pt. Uprawa lnu włóknistego i oleistego metodami ekologicznymi

SPRAWOZDANIE z prac badawczych prowadzonych w 2009 roku na rzecz rolnictwa ekologicznego w zakresie pt. Uprawa lnu włóknistego i oleistego metodami ekologicznymi realizowanych przez: Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu finansowanych zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 kwietnia 2007 r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wynikających z zadania na rzecz rolnictwa (Dz.U. 2007, Nr 67, poz. 446 późn. zmianami) na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25.05.2009, nr RR re 4001 27 176/09 Kierownik tematu: dr hab. Krzysztof Heller Główni wykonawcy: doc. dr Aleksandra Andruszewska, dr Katarzyna Wielgusz, mgr Janusz Karaś, mgr Jerzy Kożuch, mgr Marcin Praczyk 1

1. Cel badań W Polsce uprawiane są dwa typy użytkowe lnu (Linum usitatissimum L.) len włóknisty i len oleisty. Len włóknisty wykorzystywany jest do produkcji włókna, paździerzy i nasion. Len oleisty uprawiany jest przede wszystkim dla nasion jego włókno używane jest niekiedy do produkcji wysokiej jakości papieru a także podobnie jak włókno lnu włóknistego w nietekstylnym przetwarzaniu włókien do produkcji wykładzin w budownictwie i przemyśle samochodowym. Nasiona lnu (zarówno oleistego jak i włóknistego) mają lecznicze i dietetyczne właściwości. Dzięki osłaniającemu i zmiękczającemu działaniu zalecane są przy chorobach przewodu pokarmowego (wrzody, nieżyty) i oddechowego (nieżyty np. kaszel, chrypka) a także do stosowania zewnętrznego (doskonale wpływają na skórę). Dietetyczne właściwości siemienia lnianego polegają na jego korzystnym wpływie na perystaltykę jelit, przemianę materii, obniżeniu poziomu cholesterolu we krwi, zapobieganiu chorobom skóry oraz działaniu przeciwmiażdżycowym. Nasiona lnu dodawane do pieczywa podnoszą jego walory smakowe i dietetyczne. Olej lniany, w związku z wysoką zawartością nienasyconych kwasów tłuszczowych, ma wyjątkową wartość leczniczą i dietetyczną. Makuchy lniane (produkt uboczny po tłoczeniu oleju) zawierające około 36% białka i około 7 % tłuszczu podobnie jak wymłócone torebki nasienne, stanowią cenny komponent pasz. Zakres zastosowania nasion lnu oleistego i włóknistego w przemyśle spożywczym, jako substytu diety i w charakterze para leków obliguje do opracowania ekologicznych metod uprawy tych roślin zgodnych z wymogami rolnictwa zrównoważonego. Prace prowadzone w tym zakresie w Instytucie Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich (IWN i RZ) w 2009 roku obejmowały: 1. Biologiczną ocenę biopreparatów pochodzenia roślinnego w doświadczeniach laboratoryjnych i wazonowych 2. Biologiczną ocenę olejków roślinnych w doświadczeniach wazonowych 3. Doświadczenia poletkowe w celu opracowania ekologicznych metod uprawy lnu oleistego 4. Ocenę wartości użytkowej plonów lnu z plantacji ekologicznych i konwencjonalnych przeznaczonych do produkcji oleju, suplementów diety i farmaceutyków 2. Materiały i metody 2.1 Badania laboratoryjne biopreparatów 2.2 Biologiczna ocena biopreparatów i olejków roślinnych W badaniach laboratoryjnych i doświadczeniach wazonowych oceniano skuteczność biopreparatów Cedomon, Bion 50 WG, Polyversum i Biosept 33SL., oraz własnych formulacji takich jak: roztwory eteryczne arcydzięgla, piołunu, tymianku, oregano, olejku z wiech konopnych oraz ekstraktu metanolowego nasion lnu. Badano fungistatyczne właściwości ocenianych środków w stosunku do czynnika sprawczego fuzariozy lnu grzyba Fusarium oxysporum sp. Lini. W doświadczeniach wazonowych, w warunkach prowokacyjnych, badano działanie takich olejków roślinnych jak: roztwory eteryczne arcydzięgla, piołunu, tymianku, oregano, ekstraktu metanolowego z nasion lnu oraz olejku eterycznego z wiech konopi. 2

2.3 Doświadczenia poletkowe Doświadczenia poletkowe przeprowadzono w gospodarstwach ekologicznych w miejscowości Krasnoborki gmina Sztabin (woj. podlaskie) i w Kuryły gmina Sokółka (woj. podlaskie) oraz metodami konwencjonalnymi w Szepietowie (woj. podlaskie) i w Wojciechowie gmina Olesno (woj. opolskie). Badano wpływ zastosowanej agrotechniki na wzrost, rozwój i plonowanie odmiany lnu oleistego Bukoz. Oceniano wielkość i strukturę plonu a także jakość nasion lnu (MTN, zdolność kiełkowania, zawartość tłuszczu i skład kwasów tłuszczowych). 2.4 Ocena wartości użytkowej plonów nasion Badania przeprowadzono w Laboratorium Analitycznym Chromatografii i Spektrofotometrii, w Zakładzie Badań i Przetwórstwa Nasion, IWNiRZ. Oceniano wpływ zastosowanych metod uprawy na jakość siemienia lnianego odmiany lnu oleistego Bukoz: Zawartość tłuszczu Skład kwasów tłuszczowych Zawartość metali ciężkich (Cd, Cu, Zn) 3 Przebieg i wyniki prac 3.1 Badania laboratoryjne Otrzymano formulacje doświadczalne środków na bazie surowców roślinnych z olejku konopnego, tymianku, oregano, arcydzięgla oraz ekstraktu metanolowego z nasion lnu. Opracowano metody otrzymywania koncentratów z olejków roślinnych, które wykazały pozytywne działanie w ochronie roślin przed szkodnikami i chorobami. Prowadzono badania nad zastosowaniem olejków eterycznych i wyciągów roślinnych (wodnych i alkoholowych) do zaprawiania nasion lnu oleistego dla ochrony przed patogenami grzybowymi, także powodującymi fuzariozę lnu. 3.2 Biologiczna ocena biopreparatów i olejków roślinnych W doświadczeniach laboratoryjnych i wazonowych badano działanie niektórych biopreparatów na ograniczenie fuzariozy w uprawie lnu oleistego odmiany Szafir jako zaprawy do nasion zastosowano: Cedomon, Bion 50 WG, Polyversum i Biosept 33SL. W badaniach laboratoryjnych oceniano wpływ substancji biologicznych na wzrost liniowy grzybni Fusarium oxysporum f. sp. lini głównego patogena wywołującego fuzariozę lnu. Odpowiednie ilości biopreparatów dodawano do pożywki po sterylizacji i schłodzeniu do temperatury 45 o C.Na płytki Petriego o średnicy 90 mm wylewano po 10ml przygotowanej pożywki z biopreparatami. Inokulum w postaci 9 mm krążków pożywki PDA przerośniętych przez Fusarium oxysporum F. sp. lini umieszczano grzybnią powietrzną w dół, na płytkach Petriego z pożywką PDA zawierającą odpowiednie biopreparaty. 3

Tabela 1. Ocena wpływu biopreparatów na wzrost liniowy kultur Fusarium oxysporum f.sp.lini l.p. Kombinacja Średni wzrost lniowy kultur [mm/dobę] 3 5 dniowy 5 7 dniowy 1. Kontrola 5,75 cd 8,70 ghi 2. Cedomon 1 % 6,00 cd 7,58 efgh 3. Polyversum 0,3 % 6,08 cd 5,95 cde 4. Polyversum 0,6 % 4,08 b 6,25 cde 5. Bion 50 WG 0,017 % 6,17 cd 7,50 defgh 6. Bion 50 WG 0,020 % 6,08 cd 8,17 fghi 7. Biosept 33 SL 0,5 % 0,00 a 0,00 a 8. Biosept 33 SL 0,67 % 0,00 a 0,08 a NIR 0,05 1,089 1,819 W doświadczeniach laboratoryjnych na pożywce PDA Biosept 33 SL w obydwóch stężeniach 0,5% i 0,67% całkowicie hamował wzrost grzyba Fusarium oxysporum F.sp.lini. Biopreparat Polyversum w stężeniu 0,6% w istotnym stopniu hamował wzrost grzybni. (tab. 1 Działanie wymienionych biopreparatów badano także w doświadczeniach wazonowych. Każdy obiekt w czterech powtórzeniach czyli w czterech wazonach, po 30 nasion w wazonie. Inokulum infekcyjnym była zmielona pszenica przerośnięta Fusarium oxysporum F. sp. lini po 15cm 3 na wazon. Ocenę zdrowotności roślin przeprowadzono po wschodach, fazach. szybkiego wzrostu lnu, przed kwitnieniem i w fazie zielonej dojrzałości. Tabela 2. Wpływ zaprawiania nasion oraz opryskiwania roślin na ograniczenie porażenia lnu oleistego odmiany Szafir przez F. oxysporum f. sp. lini w doświadczeniu wazonowym l.p. Kombinacja Procent roślin wzeszłych 1. Kontrola I ziemia bez infekcji patogenem 2. Kontrola II ziemia zarażona patogenem 3. Cedomon 15 ml/kg nasion ziemia zarażona patogenem * 4. Polyversum 5g/kg nasion ziemia zarażona patogenem * 5. Bion 50 WG 0,06 kg/ha ziemia zarażona patogenem ** 6. Biosept 33 SL 1,5 dm3/ha ziemia zarażona patogenem ** 95,00 f 0,00 a 76,04 a 63,18 e 86,94 d 42,35 d 91,94 e 23,28 b 75,08 a 15,46 b 77,14 a 7,24 ab NIR 0,05 2,422 10,578 / * kombinacje 3 i 4 preparaty zastosowane do zaprawiania nasion /** kombinacje 5 i 6 preparaty zastosowane do opryskiwania roślin 4 Procent roślin porażonych

W doświadczeniach wazonowych zastosowany do opryskiwania Biosept 33 SL (1,5dm 3 ) także najsilniej ograniczał porażenie lnu. (tab. 2) W doświadczeniach wazonowych, w warunkach prowokacyjnych, badano działanie takich olejków roślinnych jak: roztwory eteryczne arcydzięgla, piołunu, tymianku, oregano, ekstraktu metanolowego z nasion lnu oraz olejku eterycznego z wiech konopi. Oceniane środki stosowano do zaprawiania nasion lnu, w dwóch stężeniach (0,5 1,0 %), w dawce 15cm 3 na 1 kg nasion. Doświadczenia prowadzono w czterech powtórzeniach (gestość siewu 30 nasion w wazonie). Gleba w wazonach zainfekowana była 6 gatunkami grzybów z rodzaju Fusarium (15cm 3 inokulum na wazon). W doświadczeniu były dwie kombinacje kontrolne : I nasiona nie zaprawiane II nasiona zaprawiane zaprawą chemiczną powszechnie stosowaną Oxafunem T (3g/kg nasion). W okresie wegetacji liczono rośliny zdrowe po wschodach i w fazie dojrzałości zielonej torebek nasiennych. W warunkach doświadczenia wazonowego prowadzonego w 2009 roku olejki roślinne stosowane do zaprawiania nasion, nie miały negatywnego wpływu na zdolność kiełkowania lnu oleistego (tab. 3). Tabela 3. Wpływ substancji roślinnych stosowanych do zaprawiania nasion lnu na zdrowotność roślin lnu oleistego 2009 wg IWNiRZ Poznań L.p. 1 2 Substancje roślinne olejki Kontrola I nasiona nie zaprawiane Kontrola II nasiona zaprawiane Oxafun T Stężenie olejku (% ) Zdolność kiełkowania zaprawionych nasion (% ) Liczba roślin zdrowych po wschodach [szt./obiekt] Rośliny zdrowe w stadium zielonej dojrzałości (% ) 93,3 61 49,5 94,8 76 51,3 3 Arcydzięgla 0,5 94,3 73 68,5 1,0 95,0 86 67,4 4 Konopi 0,8 90,0 91 71,1 1,0 91,0 92 67,8 6 Lniany 0,5 94,8 72 69,5 1,0 95,6 74 72,1 5 Oregano 0,5 94,0 95 51,3 1,0 97,2 86 62,2 7 Piołunu 0,5 95,6 77 69,1 1,0 96,2 72 66,2 8 Tymianku 0,5 92,6 68 69,1 1,0 91,2 65 67,6 5

Oceniane olejki roślinne działały pozytywne na zdrowotność lnu, szczególnie takie jak: ekstrakt z nasion lnu i konopi oraz olejki eteryczne piołunu i tymianku. Porównując dane liczbowe dotyczące olejków z kontrolą I widać wyraźnie, że w kombinacjach z olejkami jest więcej roślin zdrowych. Zwyżki roślin zdrowych oscylują w granicach 20 % w kombinacjach gdzie są zastosowane wyżej wymienione olejki. Wyniki sugerują również możliwość zastąpienia w przyszłości chemicznej zaprawy do nasion olejkami z surowców roślinnych, gdyż w kontroli II gdzie nasiona zaprawione były Oxafunem T jest także mniej roślin zdrowych aniżeli w kombinacjach z nasionami zaprawionymi olejkami roślinnymi. Wyniki jednorazowych badań nie upoważniają jednak do wyciągnięcia ostatecznych wniosków. Doświadczenie powinno być powtórzone aby ostatecznie wytypować olejki do doświadczeń polowych. Wyniki badań potwierdzają dużą skuteczność biopreparatów w ochronie lnu przed fuzariozą. Zastosowane biopreparaty Biosept 33 SL, Bion 50 WG, Cedomon i Polyversum zarówno do zaprawiania nasion jak i do opryskiwania roślin w doświadczeniach laboratoryjnych i wazonowych ograniczyły proces choroby. Olejki zastosowane do zaprawiania nasion ograniczyły występowanie fuzariozy lnu, najskuteczniejsze były: ekstrakt z nasion lnu i wiech konopi oraz olejki piołunu i tymianku. Wyniki sugerują, ze istnieje możliwość zastąpienia chemicznych zapraw do nasion ekologicznymi olejkami roślinnymi. Uzyskane wyniki w doświadczeniach laboratoryjnych i wazonowych wymagają kontynuacji badań w warunkach polowych. 3.3 Doświadczenia polowe 3.3.1 Gospodarstwo ekologiczne Krasnoborki, gmina Sztabin (woj. podlaskie). Doświadczenie przeprowadzono na glebie brunatnej, na piasku gliniastym lekkim; klasa bonitacyjna IV a, odczyn gleby obojętny ph 6,8. Przedplonem dla lnu oleistego była dynia (2008 rok) uprawiana po koniczynie czerwonej (lata 2007, 2006). Orkę zimową na głębokość 20 cm wykonano w dniu 28.10.2008. Na wiosnę glebę włókowano (6.04.2009), a następnie uprawiano agregatem uprawowym (kultywator, brona, wał strunowy) w dniu 23.04.2009. Siew lnu oleistego odmiany Bukoz (hodowli IWNiRZ) przeprowadzono siewnikiem ogrodniczym stosując dawkę wysiewu 50 kg nasion na 1 ha. Szerokość międzyrzędzi 25 cm. Wielkość poletka doświadczalnego do zbioru wynosiła 112 m 2. Mimo niedostatecznej ilości opadów w miesiącu kwietniu, obserwowano wyrównane wschody, których początek zanotowano 30.04.2009 a pełnię w dniu 6.05.2009. Początek kwitnienia przypadł na dzień 28.06.2009, pełnia 2.07.2008, a koniec w dniu 20.07.2009. Początek dojrzewania roślin lnu (BBCH 83) obserwowano w dniu 15.08.2009, pełnię dojrzewania (BBCH 89) zanotowano 28.08.2009. Sprzęt roślin przeprowadzono w dniu 28.08.2009, po 120 dniach wegetacji, licząc od dnia siewu lnu. Obserwowano niską obsadę roślin lnu i wysoki procent zaników; (teoretyczna liczba roślin 1000 szt./m 2 ; zaniki 2 tygodnie po wschodach na poziomie 76,5 % i w dniu zbioru (79,5 %) co dawało faktyczną liczbę roślin w dniu zbioru 205 szt./m 2. Mimo niskiej obsady roślin w dniu zbioru, uzyskano plon nasion lnu na poziomie 13,0 dt/ha. 3.3.2 Gospodarstwo ekologiczne Kuryły, gmina Sokółka (woj. podlaskie). Plantacje założono na glebie brunatnej, na piasku gliniastym lekkim. Klasa bonitacyjna IV b, odczyn gleby słabo zasadowy ph 6,05. Przedplonem dla lnu oleistego była pszenica 6

ozima z poplonem gorczycy (2008 rok0) uprawiana po trawie z koniczyną (lata 2007, 2008). Po zbiorze pszenicy przeprowadzono podorywkę (05.08.2008), następnie bronowanie (10.08.2008) oraz siew gorczycy (12.08.2008). Wiosną (05.04.2009) wykonano orkę na głębokość 15 cm, a następnie pole uprawiano agregatem uprawowym (kultywator, brona, wał strunowy) w dniu 30.04.2009. Siew nasion lnu oleistego odmiany Bukoz, w dawce 50 kg/ha wykonano w dniu 30.04.2009 z wykorzystaniem siewnika ogrodniczego. Szerokość międzyrzędzi 20 cm. Wielkość poletka doświadczalnego do zbioru 13 m 2. Mimo braku opadów na wiosnę, zanotowano dość wyrównane wschody, których początek obserwowano 05.05.2009 a pełnię w dniu 07.05.2009. Początek kwitnienia obserwowano w dniu 01.07.2009, pełnię 04.07.2009, a koniec w dniu 20.07.2009. Początek dojrzewania roślin lnu (BBCH 83) zanotowano w dniu 15.08.2009, pełnię dojrzewania (BBCH 89) 28.08.2009. Sprzęt roślin przeprowadzono w dniu 28.08.2009, po 115 dniach wegetacji. Stwierdzono niską obsadę roślin lnu i wysoki procent zaników teoretyczna liczba roślin 1000 szt./m 2 ; zaniki 2 tygodnie po wschodach na poziomie 70,0 % i w dniu zbioru (78,0 %) co dawało faktyczną liczbę roślin w dniu zbioru 220 szt./m 2. Plon nasion lnu wynosił 10,4 dt/ha. 3.3.3 Gospodarstwo konwencjonalne Szepietowo (woj. podlaskie). Doświadczenie założono na glebie pseudobielicowej, na piasku gliniastym mocnym. Klasa bonitacyjna IV b, odczyn gleby słabo zasadowy ph 5,9. Przedplonem dla lnu oleistego był rzepak ozimy (2008 rok) uprawiany po jęczmieniu jarym (lata 2007) i kukurydzy na oborniku (2006). Po zbiorze rzepaku ozimego przeprowadzono podorywkę (24.07.2008), następnie pole dwukrotnie bronowano (20.08. i 20.09.2008). Orkę zimową (na głębokość 25 cm) wykonano w dniu 24.10.2008. Na wiosnę glebę doprawiono agregatem uprawowym (21.04.09) stosując nawożenie mineralne w dawce N 12 P 57 K 114. Siew lnu oleistego odmiany Bukoz wykonano siewnikiem ogrodowym w dniu 12 kwietnia 2009. Nasiona lnu wysiano w dawce 50 kg/ha. Szerokość międzyrzędzi 20 cm. Wielkość poletka do zbioru 52,5 m 2.W celu przyspieszenia i wyrównania wschodów lnu pole wałowano wałem ciężkim. Mimo braku opadów na wiosnę, zanotowano dość wyrównane wschody, których początek zanotowano 29.04.09, a ich pełnię w dniu 04.05.2009. Zabieg chwastobójczy wykonano w dniu 15 maja 2009, w fazie rozwoju lnu BBCH 14 (wysokość roślin 6 8 cm) stosując herbicyd Chwastox 750 SL w dawce 0,5 l/ha. Początek kwitnienia obserwowano w dniu 25.06.2009, pełnię 01.07.2009 a koniec 04.09.2009. Początek dojrzewania roślin lnu (BBCH 83) zanotowano w dniu 28.08.2009, pełnię dojrzewania (BBCH 89) 04.09.2009. W wyniku intensywnych opadów w czasie wegetacji len silnie wyległ (2 stopień w 9 stopniowej skali ) co wydłużyło i utrudniło proces dojrzewania lnu. Sprzęt roślin przeprowadzono w dniu 04.09.2009, po 137 dniach wegetacji. Zaniki w dniu zbioru lnu wynosiły (54,2 %) co dawało faktyczną liczbę roślin w dniu zbioru 458 szt./m 2. Plon nasion lnu wynosił 12,9 dt/ha. 3.3.4 Gospodarstwo konwencjonalne Wojciechów (woj. opolskie). Doświadczenie przeprowadzono na glebie pseudobielicowej, na piasku lekko gliniastym. Klasa bonitacyjna IV b, odczyn gleby kwaśny ph 5,4. Przedplonem dla lnu oleistego była kukurydza (2008 rok) uprawiana po burakach cukrowych (lata 2007). Orkę zimową na głębokość 25 cm wykonano 25.10.2008 roku. Na wiosnę glebę włókowano (30.03.2009), a następnie doprawiono agregatem uprawowym z zastosowaniem nawożenia mineralnego N 20 P 40 K 88. W dniu 14.04.2009. Siew lnu oleistego odmiany Bukoz przeprowadzono w dniu 15.04.2009 stosując dawkę wysiewu 50 kg nasion na 1 ha. Szerokość międzyrzędzi 20 cm. Chemiczną ochronę przed chwastami wykonano 7

następnego dnia po siewie lnu, w dniu 16.04.2009, stosując herbicyd przedwschodowy Afalon 50 WP w dawce 1,3 kg/ha. Wielkość poletka doświadczalnego do zbioru wynosiła 10 m 2. Obserwowano wyrównane wschody (początek 25.04.2009, pełnia 28.04.2009). Herbicyd powschodowy Glean 75 WG (13 g/ha) zastosowano w dniu 13.05.2009 w fazie rozwoju lnu BBCH 14 (4 pary liści właściwych). Początek kwitnienia przypadł na dzień 16.06.2009, pełnia 24.06.2008 a koniec w dniu 14.07.2009. Początek dojrzewania roślin lnu (BBCH 83) obserwowano w dniu 25.07.2009, pełnię dojrzewania (BBCH 89) zanotowano 15.08.2009. Sprzęt roślin przeprowadzono w dniu 15.08.2009. Liczba roślin lnu w dniu zbioru wynosiła 501 szt./m 2. Mimo relatywnie niskiej obsady roślin w dniu zbioru, uzyskano plon nasion lnu na poziomie 14,6 dt/ha. 3.3. 5 Struktura plonów nasion lnu. Plony nasion lnu oleistego na plantacjach ekologicznych wynosiły odpowiednio 10,4 dt/ha (Kuryły woj. podlaskie) i 13,0 dt/ha (Krasnoborki woj. podlaskie). Na plantacjach konwencjonalnych len oleisty plonował na nieco wyższym poziomie tj.: 12,9 dt/ha (Szepietowo woj. podlaskie) i 14,6 dt/ha Wojciechów (woj. opolskie) (tab.2). Niższe plony siemienia lnianego w gospodarstwach ekologicznych wynikały z mniejszej (w porównaniu do gospodarstw konwencjonalnych) obsady roślin lnu w dniu zbioru. MTN była wyższa dla gospodarstw ekologicznych (7,32 g) w porównaniu do gospodarstw konwencjonalnych (6,81 g). Największym problemem uprawy lnu oleistego metodami ekologicznymi była ochrona plantacji przed chwastami. Ponadto nasiona z gospodarstw ekologicznych wykazały mniejszą zdolność kiełkowania (tab. 4). Tabela 4. Plonowanie lnu oleistego odmiany Bukoz w gospodarstwach ekologicznych i konwencjonalnych 2009 wg IWNiRZ Poznań Miejscowość Krasnoborki gosp. Ekologiczne Kuryły gosp. Ekologiczne Gospodarstwa ekologiczne średnio Szepietowo gosp. Konwencjonalne Wojciechów gosp. Konwencjonalne Gospodarstwa konwencjonalne średnio Plon nasion [dt/ha] MTN [g] Zdolność kiełkowania [%] Liczba roślin lnu w dniu zbioru [szt./m 2 ] 13,0 7,58 65,0 205 10,4 7,06 63,3 220 11,7 7,32 64,2 212 12,9 7,22 77,7 458 14,6 6,40 86,3 501 13,8 6,81 82,0 480 3.4. Ocena wartości użytkowej plonów lnu przeznaczonych do produkcji oleju, suplementów diety i farmaceutyków 3.4.1. Zawartość tłuszczu i skład kwasów tłuszczowych tab 5. 8

Tabela 5. Zawartość tłuszczu i skład kwasów tłuszczowych w nasionach lnu oleistego odmiany Bukoz w gospodarstwach ekologicznych i konwencjonalnych 2009 wg IWNiRZ Poznań Miejscowość Krasnoborki gosp. Ekologiczne Kuryły gosp. Ekologiczne Gospodarstwa ekologiczne średnio Szepietowo gosp. Konwencjonalne Wojciechów gosp. Konwencjonalne Gospodarstwa konwencjonalne średnio Zawartość tłuszczu [%] Skład kwasów tłuszczowych [%] Kwas linolenowy [%] Kwas linolowy [%] Kwas oleinowy [%] 40,6 66,6 11,6 14,7 41,5 65,6 11,6 15,0 41,0 66,1 11,6 14,8 37,9 62,0 17,7 12,6 38,4 60,8 17,1 13,1 38,2 61,4 17,4 12,8 Nasiona pochodzące z upraw ekologicznych miały większą zawartość tłuszczu (41,0 %) w porównaniu z nasionami z gospodarstw konwencjonalnych (38,2), co było spowodowane lepszym wykształceniem nasion w uprawach ekologicznych, gdzie MTN była wyższa o 10,7 % w porównaniu do upraw konwencjonalnych) (tab 4 5). Plony nasion lnu oleistego z upraw ekologicznych charakteryzowały się wyższą zawartością kwasów linolenowego i oleinowego, a nasiona z upraw konwencjonalnych wykazały wyższą zawartość kwasu linolowego (tab. 5) 3.4.2. Zawartość metali ciężkich Zawartość kadmu [ppm] w nasionach z upraw konwencjonalnych oraz z gospodarstwa ekologicznego Krosno utrzymywała się na zbliżonym poziomie (0,56 0,60 ppm). Najwyzszy wskaźnik zawartości kadmu stwierdzono w plonie nasion pochodzących z gospodarstwa ekologicznego Kuryły [0,88 ppm] (tab. 6). Zawartość miedzi w nasionach z gospodarstw ekologicznych oraz konwencjonalnej uprawy w Wojciechowie była na zbliżonym poziomie [8,7 10,9 ppm], najmniej miedzi znajdowało się w próbce nasion pochodzących z plantacji konwencjonalnej w Szepietowie [ 5,1 ppm]. Zawartość cynku we wszystkich badanych próbkach nasion lnu była zbliżona (58 64 ppm). 9

tab. 6. Tabela 6. Zawartość metali ciężkich w nasionach lnu oleistego odmiany Bukoz w gospodarstwach ekologicznych i konwencjonalnych 2009 wg IWNiRZ Poznań Miejscowość Krasnoborki gosp. Ekologiczne Kuryły gosp. Ekologiczne Gospodarstwa ekologiczne średnio Szepietowo gosp. Konwencjonalne Wojciechów gosp. Konwencjonalne Gospodarstwa konwencjonalne średnio Zawartość metali ciężkich [ppm] Cd Cu Zn 0,57 8,7 58 0,88 10,9 61 0,72 9,8 60 0,56 5,1 62 0,60 11,0 64 0,58 8,0 63 4. PODSUMOWANIE Prace prowadzone 2009 roku w IWN i RZ w zakresie ekologicznych metod uprawy lnu w 2009 roku obejmowały: Badania laboratoryjne opracowanie formulacji biopreparatów (na bazie naturalnych surowców roślinnych) przeznaczonych do ekologicznych metod ochrony roślin Biologiczną ocenę biopreparatów pochodzenia roślinnego w doświadczeniach laboratoryjnych i wazonowych Doświadczenia poletkowe w celu opracowania ekologicznych metod uprawy lnu oleistego Ocenę wartości użytkowej plonów lnu z plantacji ekologicznych i konwencjonalnych przeznaczonych do produkcji oleju, suplementów diety i farmaceutyków Analiza wyników badań laboratoryjnych i doświadczeń wazonowych potwierdza znaczną skuteczność substancji biologicznych w ochronie lnu przed fuzariozą. Zastosowane jako zaprawy nasienne lub do opryskiwania po wschodach roślin preparaty biologiczne znacznie ograniczyły proces choroby, średnio o 20 % w stosunku do kontroli. W doświadczeniach poletkowych plony nasion lnu oleistego na plantacjach ekologicznych były niższe niż w gospodarstwach konwencjonalnych. Wynikało to ze słabszej (w porównaniu do gospodarstw konwencjonalnych) obsady roślin lnu w dniu zbioru, mimo wyższej MTN w gospodarstwach ekologicznych. Analiza składu chemicznego nasion lnu wykazała wyższą zawartość tłuszczu w nasionach lnu na plantacjach ekologicznych, ponadto plony z tych upraw charakteryzowały się wyższą zawartością kwasów linolenowego i oleinowego. Nasiona lnu z upraw konwencjonalnych miały wyższą zawartość kwasu linolowego Największym problemem uprawy lnu oleistego metodami ekologicznymi jest ochrona plantacji przed chwastami. 10