Zrozum świat. Edukacja globalna na rzecz bardziej sprawiedliwego świata

Zrozum świat. Edukacja globalna na rzecz bardziej sprawiedliwego świata Raport podsumowujący wyniki badania początkowej wiedzy i postaw dzieci z Polski, Czech i Wielkiej Brytanii wobec krajów globalnego Południa, ich mieszkańców i ubóstwa na świecie

Spis treści 1. Kontekst..................................... 3 2. Cele raportu................................... 3 3. Jak korzystać z raportu............................. 4 4. Raport a europejska debata na temat jakości i oddziaływania edukacji globalnej...................... 4 5. Ćwiczenie 1. Co wiesz o Afryce?........................ 5 6. Ćwiczenie 2. Gdzie to jest?........................... 9 7. Ćwiczenie 3. Dlaczego na świecie są głodujący ludzie?...........11 8. Ćwiczenie 4. Co to jest ubóstwo?.......................13 9. Ćwiczenie 5. Jak możemy zmniejszyć ubóstwo na świecie?........15 Raport został przygotowany we współpracy z następującymi organizacjami z Czech, Wielkiej Brytanii i Ghany: Publikacja powstała w ramach projektu współfinansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2013 r. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. Projekt Zrozum świat. Edukacja globalna na rzecz bardziej sprawiedliwego świata jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej. 2

Kontekst W ramach naszych działań wspieramy pedagogów w nauczaniu edukacji globalnej, w tym zagadnień dotyczących żywności, handlu i przyczyn ubóstwa na świecie. Dążymy do tego, aby w pracy z dziećmi i młodzieżą potrafili rewidować stereotypy i mity zawiązane z rozwojem na świecie, suwerennością żywnościową, handlem międzynarodowym, ochroną środowiska i klimatu oraz przyczynami i skutkami ubóstwa. Zależy nam na tym, żeby uczennice i uczniowie lepiej rozumieli, co łączy ich, mieszkańców Europy, z ludźmi mieszkającymi w krajach globalnego Południa i podejmowali sensowne, mądre działania na rzecz bardziej sprawiedliwego świata dla wszystkich. Raport ten podsumowuje dane zebrane podczas warsztatów prowadzonych w trzech krajach. Ich celem było zbadanie, jakie wyobrażenia na temat Afryki mają dzieci i młodzież i jak podchodzą do wyżej wspomnianej tematyki. W raporcie zawarliśmy także rekomendacje dotyczące dalszej pracy z uczennicami i uczniami, mające na celu krytyczną refleksję nad stereotypami i mylnymi wyobrażeniami na temat Afryki, rozwoju i ubóstwa na świecie. Warsztaty z dziećmi i młodzieżą zostały przeprowadzone w trzech krajach europejskich Wielkiej Brytanii, Czechach i Polsce, w okresie od 2011 do 2013 roku. Łącznie udział w nich wzięło 805 uczennic i uczniów w wieku od 9 do 15 lat, z prywatnych i państwowych szkół podstawowych oraz gimnazjów lub ich zagranicznych odpowiedników. Warto pamiętać, że wyniki badań w każdym z krajów różniły się w zależności od poszczególnych szkół i odzwierciedlały ich specyfikę, zainteresowania i potrzeby. Szczegóły dotyczące tych różnic, widocznych w obrębie krajów, nie zostały jednak zawarte w naszym raporcie. Na koniec chcielibyśmy podziękować Reading International Solidarity Centre (RISC) za opracowanie pomysłów i materiałów, na podstawie których stworzyliśmy naszą wersję ćwiczeń wykorzystanych w badaniu. Cele raportu Założyliśmy pięć następujących celów tego raportu: Raport ma za zadanie zwrócić uwagę na to, jak ważne w edukacji globalnej (w każdym typie edukacji) jest zbadanie wstępnej wiedzy oraz postaw dzieci i młodzieży (ang. baseline) wobec globalnego Południa i zagadnień związanych z edukacją globalną. Określenie początkowej wiedzy i postaw uczennic i uczniów pozwala nauczycielom i praktykom edukacji globalnej zaplanować nauczanie w oparciu o potrzeby i zainteresowania dzieci i młodzieży, rewidować głęboko zakorzenione stereotypy dotyczące krajów Afryki, a także ocenić postępy w nauczaniu poprzez porównanie wyników badania wstępnego i wyników zanotowanych w badaniach okresowych, np. semestralnych, rocznych itp. Raport przedstawia wykorzystaną w badaniu metodologię zestaw pięciu ćwiczeń do pracy z uczniami, które można wykorzystać i jako narzędzie do zbadania ich postaw oraz wiedzy, i jako samodzielne, ciekawe i aktywizujące dzieci ćwiczenia. Raport dostarcza nauczycielom i praktykom edukacji globalnej informacji o tym, co dzieci i młodzież myślą o Afryce, wiedzę tę mogą oni wykorzystać jako punkt wyjścia we własnej pracy. Raport prezentuje też pomysły na dalsze ćwiczenia, nawiązujące do wyników badania i dające nauczycielom konkretne narzędzia do krytycznej refleksji nad stereotypami i powszechnymi mylnymi przekonaniami dotyczącymi tematyki globalnej. Raport wskazuje także, jaki wkład metodologia badania i zalecane po nim ćwiczenia mogą wnieść do trwającej obecnie na forum organizacji pozarządowych w Europie debaty nad jakością i oddziaływaniem edukacji globalnej. 3

Jak korzystać z raportu Raport adresowany jest do nauczycielek i nauczycieli szkół podstawowych i ponadpodstawowych, w szczególności zajmujących się nauczaniem języka polskiego, wiedzy o społeczeństwie, prowadzących godziny wychowawcze, a także do praktyków edukacji globalnej i aktywistów, w tym osób pracujących w organizacjach pozarządowych zajmujących się edukacją (w tym globalną), osób pracujących z dziećmi i młodzieżą, przedstawicieli i przedstawicielek ośrodków doskonalenia nauczycieli, uczelni kształcących nauczycieli oraz władz oświatowych. W naszym raporcie opisujemy zarówno ćwiczenia wchodzące w skład badania, jak i rekomendacje wynikające z podsumowania wyników badań w szkołach. Odwołujemy się do szczegółowej publikacji dotyczącej prowadzenia badań pt. Punkt wyjścia. Jak zbadać początkową wiedzę i postawy dzieci wobec krajów globalnego Południa, ich mieszkańców oraz ubóstwa na świecie? oraz do ćwiczeń z zestawu pt. Zrozum świat. Materiały z zakresu edukacji globalnej dla szkół podstawowych, proponowanych po przeprowadzeniu badania. Ćwiczenia wchodzące w skład badania oraz ćwiczenia z publikacji Zrozum świat mogą też być wykorzystane niezależnie podczas zajęć z dziećmi i młodzieżą lub inspirować do opracowywania kolejnych ćwiczeń, dopasowanych do poszczególnych grup odbiorców lub konkretnej tematyki. Mamy nadzieję, że raport ten będzie przydatny nauczycielom i praktykom edukacji globalnej w ich pracy, a także będzie stanowił wartościowe źródło inspiracji w doskonaleniu i kształceniu nauczycieli. Dane i wskazówki zawarte w raporcie mogą także być wykorzystane przy planowaniu materiałów edukacyjnych lub kampanii społecznych z zakresu edukacji globalnej i podnoszenia świadomości. Raport a europejska debata na temat jakości i oddziaływania edukacji globalnej Jak wspomnieliśmy, metodologia badań przedstawiona w raporcie może być wykorzystana do planowania i podnoszenia jakości materiałów i działań edukacyjnych oraz zwiększania ich oddziaływania. W celu zdefiniowania jakości edukacji globalnej autorzy publikacji pt. Quality and Impact. A Journey to Quality Development Education1 zalecają, aby najpierw uzgodnić, co osoby współpracujące z nami mają zyskać dzięki tej współpracy, co chcemy im przekazać. Poza tym warto też wyobrazić sobie, jakie mogą być reakcje odbiorców naszych materiałów lub działań, jak oni postrzegają świat i swoją w nim rolę. Równie istotne jest, żeby się zastanowić, w jaki sposób proponowane przez nas działania i materiały uwzględniają różne punkty widzenia i opinie naszych grup docelowych. Metodologia badania i jego wyniki pomagają nam zrozumieć poglądy i wartości wyznawane przez ludzi, z którymi pracujemy nauczycieli, dzieci i młodzież. Wyniki badania można potraktować jako punkt wyjścia pozwalający zaangażować uczniów i nauczycieli w mający dla nich znaczenie i umożliwiający im aktywny udział proces uczenia się, w którym poruszają określone zagadnienia i wspólnie szukają na nie odpowiedzi. 1 Quality and Impact. A Journey to Quality Development Education; starting points that help you to be clear about what you do and why you do it (pol. Jakość i oddziaływanie. Podróż w głąb jakości edukacji globalnej; punkty wyjścia pomagające zyskać jasność co do tego, co robisz i dlaczego to robisz ), DEEEP (Developing Europeans Engagement for the Eradication of Global Poverty), CONCORD, 20122 4

Ćwiczenie 1. Co wiesz o Afryce? 1. Opis ćwiczenia Podczas tego ćwiczenia uczennice i uczniowie pracują w małych grupach (4-5 osób) i mają pięć minut na wypisanie na kartce z mapką konturową kontynentu afrykańskiego wszystkiego, co wiedzą o krajach Afryki i mieszkających tam ludziach. Ważne aby w pracę zaangażowała się cała grupa, a jedna osoba zapisywała zgłaszane skojarzenia i pomysły na kartce. Planszę lub kartkę z zapisanym pytaniem Co wiesz o Afryce? można powiesić w widocznym dla dzieci miejscu w klasie. W tym ćwiczeniu niezwykle ważne jest, żeby nie wywierać wpływu na pracujące w grupie dzieci czy młodzież, nie sugerować im skojarzeń, nie oceniać ich pomysłów i poprosić grupy, żeby nie ściągały od siebie nawzajem. Ćwiczenie to nie ma na celu testowania wiedzy uczniów. Służy przyjrzeniu się ich wyobrażeniom na temat Afryki i Afrykańczyków, ich stosunkowi do mieszkających tam ludzi. Zebrane wyniki mogą być podstawą do planowania dalszych zajęć poświęconych tematyce edukacji globalnej. Analizując dane, dzieli się zapisane skojarzenia czy zdania na następujące kategorie: 1) ludzie i społeczeństwo (w tym kolor skóry, życie codzienne itp.), 2) środowisko naturalne (klimat, zwierzęta i rośliny), 3) kraje i ich cechy charakterystyczne (nazwy krajów, rozpoznawalne cechy geograficzne rzeki, pasma gór itp.), 4) energia, transport i komunikacja, 5) działalność gospodarcza (praca, produkcja itp.), 6) zabudowa (cechy architektury, typy domów itp.) oraz 7) kultura i historia (tradycje, muzyka itp.). 2. Wyniki: jakie wyobrażenia uczniowie i uczennice mają o Afryce Zebrane wyniki z Polski, Czech i Wielkiej Brytanii dają następujący obraz skojarzeń związanych z Afryką: Łączne wyniki z trzech krajów Wyniki wskazują, że większość skojarzeń i wyobrażeń dzieci, które wzięły udział w warsztatach, plasuje się w trzech kategoriach: l udzie i społeczeństwo (kolor skóry, życie codzienne itp.) 44,5% wszystkich zanotowanych skojarzeń, ś rodowisko naturalne (klimat, zwierzęta i rośliny itp.) 33,9%, kraje i ich cechy charakterystyczne (nazwy krajów, rozpoznawalne cechy geograficzne itp.) 25,8%. W trzech pozostałych kategoriach uczennice i uczniowie podali zdecydowanie mniej skojarzeń: najmniej w kategorii związanej z energią, transportem i komunikacją 1,7%, w kategorii działalności gospodarczej (praca, produkcja itp.) 2,5%, kultura i historia (tradycje, muzyka itp.) 6,3%. 5

Wymieniając skojarzenia dotyczące ludzi i społeczeństwa w krajach Afryki, uczestnicy i uczestniczki warsztatów wskazywali głównie na ubóstwo, brak wody, choroby i wysoką śmiertelność oraz kolor skóry mieszkańców. Zanotowano także inne skojarzenia: dzieci, które nie mogą chodzić do szkoły z powodu braku pieniędzy, podział ról w społeczeństwie ( kobiety zajmują się dziećmi, a ojcowie zarabiają ), dzieci grające w piłkę nożną za pomocą główki kapusty, brak komputerów i Internetu w szkołach, somalijscy piraci, ściśle strzeżone granice, chudzi ludzie, ludzie umierający w młodym wieku, ręczne zbieranie plonów, wysyłanie starych ubrań do krajów Afryki, projekty, takie jak zbieranie pieniędzy na szkołę w Afryce, UNICEF, pomoc finansowa dla dzieci w krajach Afryki (tzw. adopcja serca). Dzieci sporadycznie zauważały także bogatych ludzi i bogate miejsca w krajach Afryki. W drugiej najliczniejszej kategorii dotyczącej środowiska naturalnego dzieci i młodzież biorące udział w warsztatach podkreślały różnorodność fauny i flory (herbata, owoce tropikalne, guma, kakao, kawa, palmy, wanilia, pieprz oraz słonie, lwy, żyrafy, wielbłądy, węże anakonda, komary przenoszące malarię i mrówki) oraz krajobrazów (oaza, sawanna, pustynia, dżungla), jednak z przewagą gorących i suchych obszarów (pustynie, wysychające jezioro Czad, susze). Trzecia najliczniejsza kategoria skojarzeń (kraje i ich cechy charakterystyczne) zawiera następujące pozycje: Sahara, Nil, Madagaskar, Egipt, Kilimandżaro, Kongo, Jezioro Wiktorii, równik, basen Kongo, Ocean Indyjski, Przylądek Igielny, cieśnina Bab el Mandeb, rzeka Limpopo, park Uhuru, pasmo górskie Tasili oraz Sudan. Pojęcie kultury i historii było obecne w następujących, podanych przez dzieci i młodzież skojarzeniach: nomadowie, Kadafi został zabity, kłótnie między państwami, mumie, Mistrzostwa Piłki Nożnej w Republice Południowej Afryki, wykopaliska archeologiczne, tańce plemienne, wiara w duchy, piłka nożna, islam, ludność rdzenna, faraonowie, świetni biegacze długodystansowi, obrzezanie, rysunki na ciele (uczniowie z Czech); Nelson Mandela, piramidy, sportowcy, skojarzenia związane z bieżącymi wydarzeniami politycznymi (Libia, Egipt), bębny (uczniowie z Wielkiej Brytanii), inna kultura, inny język, dziwne piosenki (uczniowie z Polski). W dziedzinie działalności gospodarczej podano następujące skojarzenia: diamenty, safari, turystyka, eksport i sprzedaż organów, kradzione zwierzęta, cygara, Sprawiedliwy Handel (Czechy), rolnictwo (np. uprawa bananów) i Sprawiedliwy Handel (Wielka Brytania). Uczennice i uczniowie z Polski wspomnieli o tym, że ludzie pracują tam ciężko i mało zarabiają, dorośli mają problem ze znalezieniem pracy, jest wiele zasobów naturalnych i przyjemnych hoteli. W najmniej licznej kategorii (energia, transport i komunikacja) dzieci wymieniły następujące skojarzenia: ropa naftowa, węgiel, zasoby naturalne, zanieczyszczone obszary, brak surowców (Czechy), niewiele dróg i inne zwyczaje związane z jazdą samochodem (Wielka Brytania). Wyniki ćwiczenia w Czechach 6

3. Rekomendacje i ćwiczenia zalecane po badaniu To ćwiczenie wchodzące w skład badania, niczym zdjęcie zrobione w danym momencie, ukazuje nam stan wiedzy i wyobrażenia dzieci i młodzieży dotyczące krajów Afryki i mieszkających w nich ludzi. Jest pomocne w ujawnieniu związanych z tą tematyką stereotypów, uprzedzeń i mylnych wyobrażeń, stanowi więc świetny punkt wyjścia do badania stereotypów podważania ich i zastanawiania się, skąd się biorą i dlaczego oraz w jaki sposób są podtrzymywane. Warto zauważyć, że o ile w ćwiczeniu przeważały skojarzenia związane z ludźmi i społeczeństwem, odnosiły się one głównie do koloru skóry, ubóstwa i jego konsekwencji dla Afrykanek i Afrykanów. Przedstawiały dość ponury, jednostronny i niezrównoważony obraz współczesnej rzeczywistości w krajach Afryki. Co więcej, dwie kolejne najliczniejsze pod względem skojarzeń kategorie odnosiły się do środowiska naturalnego i cech geograficznych poszczególnych krajów. Mało uwagi poświęcono historii, kulturze, technologii i życiu gospodarczemu tych krajów. Te skojarzenia i wyobrażenia dzieci i młodzieży mogą być inspirowane doniesieniami mediów i powszechną wiedzą oraz przekonaniami dorosłych. Patrząc na nie, można odnieść wrażenie, że kraje Afryki są olbrzymimi terenami safari, na których zlokalizowane są wspaniałe rzeki, jeziora i góry, które obfitują w różnorodną faunę, florę i surowce mineralne oraz są zamieszkiwane przez ubogich, dotkniętych chorobami ludzi. Trudno jest budować zrozumienie, empatię i solidarność w oparciu o taki obraz krajów afrykańskich i ich mieszkańców. Wydają się oni bardzo abstrakcyjni i odlegli, dzieciom i młodzieży trudno się doszukać między sobą a nimi podobieństw, czegoś, co mogłoby ich łączyć z afrykańskimi rówieśnikami i rówieśniczkami. Wyniki ćwiczenia w Wielkiej Brytanii 7

Aby stworzyć przeciwwagę dla tego jednostronnego, a więc nieuczciwego sposobu ukazywania krajów Afryki (a także innych krajów globalnego Południa), potrzebujemy dostarczyć uczennicom i uczniom brakujące kawałki układanki, które stanowiłyby pomost między Europejczykami a Afrykańczykami i przekazywały wielowymiarowy obraz współczesnego życia w krajach Afryki. W tym celu polecamy wykorzystanie następujących pomysłów czy ćwiczeń: Ćwiczenia angażujące uczennice i uczniów w krytyczną analizę sposobu przedstawiania krajów Afryki w mediach, aby sprawdzić, czy i jak media przyczyniają się do utrwalania stereotypów dotyczących krajów Afryki i dlaczego to robią. Korzystanie z informacji pochodzących bezpośrednio ze źródeł afrykańskich, np. stron internetowych afrykańskich gazet i organizacji społecznych, internetowych serwisów informacyjnych, zdjęć zrobionych przez afrykańskich fotografików i artystów. Warto tak dobrać informacje i zdjęcia, aby przedstawiały ludzi, a szczególnie dzieci i młodzież, w kontekście, który bliski jest uczennicom i uczniom w Polsce, np. podczas zabawy, codziennych czynności, w otoczeniu rodziny, ciekawych imprez lub wydarzeń kulturalno-społecznych itp. W ten sposób uczniowie będą mieli szansę dostrzec podobieństwa między sobą a rówieśnikami z krajów Afryki i rozwijać poczucie więzi i solidarności. Warto też prezentować ludzi i dzieci z różnych klas społecznych, regionów, zarówno dużych miast, jak i wsi, w poszczególnych krajach Afryki, aby przekazać uczniom możliwie jak najszerszy i najbardziej różnorodny obraz afrykańskiej rzeczywistości, a nie tylko jedną historię o ubóstwie. Ćwiczenia przedstawiające historię Afryki z perspektywy afrykańskiej (afrykańskich historyków, socjologów, źródeł), w tym najnowszą historię, uwzględniające historie afrykańskich działaczy i działaczek politycznych i społecznych (np. Nelson Mandela, Wangari Maathai i wiele innych postaci), artystów, tradycyjną, ale także i współczesną, sztukę, np. fotografia, muzyka wykonywana i słuchana przez młodych. Ćwiczenia przedstawiające zawody i rodzaje wykonywanej w krajach Afryki pracy, począwszy od tych tradycyjnych i pracy na roli, poprzez zawody podobne do tych wykonywanych w krajach Europy oraz działalność społeczną. Przedstawianie skutecznych lokalnych inicjatyw mających na celu poprawę życia, wprowadzenie korzystnych zmian społecznych, rozwiązań dotyczących problemu ubóstwa itp. Przedstawianie działających na rzecz własnego rozwoju aktywnych, mających wizję i zdeterminowanych ludzi w krajach Afryki jest szczególnie ważne, aby zrównoważyć jednostronny i krzywdzący obraz prezentujący tamtejszych mieszkańców jedynie jako biernych odbiorców pomocy z krajów globalnej Północy. Przedstawianie informacji dotyczących różnych systemów komunikacji i transportu w poszczególnych krajach Afryki, np. kursujących po całym kraju autobusów, lotnisk i samolotów, telefonów komórkowych, komputerów i Internetu, ale także lokalnych rozwiązań transportowych, np. rikszy (na Madagaskarze), lub motocykli boda boda (w Ugandzie) oraz nowoczesnych rozwiązań technologicznych, np. paneli słonecznych, telefonów komórkowych napędzanych energią słoneczną itp. Proponujemy Państwu wykorzystanie na zajęciach z dziećmi i młodzieżą scenariuszy lekcji pt. Fakt czy opinia: jak je odróżnić część pierwsza i druga z wykorzystaniem tekstu z afrykańskiego serwisu informacyjnego, cykl czterech scenariuszy pt. Moja szkoła w pudełku, Jak wygląda szacunek? Etyczne przedstawianie krajów globalnego Południa, Rozszyfrowujemy Ghanę oraz I ty możesz zmieniać świat z inspirującymi historiami zmieniających świat dzieci. Wyniki ćwiczenia w Polsce 8

Ćwiczenie 2. Gdzie to jest? 1. Opis ćwiczenia W tym ćwiczeniu uczennice i uczniowie, podzieleni na grupy (4-5 osób), oglądają 12 zdjęć, które zostały zrobione w krajach Afryki (Kenia, Uganda, Kamerun) i Europy (Czechy i Wielka Brytania). Zdjęcia są celowo niejednoznaczne i można je interpretować na wiele sposobów. Dzieci w grupach dyskutują o tym, gdzie dane zdjęcie mogło zostać zrobione w Europie, w Afryce czy jeszcze gdzie indziej i na jakiej podstawie tak uważają. Następnie zaznaczają decyzję grupy na kartce leżącej obok zdjęcia (zapisując literkę E, A lub GI). Po zakończeniu pracy w grupach zdjęcia omawiane są na forum całej klasy, dzieci proszone są o podanie argumentów przemawiających za uznaniem, że dane zdjęcie zostało wykonane na danym kontynencie, a osoba prowadząca ujawnia potem, skąd naprawdę pochodzą zdjęcia. W tym ćwiczeniu ważny jest dobór zdjęć, a także praca zespołowa dyskusja w grupie, argumentacja i wspólne przekonywanie się oraz wspólne podejmowanie decyzji. Nie chodzi w nim o poprawne zgadnięcie, skąd pochodzą zdjęcia, lecz o zainteresowanie dzieci tematyką globalną oraz pobudzenie ich do krytycznej refleksji nad różnicami i podobieństwami między krajami Europy i Afryki oraz stereotypowym ich postrzeganiem. 2. Wyniki ćwiczenia: z czym uczennice i uczniowie kojarzą kraje afrykańskie i europejskie Zsumowane wyniki z Polski, Czech i Wielkiej Brytanii wskazują, że większość uczestników warsztatów poprawnie odgadła pochodzenie trzech następujących zdjęć: zdjęcie przedstawiające chłopców w szkolnych mundurkach, grających w piłkę nożną w dzielnicy slumsów Mathare, w stolicy Kenii, Nairobi (100% dzieci biorących udział w badaniach w Polsce zgadło prawidłowo, 96% w Czechach i 97% w Wielkiej Brytanii), zdjęcie ulicy w mieście Barrow-in-Furness w Wielkiej Brytanii (93% w Polsce, 87% w Czechach i 85% w Wielkiej Brytanii), zdjęcie slumsów z Mathare w Nairobi, w Kenii (80% uczniów w Polsce, 82% w Czechach i w Wielkiej Brytanii). Wszystkie dzieci miały najwięcej trudności w odgadnięciu, gdzie zostało zrobione zdjęcie przedstawiające zamożną dzielnicę w Nairobi 0% dzieci w Polsce, jedynie 8% dzieci w Czechach i 6% dzieci w Wielkiej Brytanii. Następujące zdjęcia wzbudzały najwięcej dyskusji i zróżnicowanych opinii w grupach dzieci w trzech krajach: zdjęcie zaniedbanego domu i psa, To zdjęcie było najtrudniejsze do odgadnięcie dla uczniów z Wielkiej Brytanii (tylko 12% odgadło je prawidłowo), dzieciom z Polski i Czech było łatwiej odpowiednio 31% i 41% trafnie wybrało miejsce jego pochodzenia. zdjęcie przedstawiające czarnoskórego mężczyznę siedzącego za biurkiem w biurze, Ponad połowa uczennic i uczniów w Polsce (62%) stwierdziła, że zdjęcie to zostało zrobione w Afryce, w porównaniu z 55% uczniów w Wielkiej Brytanii i 41% w Czechach. zdjęcie przedstawiające panoramę Florencji we Włoszech, Połowa młodzieży w Czechach uważała, że zostało zrobione w Europie, a 35% zaznaczyło odpowiedź gdzie indziej. 46% dzieci w Polsce zaznaczyło Europę, a 54% zadeklarowało, że zdjęcie mogło zostać zrobione gdzie indziej, podczas gdy w Wielkiej Brytanii tylko 25% pomyślało, że zdjęcie zrobiono w Europie (63% uznało, że zrobiono je gdzie indziej). Dzieci mogły zasugerować się widoczną w panoramie kopułą, która mogła przypominać budowle muzułmańskie, w tym meczety. zdjęcie prezentujące nowoczesną drogę asfaltową w pobliżu Nairobi, Tylko 20% uczniów i uczennic w Wielkiej Brytanii uznało, że zdjęcie to mogło pochodzić z jednego z krajów afrykańskich, w Polsce 24% dzieci podzielało tę opinię, a w Czechach 47% uczniów odgadło, że zdjęcie to wykonano w Afryce. Uczniowie i uczennice najczęściej powoływali się, jako na wskazówkę, na czerwoną ziemię, typową dla suchych regionów Afryki. zdjęcie centrum stolicy Kamerunu, Jaunde, Połowa młodzieży w Czechach uznała, że zdjęcie to zrobiono w Afryce, w Wielkiej Brytanii było to 40% dzieci, a w Polsce 28%. Najłatwiej było uczniom określić miejsce wykonania zdjęcia przedstawiającego znaną im z własnego doświadczenia zabudowę europejską oraz zdjęcia przedstawiające ludzi czarnoskórych w sytuacjach powszechnie ukazywanych np. w mediach dzieci grające w piłkę, ludzie na tle dzielnicy slumsów. Kiedy jednak czarnoskóra osoba ukazywana była w bardziej technologicznie zaawansowanym środowisku, np. w biurze z komputerem, opinie dzieci były zróżnicowane. Dzieci nie były także przekonane, że nowoczesne miasta i zamożnie wyglądające dzielnice czy domy mogą być także elementem rzeczywistości w krajach Afryki, podobnie jak w krajach Europy lub Ameryki Północnej. 9

3. Rekomendacje i ćwiczenia zalecane po badaniu Po pierwsze, warto zdefiniować na własną potrzebę, jaki obraz krajów Afryki i mieszkających w nich ludzi chcemy przekazać nauczycielom, dzieci i młodzieży, a następnie starannie wybrać materiały wizualne odpowiadające naszym intencjom oraz zasadom i wartościom edukacji globalnej. Współczesna rzeczywistość krajów afrykańskich jest złożona i tę złożoność nie zawsze można w pełni ukazać w czasie dostępnym na lekcjach lub szkoleniach. Dlatego warto szczególnie zadbać o odpowiedni dobór materiałów wizualnych (zdjęć, filmów, gier multimedialnych itp.), które chcemy pokazać uczniom i nauczycielom, ponieważ mogą one być kluczowe w kształtowaniu poglądów na temat krajów afrykańskich. Dobór materiałów będzie różnił się w zależności od tematyki działań edukacyjnych i wyznaczonych sobie celów edukacyjnych. Warto zastanowić się, na jakim aspekcie wybranego zagadnienia i współzależności między Południem a Północą chcemy się skupić i tak wyważyć przekaz, aby prezentował wiele głosów, spojrzeń i opinii różnych ludzi na dany temat. Warto, aby prezentowane problemy i wyzwania były równoważone informacjami o możliwościach ich rozwiązania i przykładami inicjatyw samych ludzi z krajów Afryki. W przeciwnym razie ryzykujemy, że zredukujemy ich do jednej jedynej roli ubogich, potrzebujących pomocy, nie mogących nic zaoferować innym i światu. Jak mówi nigeryjska pisarka, Chimamanda Ngozi Adichie, takie podejście odziera ludzi z godności. Przygotowując materiały wizualne dla danej grupy nauczycieli lub dzieci czy młodzieży w odpowiedzi na wyniki badania warto wziąć pod uwagę następujące wskazówki: Jako praktycy edukacji globalnej lub nauczyciele nieustannie badajmy własne postrzeganie krajów Afryki, tego, co je kształtuje, na ile nasze własne podejście jest uczciwe i zbalansowane, zgodne z faktami oraz wartościami edukacji globalnej (w tym np. umiejętności krytycznego myślenia i analizy). Wybierajmy materiały wizualne, które są zaskakujące i niezwykłe, zdolne skupić uwagę odbiorców, dzieci i młodzieży, zaciekawić je i poruszyć, skłonić zarówno dzieci, jak i dorosłych (np. nauczycieli podczas szkolenia), do zrewidowania stereotypów dotyczących Afryki, utrwalanych przez dominujące przekazy medialne. Przedstawiajmy aspekty współczesnego życia w krajach afrykańskich tak, aby je przybliżyć dzieciom i dorosłym, umożliwić znalezienie powiązań, wspólnych tematów i doświadczeń, np. nowe technologie, różne style życia, wartości, marzenia, plany, ambicje, zainteresowania młodych ludzi, społeczne trendy, historie ukazujące różne grupy społeczne, mieszkańców wsi i mieszkańców miast, uboższych i bogatszych nie tylko w sensie materialnym. Prezentujmy udane inicjatywy podejmowane przez samych Afrykańczyków i opowiadane przez nich, tak aby zrównoważyć dominujący europocentryczny (czy też szerzej zachodni) przekaz, ogląd świata, system wierzeń i wartości, także, żeby oswajać odbiorców z różnorodnością kultur i uczyć ich je doceniać. Wybierając materiały wizualne i opracowując materiały do nauczania edukacji globalnej, weźmy pod uwagę zasady i rekomendacje zawarte w Kodeksie ds. obrazów i wiadomości dotyczących globalnego Południa, opracowanym przez irlandzkie stowarzyszenie zrzeszające organizacje pozarządowe zajmujące się współpracą rozwojową Dóchas, a upowszechniane przez europejską konfederację organizacji CONCORDE, a w Polsce w dużej mierze dzięki IGO, m.in.: prawdziwie przedstawiać wszelkie obrazy lub opisywane sytuacje, zarówno w bezpośrednim, jak i w szerszym kontekście, dążąc do zwiększenia powszechnego zrozumienia realiów i złożoności procesów rozwoju, unikać przedstawiania obrazów i wiadomości mogących szerzyć stereotypy, wywoływać sensację lub dyskryminować ludzi, sytuacje lub miejsca, wykorzystywać obrazy, wiadomości i studia przypadków z pełnym zrozumieniem, uczestnictwem i za zgodą zainteresowanych (lub ich rodziców czy opiekunów), zagwarantować, że osoby, których sytuację przedstawiamy, mają możliwość opowiedzenia o swojej historii osobiście, ustalić i zanotować, czy osoby te zgadzają się na ujawnienie ich personaliów i twarzy i zawsze postępować zgodnie z ich życzeniem. Proponujemy Państwu także wykorzystanie na zajęciach z dziećmi i młodzieżą scenariuszy lekcji pt. Fakt czy opinia: jak je odróżnić część pierwsza i druga z wykorzystaniem tekstu z afrykańskiego serwisu informacyjnego, cykl czterech scenariuszy pt. Moja szkoła w pudełku, Jak wygląda szacunek? Etyczne przedstawianie krajów globalnego Południa, Rozszyfrowujemy Ghanę oraz I ty możesz zmieniać świat z inspirującymi historiami zmieniających świat dzieci z różnych kontynentów.

Ćwiczenie 3. Dlaczego na świecie są głodujący ludzie? 1. Opis ćwiczenia W tym ćwiczeniu uczennice i uczniowie zastanawiają się nad pytaniem: Dlaczego na świecie są głodujący ludzie?. Najpierw przez 20 sekund myślą o tym indywidualnie, potem dzielą się swoimi przemyśleniami w parach przez około minutę. Pytanie to można wyeksponować na planszy lub kartce papieru. Następnie osoba prowadząca warsztat umieszcza na podłodze plansze z zapisanymi ośmioma wybranymi możliwymi przyczynami głodu na świecie i krótko objaśnia je dzieciom. Wybrane do ćwiczenia przyczyny są następujące: 1. Na świecie jest zbyt wielu ludzi. 2. W gorących ubogich krajach nie uprawia się wystarczająco dużo żywności. 3. Ludzie w bogatszych krajach nie dają wystarczająco dużo pieniędzy na cele charytatywne. 4. Ludzie w krajach uboższych nie dostają wystarczająco dużo pieniędzy za żywność, którą uprawiają. 5. Żywność uprawiana w uboższych krajach jest wysyłana do krajów bogatszych. 6. Ludzie w uboższych krajach nie mogą uprawiać żywności z powodu wojen. 7. Grupa ludzi w uboższych krajach zatrzymuje wszystkie pieniądze dla siebie. 8. Ludzie w uboższych krajach nie chodzili do szkół nie są wykształceni. Następnie osoba prowadząca kładzie obok każdej z plansz na podłodze pojemnik (np. miseczkę, plastikowy kubek itp.). Dzieci mają za zadanie indywidualnie zastanowić się nad każdą z przyczyn, a potem zagłosować na trzy, które według nich w największym stopniu odpowiadają za głód na świecie. Każde dziecko dostaje trzy ziarenka (np. fasoli, kawy lub podobne małe przedmioty) i głosuje na trzy przyczyny, wrzucając po jednym ziarenku do pojemnika stojącego przy danej planszy. Potem uczniowie wspólnie z osobą prowadzącą liczą głosy oddane na każdą przyczynę i układają plansze w kolejności od tej, która dostała najwięcej głosów, do tej, która dostała ich najmniej. 2. Wyniki ćwiczenia: co dzieci i młodzież myślą o przyczynach głodu na świecie Po zsumowaniu wyników pracy uczniów i uczennic podczas warsztatów w trzech krajach lista przyczyn głodu na świecie wygląda następująco (począwszy od przyczyny, która uzyskała najwięcej głosów): Zsumowane wyniki z Polski, Czech i Wielkiej Brytanii Wybrane przyczyny głodu na świecie Procent głosów oddanych w trzech krajach 11

Wyniki ćwiczenia rozbite na poszczególne kraje Wybrane przyczyny głodu na świecie Procent głosów oddanych w każdym z krajów Jak widać, większość uczniów i uczennic jest przekonana, że złe warunki klimatyczne i katastrofy naturalne są głównymi winowajcami, jeśli chodzi o głód i ubóstwo na świecie. To do pewnego stopnia prawda, ponieważ katastrofy naturalne uderzają najboleśniej w ludzi najuboższych, pozbawionych ziemi lub niewystarczająco opłacanych za wykonywaną pracę, w tym uprawę żywności. Niewystarczające dochody pracujących ludzi w krajach globalnego Południa zostały przez dzieci i młodzież wybrane w głosowaniu jako druga najistotniejsza przyczyna. Co ciekawe, uczestnicy i uczestniczki warsztatów za najmniej istotne przyczyny uznali kolejno: korupcję, przeludnienie i słabe wykształcenie mieszkańców krajów Południa często cytowane jako główne przyczyny głodu przez dorosłych, a w dużej mierze oparte na mitach i uprzedzeniach, mające mało wspólnego z faktami. Kiedy jednak spojrzymy na wyniki głosowania w poszczególnych krajach, możemy dostrzec, że znacznie się różnią między sobą. Trzy pierwsze przyczyny głodu pozostają te same we wszystkich trzech krajach, nie licząc drobnych różnic, np. kolejności zarówno w Polsce, jak i w Wielkiej Brytanii dzieci zaznaczyły niskie płace ludzi w krajach Południa jako główną przyczynę głodu, w Czechach była na drugim miejscu. Różnice uwidoczniają się począwszy od czwartej pozycji w rankingu. W Polsce na czwartym miejscu plasuje się brak umiejętności i wykształcenia w krajach globalnego Południa, w Czechach przeludnienie, a w Wielkiej Brytanii niewystarczające środki przeznaczane na działalność charytatywną. 3. Rekomendacje i ćwiczenia zalecane po badaniu W tym ćwiczeniu dzieci zachęcane są do rozważania przyczyn głodu na świecie, wyniki odzwierciedlają ich aktualny stan wiedzy i nastawienie do tego zagadnienia, jednak w samym ćwiczeniu nie jest przewidziane rozpatrywanie, na ile poszczególne przyczyny są prawdziwe, zgodne z faktami. Nie analizuje się też zależności przyczynowo-skutkowej pomiędzy podanymi przyczynami. Po przeprowadzeniu ćwiczenia warto zbadać z uczennicami i uczniami przyczyny i konsekwencje głodu na świecie, w możliwie jak największym stopniu prezentując złożoność tego problemu. Można szukać odpowiedzi na następujące pytania: W jakim stopniu katastrofy naturalne mogą być powodowane przez ludzi (zmiany klimatyczne, brak demokracji)? Ile wojen toczy się obecnie w Afryce i jak wpływają one na problem głodu? Jakie są naprawdę główne przyczyny głodu na świecie? Czy procent głodujących na świecie zmniejsza się czy zwiększa? Warto, omawiając tę tematykę, oprzeć się na wiarygodnych źródłach aktualnych danych, najnowszych raportach, w tym raportach opracowanych przez specjalistów z krajów globalnego Południa. Ponadto polecamy scenariusz lekcji pt. Głodni wiedzy: dziesięć mitów na temat głodu z zestawu pt. Zrozum świat. Materiały z zakresu edukacji globalnej dla szkół podstawowych. 12

Ćwiczenie 4. Co to jest ubóstwo? 1. Opis ćwiczenia Celem ćwiczenia jest zbadanie, jak dzieci i młodzież rozumieją ubóstwo oraz zachęcenie ich do zdefiniowania tego pojęcia. Dzieci mają możliwość wyrazić swoją opinię i wysłuchać opinii innych, ustosunkować się do niej poprzez zgodzenie się z nią lub nie, uczyć się od innych rówieśników dzięki przysłuchiwaniu się ich wypowiedziom. Ćwiczenie to pobudza zdolność samodzielnego krytycznego myślenia oraz wypowiadania się, argumentowania na forum klasy. Uczniowie i uczennice mają za zadanie wyrazić swoją opinię w odpowiedzi na trzy stwierdzenia dotyczące ubóstwa. Osoba prowadząca ćwiczenie kładzie na podłodze linę lub sznurek (lub przykleja taśmę malarską), na jednym końcu utworzonej w ten sposób osi umieszcza planszę lub kartkę z napisem Zgadzam się, a na przeciwległym końcu osi kartkę z napisem Nie zgadzam się. Osoba prowadząca czyta na głos trzy stwierdzenia, uczniowie wyrażają, w jakim stopniu z danym twierdzeniem się zgadzają lub nie, ustawiając się w określonym miejscu na osi na podłodze: mogą całkowicie się zgadzać lub nie, ich opinia może też być bardziej niejednoznaczna. Osoba prowadząca może zapytać chętne dzieci o ich opinię, uargumentowanie, dlaczego ustawiły się w danym miejscu na osi. Uczniowie mogą także zmieniać opinię, słuchając wypowiedzi innych. Niezwykle ważne jest, aby osoba prowadząca nie oceniała wypowiedzi dzieci, nie okazywała aprobaty lub dezaprobaty, nawet mimiką twarzy lub tonem głosu. Dzieci muszą mieć możliwość swobodnego wypowiedzenia się i wysłuchania innych. Stwierdzenia dotyczące ubóstwa są następujące: Ubóstwo to tylko brak pieniędzy. Jeśli jesteś biedny albo biedna, możesz mieć więcej problemów ze zdrowiem. W naszym kraju nie ma prawdziwego ubóstwa. 2. Wyniki ćwiczenia: co uczniowie i uczennice myślą o ubóstwie W tym ćwiczeniu opinie wyrażane przez dwie grupy wiekowe uczniów ze szkół podstawowych w Polsce i w Wielkiej Brytanii oraz uczniów z gimnazjów w Czechach różnią się w stosunkowo dużym stopniu, w porównaniu z wynikami z pozostałych ćwiczeń. Ubóstwo to tylko brak pieniędzy. Największe zróżnicowanie opinii widoczne jest w wypowiedziach dotyczących pierwszego stwierdzenia. Uczennice i uczniowie z Czech (w wieku 12-15 lat) wprowadzili do dyskusji rozróżnienie między potrzebami a pragnieniami czy zachciankami, większość młodzieży byłą zdania, że ubóstwo jest związane raczej z podstawowymi potrzebami (jedzenie, woda, schronienie, higiena osobista, dostęp do opieki medycznej), a nie z naszymi aspiracjami. Jest się bogatym, kiedy ma się dobrych przyjaciół. (Czechy) Jeśli nie masz pieniędzy, możesz znaleźć pożywienie w przyrodzie. (Czechy) Ludzie nie potrzebują mieć nadmiaru. (Czechy) Młodsze dzieci ze szkół w Polsce i Wielkiej Brytanii (w wieku 9-12 lat) skupiły się głównie na związku pieniędzy z posiadanymi zasobami (domami, jedzeniem, wodą itp.). Młodsze dzieci zwróciły także uwagę na to, że ważna jest rodzina i przyjaciele, wprowadziły tym samym do dyskusji pozamaterialny wymiar ubóstwa, związany z jakością życia. Ten wątek może być ciekawym tematem do rozważania podczas kolejnych zajęć. Chodzi o edukację, sprawiedliwy handel i życie. (Wielka Brytania) Miłości nie trzeba kupować za pieniądze. (Wielka Brytania) Powinniśmy dzielić się tym, co mamy. Musimy starać się, żeby było więcej równości. (Wielka Brytania) Wolałabym, żeby było mniej luksusu. (Polska)

Jeśli jesteś biedny albo biedna, możesz mieć więcej problemów ze zdrowiem. Opinie wyrażone przez uczniów z Czech i z Wielkiej Brytanii były dość zbieżne. Obie grupy zwróciły uwagę na dwie strony zagadnienia. Z jednej strony, w przeważającej mierze uważają, że brak dostępu do opieki medycznej, lekarstw i czystej wody ma szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi. Z drugiej, zaznaczyli, że niektóre choroby występują częściej w zamożnych społeczeństwach (choroby cywilizacyjne, np. wysokie ciśnienie, nowotwory, zawały serca) i że osoby biedniejsze mogą mieć zdrowszą dietę opartą na uprawianych przez siebie warzywach, spożywać mniej cukru itp. Dzieci w Polsce zauważyły, że niektóre usługi medyczne w Polsce są bezpłatne, z czego skorzystać mogą także ubożsi. W Polsce jest bezpłatne ubezpieczenie zdrowotne. (Polska) W państwowych szkołach i szpitalach nie trzeba płacić. (Polska) W naszym kraju nie ma prawdziwego ubóstwa. Obie grupy wiekowe były zdania, że w ich krajach żyją także ubodzy. Powoływały się na własne doświadczenia, w których widziały osoby biedne, bezdomne, na ulicach. Uczniowie i uczennice z Wielkiej Brytanii dyskutowali o tym, czy tacy ludzie udają, że są ubodzy, żeby dostać od innych pieniądze. Uczennice i uczniowie z Polski zastanawiali się, czy ludzie bezdomni i ubodzy ponoszą odpowiedzialność za swoją sytuację, za ubóstwo, w którym żyją. Kilkakrotnie też padały wypowiedzi, że w krajach Europy jest ubóstwo, ale nie na taką skalę jak w krajach Afryki. W porównaniu z Afryką jesteśmy bogaci, w porównaniu z Emiratami Arabskimi jesteśmy biedni. (Czechy) Tutaj biedni mogą zmienić swoją sytuację dzięki edukacji, w Afryce nie. (Czechy) Skąd wiemy, że w tym kraju nie ma ubóstwa? Nie przejechaliśmy całej Anglii w poszukiwaniu ludzi, którzy są ubodzy. (Wielka Brytania) 3. Rekomendacje i ćwiczenia zalecane po badaniu Wypowiedzi i komentarze dzieci wyrażone podczas tego ćwiczenia mogą być wykorzystane jako punkt wyjścia do dalszej dyskusji o ubóstwie, jego wielu wymiarach, przyczynach i skutkach. W tej dyskusji warto skupić się na następujących wątkach: Jak dzieci i młodzież definiują swoje potrzeby i pragnienia lub zachcianki? Czy zawsze potrzebują tego, czego chcą? Dlaczego chcą tego, czego chcą jakie czynniki wpływają na ich pragnienia i zachcianki? Co rozumieją przez szczęśliwe życie? Co jest potrzebne w życiu, żeby być szczęśliwym? Na czym polega zdrowy, zrównoważony styl życia? Co jest potrzebne do takiego trybu życia? Dlaczego w bogatych krajach żyją także biedni ludzie? Czy są odpowiedzialni za swoje ubóstwo? Kto jest odpowiedzialny za ich ubóstwo? Dlaczego istnieją takie różnice w poziomie zamożności w krajach europejskich i krajach afrykańskich? Warto także zwrócić uwagę dzieci na to, że ubóstwo ogranicza możliwości wyborów życiowych, realizacji ambicji i marzeń, tak jak uważał pochodzący z Indii laureat nagrody Nobla, ekonomista Amartya Sen. W odpowiedzi na to ćwiczenie polecamy scenariusze lekcji pt. Kto ile zarabia?, Czym jest ubóstwo?, Biedni i bogaci, z zestawu pt. Zrozum świat. Materiały z zakresu edukacji globalnej dla szkół podstawowych. W scenariuszu Kto ile zarabia? proponujemy uczniom i uczennicom dyskusję o związku wynagrodzenia za wykonywaną pracę z jej wartością, także w kontekście społecznym, w scenariuszu Czym jest ubóstwo? rozmowę o potrzebach i zachciankach oraz tworzenie własnej definicji ubóstwa, a w scenariuszu lekcji Biedni i bogaci rozważanie, co decyduje o wysokiej jakości życia w różnych krajach na świecie. 14

Ćwiczenie 5. Jak możemy zmniejszyć ubóstwo na świecie? 1. Opis ćwiczenia W tym ćwiczeniu uczennice i uczniowie w grupach (4-5 osób) szeregują pomysły na działania, które ich zdaniem w największym stopniu przyczyniają się do zmniejszenia ubóstwa na świecie. Każda grupa dostaje zestaw 10 kart z zapisanymi na nich propozycjami działań i układa je w jednej linii od najbardziej do najmniej skutecznego. Uczestnicy i uczestniczki tego ćwiczenia dostają też osobne puste kartki na zapisanie swoich własnych pomysłów. W ćwiczeniu ważna jest współpraca w grupie dyskusja, argumentacja i wymiana poglądów, uczenie się od siebie oraz wspólne podejmowanie decyzji. 2. Wyniki ćwiczenia jakie działania zdaniem dzieci i młodzieży najskuteczniej wpływają na zmniejszenie ubóstwa na świecie Poniższy ranking prezentuje zsumowane dane z trzech krajów. Pomysły ułożone są w kolejności od najbardziej skutecznego (nr 1) do najmniej skutecznego (nr 2). 1. Wpłać pieniądze na cele charytatywne. 2. Przekonaj rodzinę i znajomych, żeby kupowali produkty pochodzące ze Sprawiedliwego Handlu (ang. Fair Trade). 3. Zorganizuj imprezę, np. maraton, żeby zebrać pieniądze na kraje uboższe. 4. Podpisz internetową petycję, która wzywa do walki z ubóstwem. 5. Napisz do sieci supermarketów, żeby zapewniły godziwe zarobki rolnikom i producentom żywności. 6. Wyślij stare komputery do szkół w uboższych krajach. 7. Zaproś na apel na temat ubóstwa posła/posłankę i przedstawicieli władz lokalnych. 8. Poznaj rówieśników, którzy mieszkają w uboższych krajach, np. krajach Afryki. 9. Powiedz politykom, np. premierowi Polski, żeby zmienili zasady handlu międzynarodowego. 10. Dowiedz się więcej o przyczynach ubóstwa na świecie. Wyniki w każdym z krajów: Polska: 1. Wpłać pieniądze na cele charytatywne. 2. Zorganizuj imprezę, np. maraton, żeby zebrać pieniądze na kraje uboższe. 3. Przekonaj rodzinę i znajomych, żeby kupowali produkty pochodzące ze Sprawiedliwego Handlu (ang. Fair Trade). 4. Podpisz internetową petycję, która wzywa do walki z ubóstwem. 5. Napisz do sieci supermarketów, żeby zapewniły godziwe zarobki rolnikom i producentom żywności. 6. Poznaj rówieśników, którzy mieszkają w uboższych krajach, np. krajach Afryki. 7. Zaproś na apel na temat ubóstwa posła/posłankę i przedstawicieli władz lokalnych. 8. Wyślij stare komputery do szkół w uboższych krajach. 9. Powiedz politykom, np. premierowi Polski, żeby zmienili zasady handlu międzynarodowego. 10. Dowiedz się więcej o przyczynach ubóstwa (w Polsce i innych krajach na świecie). Czechy: 1. Wpłać pieniądze na cele charytatywne. 2. Przekonaj rodzinę i znajomych, żeby kupowali produkty pochodzące ze Sprawiedliwego Handlu (ang. Fair Trade). 3. Podpisz internetową petycję, która wzywa do walki z ubóstwem. 4. Zorganizuj imprezę, np. maraton, żeby zebrać pieniądze na kraje uboższe. 5. Wyślij stare komputery do szkół w uboższych krajach. 6. Napisz do sieci supermarketów, żeby zapewniły godziwe zarobki rolnikom i producentom żywności. / Zaproś na apel na temat ubóstwa posła/posłankę i przedstawicieli władz lokalnych. (ex aequo) 7. Dowiedz się więcej o przyczynach ubóstwa (w Czechach i innych krajach na świecie). 8. Powiedz politykom, np. premierowi, żeby zmienili zasady handlu międzynarodowego. 9. Poznaj rówieśników, którzy mieszkają w uboższych krajach, np. krajach Afryki. Wielka Brytania: 1. Wpłać pieniądze na cele charytatywne. 2. Przekonaj rodzinę i znajomych, żeby kupowali produkty pochodzące ze Sprawiedliwego Handlu (ang. Fair Trade). 3. Zorganizuj imprezę, np. maraton, żeby zebrać pieniądze na kraje uboższe. 4. Powiedz politykom, np. premierowi, żeby zmienili zasady handlu międzynarodowego. 5. Napisz do sieci supermarketów, żeby zapewniły godziwe zarobki rolnikom i producentom żywności. 6. Wyślij stare komputery do szkół w uboższych krajach. 7. Poznaj rówieśników, którzy mieszkają w uboższych krajach, np. krajach Afryki. 8. Podpisz internetową petycję, która wzywa do walki z ubóstwem. 9. Zaproś na apel na temat ubóstwa posła/posłankę i przedstawicieli władz lokalnych. 10. Dowiedz się więcej o przyczynach ubóstwa (w Wielkiej Brytanii i innych krajach na świecie). Własne pomysły uczniów i uczennic: założenie nowej organizacji pozarządowej (Czechy) zaproszenie wszystkich bogatych i biednych ludzi na jedno zgromadzenie, aby mogli się nawzajem poznać (Czechy) dawanie mniej pieniędzy sportowcom i rządowi, danie zaoszczędzonych pieniędzy ubogim krajom (Czechy) zmiana premiera (Polska)

Nie wierzę, że jedna osoba (premier) może mieć taki wpływ na świat. (Wielka Brytania) Powinniśmy powiedzieć [o tym] premierowi, ponieważ ma władzę, żeby wprowadzać zmiany. (Wielka Brytania) Uczennice i uczniowie ze wszystkich trzech krajów uznali za najbardziej skuteczne propozycje konkretnych, praktycznych działań, które mogą przynieść korzyści konkretnym grupom ludzi w krajach globalnego Południa, np. kupowanie produktów z certyfikatem Sprawiedliwego Handlu, zbieranie pieniędzy na cele charytatywne. Ocenili te działania zdecydowanie wyżej niż działania prowadzące do zmian instytucjonalnych i systemowych, np. zmiana zasad handlu międzynarodowego lub podniesienie cen skupu produktów żywnościowych importowanych z krajów globalnego Południa przez sieci supermarketów, Z jednej strony można tłumaczyć to wiekiem dzieci i młodzieży, kiedy to bardziej przekonujące są dla nich bezpośrednie, widoczne i praktyczne rozwiązania, mające natychmiastowy skutek, niż działania długofalowe nastawione na zmiany systemowe. Z drugiej strony poglądy te mogą odzwierciedlać powszechne opinie dominujące w mediach i społeczeństwie oraz być wynikiem braku okazji i narzędzi do głębszej analizy przyczynowo-skutkowej tej tematyki, w tym niewystarczającego korzystania w szkołach z metod umożliwiających dzieciom i młodzieży rozwijanie zdolności analizy i krytycznego, samodzielnego myślenia. Może to także świadczyć o tym, że tematyka związana z walką z ubóstwem na świecie, jednym z największych współczesnych globalnych wyzwań, raczej nie jest poruszana w szkołach. Porównanie wyników badania w trzech krajach najważniejsze różnice Zdaniem badanych uczennic i uczniów z Polski, Czech i Wielkiej Brytanii głębsza wiedza o przyczynach ubóstwa na świecie nie ma większego wpływu na zmniejszenie ubóstwa, chociaż jeśli spojrzymy na wyniki w poszczególnych krajach, stosunkowo najwyżej propozycję tę oceniła młodzież z Czech (siódme miejsce w rankingu). Kiedy przyjrzymy się wynikom z poszczególnych krajów, podobieństwo między rankingami z Polski i Czech, mimo różnicy wieku uczniów, jest dość uderzające, szczególnie w czołówce listy. W niektórych kwestiach rankingi te różnią się znacząco w porównaniu z wynikami z Wielkiej Brytanii. Uczniowie i uczennice z Polski i Czech równie nisko ocenili pomysł egzekwowania odpowiedzialności za ubóstwo od polityków, w ramach międzynarodowych ustaleń, podczas gdy dla dzieci w Wielkiej Brytanii ten sposób ograniczania ubóstwa jest dość ważny i skuteczny plasuje się na czwartej pozycji w rankingu. Uczniowie z Czech byli najmniej przekonani co do skuteczności działania polegającego na osobistych kontaktach z rówieśnikami z uboższych krajów (dziewiąte, ostatnie, miejsce w rankingu), podczas gdy dla uczniów z Polski i Wielkiej Brytanii pomysł ten był w miarę skuteczny (szósta pozycja w Polsce i siódma w Wielkiej Brytanii). 3. Rekomendacje i ćwiczenia zalecane po badaniu Zakładamy, że kiedy uczennice i uczniowie dowiedzą się więcej o przyczynach głodu i ubóstwa na świecie, co rekomendowaliśmy, podsumowując ćwiczenie 3, będą świadomi istnienia szerszej gamy możliwych działań na rzecz rozwiązania tego problemu. Wykażą też większą dociekliwość w dyskusji o możliwych rozwiązaniach, które wykraczają poza te najczęściej cytowane w mediach, w tym działalność charytatywną. W odpowiedzi na to ćwiczenie polecamy scenariusze lekcji z rozdziału 5. Zacznij działać z zestawu pt. Zrozum świat. Materiały z zakresu edukacji globalnej dla szkół podstawowych : Jestem obywatelem/obywatelką świata, I ty możesz zmieniać świat, Sfery wpływów, Ludzie i władza, Uczynić świat lepszym.... 16