zespołów Montaż wyrobów Sprzedaż (zbyt) Łańcuch logistyczny wewnętrzny Przepływ materiałów Przepływ pieniędzy Przepływ informacji Rys. 0-1. Zewnętrzny i wewnętrzny łańcuch logistyczny (dostaw). PWr/W8/K6/Z3 5
Zarządzanie produkcją dotyczy procesów logistycznych realizowanych wewnątrz przedsiębiorstwa (od zaopatrzenia materiałowego, poprzez produkcję aż do sprzedaży gotowych produktów). Skuteczna i efektywna obsługa klientów wymaga wdrażania w przedsiębiorstwach nowych zintegrowanych koncepcji zarządzania, ukierunkowanych zarówno na relacje z klientem, jak i długofalową zyskowność firmy. Największe szanse stwarzają tutaj logistyczne koncepcje zarządzania produkcją, integrujące zarządzanie przepływem materiałów, informacji i środków pieniężnych w celu wzrostu produktywności przedsiębiorstw oraz ich konkurencyjności na rynku. W omawianym aspekcie przez zarządzanie produkcją rozumie się koncepcję zintegrowanego zarządzania strukturą przepływów materiałowych oraz sprzężonych z nimi przepływów informacyjnych i kapitałowych w wewnętrznym łańcuchu logistycznym przedsiębiorstwa, ukierunkowaną na skuteczne i efektywne zaspokajanie potrzeb klientów. Stąd używanymi obecnie zamiennymi określeniami zarządzania produkcją są również pojęcia: logistyczne zarządzanie produkcją lub zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwie. Zarządzania produkcją - aspekt zakresu Organizacja przedsiębiorstwa zależy głównie od specyfiki i profilu jego działalności. Specyfika ta determinuje rodzaj i charakter realizowanych w nim przepływów materialnych, finansowych i informacyjnych. Z punktu widzenia logistycznego najogólniej wyróżnia się trzy rodzaje działalności gospodarczych: działalność wytwórcza (przemysłowa), handlowa i usługowa (rys. 0-2). Rys. 0-2. Rodzaje działalności gospodarczych. W przypadku przedsiębiorstwa wytwórczego (rys. 0-3) na rzeczowy strumień dostaw składają się materiały podstawowe (surowce, elementy z zakupu) oraz materiały pomocnicze (zwykle zużywane w toku produkcji). W wyniku realizacji procesów przetwórczych powstają wyroby PWr/W8/K6/Z3 6
końcowe, stanowiące przedmiot sprzedaży na rynku dóbr konsumpcyjnych (wyroby finalne) lub przemysłowych (wyroby gotowe). Materiały y podstawowe Materiały pomocnicze DZIAŁALNOŚĆ WYTWÓRCZA Wyroby Procesy przetwórcze (obróbcze, montażowe, aparaturowe) Procesy transportowe (przemieszczania) Procesy magazynowe (składowania) Rys. 0-3. Przepływy materialne w działalności wytwórczej. Brak funkcji produkcyjnych stanowi zasadniczą różnicę między przedsiębiorstwami wytwórczymi a handlowymi i usługowymi. Przedsiębiorstwa handlowe (rys. 0-4) są zasilane towarami (które odsprzedają swoim odbiorcom) oraz materiałami pomocniczymi. Podobnie jak poprzednio odbiorcami produktów handlowych mogą być odbiorcy końcowi na rynku dóbr konsumpcyjnych lub inne przedsiębiorstwa wytwórcze na rynku dóbr przemysłowych. Towary Materiały pomocnicze DZIAŁALNOŚĆ HANDLOWA Towary Rys. 0-4. Przepływy materialne w działalności handlowej. W przypadku przedsiębiorstw usługowych (rys. 0-5) na rzeczowy strumień dostaw składają się, wspomagające tą działalność, materiały pomocnicze, a produktami końcowymi szeroko pojmowane usługi niematerialne (np. transportowe, administracyjne, informatyczne, itp.). Materiały pomocnicze DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA Usługi Rys. 0-5. Przepływy materialne w działalności usługowej. PWr/W8/K6/Z3 7
Tradycyjnie dziedzina zarządzania produkcją dotyczyła działalności wytwórczej. Niemniej, wiele realizowanych w niej rzeczowych i informacyjnych procesów logistycznych (takich jak: zaopatrzenie, transport, magazynowanie, gospodarka zapasami czy sprzedaż) jest podobnie realizowanych również w działalności handlowej i usługowej. Również wiele omawianych dalej metod i systemów logistycznego zarządzania przepływami materialnymi jest wspólnych dla każdego rodzaju działalności gospodarczej. Dlatego też współcześnie zakres dziedziny zarządzania produkcją jest szerszy, dotyczący zarządzania zarówno w przedsiębiorstwach wytwórczych, jak i handlowych i usługowych. W omawianym aspekcie przez zarządzanie produkcją rozumie się zarządzanie działaniami (operacjami) związanymi z realizacją procesów rzeczowych działalności podstawowej dowolnego przedsiębiorstwa (wytwórczego, handlowego bądź usługowego). Stąd używanymi obecnie zamiennymi określeniami zarządzania produkcją są również pojęcia: zarządzanie produkcją i usługami, zarządzanie działalnością operacyjną lub zarządzanie operacjami (Operations Management). Celem uproszczenia, w dalszej części używane będzie w tym zakresie pojęcie zarządzanie produkcją zakładając, że efekty działalności każdej organizacji gospodarczej (produkty) mogą obejmować dobra materialne (wyroby, towary) i usługi. Omawianie dalszych zagadnień oparte zostanie w większości na przykładzie działalności wytwórczej, w której zagadnienia zarządzania logistycznego są najbardziej złożone. Ten rodzaj przedsiębiorstw pozwala na całościowe przedstawienie problemów logistycznego zarządzania produkcją, zawierając wszystkie jego aspekty, które (choć inaczej akcentowane) pojawiają się również w pozostałych rodzajach działalności gospodarczych. PWr/W8/K6/Z3 8