Ocena ekspresji lamininy w torbielach i nowotworach zębopochodnych

Czas. Stomatol., 2009, 62, 3, 169-177 2009 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Ocena ekspresji lamininy w torbielach i nowotworach zębopochodnych Evaluation of laminin expression in odontogenous cysts and neoplasms Joanna Grodecka 1, Józef Kobos 2, Piotr Arkuszewski 1, Bogna Zielińska-Kaźmierska 1, Bogusława Manowska 1 Z Kliniki Chirurgii Czaszkowo-Szczękowo-Twarzowej i Onkologicznej Katedry Chirurgii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi¹ Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. P. Arkuszewski Z Zakładu Patomorfologii Wieku Rozwojowego² Kierownik Zakładu: prof. dr hab. med. J. Kobos Summary Introduction: Recent studies demonstrate the significance of stromal proteins such as laminin in local progression of neoplasms. Aim of the study: To evaluate laminin expression in cysts and odontogenous neoplasms. Material and methods: The study group consisted of 74 patients hospitalized in the Department of Cranio- Maxillofacial and Oncological Surgery (Medical University in Lodz). The patients were divided into 3 groups relative to histopathological results. Immunohistochemical detection was performed with immunoperoxide method. The laminin expression was assessed with semiquantitative analysis. Results: In group 1 which included patients with odontogenous cysts, the laminin expression was revealed in single stromal cells only, with no expression found in cysts epithelium. In the 2 nd group of patients with adamantinoma the laminin expression was highly intense in the stroma of the recurrent tumors. In group 3 patients with odontogenous neoplasms other than adamantinoma laminin expression was statistically insignificant and not correlated with the type of neoplasm. Conclusions: Laminin expression is present in cases of adamantinoma recurrence, however, it was not revealed in patients with odontogenous cysts. KEYWORDS: stromal proteins, laminin, odontogenous cysts and neoplasms Streszczenie Wstęp: badania ostatnich lat wskazują na duże znaczenie białek podścieliska m.in. lamininy w miejscowej progresji nowotworów. Cel pracy: oceniono ekspresję lamininy w torbielach i nowotworach zębopochodnych. Materiał i metody: badania wykonano u 74 chorych leczonych w Klinice Chirurgii Czaszkowo-Szczękowo-Twarzowej i Onkologicznej UM w Łodzi. Pacjentów podzielono na 3 grupy zależnie od rozpoznania histopatologicznego. Badania immunohistochemiczne wykonano według metody immunoperoksydazowej. Ekspresję badanego białka (lamininy) oceniano metodą półilościową. Wyniki: w grupie I obejmującej chorych z torbielami zębopochodnymi stwierdzono ekspresję lamininy tylko w pojedynczych komórkach podścieliska, zaś brak w komórkach nabłonka torbieli. W II grupie obejmującej chorych ze szkliwiakami wybitnie nasiloną ekspresję lamininy stwierdzono w podścielisku wznowy guza, natomiast w grupie III, tj. u chorych z nowotworami zębopochodnymi innymi niż szkliwiaki nasilenie ekspresji lamininy nie było znamienne statystycznie i nie wiązało się z typem nowotworu. Wnioski: ekspresja lamininy występuje w przypadkach wznowy u chorych ze szkliwiakami. Nie stwierdzono ekspresji lamininy u chorych z torbielami zębopochodnym. HASŁA INDEKSOWE: białka podścieliska, laminina, torbiele i nowotwory zębopochodne. 169

J. Grodecka i in. Czas. Stomatol., Wstęp Najczęstszymi guzami twarzowej części czaszki są nowotwory oraz torbiele zębopochodne. Dotychczasowe podziały kliniczno-patologiczne, zarówno torbieli jak i nowotworów zębopochodnych nie pozwalają w pełni określić ich biologicznego zachowania [23, 25]. Niektórym nowotworom zębopochodnym, głównie szkliwiakom mogą towarzyszyć torbiele. Także torbielom, a szczególnie zębopochodnej torbieli rogowaciejącej (keratocyście) często towarzyszą drobne ogniska nabłonka zębotwórczego, które mogą być mylnie rozpoznawane jako ogniska szkliwiaka [4, 5, 14]. Nadal nieznany jest mechanizm powstawania nowotworów zębopochodnych, a szczególnie czynników prowadzących do transformacji nowotworowej składnika nabłonkowego oraz mezenchymalnego zawiązka zęba [6, 7, 8]. Badania ostatnich lat wskazują na duże znaczenie białek podścieliska, takich jak laminina, tenascyna, fibronektyna w progresji miejscowej nowotworów [7]. Laminina (LN) glikoproteina macierzy pozakomórkowej (EMC akronim angielski) jest jedną z głównych składników błony podstawnej [10, 13, 24]. Laminina jest nie tylko białkiem strukturalnym, ale również bierze udział w procesach adhezji, wzrostu i różnicowania komórki oraz tworzenia przerzutów. Jest to możliwe dzięki obecności swoistych receptorów lamininy na powierzchni komórek [13]. Lamininę wykryto w tkankach kręgowców i bezkręgowców, a po raz pierwszy wyizolowano w 1979 roku z komórek nowotworowych myszy. W obrazach uzyskanych za pomocą mikroskopu elektronowego stwierdzono obecność trzech łańcuchów polipeptydowych α, β, γ. Jest ona zbudowana z trzech łańcuchów polipeptydowych A, B1, B2, tworzących cząsteczkę w kształcie krzyża. Długie ramię tworzy łańcuch A, N-końcowe odcinki dwóch pozostałych ramiona krótkie. Lamininy składają się z przynajmniej 11 polipeptydów (pięć łańcuchów α, trzy łańcuchy β i również trzy γ) swoistych wobec błon podstawnych. Lamininy są grupą składników błony podstawnej o największym wpływie na losy komórek in vitro [24, 25]. Ich oddziaływanie z receptorami tkankowymi stymuluje między innymi migrację komórek, odbudowę aksonów, zmienia ekspresję genową składników błony komórkowej, wpływa także na ich zróżnicowanie [26]. Lamininy nie tylko stanowią składniki zrębu zewnątrzkomórkowego, ale także mogą spełniać funkcję białek adhezyjnych dla różnego typu komórek, szczególnie nabłonkowych i nerwowych. Badając ekspresję lamininy w różnych kulturach komórkowych stwierdzono, że w komórkach neuroepitelialnych czynnik wzrostu (transformujący czynnik wzrostu TGF) zwiększa ilość LN, a w mysich komórkach teratocarcinoma kwas retinowy indukuje ekspresję genu lamininy [13]. Zdolność komórek rakowych do przyłączania lamininy ma związek z ich potencjałem naciekowym i przerzutowym w wielu ludzkich nowotworach złośliwych [15]. Manzoni i wsp. [16] zanalizowali 75 przypadków chorych z rakiem żołądka i stwierdzili, że ekspresja LN wzrasta wraz z głębokością nacieku nowotworowego oraz wiąże się z gorszym rokowaniem. Spostrzeżono, że zmiany stężeń lamininy w zrębie zewnątrzkomórkowym towarzyszą rozwojowi szkliwiaka kości długich, a tkanki raka torbielowatego ślinianek są całkowicie pozbawione tego białka [7,13]. Stwierdzono także, że komórki raka trzustki syntetyzują i gromadzą lamininę-5 w patologiczny sposób, a inwazyjne komórki raka przyklejają się do nowo produkowanej warstwy podstawnej 170

2009, 62, 3 Ekspresja lamininy w torbielach i nowotworach zębopochodnych i migrują za pomocą receptorów integrynowych rozpoznających lamininę-5. Wykazano, że nasilenie ekspresji lamininy-5 występowało w ameloblastach rozwijających się zębów noworodków mysich [24]. Natomiast w rozwijających się zębach zanik ekspresji lamininy-5 zbiega się w czasie z początkiem tworzenia narządu szkliwnego, w którym komórki nabłonka różnicują się w warstwę wewnętrzną i zewnętrzną. Wydaje się, że laminina-5 jest charakterystyczna dla końcowego różnicowania ameloblastów i morfogenezy podczas rozwoju zębów. Białko to może również odgrywać rolę w przyleganiu ameloblastów do macierzy szkliwnej [24]. W nielicznych publikacjach spostrzeżono, że immunoreakcja lamininy w szkliwiakach ograniczała się do komórek na obwodzie guza, a nasilenie ekspresji lamininy-5 może wiązać się z naciekowym charakterem wzrostu szkliwiaków [24]. Cel pracy Celem pracy była ocena ekspresji białka podścieliska lamininy w torbielach i nowotworach zębopochodnych oraz badanie potencjalnej wartości prognostycznej lamininy w guzach zębopochodnych. Materiał i metody Badaniem objęto 74 chorych leczonych w Klinice Chirurgii Czaszkowo-Szczękowo- Twarzowej i Onkologicznej UM w Łodzi w latach od 1982 do 2002. Wszyscy pacjenci byli poddani leczeniu chirurgicznemu. Badanych chorych podzielono na 3 grupy według rozpoznania histopatologicznego materiału pooperacyjnego: I grupa 42 chorych, u których rozpoznano torbiele zębopochodne, II grupa 18 chorych, u których rozpoznano szkliwiaki, III grupa 14 chorych, u których stwierdzono inne niż szkliwiaki nowotwory zębopochodne. Materiał do badań patomorfologicznych pochodził ze zbiorów Katedry i Zakładu Patomorfologii UM w Łodzi. Przed zakwalifikowaniem do poszczególnych grup preparaty histopatologiczne zostały ponownie ocenione według klasyfikacji Philipsena i Budnicka [1, 23]. Badania immunohistochemiczne wykonano według metody immunoperoksydazowej, opisanej przez Hsu i wsp. [9]. Użyto mysiego monoklonalnego przeciwciała NCL-Laminin, Clone Lam-89 (Novocastra), skierowanego przeciwko badanemu białku. Przygotowanie preparatów uwzględniało odparafinowanie skrawków, hamowanie aktywności endogennej peroksydazy, odsłanianie antygenu z użyciem roztworu trypsyny, a następnie inkubacją z rozcieńczanym 1:50 przeciwciałem pierwotnym skierowanym przeciwko badanemu antygenowi. Następnie zastosowano wizualizację za pomocą systemu Dako EnVision z polimerem znakowanym peroksydazą i związanym z wtórnymi, kozimi przeciwciałami skierowanymi przeciwko użytym mysim przeciwciałom monoklonalnym. Po zakończeniu procedury immunohistochemicznej podbarwiono jądra komórkowe hematoksyliną a następnie zatapiano w balsamie kanadyjskim. Ocenę ekspresji badanego białka wykonano za pomocą systemu komputerowego analizy obrazu Multi Scan Base v. 8.08 (Komputer Scanning System, Ltd.). Obraz przenoszono do pamięci komputera za pomocą kamery (CC2OP) sprzężonej z mikroskopem (Nikon Microphot FXA). W każdym przypadku rejestrowano obrazy mikroskopowe wykonanych odczynów immunohistochemicznych w pa- 171

J. Grodecka i in. Czas. Stomatol., mięci komputera. Ekspresję badanego białka oceniano w skali półilościowej: 0 brak ekspresji, 1 słaba ekspresja (jedynie w rozproszonych, pojedynczych komórkach nabłonka) i śladowa w podścielisku, 2 ekspresja w dość licznych komórkach podścieliska, bądź nabłonka, 3 silna ekspresja, obejmująca liczne komórki nabłonka lub/i wybitną ekspresję podścieliska. Analizę statystyczną uzyskanych wyników przeprowadzono wykorzystując pakiet statystyczny SYSTAT for Windows (Version 5.03, SYSTAT, Inc. Evaston, Illinois, USA, licencja nr: DA021594). Charakterystyka grup klinicznych I grupa Grupę tę stanowili chorzy, u których rozpoznano torbiele zębopochodne. W ocenianym histopatologicznie materiale pooperacyjnym uzyskanym od 42 leczonych pacjentów, frakcję 0,524 stanowiły kobiety (22 osoby), zaś frakcję 0,476 mężczyźni (20 osób). Pacjentów podzielono na grupy wiekowe według dekady życia. U chorych w 3 dekadzie życia nie zaobserwowano torbieli zębopochodnych. Najliczniejszą grupę chorych stwierdzono w wieku 40-49 tj. 12 osób (frakcja 0,286). W grupie wiekowej 50-59 lat chorzy stanowili 0,167, zaś w wieku od 60 do 69 0,190. W grupach wiekowych 10-19 i 30-39 występowało po 6 chorych (frakcja 0,143). Powyżej 70 roku życia, znajdowało się jedynie 3 chorych (frakcja 0,071). Dokonano również podziału chorych ze względu na umiejscowienie anatomiczne torbieli. W 17 przypadkach torbiele rozwijały się w szczęce, a 25 w żuchwie. Na podstawie rozpoznania histopatologicznego w badanej grupie chorych stwierdzono: torbiele zawiązkowe u 6 chorych (frakcja 0,143), torbiele korzeniowe u 25 chorych (frakcja 0,595), torbiele towarzyszące zatrzymanemu zębowi u 6 chorych (frakcja 0,143), torbiele zębopochodne rogowaciejące u 4 chorych (frakcja 0,095) oraz torbiel zębopochodną wapniejącą u 1 chorego (frakcja 0,024). II grupa Grupę II stanowiło 18 chorych z rozpoznanymi szkliwiakami. Guzy te stwierdzono u 11 kobiet (frakcja 0,611) i u 7 mężczyzn (frakcja 0,389). W badanym materiale wszystkie szkliwiaki były umiejscowione w żuchwie, w tym połowa guzów w trzonie żuchwy, zaś druga połowa zarówno w trzonie jak i gałęzi żuchwy. Najwięcej przypadków zachorowań, tj. po 5 chorych stwierdzono w grupach wiekowych: 20-29 lat i 40-49 lat, po 3 chorych w grupach wiekowych: 10-19 lat i 30-39 lat, natomiast po 1 chorym w przedziale 50-59 lat i powyżej 70 roku życia. III grupa Grupę chorych z nowotworami zębopochodnymi innymi niż szkliwiaki obejmowało 14 osób. W badanym materiale mężczyźni stanowili frakcję 0,643 (9 chorych), zaś kobiety frakcję 0,357 (5 chorych). W grupie chorych z nowotworami zębopochodnymi, innymi niż szkliwiaki dokonano podziału pacjentów również według dekady życia. W grupie wiekowej 10-19 lat (2 dekada) zaobserwowano 5 chorych (frakcja 0,357). W grupie wiekowej 20-29 lat (3 dekada) występowało 3 chorych (frakcja 0,214), a w wieku od 40 do 49 lat (5 dekada) chorzy stanowili grupę 2 osób (frakcja 0,143). W 6 dekadzie życia występowało 4 chorych (frakcja 0,286) z nowotworami zębopochodnymi. W czwartej dekadzie życia nie 172

2009, 62, 3 Ekspresja lamininy w torbielach i nowotworach zębopochodnych stwierdzono chorych z guzami zębopochodnymi, innymi niż szkliwiaki. W tej grupie chorych rozpoznano różne typy nowotworów zębopochodnych. Najliczniejszą grupę stanowili chorzy, u których rozpoznano zębiaka 5 chorych (frakcja 0,357) i kostniwiaka 4 chorych (frakcja 0,286), włókniakozębiaka szkliwiakowego rozpoznano u 2 chorych (frakcja 0,143), natomiast śluzaka zębopochodnego u 1 chorego (frakcja 0,071), nabłonkowego zębopochodnego guza wapniejącego u 1 chorego oraz włókniaka kostniejącego również u 1 chorego. Wyniki badań immunohistochemicznych W wykonanych badaniach immunohistochemicznych u chorych ze wszystkich grup stwierdzono dodatnią reakcję na lamininę. W I grupie obejmującej torbiele zębopochodne ekspresję lamininy obserwowano tylko w pojedynczych komórkach podścieliska. Nie obserwowano jej natomiast w obrębie komórek nabłonka torbieli. W grupie II u chorych ze szkliwiakami ekspresję LN stwierdzono jedynie w części komórek guza, głównie na obrzeżu nowotworu (ryc. 1). Ekspresję tego białka zaobserwowano także w podścielisku otaczającym gniazda nowotworu, jak również w ścianie naczyń (ryc. 2, 3). W tabeli 1 zestawiono zależność pomiędzy nasileniem ekspresji LN w podścielisku szkliwiaków. Wśród obserwowanych 18 chorych ze szkliwiakami, u 3 wystąpiła wznowa miejscowa nowotworu. U tych chorych stwierdzono wybitnie nasiloną ekspresję lamininy w komórkach i podścielisku guza (ryc. 4, tab. 1, 2). Nasilenie ekspresji lamininy w podścielisku szkliwiaków było znamienne statystycznie i wiązało się z występowaniem wznowy (p=0,037). Również nasilenie ekspresji lamininy w komórkach nabłonka szkliwiaków było znamienne statystycznie i wiązane z pojawieniem się wznowy (p=0,015). W grupie III obejmującej chorych z innymi niż szkliwiaki nowotworami zębopochodnymi stwierdzono ekspresję LN w pojedynczych komórkach guza i w podścielisku. W przypadku nabłonkowego guza zębopochodnego wapniejącego obecność lamininy stwierdzono wokół pasm i gniazd komórek nabłonkowych, natomiast nie występowała ona w komórkach nabłonka położonego wewnątrz skupisk ameloidalnych. W grupie tej u 7 chorych wystąpiła ekspresja LN w stopniu 2, u 5 stopień nasilenia wyniósł 1, a tylko u 2 chorych widoczna była nasilona ekspresja LN ( 3 ). Nasilona ekspresja LN wystąpiła u chorego z zębiakiem i śluzakiem zębopochodnym (tab. 3). Nasilenie ekspresji lamininy w grupie nowotworów zębopochodnych nie było zależne statystycznie i nie wiązało się z rodzajem nowotworu (p=0,226). Omówienie wyników i dyskusja W dostępnym piśmiennictwie opublikowano wyniki badań immunohistochemicznych białek podścieliska w rakach płaskonabłonkowych jamy ustnej, krtani, sutka i jelita grubego. Jedynie pojedyncze prace dotyczyły nowotworów zębopochodnych [3, 12, 20, 21, 22, 24]. Wyjątkowo rzadko badano rozmieszczenie składników ECM extracellular matrix (macierz zewnątrzkomórkowa) w torbielach zębopochodnych [8, 11, 17]. W nielicznych pracach badano ekspresję białek podścieliska w szkliwiakach. Według Salo i wsp. [24] immunoreakcja lamininy ograniczała się do komórek guza, a w typie szkliwiaka ziarnisto komórkowego wybarwione były tylko komórki ziarniste. Natomiast Dina i wsp. [3] zbadali ekspresję LN w szkliwiakach ziarnisto komór- 173

J. Grodecka i in. Czas. Stomatol., Ryc. 1. Ekspresja lamininy w szkliwiaku widoczna w komórkach i podścielisku guza Ryc. 2. Ekspresja lamininy w pościelisku szkliwiaka. Ryc. 3. Ekspresja lamininy w pojedynczych komórkach szkliwiaka oraz w ścianie naczyń. Ryc. 4. Nasilona ekspresja w komórkach szkliwiaka nawrotowego. kowych, w których reakcja barwienia nie występowała w polach o utkaniu nabłonkowym. Również w wykonanych przez nas badaniach, ekspresja LN w szkliwiakach występowała w komórkach nabłonka guza, głównie na obrzeżu nowotworu i w podścielisku otaczającym gniazda nowotworu oraz w ścianie naczyń. De-Iorio i wsp. [2] opisali badania immunohistochemiczne z użyciem lamininy u chorych z rakiem piersi i wykazali, że u 85,4% chorych zaobserwowano wysoki poziom ekspresji LN, z tego u ¾ chorych wystąpiła wznowa. W tych badaniach LN była widoczna na błonie komórkowej i w cytoplazmie komórek nowotworowych. Wyniki tych badań sugerują, że LN może stanowić dodatkowy czynnik prognostyczny, uzupełniający klasyczne parametry kliniczne, histologiczne i biologiczne u chorych z rakiem piersi. Te wyniki potwierdzają badania Molino i wsp. [19], którzy stwierdzili, że w rakach piersi 60% komórek nowotworowych jest lamininodatnia i u tych chorych wzrasta ryzyko nawrotu choroby. Podobne wnioski wysunęli Manzoni i wsp. [16] analizując immunoreakcję LN u chorych z rakiem 174

2009, 62, 3 Ekspresja lamininy w torbielach i nowotworach zębopochodnych T a b e l a 1. Ekspresja lamininy w podścielisku guzów u chorych ze szkliwiakami Stopień ekspresji lamininy w podścielisku guza Liczba chorych ze szkliwiakami bez wznowy Liczba chorych ze szkliwiakami ze wznową 0 0 0 0 1 3 0 3 Razem 2 11 1 12 3 1 2 3 Razem 15 3 18 T a b e l a 2. Ekspresja lamininy w komórkach guzów u chorych ze szkliwiakami Stopień ekspresji lamininy w komórkach guza Liczba chorych ze szkliwiakami bez wznowy Liczba chorych ze szkliwiakami ze wznową 0 0 0 0 Razem 1 11 0 11 2 4 2 6 3 0 1 1 Razem 15 3 18 T a b e l a 3. Ekspresja lamininy u chorych z guzami zębopochodnymi Stopień ekspresji lamininy Zębiaki Nabłonkowy zębopochodny guz wapniejący Kostniwiak Włókniak kostniejący Śluzak zębopochodny Włókniakozębiak 1 1 0 0 2 2 0 5 2 3 0 1 2 0 1 7 3 1 1 0 0 0 0 2 Razem Razem 5 1 1 4 2 1 14 żołądka i stwierdzili, że nasilenie ekspresji LN wzrasta wraz z głębokością nacieku nowotworowego i wiąże się z gorszym rokowaniem. W wykonanych przez nas badaniach u wszystkich chorych ze szkliwiakami, u których wystąpiła wznowa, widoczna była silna ekspresja LN zarówno w komórkach guza, jak i w podścielisku. Zależność ta jest istotna statystycznie i wskazuje na rokownicze znaczenie lamininy. W dostępnym nam piśmiennictwie jedynie w pracy Mesquita i wsp. [18] wykonano badania immunohistochemiczne w nabłonkowym zębopochodnym guzie wapniejącym (guz 175

J. Grodecka i in. Czas. Stomatol., Pindborga) i wykazano immunoreakcję lamininy wokół pasm i gniazd komórek nabłonkowych oraz brak reakcji w komórkach nabłonka położonego wewnątrz skupisk ameloidalnych. Nasze wyniki badań są zgodne z badaniami tych autorów i wykazały ekspresję LN w komórkach nabłonkowych guza Pindborga oraz brak barwienia wokół zwapnień. Podsumowanie Ekspresja lamininy występuje w przypadkach wznowy u chorych ze szkliwiakami. Nie stwierdzono ekspresji lamininy u chorych z torbielami zębopochodnymi. Piśmiennictwo 1. Budnick S: Odontogenic cysts. Proceedings of the 19 th European Congress of Pathology. Pre-Meeting. Pathology of the Head and Neck. Ljublijana, Sept 4-6, 2003, str. 122- -132. 2. De-Iorio P, Midulla C, Pisani T, Valli C, Grillo L, Di-Collo, Nofroni I, Vecchione A: Implication of laminin and collagen type IV expression in the progression of breast carcinoma. Anticancer Res 2001, 21: 1395-1399. 3. Dina R, Marchetii C, Vallania G, Corinaldesi G, Eusebi V: Grandular cell ameloblastoma. An immunocytochemical study. Path Res Pract 1996, 192: 541-546. 4. Dubiel-Bigaj M: Torbiele zębopochodne histogeneza, histologia, potencjalne możliwości transformacji nowotworowej. Pat Pol 1993, 44: 45-54. 5. Geiger G: Rozplem szkliwiakowy w torbielach zawiązkowych szczęk. Mag Stomatol 1992, 2: 18-20. 6. Hattowska H: Nowotwory jamy ustnej. Sanmedia Wyd Med 1994, str. 154-169. 7. Hazelbag H, Broek L, Fleuren G, Taminiau A, Hogendoorn P: Distribution of extracellular matrix components in adamantinoma of long bones suggests fibrous-to-epithelial transformation. Hum Pathol 1997, 28: 183-188. 8. Hollows P, Fasanmade A, Hayter J: Ameloblastoma a diagnostic problem. Br Dent J 2000, 188: 243-244. 9. Hsu S M, Raine L, Fanger H: Use of avidin biotin peroxidase complex (ABC) in immunoperoxidase technique: a comparosion between ABC and unlabeled antibody PAP procedures. J Histochem Cytochem 1981, 29: 577-580. 10. Kim S, Park K, Kim H, Cho K, Chung J, Kim K, Eun H, Lee J, Park K: Effects of collagen IV and laminin on the reconstruction of human oral mucosa. J Biomed Mater Res 2001, 58: 108-112. 11. Kubota Y, Ninomiya T, Oka S, Takenoshita Y, Shirasuna K: Interleukin-1α-dependent regulation of matrix metalloproteinase-9 (MMP- 9) secretion and activation in the epithelial cells of odontogenic jaw cysts. J Dent Res 2000, 79: 1423-1430. 12. Kumamoto H, Yamauchi K, Yoshida M, Ooya K: Immunohistochemical detection of matrix metalloproteinases (MMPs) and tissue inhibitors of metalloproteinases (TIMPs) in ameloblastomas. J Oral Pathol Med 2003, 32: 114- -120. 13. Kwiatkowska D, Kwiatkowska-Korczak J: Adhezyjne glikoproteiny macierzy zewnątrzkomórkowej. Post Hig Med Dośw 1999, 53: 55-74. 14. Li T, Wu Y, Yu S, Yu G: Unicystic ameloblastoma. A clinicopathologic study of 33 Chinese patients. Am J Surg Pathol 2000, 24: 1385-1392. 15. Lopes M, Alves F, Levy B, de Almeida O, Kowalski L: Intraoral salivary duct carcinoma: case report with immunohistochemical observations. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2001, 91: 689-692. 16. Manzoni G, Verlato G, Guglielmi A, Tomezzoli A, Pelosi G, Lalerza E, Ricci F, Cordiano C: Laminin receptor expression in advanced gastric cancer. Acta Endosc Pol 1997, 7: 65-67. 176

2009, 62, 3 Ekspresja lamininy w torbielach i nowotworach zębopochodnych 17. Meara J, Shah S, Li K, Cunningham M: The odontogenic keratocyst: a 20-year clinicopathologic review. The Laryngoscope 1998, 108: 280-283. 18. Mesquita R, Lotufo M, Sugaya N, Araújo N, Araújo V: Peripheral clear cell variant of calcifying epithelial odontogenic tumor: Report of a case and immunohistochemical investigation. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2003, 95: 198-204. 19. Molino A, Pedersini R, Miccido R, Frisinghelli M, Giovannini M, Pavarana M, Santo A, Colato C, Piubello Q, Cetto G: Prognostic significance of laminin, laminin receptor, and bone marrow micrometastases in breast cancer patients: are these markers of aggressive behavior and metastatic potential? Appl Immunohistochem Mol Morphol 2003, 11: 311-318. 20. Mori M, Hamada T, Doi T, Ohmura H, Takai Y, Shrestha P: Expression of tenascin in odontogenic tumors. Eur J Cancer B Oral Oncol 1995, 31B: 275-279. 21. Nagao Y, Wato M, Tanaka A: Histochemistry of Ki-67 antigen in ameloblastomas. J Osaka Dent Univ 1999, 33: 53-57. 22. Papagerakis P, Peuchmaur M, Hotton D, Ferkdadji L, Delmas P, Sasaki S, Tagaki T, Berdal A: Aberrant gene expression in epithelial cells of mixed odontogenic tumors. J Dent Res 1999, 78: 20-30. 23. Philipsen H, Reichart P: Revision of the 1992-edition of the WHO histological Typing of odontogenic tumours. A suggestion. J Oral Pathol Med 2002, 31: 253-258. 24. Salo T, Kainulainen T, Parikka M, Heikinheimo K: Expression of laminin-5 in ameloblastomas and human fetal teeth. J Oral Pathol Med 1999, 28: 337-342. 25. Sapilak B, Steciwko A.: Elementy budowy i konformacja przestrzenna błon podstawnych. Post Hig Med Dośw 2000, 54: 83-97. 26. Streuli C, Bailey N, Bissell M: Control of mammary epithelial differentiation: basement membrane induces specific gene expression in the absence of the cell-cell interaction and cell polarity. J Cell Biol 1991, 115: 1383- -1385. 27. Tajima Y, Yokose S, Sakamoto E, Yamamoto Y, Utsumi N: Ameloblastoma arising in calcifying odontogenic cyst. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1992, 74: 776-779. Otrzymano: dnia 9.IX.2008 r. Adres autorów: 90-153 Łódź, ul. Kopcińskiego 22 Tel./Fax: 042 6776788 e-mail: kcst@o2.pl 177