PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY Ratownictwo Medyczne I rok FIZJOLOGIA (I rok, semestr 1 i 2) ZAKŁAD BIOFIZYKI I FIZJOLOGII CZŁOWIEKA 02-004 Warszawa, ul. Chałubińskiego 5, tel. (22) 6287846 Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n med. Jacek Przybylski Osoba odpowiedzialna za dydaktykę: dr hab. Anna M. Badowska-Kozakiewicz abadowska@wum.edu.pl Liczba godzin: 80 18 godzin wykładów 24 godziny seminariów 18 godzin ćwiczeń 20 godzin samokształcenia Wykłady i seminaria prowadzone są w semestrze zimowym, a ćwiczenia w semestrze letnim Termin i forma zaliczenia zajęć: zaliczenie przedmiotu odbywa się na podstawie testowego egzaminu końcowego przeprowadzanego w sesji letniej (zaliczenie 60%). Warunki dopuszczenia do testowego egzaminu końcowego to: uzyskanie zaliczenia z dwóch kolokwiów pisemnych [seminaria (K1) pierwsze kolokwium testowe jednokrotnego wyboru (zaliczenie 60%) w sesji zimowej, ćwiczenia (K2) drugie kolokwium testowe jednokrotnego wyboru w sesji letniej (zaliczenie 60%)], przygotowanie do zajęć wejściówki zgodnie z harmonogramem tematów (sylabus/przewodnik dydaktyczny); obowiązkowa obecność na wszystkich seminariach i ćwiczeniach. W przypadku nieobecności Student zobowiązany jest do jej odpracowania w formie zaproponowanej przez osobę odpowiedzialną za dydaktykę, obecność na wszystkich wykładach.
Cel nauczania: poznanie podstawowych czynności zachodzących w żywym ustroju, mechanizmów i praw leżących u podstaw funkcjonowania organizmu człowieka tak, aby zrozumieć całość procesów zachodzących w organizmie zdrowego człowieka. Szczególny nacisk położony jest na poznanie i zrozumienie wzajemnych powiązań pomiędzy poszczególnymi układami i narządami, ponieważ ich zintegrowane i prawidłowe działanie jest warunkiem zdrowia. Regulamin zajęć: szczegółowy regulamin zajęć zostanie umieszczony na tablicy informacyjnej w Zakładzie Biofizyki i Fizjologii Człowieka oraz na stronie internetowej Zakładu https://biofizyka.wum.edu.pl Wykłady (W): Wykład 1 PODSTAWY CZYNNOŚCI KOMÓRKI struktury komórkowe, transport błonowy cykl komórkowy, apoptoza i nekroza komórki, wzajemne oddziaływania pomiędzy komórkami, przekazywanie informacji między komórkami przekaźniki wydzielane miejscowo, pochodne kwasu arachidonowego, cytokiny, czynniki wzrostu, połączenia pomiędzy komórkami, kanały jonowo-metaboliczne, receptory błonowe, ligandy, związki agonistyczne i antagonistyczne, klasyfikacja receptorów, receptory jądrowe, receptory cytoplazmatyczne, transdukcja sygnałów w komórce; Wykład 2 PODSTAWY CZYNNOŚCI KOMÓRKI NERWOWEJ komórka nerwowa budowa i funkcje, powstawanie synaps (elektryczna i chemiczna), potencjał elektryczny w neuronach, elektrochemiczne podstawy powstawania potencjałów błonowych, rola pomp jonowych w powstawaniu i utrzymaniu różnicy potencjałów, potencjał spoczynkowy i czynnościowy, synteza i transport oraz magazynowanie i uwalnianie przekaźników synaptycznych, przewodzenie impulsów we włóknach nerwowych, komórki glejowe; Wykład 3 FIZJOLOGIA MIĘŚNI SZKIELETOWYCH molekularny mechanizm skurczu, sprzężenia elektromechaniczne w mięśniu szkieletowym, skurcz mięśni szkieletowych, skurcz pojedynczy, tężcowy, izotoniczny i izometryczny, regulacje siły skurczu, unerwienie ruchowe mięśni szkieletowych, struktura złącza nerwowo-mięśniowego, przekaźnictwo nerwowo-
mięśniowe, metabolizm energetyczny mięśni szkieletowych, zmęczenie mięśni, klasyfikacje komórek mięśni szkieletowych, zastosowanie elektromiografii do badania czynności mięśni; Wykład 4 FIZJOLOGIA RECEPTORÓW bodźce i receptory, podział receptorów, właściwości receptorów, kodowanie informacji w receptorach, eksteroreceptory, interoreceptory, proprioreceptory, unerwienie eferentne receptorów; Wykład 5 CZUCIE I PERCEPCJA organizacja czynnościowa ośrodkowego układu nerwowego, czynność bioelektryczna mózgu, czynność magnetyczna mózgu, przekazywanie informacji czuciowej, czucie eksteroceptywne, czucie bólu, czucie proprioceptywne, czucie interoceptywne, czucie teleceptywne, umiejscowienie procesów związanych z percepcją, elektroencefalografia, magnetoencefalografia; Wykład 6 RUCHY I POSTAWA CIAŁA czynność rdzenia kręgowego, odruch, łuk odruchowy, organizacja neuronalna rdzenia kręgowego, jednokierunkowość przewodzenia, zwolnienie ośrodkowe, opóźnienie synaptyczne, drogi przekazywania impulsów, postsynaptyczne potencjały pobudzające i hamujące, transmitery postsynaptycznego potencjału pobudzającego i hamującego, odruch zginania, receptory wrażliwe na zginanie, odruch na rozciąganie, regulacja napięcia mięśniowego, czynność neuronów autonomicznych rdzenia kręgowego, koordynacje czynności ośrodków rdzenia kręgowe i wpływ ośrodków wyższych, czynność układu ruchowego korowo-rdzeniowego i korowo-opuszkowego, czynność móżdżku; Wykład 7 FIZJOLOGICZNY MECHANIZM ZDOBYWANIA I UNIKANIA zachowanie się człowieka, ośrodki motywacyjne międzymózgowia, układ limbiczny, pola kojarzeniowe kory mózgu, plastyczność w OUN, uczenie się i zapamiętywanie, lateralizacja funkcji w półkulach mózgowych; Wykład 8 FIZJOLOGIA MÓZGOWIA A ŚRODOWISKO WEWNĘTRZNE metabolizm tkanki nerwowej, przenoszenie informacji, modulacja procesów wewnątrzkomórkowych w neuronach, neurosekrecja, krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego, czynność gleju; AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY I MIĘŚŃIE GŁADKIE fizjologia autonomicznego układu nerwowego, mięśnie gładkie;
Wykład 9 WYDZIELANIE WEWNĘTRZNE kontrola wydzielania wewnętrznego, biosynteza i uwalnianie hormonów, mechanizm działania hormonów, wchłanianie i transport oraz rozdział hormonów, hormony podwzgórzowe, hormony przysadki, hormony rdzenia nadnerczy, hormony gruczołu tarczowego, czynności wewnątrzwydzielnicze trzustki, hormonalna regulacja metabolizmu wapniow-fosforanowego, hormonalna regulacja metabolizmu wapniowego; Seminaria (S): Seminarium 1 FIZJOLOGIA UKŁADU KRWIONOŚNEGO molekularne i komórkowe podstawy funkcjonowania, skład krwi, hemostaza - przebieg krzepnięcia i fibrynolizy, sposoby zapobiegania krzepnięciu, transport gazów oddechowych (tlenu, dwutlenku węgla) we krwi, specyfika transportu gazów oddechowych w krążeniu ciężarnej i płodu; Seminarium 2 FIZJOLOGIA SERCA CZĘŚĆ I fizjologia miocytów mięśnia sercowego, fizjologia przestrzeni pozamiocytarnej mięśnia sercowego, mechanika i hemodynamika serca, metody obrazowania struktur serca ludzkiego i wewnątrzsercowych przepływów, nerwowa i humoralna regulacja czynności serca, metabolizm i zapotrzebowanie energetyczne mięśnia sercowego, fizjologia krążenia wieńcowego, układ przewodzący serca, czynność mechaniczna serca fazy cyklu sercowego, zjawiska akustyczne towarzyszące czynności serca tony serca, mechanizmy powstawania tonów serca, uderzenie koniuszkowe, wpływ układu autonomicznego na serce; Seminarium 3 FIZJOLOGI SERCA CZĘŚĆ II elektrokardiografia, odprowadzenia kończynowe i przedsercowe, wprowadzenie do opisywania prawidłowego ekg: ocena pochodzenia rytmu serca, jego miarowości i częstości; ocena kształtu i czasu trwania załamków, zespołów, odcinków, odstępów; oś elektryczna serca; Seminarium 4 FIZJOLOGIA KRĄŻENIA KRWI I PRZEPŁYW KRWI W NIEKTÓRYCH OBSZARACH NACZYNIOWYCH I REGULACJA CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI znaczenie fizjologiczne układu krążenia krwi, podstawy hemodynamiki, właściwości biofizyczne ściany naczyniowej, przepływ krwi w tętnicach, mikrokrążenie, powstawanie i krążenie chłonki, krążenie żylne, miejscowa i humoralna regulacja przepływu krwi, rola
fizjologiczna śródbłonka naczyniowego w regulacji czynności naczyń krwionośnych, neuroregulacja krążenia krwi, ciśnienie tętnicze - skurczowe, rozkurczowe, średnie: metody pomiaru, warunki badania, czynniki kształtujące, tętno definicja, cechy tętna; ocena tętna tętniczego: naczynia dostępne ocenie palpacyjne, ośrodki krążenia, krążenie płodowe, krążenie płucne krwi, krążenie mózgowe, krążenie krwi w mięśniach szkieletowych, przepływ krwi przez skórę; Seminarium 5 FIZJOLOGIA ODDYCHANIA biologiczne podstawy czynności układu oddechowego, mechanika oddychania, wymiana gazowa w płucach, nurkowanie, neurogeneza rytmu oddechowego, odruchy wychodzące z układu oddechowego, homeostaza tlenowa, nieoddechowe funkcje układu oddechowego i ich regulacja przy fonacji, mowie i śpiewie; Seminarium 6 UKŁAD TRAWIENNY neurohormonalna regulacja przyjmowania pokarmu i czynności motoryczno-wydzielniczych układu trawiennego, motoryka przewodu pokarmowego i dróg żółciowych, czynności wydzielnicze gruczołów trawiennych, czynność wątroby: wydzielania żółci, czynność wątrobowego układu krążenia, czynności metaboliczne wątroby, inne czynności wątroby, próby czynnościowe wątroby, pęcherzyk żółciowy i drogi żółciowe; Seminarium 7 REGULACJA GOSPODARKI WODNO-ELEKTROLITOWEJ ORGANIZMU objętość i skład przestrzeni wodnych, regulacja transportu substancji osmotycznie czynnych i wody przez błony biologiczne, mechanizmy regulujące wewnątrzustrojowe przemieszczania wody i elektrolitów, mechanizmy regulujące bilans wodny i elektrolitowy; TERMOREGULACJA podział termoregulacji, termo geneza, sposoby badania PPM, termo geneza efektory, termo liza oddawanie ciepła, regulacyjna rola podwzgórza, termo detektory, termoreceptory; Seminarium 8 CZYNNOŚCI NEREK I WYDALANIE MOCZU mocz, próby czynnościowe nerek, układ pragnienia, krążenie nerkowe, czynności nefronu, czynność kanalika, regulacja hormonalna nerki; Seminarium 9 FIZJOLOGIA WYSIŁKU I STANÓW PRZECIĄŻĘŃ podział i gradacja wysiłków fizycznych, podział zmęczenia, wydajność, wydolność, pułap tlenowy; Seminarium 10 MECHANIZM POWSTAWANIA BÓLU Ból powierzchowny i trzewny;
Seminarium 11 FIZJOLOGIA ROZRODU spermatogeneza, cykl miesiączkowy, owulacja, zapłodnienie i zagnieżdżenie, rozwój łożyska i wymiana matka-płód, rozwój płodu, zmiany w organizmie kobiety ciężarnej, pokwitanie, menopauza; Seminarium 12 SEMINARIUM PODSUMOWUJĄCE (Wykłady od 1 do 9 oraz Seminaria od 1 do 11) kolokwium końcowe w formie testu jednokrotnego wyboru. Ćwiczenia (C): Ćwiczenie 1 OCENA FUNKCJONOWANIA UKŁADU ODDECHOWEGO - SPIROMETRIA - budowa układu oddechowego i jego podstawowe funkcje, mechanika oddychania, zasady wymiany gazowej w płucach, nerwowa i chemiczna regulacja oddychania, hipoksja; część praktyczna: wyznaczanie statycznych i dynamicznych objętości i pojemności płuc tj. pojemności życiowej płuc i jej składowych czyli objętości oddechowej, zapasowej, objętości wdechowej i zapasowej objętości wydechowej oraz natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej; Ćwiczenie 2 PODSTAWY REGULACJI CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI, PRÓBA ORTOSTATYCZNA - ciśnienie tętnicze, regulacja ciśnienia tętniczego, MAP średnie ciśnienie tętnicze, tętno i jego cechy, pomiar ciśnienia tętniczego, badanie tętna, oscylometria, próba ortostatyczna interpretacja wyników; Ćwiczenie 3 REJESTRACJA CZYNNOŚCI BIOELEKTRYCZNEJ SERCA U CZŁOWIEKA. PODSTAWY BADANIA EKG I JEGO ZNACZENIE W DIAGNOSTYCE - właściwości mięśnia sercowego, charakterystyka czynności elektrycznej serca, zjawiska mechaniczne zachodzące podczas pracy serca cykl pracy serca, tony serca, regulacja czynności serca, wskaźniki sprawności serca: objętość wyrzutowa i pojemność minutowa serca, pojęcie i cechy tętna, ciśnienie tętnicze, czynniki wpływające na wielkość ciśnienia tętniczego, część praktyczna: rejestracja EKG demonstracja metody pomiaru elektrycznej czynności serca, nazywanie załamków w przedstawionych zapisach EKG, samodzielne wykonanie EKG przez każdego studenta przy prędkości przesuwu papieru 25mm i 50mm, na podstawie zapisu EKG obliczanie częstości uderzeń serca, na postawie zapisu EKG określanie osi elektrycznej serca, na podstawie zapisu EKG obliczanie czasu trwania odstępu PP i odstępu RR;
Ćwiczenie 4 FIZJOLOGICZNE REAKCJE NA WYSIŁEK STATYCZNY I DYNAMICZNY mięśnie szkieletowe, mechanizm skurczu mięśnia, rodzaje włókien mięśniowych, fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych, charakterystyka wysiłków dynamicznych, charakterystyka wysiłków statycznych, zmiany parametrów czynnościowych organizmu podczas wysiłków fizycznych, parametry hemodynamiczne podczas wysiłku dynamicznego i statycznego; Ćwiczenie 5 FIZJOLOGIA KRWI I SZPIKU KOSTENGO - skład krwi, budowa krwinek czerwonych, granulocyty i agranulocyty, funkcje krwi oraz poszczególnych elementów morfotycznych, transport gazów oddechowych we krwi, równowaga kwasowo-zasadowa, składniki organiczne osocza, hemostaza i fibrynoliza, tworzenie komórek krwi, część praktyczna: ocena rozmazu krwi obwodowej zdrowego człowieka; Ćwiczenie 6 PODSUMOWANIE ĆWICZEŃ (Ćwiczenia od 1 do 5) kolokwium końcowe w formie testu jednokrotnego wyboru (zalicza 60%); SAMOKSZTAŁCENIE Przygotowanie do seminariów Przygotowanie do egzaminu LITERATURA Literatura obowiązkowa; 1. Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. W. Traczyk, A. Trzebisk, PZWL, Warszawa 2007, Wyd. III, 2. Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny. S. Konturek, Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2007, Wyd. I, 3. Fizjologia praktyczna. Podręcznik dla studentów medycyny. Część II. L. Borodulin- Nadzieja, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2008, 4. Ćwiczenia z fizjologii człowieka. D. Rosołowska-Huszcz, J. Gromadzka-Ostrowska, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2008. 5. Kurs fizjologii doświadczalnej: podręcznik dla studentów wydziałów nauki o zdrowiu i fizjoterapii (pod red. Edyty Wróbel), Warszawski Uniwersytet Medyczny.
Literatura uzupełniająca: 1. Borodulin - Nadzieja L. Fizjologia praktyczna. Podręcznik dla studentów medycyny. Część II. Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2008. dr hab. Anna M. Badowska-Kozakiewicz Zakład Biofizyki i Fizjologii Człowieka Warszawski Uniwersytet Medyczny abadowska@wum.edu.pl