W tej części informatora prezentowana jest historia edukacji w Muzeum Narodowym w Poznaniu oraz archiwum najważniejszych projektów zrealizowanych

CZÊŚÆ IV ARCHIWUM 1

W tej części informatora prezentowana jest historia edukacji w Muzeum Narodowym w Poznaniu oraz archiwum najważniejszych projektów zrealizowanych przez Dział Edukacji Muzealnej w ciągu ostatnich pięciu lat. Zamieszczenie informacji na temat przeszłej działalności edukacyjnej zwraca uwagę na źródła i uwarunkowania tego rodzaju aktywności w Muzeum Narodowym w Poznaniu, a poprzez archiwum projektów pozwala na zaprezentowanie, w jaki sposób w praktyce były i są realizowane podstawowe założenia przygotowanej i traktowanej całościowo oferty edukacyjnej. Nadrzędne jest przekonanie, że współczesne muzeum powinno stanowić przestrzeń społeczną dzielenia się wiedzą na temat sztuki i kultury oraz spotkań ludzi.

HISTORIA DZIA U EDUKACJI MUZEUM NARODOWEGO W POZNANIU Działalność edukacyjna Muzeum Narodowego w Poznaniu od ponad 60 lat wpisuje się w charakterystykę funkcjonowania tej publicznej instytucji kultury. Pierwsze służby oświatowe w Muzeum Narodowym w Poznaniu zostały powołane pod nazwą Biura Społeczno-Oświatowego w 1950 r. z inicjatywy prof. Kazimierza Malinowskiego 1, ówczesnego dyrektora poznańskiego muzeum i jednego z głównych ideologów nowego muzealnictwa w socjalistycznej Polsce. Według jego koncepcji muzea miały stać się nie tylko ośrodkami naukowo-badawczymi, ale także bardzo doniosłymi placówkami kształcenia i wychowania ideologicznego zarówno młodzieży, jak i mas 2. W związku z tym w muzeach miały powstawać specjalne służby, ze społeczną funkcją wpisaną w nazwę. Należy jednak pamiętać, że był to trend ogólnoświatowy, a takie jednostki o podobnym oświatowym charakterze powoływano w krajach o różnych systemach politycznych. Poznańskie biuro zawiązano dwa lata przed odgórnym oficjalnym powołaniem tego rodzaju jednostek w polskich muzeach podległych Ministrowi Kultury i Sztuki. Powstaniu biura nie towarzyszyły jednak szczegółowe wytyczne dotyczące celów i sposobów funkcjonowania. Początkowo jego pracownicy nie wiedzieli, co i jak mają robić 3. Postawiono przed nimi ogólnikowo sformułowane zadania, mieli organizować frekwencję i oprowadzać wycieczki. Brak bardziej szczegółowych wytycznych, doświadczenia i pedagogicznego wykształcenia zatrudnianych w biurze młodych ludzi (często jeszcze studentów) oraz napięcia w kontaktach ze starszymi pracownikami, którzy nowo powstały dział uważali za tubę nowego ustroju, powodowały, że trudno im było znaleźć swoje miejsce w muzeum 4. W związku z tym, że działalność oświatową rozumiano jako upowszechnianie/pokazywanie, czyli organizację wystaw, dział oświatowy spięty był w jednym pionie naukowodydaktycznym z działem organizacji wystaw i działem organizacji muzeów podstawowych (ten ostatni koordynował wszystkie prace związane ze sprawowaną przez Muzeum Narodowe w Poznaniu opieką nad muzeami terenowymi województwa poznańskiego i zielonogórskiego). W 1956 r., zgodnie z zarządzeniem dyrektora Zarządu Muzeów, dotyczącym wszystkich podległych mu instytucji, tak jak innym zmieniono nazwę biura na Dział Naukowo-Oświatowy. Miało to dowartościować pracę jednostek zajmujących się oświatą i zrównać w hierarchii wszystkich pracowników merytorycznych muzeum (kuratorów i edukatorów) 5. Mimo to pracownicy Działu Naukowo-Oświatowego Muzeum Narodowego w Poznaniu nadal głównie oprowadzali po galeriach, a ich praca spotykała się z niechętnym stosunkiem innych pracowników merytorycznych 6. Wspomnienia i dokumenty pokazują także trudności działu z zaopatrzeniem w sprzęt audiowizualny. Wielką bolączką był również brak sali wykładowej w gmachu głównym Muzeum Narodowego w Poznaniu. 3

Niezależnie jednak od wszystkiego, po okrzepnięciu i trudnych początkach, dział rozwijał swoją działalność na kilku płaszczyznach. Po pierwsze, ważnym odbiorcą oferty edukacyjnej Muzeum Narodowego w Poznaniu były szkoły. Z jednej strony proponowano im zajęcia, przede wszystkim z zakresu historii sztuki (aż do końca lat 70. XX w. nie towarzyszyły im warsztaty plastyczne), z drugiej strony, w porozumieniu z Wojewódzkim Ośrodkiem Doradztwa Metodycznego, Dział przeprowadzał konferencje i szkolenia dla nauczycieli różnych przedmiotów w różnorodnych typach szkół na temat wykorzystania zbiorów. Był także organizatorem eliminacji okręgowej Ogólnopolskiej Olimpiady Artystycznej. Dla uczniów klas maturalnych pracownicy prowadzili zajęcia fakultatywne, a także wygłaszali wykłady dla studentów (przede wszystkim I roku) wyższych uczelni Poznania 7. Pracownicy działu prowadzili także działalność oświatową w zakładach pracy i wśród robotników: organizowali zajęcia m.in. dla załogi Cegielskiego, dla uczniów zasadniczej szkoły zawodowej przy Zakładach Metalurgicznych Pomet w Poznaniu, współpracowali przy organizacji sesji dokształcających dla kadry kierowniczej przyzakładowych domów kultury. W 1973 r. dla Technikum dla Przodujących Robotników opracowano program dwuletniego kursu, na którym wykładana była stylistyczna historia sztuki. Od 1969 r. na Uniwersytecie Ludowym Związku Młodzieży Wiejskiej w Radwanicy delegowany pracownik wygłaszał cykle wykładów o wychowaniu przez sztukę 8. W witrynach sklepowych miasta Poznania muzealni edukatorzy organizowali wystawy oświatowe, na których pokazywane były oryginalne obiekty ze zbiorów muzeum. Poza tym ukazywał się kwartalnik Informator, gdzie zamieszczano informacje ogólne dotyczące wystaw oraz oddziałów, godzin otwarcia, akcji oświatowych. Z inicjatywy Krystyny Biniakowej (kierowniczki Działu Naukowo-Oświatowego) w 1978 r. wprowadzono Niedzielne Spotkania Muzealne na wystawach czasowych z kustoszami bądź kuratorami, zawsze o 11.00. W drugiej połowie lat 70. XX w. zainicjowała ona także zwyczaj projekcji filmów o sztuce współczesnej w kinie muzealnym Art. Jednorazowo na pokaz filmu przychodziło niekiedy nawet 100 4

osób, a wszyscy zainteresowani nie mieścili się w prowizorycznej salce kinowej, zorganizowanej w pomieszczeniu przejściowym, na galeryjce gmachu głównego. Zatrudniona w dziale Irena Wachowska wprowadziła Spotkanie z obrazem cykl, w ramach którego kurator omawiał jeden eksponat, a imprezę wieńczył koncert Collegium Musicorum Posnaniensum (zespół kameralny powstały i funkcjonujący przy Muzeum Instrumentów Muzycznych). Na przełomie lat 60. i 70. XX w. pracownicy działu przeprowadzili badania socjologiczne na temat widzów w muzeum, ich statusu, wrażeń i wiedzy wyniesionej z muzeum, a także frekwencji 9. Jako jeden z pierwszych w Polsce, bo już w 1979 r., dział podjął się organizacji konkursu plastycznego dla dzieci i młodzieży Moja przygoda w muzeum. W pierwszym roku konkurs zorganizowany przy współpracy kuratorium nosił nazwę Moje wrażenia z Muzeum. Polegał na tym, że zapraszano konkretne szkoły do muzeum na zajęcia, a po tych spotkaniach powstawały prace plastyczne, które brały udział w konkursie 10. Ogłoszeniu jego wyników zawsze towarzyszyła wystawa. Oprócz tego dział organizował konkurs na najciekawszy eksponat. Obok działalności stricte oświatowej dział wikłany był w zadania o charakterze ideologicznym. Od 1974 r. organizował doroczne wystawy portretów przodowników pracy 11 wraz z Wojewódzką Radą Związków Zawodowych, Związkiem Polskich Artystów Plastyków, Wydziałem Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego, współorganizował obchody urodzonych 22 lipca, opiekował się też ekspozycjami, jak np. Wizerunki Lenina w pracach nauczycieli. 5

Skomplikowana przeszłość była jednym z powodów decyzji ówczesnego dyrektora muzeum, prof. Konstantego Kalinowskiego, w początku lat 90. XX w. o zmianie nazwy działu na Dział Edukacji Muzealnej Muzeum Narodowego w Poznaniu oraz zatrudnienia na stanowisku kierowniczym Beaty Rymkiewicz. Chodziło nie tylko o odcięcie się od kłopotliwej przeszłości, ale także nadanie nowego wymiaru tego typu działalności muzeum. Zmianie przyświecała głębsza myśl, że w orbicie zainteresowań Działu Edukacyjnego powinna znaleźć się nie oświata rozumiana jako oświecanie niewtajemniczonych, ale dbałość o wieloaspektowy rozwój człowieka. Paulina Szeląg Przypisy 1 Anna Dobrzycka, Kazimierz Malinowski, Kronika. Muzeum Narodowe w Poznaniu 1945 1952, Studia Muzealne, z. 1, Poznań 1953, s. 198. 2 Bogusław Mansfeld, Muzea na drodze do samorealizacji. Związek Muzeów w Polsce 1914 1951, Warszawa 2000, s. 81. 3 Dominika Cicha, Z zagadnień muzealnych zespołów oświatowych. Uwagi na marginesie prac oświatowych w Poznaniu, Muzealnictwo, nr 6, 1957, s. 57. 4 Ibidem, s. 58. 5 Jerzy Banach, Status pracownika oświatowego muzeów polskich, w: Działalność oświatowa muzeów. Założenia teoretyczne i praktyka, Poznań 1973, s. 152 153. 6 D. Cicha, op. cit, s. 58. 7 Działalność oświatowa 1973 r., Archiwum Muzeum Narodowego w Poznaniu, MNPA 1155, maszynopis. 8 Ibidem. 9 Paweł Łączkowski, Janusz Ziębiński, Badania socjologiczne w Muzeum Narodowym w Poznaniu (czerwiec 1968 rok), Studia Muzealne, z. 7, 1969, s. 119 131; Dominika Cicha, Opinie zwiedzających o tematyce i ekspozycji wystaw czasowych w Muzeum Narodowym w Poznaniu w 1970 i 1971 r., Studia Muzealne, z. 10, Poznań 1974, s. 131 147. 10 Materiały do Biuletynu ZMiOZ 1979, Archiwum Muzeum Narodowego w Poznaniu, MNPA 1196, maszynopis. 11 Wystawy Przodowników Pracy 1978 r., Archiwum Muzeum Narodowego w Poznaniu, MNPA 1193, maszynopis; Wystawy Przodowników Pracy 1978 r., Archiwum Muzeum Narodowego w Poznaniu, MNPA 1194, maszynopis; Wystawy Przodowników Pracy 1980 r., Archiwum Muzeum Narodowego w Poznaniu, MNPA 1195, maszynopis. 6

NAJWA NIEJSZE PROJEKTY EDUKACYJNE 2008 2013 OD FIDIASZA DO BANKSY EGO Kurs historii sztuki, realizowany od 2008 do 2013 r., adresowany był do wszystkich, którzy interesują się sztuką i chcieliby zapoznać się z podstawowymi i najważniejszymi zagadnieniami z zakresu nauk o sztuce, tj. jej rozwojem, technikami artystycznymi, a także sposobami analizy i patrzenia na dzieło sztuki. Kurs obejmował rozwój sztuk plastycznych (malarstwa, rzeźby oraz architektury) od starożytności do współczesności, której ikoną jest Banksy, reprezentant street artu. Zajęcia z prezentacjami multimedialnymi odbywały się w sali wykładowej bądź w przestrzeniach galeryjnych. Grupą docelową byli licealiści i osoby dorosłe. 7

JA I ŚWIAT. JA I SZTUKA Program edukacyjny Ja i świat. Ja i sztuka zrealizowany został w Zamku w Gołuchowie w 2009 r. Był programem wspólnotowym, adresowanym do dzieci w wieku 10 15 lat, określanych mianem trudnych, uczniów szkół z terenu gminy Gołuchów. Problemy wychowawcze oraz kłopoty z nauką wynikały przede wszystkim z tego, że dzieci te pochodziły z tzw. rodzin dysfunkcyjnych. Łączyły je podobne doświadczenia życiowe, co pozwoliło myśleć o uczestnikach zajęć jak o konkretnej wspólnocie. Podstawowe cele, jakie przyświecały projektowi, to uzupełnienie braków socjalizacyjnych, przyswajanie umiejętności budowania pozytywnych relacji z innymi osobami, odnajdywanie i rozwijanie zdolności osobowościowych oraz plastycznych. Działania edukacyjne podejmowane w trakcie realizacji projektu rozwijane były na trzech płaszczyznach: poznawczej, emocjonalno-edukacyjnej i aktywizacyjnej. Zajęcia zostały podzielone na trzy bloki tematyczne: Rysunek, Malarstwo oraz Kultura zawarta w zamku gołuchowskim. Zrealizowane zostały w ciągu ośmiu spotkań sobotnich, na które dzieci były przywożone i odwożone przez organizatorów programu. Na zakończenie prace plastyczne wykonane przez dzieci i młodzież uczestniczące w warsztatach pokazano na wystawie, która odbyła się 12.12.2009 r. Program przygotowali i zrealizowali studenci kierunku Edukacja artystyczna w zakresie sztuk plastycznych na Wydziale Pedagogiczno-Artystycznym Uniwersytetu im. Adama 8

Mickiewicza w Kaliszu pod opieką merytoryczną i organizacyjną pracowników naukowych Wydziału Pedagogiczno Artystycznego oraz Działu Edukacji Muzeum Narodowego w Poznaniu. Projekt powstał dzięki współpracy Muzeum Narodowego w Poznaniu z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Urzędem Gminy Gołuchów oraz wsparciu prywatnej restauracji. W 2010 r. program edukacyjny Ja i świat. Ja i sztuka otrzymał III nagrodę w Konkursie na Najciekawsze Wydarzenie Muzealne Roku Izabella 2009 w kategorii Działalność edukacyjna, promocyjna, marketingowa. Wiêcej na temat projektu: R. Pernak (oprac.), Ja i świat. Ja i sztuka w Zamku w Gołuchowie, w: Edukacja muzealna w Polsce. Sytuacja, kontekst, perspektywy rozwoju. Raport o stanie edukacji muzealnej w Polsce, red. M. Szeląg, Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Muzeum Pałac w Wilanowie 2012, s. 95 97. M. Szeląg, Ja i świat. Ja i sztuka. Projekt na Zamku w Gołuchowie a współczesne wyzwania wobec muzeów, Portal Edukacji Muzealnej, http://www.edukacjamuzealna.pl/artykuly.aspx?o=1, [dostęp 9 września 2013]. MÓZG W MUZEUM W latach 2009 2011 raz w miesiącu odbywały się w muzeum warsztaty neuroestetyczne dla dzieci w wieku gimnazjalnym, młodzieży i dorosłych. Zajęcia prowadziła Katarzyna Krawczyńska, pomysłodawczyni i autorka projektu. Uczestnicy warsztatów mieli możliwość poznawania samych siebie poprzez zabawę ze sztuką. Zagłębiając się w arkana funkcjonowania ludzkiego mózgu, próbowali zrozumieć, w jaki sposób człowiek postrzega zarówno dzieła malarstwa i rzeźby, jak i rzeczywistość. Dowiadywali się, dlaczego człowiek interesuje się sztuką klasyczną i abstrakcyjną. Poznawali struktury w mózgu odpowiedzialne za postrzeganie, wyobraźnię i emocje. Wiele zabaw ruchowych, słownych, teatralnych i manualnych rozwijało zmysł estetyczny uczestników zajęć. Przykładowe tematy spotkań: Wpływ emocji na postrzeganie, Iluzje wzrokowe. 9

MAGIA OBRAZU, CZAR ILUSTRACJI Od września 2010 r. do czerwca 2011 r. trwał cykl spotkań Magia obrazu, czar ilustracji. Inspiracją stała się książka Magia obrazu. Kraina lenistwa Beaty Lejman, wydana przez wydawnictwo Media Rodzina i to właśnie dzięki temu wydawcy zaistniała możliwość nie tylko prezentacji pięknych książek, ale także twórczego spotkania z ich autorami. Cykl został przygotowany z myślą o odbiorcy w wieku 6 12 lat. Każde spotkanie miało podobny przebieg, choć nie zabrakło niespodzianek oraz pomysłów samych zaproszonych gości. Byli nimi kolejno: Piotr Fąfrowicz, Beata Lejman, Paweł Pawlak, Józef Wilkoń, Ewa Kozyra-Pawlak, Małgorzata Strzałkowska, Elżbieta Wasiuczyńska i Aleksandra Kucharska- -Cybuch. Podczas zajęć artyści prezentowali dzieciom swoją twórczość i pomysły na ilustracje, rozmawiali o warsztacie ilustratorskim, problemach, na które się natykają, czasami nawet zdradzali tajniki swojego mistrzostwa. Nieodłącznie spotkaniom towarzyszyły książki, każde spotkanie krążyło wokół konkretnego tytułu lub serii, same dzieci również często przynosiły ze sobą własne ukochane książki. 10

EDUKACJA MUZEALNA. ANTOLOGIA T UMACZEÑ Wyd ana w 2010 r. Edukacja muzealna. Antologia tłumaczeń zawiera kilkanaście tekstów tłumaczonych z języka angielskiego i francuskiego, poprzedzonych obszernym wstępem. Przygotowanie publikacji było odpowiedzią na brak analogicznych opracowań w języku polskim, udostępniających edukatorom, muzealnikom oraz studentom w Polsce osiągnięcia edukacji muzealnej i pedagogicznej na świecie. Celem publikacji było więc z jednej strony rozwijanie kompetencji pracowników muzeów w zakresie edukacji i stworzenie możliwości doskonalenia zawodowego, z drugiej strony pomoc w kształceniu przyszłych edukatorów i muzealników. Zamieszczone w zbiorze teksty zostały dobrane w taki sposób, aby stanowiły inspirację do przemyślenia metod i praktyk edukacyjnych stosowanych przez muzea. Po raz pierwszy Antologia została zaprezentowana podczas konferencji Forum Edukatorów Muzealnych, zorganizowanej w Muzeum Historii Miasta Poznania w dniach 29 30.11.2010 r. Publikację zrealizowano dzięki pilotażowemu projektowi Edukacja + Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2011 r. publikacja Edukacja muzealna. Antologia tłumaczeń otrzymała II nagrodę w Konkursie na Wielkopolskie Wydarzenie Muzealne Roku 2010 Izabella 2010 w kategorii Wydawnictwa. Informacje dodatkowe: Marcin Szeląg, J. Skutnik (red.), Edukacja muzealna. Antologia tłumaczeń, Muzeum Narodowe w Poznaniu 2010. Piotr Bernatowicz, Ku nowej edukacji muzealnej, Polonistyka, nr 11, 2011, s. 62 65. 11

WIDZIEÆ WIEDZIEÆ WIÊCEJ Konkurs na esej poświêcony interpretacji dzie³ malarstwa polskiego z kolekcji Muzeum Narodowego w Poznaniu W 2011 r. Muzeum Narodowe w Poznaniu oraz Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu, wraz z Instytutem Filologii Polskiej i Instytutem Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, byli współorganizatorami interdyscyplinarnego projektu Widzieć wiedzieć więcej. Był to konkurs na interpretację dzieła malarskiego. Zaproszenie do udziału zostało skierowane zarówno do studentów, jak i polonistów, historyków, historyków sztuki, kulturoznawców i antropologów kultury oraz przedstawicieli innych dyscyplin nauki zainteresowanych tą tematyką. Warunkiem uczestnictwa w konkursie było przedstawienie w formie eseju interpretacji jednego z dziesięciu obrazów ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu: 1. Józef Brandt, Pojmanie na arkan, 1881, 2. Maksymilian Gierymski, Nocna rewizja, 1872, 3. Jacek Malczewski, Krajobraz z Tobiaszem, 1904, 4. Maria Łucja Nicz-Borowiak, Temat muzyczny, ok. 1925, 5. Jerzy Nowosielski, Kompozycja błękitna Abstrakcja, 1968, 6. Józef Simmler, Pożegnanie Wacława z Marią, 1849, 7. Jan Spychalski, Walka Jakuba z Aniołem, 1949, 8. Jerzy Piotrowicz, Las Meninas, 1987, 9. Ferdynand Ruszczyc, Obłok, 1902, 10. Wojciech Weiss, Pocałunek na trawie, ok. 1900. Zadaniem konkursu poświęconego zagadnieniu korespondencji sztuk w XIX i XX w. było przede wszystkim wzbudzenie refleksji nad interpretacją obrazu malarskiego, uwzględniającą konteksty oraz wątki literackie i muzyczne zawarte w dziele plastycznym. Dodatkowym celem było zwrócenie uwagi uczestników konkursu na bogactwo zbiorów muzealnych, ukazanie możliwości ich wykorzystania w codziennej pracy i nauce szkolnej oraz popularyzacja zagadnienia korespondencji sztuk w dydaktyce szkolnej. Projekt był wieloetapowy. Po wyłonieniu laureatów Dział Edukacji Muzeum Narodowego w Poznaniu zorganizował seminarium dyskusyjne, w czasie którego laureaci konkursu wraz z członkami jury wspólnie wypracowali komentarze metodyczne do obrazów, których interpretacje zostały nagrodzone. Zarówno nagrodzone eseje, jak i towarzyszące im komentarze metodyczne zostały opublikowane w czasopiśmie dla nauczycieli Polonistyka (nr 11, grudzień 2011). 12

Niezwykle ciekawą odsłoną tego projektu była publiczna autorska prezentacja nagrodzonych i wyróżnionych esejów w czasie Nocy Muzeów w 2011 r. w Galerii Malarstwa i Rzeźby Muzeum Narodowego w Poznaniu. Po odczytaniu przez autorów swoich tekstów pracownik działu edukacji moderował spotkanie z publicznością na temat przedstawionych interpretacji obrazu. W toku dyskusji powstawały, często zaskakujące, analizy omawianych dzieł. Komitet organizacyjny projektu Widzieć wiedzieć więcej: prof. Radosław Okulicz- -Kozaryn, dr Michał Haake, dr Marcin Szeląg, dr Wiesława Wantuch, Olga Gałuszek, Joanna Jaskowska, Beata Salamon, Rozalia Wojkiewicz. Wiêcej na temat projektu: Polonistyka, czasopismo dla nauczycieli, nr 11, grudzień 2011. O YWIÆ MUZEUM W sierpniu 2011 r. odbyły się letnie warsztaty z animacji poklatkowej pod nazwą Ożywić Muzeum. Skierowane były do dzieci i młodzieży od 10 do 15 roku życia. W sumie wzięły w nich udział 22 osoby w trakcie trzech tygodniowych turnusów. W wyniku tych spotkań powstały niezwykłe filmy, które odnosiły się do zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu i je komentowały. Niewątpliwym pozytywnym rezultatem tych zajęć, obok wielu innych, było otwarcie się i odrzucenie przez uczestników zahamowań związanych z aktywnością twórczą, która u młodzieży w tym wieku w większości praktycznie zanika. Warsztaty pozwoliły na rozbudzenie w nich twórczej postawy wobec świata, a stworzenie własnych wypowiedzi w formie animacji dodało im pewności siebie i dało poczucie dumy z tego, że stworzyli coś wartościowego. Wszystkie filmy zostały zamieszczone na blogu: http://animacjaozywiamuzea.blogspot.com/. Partnerem projektu było Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Narodowego w Poznaniu. 13

Warsztaty były współfinansowane przez Urząd Miasta Poznania w ramach wspierania projektów artystycznych organizowanych w okresie miesięcy wakacyjnych Spotkania z Kulturą Lato 2011, dzięki czemu udział w zajęciach był bezpłatny. Warsztaty prowadziły: Karolina Kubik, artystka zajmująca się działaniami przestrzennymi, performance em, sztuką wideo i dokumentacji, oraz Paulina Szeląg z Muzeum Narodowego w Poznaniu. Warsztaty miały swój nieoczekiwany epilog. Dwa filmy: Roślinka oraz Czarodziejski Młynek zostały wybrane przez Muzeum Miejskie w Schwerinie (Niemcy) na wystawę sztuki współczesnej krajów Regionu Nadbałtyckiego Połączeni. Sztuka Nowoczesna Regionu Bałtyckiego (Connected by Art). Wzięli w niej udział artyści z krajów tej części Europy. Ważnym działem tej wystawy były właśnie wypowiedzi młodych ludzi z tego obszaru, ponieważ ekspozycja miała pokazywać zarówno podobieństwa, jak i różnice tożsamości kulturowej w krajach basenu Morza Bałtyckiego. Obydwa filmy pokazywane były na samej ekspozycji, udostępniono je również na stronie internetowej wydarzenia http:/ /connected-by-art.de/. Wystawa trwała od 15.06.2012 r. do 16.09.2012 r. 14

5 ZMYS ÓW. AUDIODESKRYPCJA Program edukacyjny 5 zmysłów. Audiodeskrypcja był przedsięwzięciem skierowanym do społeczności osób niewidomych i słabowidzących. Zasadniczą część programu stanowiła wystawa o charakterze edukacyjnym, adresowana do osób niewidomych i słabowidzących, czynna w Muzeum Narodowym w Poznaniu w dniach 15.10. 27.11.2011 r. Wystawie towarzyszył cykl lekcji muzealnych, warsztatów, prelekcji oraz spotkań, konferencja dla nauczycieli i koncert. Dostosowanie wystawy do potrzeb osób niewidomych polegało na przygotowaniu opisów audiodeskrypcyjnych prezentowanych na niej dzieł sztuki, zastosowanie dodatkowych charakterystyk tych dzieł odwołujących się do zmysłów (słuch, dotyk, węch, smak), oznaczenie przestrzeni muzeum specjalnymi liniami umożliwiającymi poruszanie się po obiekcie osobom niewidomym i użycie podpisów w alfabecie Braille a, przygotowanie tyflografiki oraz wykonanie powiększonych opisów przeznaczonych dla osób słabowidzących. Ponadto przygotowano drukowany katalog prezentowanych obrazów i rzeźb, przeznaczony dla osób słabowidzących oraz w wersji audiobooka dla niewidomych. Towarzyszące wystawie lekcje, warsztaty, prelekcje i spotkania wykorzystywały audiodeskrypcję jako technikę opisu dzieł sztuki omawianych w czasie ich trwania, a także demonstracje z zastosowaniem przygotowanych kopii, modeli dotykowych, charakterystyk zapachowych i smakowych. Dodatkowym wymiarem projektu było jego otwarcie na szerszą publiczność. Wystawa przeznaczona była również dla osób widzących, które mogły zwiedzać ją po omacku, korzystając z udogodnień, opisów i dodatkowych charakterystyk dzieł sztuki przygotowanych dla osób niepełnosprawnych. Podczas tradycyjnego zwiedzania osoby te korzystały z oferowanych na ekspozycji rozwiązań wprowadzających w doświadczanie sztuki dodatkowy wymiar, który, oprócz wzroku, angażował zmysły dotyku, zapachu, węchu i smaku. Podobnie towarzyszące wystawie lekcje, warsztaty, prelekcje i spotkania były otwarte na publiczność ogólną, która uczestniczyła w demonstracjach kopii, modeli, zapachów oraz degustacji smaków, jak również oglądała omawiane dzieła sztuki poprzez pryzmat opisu audiodeskrypcyjnego. Adresowana do nauczycieli konferencja Patrząc na sztukę z zamkniętymi oczami, towarzysząca projektowi, skoncentrowana na zagadnieniach związanych z niepełnosprawnoścą wzrokową, zwracała uwagę na ten problem w środowisku szkolnym. W 2012 r. program edukacyjny 5 zmysłów. Audiodeskrypcja otrzymał nagrodę Sybilla 2011 w XXXII Konkursie o Nagrodę M inistra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Wydarzenie Muzealne Roku w kategorii Przedsięwzięcia edukacyjne oraz Grand Prix w Konkursie na Wielkopolskie Wydarzenie Muzealne Roku 2011 Izabella 2011 w kategorii Działalność edukacyjna, promocyjna, marketingowa. 15

Wiêcej na temat projektu: http://audiodeskrypcja.5zmyslow.pl/ [dostęp 9 września 2013]. Ewa Drążkowska, Marcin Szeląg, 5 zmysłów. Audiodeskrypcja, kat. wystawy, Stowarzyszenie Edukacyjne MCA, Poznań 2011. Ewa Drążkowska, 5 zmysłów. Audiodeskrypcja, folder edukacyjny dla dzieci, Stowarzyszenie Edukacyjne MCA, Poznań 2011. Kamila Pakuło, Renata Paszkiewicz-Szymańska, Wokół doświadczeń z wystawy 5 zmysłów. Audiodeskrypcja, Muzealnictwo, nr 53, 2012, s. 150 156. 5 zmysłów. Audiodeskrypcja, w: Muzea i uczenie się przez całe życie podręcznik europejski, Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Warszawa 2013, s. 107 109. RAPORT O STANIE EDUKACJI MUZEALNEJ W POLSCE Raport o sta nie edukacji muzealnej w Polsce został opracowany przez członków Forum Edukatorów Muzealnych w latach 2009 2012. Inicjatywa projektu wyszła z Działu Edukacji Muzeum Narodowego w Poznaniu, którego przedstawiciel (Marcin Szeląg) był kierownikiem naukowym projektu i autorem programu badań. W Dziale Edukacji zgromadzono i opracowano pozyskane w czasie prac ankiety oraz inne materiały źródłowe. 16

Celem Raportu była prezentacja i analiza faktycznego stanu edukacji muzealnej w Polsce, pozwalające na wskazanie perspektyw rozwoju tej dziedziny działalności muzeów. W ten sposób starano się stworzyć podstawę do lepszego zrozumienia edukacyjnego aspektu działalności tych instytucji, pobudzić refleksję nad nim oraz odsłonić nowe perspektywy myślenia o muzeum. Efektem prac jest książka Edukacja muzealna w Polsce. Sytuacja, kontekst, perspektywy rozwoju. Raport o stanie edukacji muzealnej w Polsce. Projekt został zrealizowany dzięki wsparciu finansowemu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. Organizacją i koordynacją prac zajmowało się Muzeum Pałac w Wilanowie przy współpracy Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum Okręgowego w Toruniu, Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Narodowego w Szczecinie i Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym. W drugiej połowie 2012 r., jako kontynuacja projektu, odbył się cykl seminariów Raport o stanie edukacji muzealnej w Polsce. Suplement. Poddano w nich szerokiej dyskusji środowiskowej wnioski i rekomendacje stanowiące rezultat prac badawczych prowadzonych w latach 2009 2012. Seminaria te odbyły się we wszystkich muzeach zaangażowanych w prace nad Raportem. Wiêcej na temat projektu: Joanna Grzonkowska, Raport o stanie edukacji muzealnej w Polsce w perspektywie działań NIMOZ, Muzealnictwo, nr 52, 2011, s. 228 234. Edukacja muzealna w Polsce. Sytuacja, kontekst, perspektywy rozwoju. Raport o stanie edukacji muzealnej w Polsce, red. M. Szeląg, Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Muzeum Pałac w Wilanowie 2012 [wersja elektroniczna publikacji dostępna na stronie www.edukacjamuzealna.pl]. Leszek Karczewski, Ucieczka do przodu. Autonomia instytucji muzeum jako alternatywa dla edukacji muzealnej, w: Muzeum w przestrzeni edukacji otwartej, Biuletyn Programowy NIMOZ, nr 5, 2013, s. 25 34. Marcin Szeląg, Ucieczka do przodu, czyli stanie w miejscu, w: Muzeum w przestrzeni obywatelskiej, Biuletyn Programowy NIMOZ, nr 6, 2013, s. 15 28. Piotr Górajec, Edukacja muzealna czas zmian, w: Edukacja w muzeum, Biuletyn Programowy NIMOZ, nr 8, 2013, s. 6 12. Jacek Drejer, Edukacja muzealna w świetle Raportu o stanie edukacji muzealnej, w: Edukacja w muzeum, Biuletyn Programowy NIMOZ, nr 8, 2013, s. 13 20. 17

CO MA KORONKA DO WIATRAKA? NIDERLANDY W dniach 10.05. 14.07.2013 r. czynna była wystawa Co ma koronka do wiatraka? Niderlandy. Wystawa powstała jako projekt partycypacyjny. W jej tworzeniu brali udział nauczyciele ze szkół różn ych poziomów nauczania (szkoła podstawowa, gimnazjum, liceum). Muzeum Narodowe w Poznaniu i jego pracownicy zaoferowali przestrzeń, zbiory oraz wiedzę na ich temat, wspomagając pracę pedagogów szkolnych. Ekspozycja była więc rezultatem współdziałania publiczności z muzealnikami. Partnerem wystawy był Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu. Wystawa poświęcona życiu, kulturze i sztuce w Niderlandach w czasach nowożytnych dotyczyła także wpływu kultury i sztuki Niderlandów na inne kraje europejskie, w tym Polskę, i poszerzona została o odniesienia do czasów bliższych współczesnemu widzowi. Centralnym tematem ekspozycji była kultura mieszczańska z jej obyczajowością, religijnością, etosem pracy, sposobem spędzania wolnego czasu i twórczością artystyczną, ukazana poprzez malarstwo, grafikę, rzeźbę, plakat, sztukę użytkową (meble, ceramikę, tkaniny, wyroby z metalu), numizmaty, militaria i varia. Założeniem wystawy było spojrzenie na Niderlandy z dystansu. Prócz zagadnień historycznych, ważnym elementem decydującym o formie i zawartości ekspozycji była współczesna znajomość kultury Belgii i Holandii. Z tego powodu profesjonalna wiedza historyczna na ich temat została powiązana ze skojarzeniami, również stereotypowymi, jakie łączą się z tymi krajami. W tym sensie sposób przygotowania ekspozycji nawiązywał do konstruktywizmu. Doświadczenia i wyobrażenia związane z tematem ekspozycji stanowiły punkt wyjścia do konstruowania pogłębionej wiedzy na temat kultury i sztuki Niderlandów oraz ich oddziaływania. Aranżacja ekspozycji, program wydarzeń towarzyszących oraz przygotowane materiały do samodzielnej edukacji uwzględniały różne style uczenia się, wynikające z odmiennych preferencji publiczności. Poprzez szerokie spektrum bodźców i proponowanych form aktywności całość adresowana była do zwiedzających o różnych rodzajach inteligencji (tzw. inteligencji wielorakiej). Wiêcej na temat projektu: Co ma koronka do wiatraka? Niderlandy, przewodnik po wystawie, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 2013. 18

19