MIKRO A MAKROEKONOMIA:

MIKRO A MAKROEKONOMIA: Mikro opisuje indywidualne decyzje poszczególnych podmiotów gospodarczych i bada zaleŝności między nimi. Podmiotem moŝe być konsument, gospodarstwo domowe, przedsiębiorstwo, branŝa ale nie gospodarka jako całość Makro opisuje relacje między agregatami ekonomicznymi: pieniądzem, pracą, kapitałem, bada warunki funkcjonowania całości gospodarki a nie poszczególnych rynków. Zasady działania i optymalne decyzje na poziomie mikro nie zawsze są takie jak na poziomie makro Makroekonomia zajmuje się zachowaniem zagregowanego popytu i zagregowanej podaŝy. Zagregowany (globalny, całkowity) popyt to suma wydatków w gospodarce. Są to wydatki konsumentów krajowych, wydatki zagranicznych odbiorców eksportu, wydatki rządowe, wydatki przedsiębiorstw na inwestycje i zapasy surowców. Zagregowana (globalna, całkowita) podaŝ to łączna produkcja dóbr i usług w gospodarce. 1

PODSTAWOWE PROBLEMY MAKROEKONOMICZNE Wzrost / rozwój gospodarczy: poszukiwanie przyczyn cykliczności wzrostu i sposobów jej ograniczania redukcja wahań koniunkturalnych dąŝenie do wykorzystania potencjału gospodarki wzrost: zmiana ilościowa rozwój: zmiana jakościowa Inflacja: zmiana przeciętnego poziomu cen utrudnia podejmowanie właściwych decyzji ekonomicznych jest ukrytym podatkiem Bezrobocie: marnotrawstwo potencjału gospodarczego społeczny koszt bezrobocia 2

RACHUNKI NARODOWE Gospodarstwa domowe: dysponują czynnikami produkcji otrzymują dochody od przedsiębiorstw w zamian za usługi czynników produkcji otrzymują transfery i zasiłki płacą podatki bezpośrednie i pośrednie wydają dochody na dobra i usługi wytwarzane przez przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwa: wykorzystują czynniki produkcji dostarczane przez gospodarstwa domowe płacą za wykorzystanie czynników produkcji sprzedają dobra i usługi gospodarstwom domowym otrzymują dotacje i subwencje płacą podatki bezpośrednie Rząd pobiera podatki bezpośrednie i pośrednie finansuje wydatki państwa na zakupy dóbr i usług finansuje transfery i zasiłki 3

RACHUNKI NARODOWE Produkt krajowy brutto (Gross Domestic Product): PKB jest sumą wartości produkcji i usług finalnych wytworzonych w ciągu pewnego okresu na terenie kraju. Obejmuje tylko finalne efekty procesu gospodarowania, bez wartości pośrednich. Potencjalny PKB to PKB w gospodarce o pełnym zatrudnieniu. W przypadku istnienia bezrobocia rzeczywisty PKB jest mniejszy niŝ potencjalny. Makroekonomia poszukuje przyczyn istnienia odchyleń PKB od poziomu potencjalnego 4

RACHUNKI NARODOWE PKB moŝe być liczony jako suma produkcji finalnej lub jako suma wartości dodanych na wszystkich etapach tworzenia wartości stal 100 silnik 300 samochód: 500 opony 50 150 opony na rynek PKB = 500 + 150 = 650 PKB = 100 + 200 + 50 + 150 + 150 = 650 5

RACHUNKI NARODOWE Sposoby ujęcia cen w rachunku PKB: PKB w cenach rynkowych: wliczone podatki pośrednie PKB w cenach czynników wytwórczych: bez podatków pośrednich Sposoby mierzenia produktu krajowego brutto sumowanie dochodów czynników produkcji metoda dochodowa sumowanie wydatków na zakup produktów i usług metoda wydatkowa sumowanie wartości produkcji finalnej lub wartości dodanej Wszystkie metody powinny dać ten sam wynik (z dokładnością do błędu statystycznego) 6

RACHUNKI NARODOWE Ujęcie wydatkowe w gospodarce otwartej PKB w cenach rynkowych: Y = C + I + G + NX gdzie: C konsumpcja I inwestycje G wydatki rządowe Te podatki pośrednie NX = X Z eksport netto = eksport import PKB w 2004 roku ~ 920 mld zł / ~250 mld USD / ~200 mld PKB w 2005 roku ~ 950 mld zł / ~300 mld USD / ~240 mld 7

RACHUNKI NARODOWE - Schemat ruchu okręŝnego I C + I + G C NX S gospodarstwa domowe G państwo Te C + I + G - Te przedsiębiorstwa B - Td Y Y + B - Td Y produkcja (PKB) Te podatki pośrednie C konsumpcja NX eksport netto I inwestycje G wydatki rządowe S oszczędności gospodarstw domowych B transfery Td podatki bezpośrednie 8

RACHUNKI NARODOWE Produkt krajowy brutto wytworzony na terenie kraju bez względu na to kto jest właścicielem Produkt narodowy brutto wytworzony przez obywateli kraju niezaleŝnie od miejsca: PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą Amortyzacja zuŝycie kapitału trwałego w procesie produkcyjnym (ekonomiczne lub fizyczne) Dochód narodowy (produkt narodowy netto - NNP) PNB w cenach czynników produkcji - amortyzacja Dochód rozporządzalny gospodarstw domowych: dochód narodowy składki na ubezpieczenia społeczne + transfery p. dochodowy dochód który gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki lub oszczędności 9

Rachunki narodowe Wady PKB jako miernika dobrobytu: nie uwzględnia pracy własnej i szarej strefy nie wartościuje produktów nie ujmuje szkód środowiskowych nie wycenia wartości czasu wolnego nie uwzględnia zmian strukturalnych 10

RACHUNKI NARODOWE Porównania międzyokresowe PKB wymagają spójnego wartościowania. Jednostka rozrachunkowa uŝyta do obliczeń musi mieć taką samą wartość we wszystkich okresach Nominalny PKB mierzony w cenach bieŝących czyli aktualnych dla danego okresu Realny PKB mierzony w cenach stałych z wybranego roku JeŜeli PKB z róŝnych lat zmierzymy w cenach tego samego, wybranego roku to zmiana PKB między okresami będzie zmianą realną. 11

RACHUNKI NARODOWE Stopa inflacji zmiana ogólnego poziomu cen między okresami, pomiar przez indeks lub deflator Indeks cen: porównanie dwóch tych samych koszyków z róŝnych okresów CPI consumer price index indeks kosztów utrzymania przeciętnej rodziny PPI producer price index indeks cen produkcji przemysłowej zastosowania: porównania, waloryzacja, umowy na usługi i dostawy! Deflator: porównanie PKB w cenach realnych i nominalnych, obliczany jako iloraz PKB w ujęciu nominalnym do PKB w ujęciu realnym. Deflator jest miarą zmiany poziomu cen całego tworzonego PKB 12

RACHUNKI NARODOWE Zadanie: Obliczyć PKB nominalny i realny, deflator i indeks zmian cen koszyka zakupów koszyk ilość ilość cena cena 2000 2001 2000 2001 produkt A 2 3 6 4 5 produkt B 1 1 2 5 7 produkt C 2 3 3 5 5 produkt D import 1 4 6 13

RACHUNKI NARODOWE Problemy z indeksami: selektywny wybór koszyka, zmiany strukturalne, zmiany technologiczne, moda indeks mierzy zmiany wartości koszyka zakupów indeks moŝe obejmować dobra z importu deflator nie odzwierciedla preferencji kupujących deflator obejmuje wszystkie produkty powstające w gospodarce (równieŝ nieistotne dla konsumenta) 14

RACHUNKI NARODOWE Porównania międzynarodowe: PKB na mieszkańca moŝe być wykorzystany do porównania poziomu gospodarki na tle innych krajów. Konieczne jest wtedy, aby wielkości PKB róŝnych krajów zostały ujęte we wspólnej walucie przeliczonej z walut lokalnych według według parytetu siły nabywczej (PPP) Parytet siły nabywczej oznacza uwzględnienie w relacji wartości walut ich siły nabywczej, a nie kursu walutowego. ZałóŜmy Ŝe w Polsce przeciętna gazeta kosztuje 2 zł a w Stanach Zjednoczonych 2 USD. Siła nabywcza 1zł i 1USD jest więc taka sama (przy kupnie gazet), zatem kurs wyznaczany przez siłę nabywczą wynosiłby 1 zł/usd. 15

PIENIĄDZ I JEGO FUNKCJE W GOSPODARCE Pieniądz jest powszechnym ekwiwalentem wartości innych towarów. Towar to produkt pracy ludzkiej przeznaczony do wymiany (a nie na własne potrzeby). Pierwotny pieniądz miał cechy towaru. Przykłady: sól, ziarno, bydło (łac. pecus), płaty lniane, skóry, kruszce. Początkowo kruszce były kawałkowane dla potrzeb transakcji, później zaczęto bić monety. Bimetalizm: dwa kruszce (srebro i złoto) są stosowane do bicia monet. Z obiegu wypierane są monety cenniejsze: prawo Greshama-Kopernika (XVI wiek). Cokolwiek, co spełnia poniŝsze funkcje moŝe być pieniądzem. 1. Funkcja miernika wartości 2. Funkcja środka wymiany (środka obiegowego) 3. Funkcja środka płatniczego (odroczonych płatności) 4. Funkcja środka tezauryzacji 5. Funkcja pieniądza światowego (nie zawsze pełniona) 16

PIENIĄDZ I JEGO FUNKCJE W GOSPODARCE Funkcja miernika wartości pieniądz umoŝliwia porównanie wartości towarów poprzez jej wyraŝenie we wspólnym mierniku. Dzięki pieniądzowi istnieją ceny czyli wartości towaru wyraŝone w pieniądzu. Pieniądz pozwala na dodawanie wartości dwóch lub więcej towarów. Jako miernik wartości pieniądz występuje w postaci idealnej (wyobraŝeniowej) nie trzeba mieć pieniędzy aby móc wykorzystać tę funkcję. Wartość jednostki pieniądza ustala państwo. W przypadku waluty złotej rząd ustala parytet czyli wagę złota zawartego w jednostce pieniądza. Dziś nie ma w świecie waluty posiadającej parytet w złocie. 17

PIENIĄDZ I JEGO FUNKCJE W GOSPODARCE Funkcja środka wymiany pośredniczenie w transakcjach. Pieniądz umoŝliwia oddzielenie aktów sprzedaŝy i kupna sprzedaŝy: towar moŝe być wymieniony na pieniądz, który następnie moŝna wymienić na inny towar. Zamiast gospodarki T T gospodarka T P T Aby pełnić funkcje środka wymiany pieniądz musi mieć następujące cechy: być powszechnie akceptowany w tej roli, musi być łatwy do transportu, musi być łatwo podzielny na niskie nominały aby umoŝliwić skalowanie transakcji, musi być trudny do podrobienia aby utrzymać do niego zaufanie musi mieć trwałą wartość Pieniądz moŝe mieć postać materialną, choć współcześnie nie musi - pod warunkiem Ŝe wszystkie strony transakcji akceptują taka formę płatności 18

PIENIĄDZ I JEGO FUNKCJE W GOSPODARCE Funkcja środka tezauryzacji czyli funkcja gromadzenia skarbu. Pieniądz pozwala na przechowanie wartości wycofanie środków płatniczych z obiegu i oszczędzanie. Oszczędności umoŝliwiają zachowanie ciągłości procesów gospodarczych w przypadku róŝnicy w terminach regulacji zobowiązań i otrzymywania naleŝności. Aby pieniądz mógł pełnić tę funkcję jego wartość musi być stabilna. Współczesny pieniądz papierowy nie spełnia dobrze tej funkcji. Oszczędności są przechowywane na rachunkach tylko wtedy gdy stopa procentowa przynosi realny dochód. W przeciwnym przypadku pieniądz jest tezauryzowany (zamieniany na skarb). Funkcja środka płatniczego czyli funkcja regulacji odroczonych płatności. Pieniądz jest prawnym środkiem płatniczym słuŝącym do regulacji zobowiązań publicznych i cywilno-prawnych. Pozwala na zaciąganie zobowiązań i ich spłatę. Funkcja pieniądza światowego czyli regulacja płatności pomiędzy krajami. Pieniądz musi być walutą wymienialną aby mógł spełniać tą rolę. 19

PIENIĄDZ I JEGO FUNKCJE W GOSPODARCE Bankowość we współczesnej formie rozpoczęła się od złotników, którzy przyjmowali złoto w depozyt wydając w zamian kwit depozytowy (banknot) mający pełne pokrycie w złocie. Ze względu na anonimowość złota depozyt nie musiał być ten sam. Przy pełnym pokryciu depozytów na Ŝądanie rezerwami ilość pieniądza transakcyjnego w obiegu nie zmieniała się po wprowadzeniu wymienialnego kwitu depozytowego. Dzięki temu Ŝe kruszec i kwit depozytowy są anonimowe moŝliwe jest wprowadzenie ułamkowego systemu rezerw kruszcowych. Bank mógł wówczas kreować pieniądz, mając nadzieję Ŝe Ŝe nie wszystkie kwity depozytowe będą wymieniane na złoto jednocześnie. Na wszelki wypadek utrzymywana jest rezerwa kruszcu, która nie wystarczy gdy wybuchnie panika finansowa.. Współcześnie rolę jedynego emitenta banknotów i monet pełni bank centralny. Banki komercyjne mogą kreować jedynie pieniądz bezgotówkowy. 20

PIENIĄDZ I JEGO FUNKCJE W GOSPODARCE Pieniądz papierowy jest pieniądzem symbolicznym, bez własnej wartości. Jego podaŝ musi być ściśle kontrolowana ale to nie wystarcza do kontroli moŝliwości płatniczych i poziomu cen poniewaŝ banki mogą kreować pieniądz bezgotówkowy (skryptualny, Ŝyrowy) Optymalna ilość pieniądza w obiegu powinna wynikać z równowagi podaŝy i popytu na pieniądz. PodaŜ pieniądza jest wyznaczana przez aktywa słuŝące jako środek płatniczy. Pieniądzem właściwym są aktywa o najwyŝszej płynności, które natychmiast moŝna wykorzystać do spełnienia funkcji pieniądza. Aktywa mniej płynne są tzw. pieniądzem szerokim. Pieniądz właściwy instrumenty finansowe tworzone przez system bankowy w celu obsługi transakcji. Na p.w. składa się pieniądz gotówkowy i pieniądz bankowy: pieniądz banku centralnego (gotówkowy) czyli całość wyemitowanego pieniądza gotówkowego i bilonu znajdująca się w rękach gospodarstw domowych oraz wartość rachunków bieŝących banków komercyjnych w banku centralnym. Baza monetarna jest oznaczana jako M0. pieniądz depozytowy transakcyjny czyli środki na rachunkach które mogą być wykorzystane do rozliczeń transakcji, najbardziej płynne czyli depozyty a vista. 21

PIENIĄDZ I JEGO FUNKCJE W GOSPODARCE PodaŜ pieniądza M1 obejmuje M0 i depozyty bieŝące gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i instytucji niefinansowych w złotych i walutach obcych. Pieniądz potencjalny instrumenty finansowe które mogą zostać przekształcone w pieniądz transakcyjny niewielkim kosztem. Poszczególne składniki pieniądza potencjalnego róŝnią się płynnością. Pieniądzem potencjalnym są rachunki terminowe, obligacje rządowe itp. Pieniądz w szerokim znaczeniu (sensu largo) obejmuje pieniądz właściwy i część lub całość pieniądza potencjalnego. M2 = M1 + depozyty terminowe do dwóch lat włącznie i depozyty z terminem wypowiedzenia do trzech miesięcy. M3 = M2 + operacje z przyrzeczeniem odkupu oraz dłuŝne papiery wartościowe z terminem do 2 lat. Znaczna część ekonomistów uwaŝa Ŝe miara M1 decyduje o poziomie aktywności gospodarczej. Inni Ŝe M3, obecnie NBP stara się kontrolować głównie M3. Niektóre szkoły uwaŝają Ŝe pieniądz jest neutralny i nie wpływa na działalność realną. 22

PIENIĄDZ I JEGO FUNKCJE W GOSPODARCE Kontrola podaŝy pieniądza przez bank centralny: stopa rezerw obowiązkowych: dziś (12.XII.2006) 3,5% od wkładów na Ŝądanie, stopy procentowe banku centralnego: stopa referencyjna (interwencji przy pomocy 7 dniowych bonów pienięŝnych) dziś 4,0% stopa redyskonta weksli (odkupu weksli posiadanych przez banki komercyjne) dziś 4,25% stopa kredytu lombardowego (kredyt udzielany bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych) najwyŝsze oprocentowanie na rynku międzybankowym dziś 5,5% stopa depozytowa (jednodniowe depozyty składane w banku centralnym). Jest to najniŝsze moŝliwe oprocentowanie na rynku dziś 2,5% operacje otwartego rynku 23

PIENIĄDZ I JEGO FUNKCJE W GOSPODARCE Popyt na pieniądz ujęcie monetarystów Ilościowa teoria pieniądza: nie istnieje motyw do trzymania rezerwy gotówki, pieniądz jest tylko środkiem cyrkulacji, popyt wynika z potrzeb transakcyjnych. Popyt na pieniądz określa równanie Fishera: MV = PT gdzie: M ilość pieniądza w obiegu V transakcyjna szybkość obiegu P poziom cen T globalna wartość transakcji Fisher zakładał, Ŝe V i T są stabilne i niezaleŝne od podaŝy pieniądza. JeŜeli podaŝ pieniądza jest określana przez władze monetarne to skutkiem niedopasowania emisji jest inflacja lub deflacja. 24

POLITYKA PIENIĘśNA Polityka pienięŝna (monetarna) kontrolowanie podaŝy pieniądza w gospodarce, celem jest utrzymanie poziomu zasobów pieniądza dostosowanego do potrzeb gospodarki przy pomocy bezpośrednich (operacje otwartego rynku) i pośrednich (stopy procentowe, rezerwy obowiązkowe) instrumentów polityki pienięŝnej. W większości nowoczesnych gospodarek rynkowych za politykę pienięŝną odpowiada bank centralny. Zwykle jego celem jest stabilizacja cen. Dwie podstawowe strategie to kontrola podaŝy pieniądza i kursów walutowych oraz strategia bezpośredniego celu inflacyjnego. Istnieją kontrowersje wokół roli banku centralnego np. co do współodpowiedzialności za utrzymanie wysokiego tempa rozwoju gospodarczego. 25

POLITYKA PIENIĘśNA Podstawowe formy polityki pienięŝnej: ekspansywna polityka pienięŝna: polega na zwiększaniu podaŝy pieniądza w gospodarce poprzez skup papierów wartościowych od banków, obniŝenie rezerwy obowiązkowej, zmniejszenie stóp banku centralnego restrykcyjna polityka pienięŝna: polega na zmniejszaniu podaŝy pieniądza poprzez sprzedaŝ papierów wartościowych, podwyŝszenie wskaźnika rezerw obowiązkowych, wzrost stóp procentowych. 26