Rozwój oceny/certyfikacji budownictwa: od kalkulacji częściowych do całościowych

Barbara P. Jękot Rozwój oceny/certyfikacji budownictwa: od kalkulacji częściowych do całościowych 1. Problematyka Globalnie przemysł konstrukcyjno budowlany zatrudnia ponad 100 milionów ludzi i ma 10% wkładu do całkowitej produkcji, ale zu ywa 50% energii elektrycznej (45% eksploatacja budynków plus 5% ich budowa) oraz 50% materiałów, 40% wody, a ponadto pochłania 60% traconych gruntów rolnych i 70% produktów drewno-pochodnych 1 - to jedne z szacunkowych alarmujących danych, które nieznacznie zmieniają si w zale no ci od ródła. Zestawienia te wymagają kompleksowej analizy b dącej podstawą wypracowania wielokryterialnej oceny budownictwa ze szczególnym uwzgl dnieniem kryteriów wpływających na zmniejszenie energochłonno ci budownictwa, eliminacj emisji i zanieczyszczeń. Stosując taką rozległą ocen w kontek cie rodowiska, społeczeństwa i ekonomii tworzymy podstawy budownictwa zrównowa onego. ZAŁ CZNIK: Felietony ilustrowane "Integracja OZE/URE z architektur ą. - nr 1-20.10.2010 r. - nr 2-03.11.2010 r. - nr 3-24.12.2010 r. - nr 4-12.01.2011 r. - nr 5-20.02.2011 r. - nr 6-30.03.2011 r. - nr 7-26.04.2011 r. - nr 8-30.05.2011 r. - nr 9-30.06.2011 r. - nr 10-31.07.2011 r. Nasuwające si pytania dotyczące energii i emisji toś jak mo na zmniejszyć zu ycie energii w budownictwie? jakie są optymalne ródła pozyskiwania tej energii (niskoemisyjnej przy zminimalizowanym transporcie i przesyłaniu)? I kolejne bardziej dociekliwe pytania: jak poszczególne etapy procesów budowlanych (projektowanie/koncepcja, konstrukcja/budowa, eksploatacja i utylizacja) wpływają na rachunek cało ciowy i jak powinna przebiegać ich optymalizacja? o ile maleją zyski z wdra ania budynków energooszcz dnych kiedy doliczymy w przypadku tych budynków energi zu ytą w procesie produkcji materiałów, konstrukcji, transportu oraz emisj gazów cieplarnianych, zanieczyszczenia, odpady i koszty utylizacji? Jest te wiele innych pytań odnoszących si nie tylko do rodowiska i czynników ekonomicznych ale tak e do społeczeństwa godno ci ycia naszego i przyszłych pokoleń. ledzenie rozwoju ocen i certyfikatów budownictwa obrazuje zarówno pogł bianie jak i rozszerzanie zakresu kompleksowo ci kryteriów. 1 Edwards, B., (2002). Rough Guide to Sustainability, RIBA, London 1

Procesy globalizacji nasiliły przemieszczanie si ludno ci, a tak e czasową i stałą wymian specjalistów. Niewątpliwie zjawisko to przyspiesza integracj i przepływ wiedzy oraz stymuluje innowacje. Niestety ma ono równie niekorzystną stron. Łatwo ć dost pu do przeró nych informacji i metod budowlanych pochodzących z przeró nych regionów oraz brak ich obiektywnej oceny nasiliły oczekiwania oderwane od specyfiki konkretnych realiów i miejsc, a nieumiej tne zastosowania doprowadziły do coraz bardziej obskurnych realizacji architektonicznych ignorujących najbli sze otoczenie i szeroko poj te rodowisko. Rozwój przemysłu pociągnął za sobą degradacj rodowiska i monstrualną produkcj odpadów, od których nie uchroniły nas mało efektywne systemy decyzyjne i projektowe 2. Konieczna jest weryfikacja systemów warto ci i wypracowanie podstaw podejmowania wiadomych decyzji na bazie wiarygodnych danych i ze znajomo cią mo liwo ci oraz krótko- i długo-terminowej perspektyw oddziaływania. Opracowanie to nie aspiruje do podsumowania i porównania wszystkich ocen i certyfikatów budownictwa jest zarysem ich podej cia i rozwoju, na wietleniem istotnego wkładu i zasług oraz obrazuje słabe elementy wymagające integracji w celu kreowania obiektywnych ocen w skali regionu i globalnej. 2. Różne oceny/certyfikaty budownictwa różne kryteria Stosowane oceny/kryteria powinny uwzgl dniać punkt widzenia wszystkich zainteresowanychś u ytkowników (wła cicieli i najemców), projektantów, inwestorów, konstruktorów itd., ale tak e sąsiadów i reszty społeczeństwa. Wymóg racjonalizacji zu ycia energii i eliminacji emisji musi prowadzić do optymalizacji kosztów inwestycji i eksploatacji budynku. Kiedy mówimy o zapotrzebowaniu, zu yciu i kosztach, to mo emy je wyrazić w liczbach albo opisowo. Zintegrowane kryteria ilo ciowe i jako ciowe są konieczno cią. Poszczególne składowe muszą być analizowane, ale podsumowania muszą być cało ciowe/globalne. Potwierdza to Raport ONZ podający, e w latach 1987-2007 energooszcz dno ć polepszyła si o 17% ale emisja CO2 wzrosła o 30% 3. 2.1. Minimalizacja zapotrzebowania na energię Jeden z kierunków poszukiwań zmniejszenia zu ycia energii, to domy energooszcz dne. Zainicjowane w roku 1988 połączone działania naukowe dwóch profesorów (ze Szwecji 4 i Niemiec 5 ) na temat budynku o niskiej energochłonno ci eksploatacyjnej - domu pasywnego (Passivhaus) 6 doprowadziły do wybudowania w 1990 roku pierwszego takiego budynku mieszkalnego w Darmstadt, którego zapotrzebowanie na energi było o 90% mniejsze od typowego i jednocze nie zapewniał on całoroczny komfort u ytkowania w zakresie temperatury, wilgotno ci i przepływu powietrza. Monitorowanie tego budynku potwierdziło realno ć zało eń, a ch ć promocji wraz z kontrolą standardów przyczyniła si do powstania Instytutu Domu Pasywnego. NIEMCY: http://www.passiv.de PHPP Passivhaus Projektierungs Paket 2 Lorch, R., (2003) Buildings, Culture and the Environment: Local and Global Practices. Blackwell Publishing 3 Global Environment Outlook 2008 - Raport dla ONZ 4 Bo Adamson z Uniwersytetu w Lund 5 Wolfgang Feist z Instytutu Budownictwa i rodowiska w Darmstadt 6 http://en.wikipedia.org/wiki/passive_house (sierpień 2010) 2

pakiet do projektowania budynku pasywnego Dom pasywny to budynek, w którym komfortowy mikroklimat mo e być utrzymywany bez oddzielnego aktywnego systemu ogrzewania, czy te klimatyzacji. Kryteria domu pasywnego bazują na 3-ech zało eniach: w strefie klimatu umiarkowanego, roczne zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania wynosi mniej ni 15 kwh/(m 2 a) i nie jest osiągane kosztem wzrostu zu ycia energii dla innych celów (np. elektryczno ci), wska nik zapotrzebowania energii pierwotnej dla sumy wszystkich zapotrzebowań (ogrzewanie, przygotowywanie ciepłej wody, energia elektryczna w gospodarstwie domowym) nie mo e przekraczać 120 kwh/(m 2 a) to jako punkt wyj cia, a dodatkowe zapotrzebowanie energetyczne powinno być pokryte całkowicie przy wykorzystaniu odnawialnych ródeł energii, szczelno ć powłoki zewn trznej budynku (rotacja przepływu powietrza) mniejsza od 0,6 obj to ci budynku na godzin. Ide budynku mieszkalnego pasywnego przeniesiono na budynki u yteczno ci publicznej, handlowe i przemysłowe. Certyfikat domu pasywnego bazuje na pakiecie PHPP do kalkulacji współzale no ci termoizolacji materiałów i produktów, mostków cieplnych, szczelno ci, sprawno ci odzysku ciepła itd. (ilustracje 1-2) - wiele elementów fizyki. Ilustracja 1. Termogram - ciemne kolory obrazują jak mało ciepła oddaje dom pasywny (po prawej) w porównaniu z domem typowym (po lewej) 7 Zapotrzebowanie roczne - kwh/(m 2 a) Przeszklenie Pd w m 2 Ilustracja 2. Porównanie rocznego zapotrzebowania na ciepło dla domu energooszcz dnego (górna krzywa) i dla domu pasywnego (dolna) 8 Idea domu pasywnego rozprzestrzeniła si zyskując głównie zwolenników w krajach niemieckoj zycznych (ponad 15 000 domów w Niemczech i Austrii), ale dotarła równie do odległych miejsc (jak Japonia, Stany Zjednoczone, czy te Południowa Afryka). Jej sukces bazuje na drastycznym zmniejszeniu zapotrzebowania na energi do ogrzewania i chłodzenia domu oraz na atmosferze przyst pnego udost pniania osiągni ć wiata nauki i dzieleniu si na bie ąco do wiadczeniami i wynikami oraz pomoc w transformowaniu ich na lokalne realia (mamy w tym wypadku do czynienia z szeregiem małych inicjatyw i spotkań pobudzających oddolne działania, przedsi biorczo ć i mo liwo ci realizacyjne). Najskuteczniej uczymy si 7 http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f2/passivhaus_thermogram_gedaemmt _ungedaemmt.png (sierpień 2010) 8 http://www.passivhaustagung.de/passive_house_e/phpp.html (sierpień 2010) 3

poprzez namacalne przykłady i praktyczne do wiadczenia cz sto akuratno ć instrukcji jest limitowana i nieprzyswajalna. Kryteria domu pasywnego koncentrują si na budynku, a nie na rodowisku a je li ju na rodowisku, to ograniczają si do wpływu energetycznego budynku na rodowisko w zamkni tym czasookresie - tylko jego eksploatacji. Jest to rachunek istotny, ale cz ciowy (opened-loop - otwarta p tla). 2.2. Samowystarczalność i eksploatacja bez negatywnych wpływów Bardziej progresywne poszukiwania stawiają na samowystarczalno ć energetyczną budynku na terenie mu przynale nym i eksploatacj bez negatywnego wpływu na rodowisko. Celem jest sumaryczna wielko ć zerowa przypływów i odpływów dla wydzielonego obiektu. Model ZEB (zero-energy building budynek zero-energetyczny) w przeciągu roku nie zu ywa wi cej energii ni sam produkuje, a ponadto ma zerową emisj gazów cieplarnianych. Czyli pozyskuje energi z promieniowania słonecznego, wiatru, zasobów geotermalnych i wody technologie OZE (odnawialne ródła energii). Wiele ludzi yje w chatach, szałasach, namiotach czy te grotach, bez dost pu do elektryczno ci, znosząc niedogodno ci ekstremalnych temperatur. Taka zabudowa i warunki nie odpowiadają normom krajów rozwini tych gdzie zero-energetyczne budynki nie są standardem. Podej cie ZźB zakłada redukcj emisji gazów cieplarnianych i koniec uzale nienia od paliw kopalnych. Wi kszo ć definicji ZźB nie uwzgl dnia jednak zu ycia energii i emisji generowanej w procesie budowy, wytwarzania materiałów oraz transportu (materiałów i ludzi) do miejsca przeznaczenia. Ich akumulacja w trakcie powstawania budynku mo e zniweczyć oszcz dno ci zu ycia energii w trakcie eksploatacji na do ć długi czas. W związku z tym wa ne jest, aby te domy miały długa ywotno ć były trwałe i łatwo adaptowalne. W praktyce jest wiele ró nic w interpretacji ZźB (szczególnie pomi dzy Północną Ameryką a źuropą). Poni sze definicje obrazują jeś Net zero site energy use (zerowe zu ycie energii netto przez obiekt/miejsce) - ilo ć energii ze ródeł odnawialnych (OZE) uzyskana na miejscu jest równa energii jaką pobiera budynek jest to amerykański model. Net zero source energy use (netto zerowe u ycie energii ze ródła) - taki ZEB generuje tyle samo energii (OZE) ile zu ywa plus energi do transportu energii do budynku (uwzgl dnia straty podczas przesyłania wi c musi generować wi cej energii ni poprzednio zdefiniowany). Net zero emissions (netto zerowa emisja) - emisja na terenie lub poza pochodząca ze ródeł kopalnych jest balansowana poprzez wytwarzanie energii ze ródeł odnawialnych (OZE) ale ZźB poza USA i Kanadą jest definiowany jako zero emisji - w niektórych obliczeniach do emisji generowanych w trakcie eksploatacji budynku dolicza si emisj generowaną w trakcie procesu budowlanego, wytwarzania materiałów oraz transportu do miejsca przeznaczenia - uwzgl dniane poszczególnych w obliczeniach nie jest jednolite. Net zero cost (netto zerowe koszty) - gdzie koszt zakupu energii balansują dochody ze sprzeda y elektryczno ci do sieci elektrycznej bazującej na energii wytwarzanej poza terenem - wynik takiej kalkulacji i status budynku uzale niony jest od warto ci pozyskiwanych kredytów za dostarczanie energii i struktury opłat za pobieranie energii. Net off-site zero energy use (netto zerowy z energia pochodząca z poza terenu) - budynek uwa any ciągle za ZźB kiedy 100% energii pochodzi z odnawialnych ródeł energii (OZE) nawet spoza terenu. Off-the-grid (poza siecią) - budynek ZźB nie połączony z siecią generującą energi poza terenem, który generuje energi z odnawialnych ródeł (OZE) i akumuluje ją na okres kiedy promienie słoneczne nie docierają, wiatr nie wieje, woda nie przepływa itp. 4

Triple Zero 9 (potrójnie zerowy) budynek zerowy w trzech kategoriach: - energia (co najmniej samowystarczalny w zakresie energii potrzebnej do ogrzewania, chłodzenia, ciepłej wody u ytkowej i zainstalowanych urządzeń, a wytwarzanej na terenie gdzie poło ony jest budynek), - emisja (budynek nie produkuje adnych gazów cieplarnianych i niedozwolone są adne procesy spalania w budynku i na terenie), - odpady (w razie adaptacji budynku lub jego rozbiórki wszystkie elementy są powtórnie u yte - recycled bez jakiejkolwiek konieczno ci palenia lub kierowania do składowiska mieci, a teren mo e być powtórnie cz cią natury bez obaw o ska enia. Rachunek energetyczny i emisyjny modelu ZEB jest bardziej rygorystyczny i uwzgl dnia wi kszą ilo ć składowych ni dom pasywny. Wymaga od architektów i in ynierów bardziej zintegrowanego procesu projektowego ni typowy konwencjonalny budynek, ale ZEB jest mo liwy nawet przy modernizacji. ZEB promuje samo-wystarczalno ć i eliminacj szkodliwego wpływu na otoczenie, ale od pewnego etapu. Nie jest on cało ciowym rachunkiem energetycznym i emisyjnym w aspekcie wielokryterialnej oceny wpływu na rodowisko. Nie liczy chocia by energochłonno ci i emisji stosowanych materiałów i technologii, nie uwzgl dnia energii potrzebnej do zabezpieczenia transportu i jego optymalizacji mającej związek z lokalizacją i wiele innych składowych b dących cz cią znacznie wi kszego procesu i zale no ci. Generalnie jest to zmierzanie do rachunku cało ciowego (closed-loop - zamkni ta p tla) w okresie eksploatacji, ale i w całym procesie budowlanym. 2.3. Próby kalkulacji całościowych ledzenie całego cyklu/etapu ycia wyrobu (produktu) LCA 10 (Life Cycle Assessment ocena cało ciowego cyklu ycia) obrazuje rzeczywiste straty, zyski i skutki ingerencji. Sama analiza budynków bez techniki zarządzania rodowiskiem to wycinek. Konieczna jest ocena potencjalnych zagro eń rodowiska (naturalnego i wykreowanego). Kryteria i standardy dla materiałów budowlanych są coraz bardziej rozbudowane. Ustala si normy dotyczące zdrowia, utylizacji, stosowania odnawialnych ródeł energii (OZź) w procesie ich produkcji, zu ycia wody i aspektów społecznych. Najbardziej liczące si na rynku mi dzynarodowym certyfikaty materiałowe toś Cradle-to-Cradle, Greenguard, EPA, Green Globes albo Pharos. USA: http://www.mbdc.com Credle-to-Cradle od kołyski do kołyski W ocenie Cradle-to-Cradle nagradza si energooszcz dno ć i u ywanie energii z odnawialnych ródeł (OZź) w procesie pozyskiwania i produkcji materiałów. Srebrny certyfikat musi udokumentować ilo ć i ródło pochodzenie energii, Złoty certyfikat wymaga aby materiał był wyprodukowany przy u yciu energii, która w co najmniej 50% pochodzi bezpo rednio z odnawialnych ródeł (OZź) albo lub te posiada certyfikat energii zielonej a najwy sza kategoria Platynowa aby w finalnym procesie energia pochodziła z odnawialnych ródeł (OZź) i co najmniej 50% energii z odnawialnych ródeł (OZź) w całkowitym rachunku energii u ytej w procesie wytwarzania. 9 Triple Zero opracowany przez architekta Werner Sobek (jest prawnie zastrze oną nazwą). 10 Stosuje sie te termin LCC (Life Cycle Cost koszt cało ciowego cyklu ycia) 5

Cradle-to-Cradle dą y do eliminacji odpadów po okresie eksploatacji promując 3R: recycling, reuse, renewal (odzyskiwanie, powtórne u ycie, odnawialno ć) oraz uwzgl dniane tego rozwiązania w fazie projektowej. Najwy ej oceniane materiały wymagają strategii closedloop Srebrny co najmniej 50%, Złoty 65% a platynowy ponad 80%. Dla budownictwa istotą LCA jest nie tylko podsumowanie specyficznego procesu technologicznego ale tak e analiza całego procesu - wznoszenia budynku, jego eksploatacji, powtórnego u ycia i utylizacji. Wa ne jest prze ledzenie wpływu na człowieka i rodowisko począwszy od pozyskania surowców poprzez produkcj materiałów, transport do miejsca przeznaczenia, eksploatacj, utylizacj - ycia produktu jakim jest budynek. Analiza wpływu na rodowisko mo e być prowadzona dla produktu jak i dla całego budynku czy te jego specyficznej funkcji. Podstawowe elementy identyfikacji zu ycia energii oraz emisji zanieczyszczeń i odpadów powinny być ledzone równie w tak zdefiniowanym pełnym cyklu cradle-to-cradle. W przemy le budowlanym pozornie ekologiczne produkty mogą być ocenione jako nieekologiczne i odwrotnie. Nie muszą to być koniecznie materiały proekologiczne jak glina czy słoma. Wa ne jest jaki mają wpływ na rodowisko - skąd pochodzą i jak są wytwarzane. Mamy coraz wi cej przykładów neutralizowania niekorzystnych skutków poprzez wykorzystanie odpadów, pozyskiwanie surowców ze ródeł odnawialnych i dą enie do stosowania surowco- i energooszcz dnych technologii bardziej przyjaznych dla rodowiska. Drewno powinno pochodzić ze ródeł certyfikowanych mi dzynarodowy standard ŻSC (Forest Stewardship Council - Rada Zarządzania Lasami). Wiele mo na zaoszcz dzić pozyskując materiały z rozbiórki (cegla, dachówka, belki itp). Adaptowanie fragmentów zabudowy lub istniejących budynków jest preferowane w stosunku do rozbiórki i budowy od nowa. Optymalne usytuowanie budynku, wykorzystanie terenów poprzednio zabudowanych, poprzemysłowych i podnoszenie warto ci zdegradowanych a ponadto lokalizacja budowli w strefie o niskim ryzyku powodzi i umo liwienie gromadzenia wody opadowej lub jej wsiąkania składają si na sumaryczny rachunek oszcz dno ci energii, eliminacji odpadów i zanieczyszczeń. Kontrolowanie zu ycia energii optymalizuje koszty inwestycji i eksploatacji. Z wielu przyczyn końcowa cena produktu nie zawiera jednak wszystkich kosztów i nie odzwierciedla cało ciowego wpływu na rodowisko. To nakłada si na systemy ocen i certyfikatów - trudno jest uzyskać pełną rzetelną informacj o ostatecznym oddziaływaniu budynku na rodowisko, społeczeństwo i ekonomi. Przykładem jest certyfikat PassivHaus definujący wymaganą izolacj termiczną dla budynku ale nie analizujący materiałów budowlanych pod kątem ich oddziaływania na rodowisko, kosztów przetworzenia odpadów czy transportu. Podaje imponujące oszcz dno ci energii w trakcie eksploatacji budynku bez rachunku energii potrzebnej do wyprodukowania materiałów budowlanych i technologii ich wznoszenia. Kalkuluje energooszcz dno ć i podsumowuje końcowa cen budynku, która mo e być 5-10% wy sza od przeci tnego budynku w warunkach niemieckich. Model ZźB nie uwzgl dnia pozyskiwania materiałów i kosztów inwestycji w swoim rachunku koncentruje si na eksploatacji. Wprowadzanie nowych coraz bardziej doskonałych rozwiązań mających na celu racjonalne gospodarowanie zasobami, ochron rodowiska naturalnego i wykreowanie komfortowego rodowiska dla człowieka musi bazować na rzetelnej cało ciowej informacji a nie fragmentarycznych danych i być kontrolowane w kwestii ilo ciowej i jako ciowej z zachowaniem etycznego post powania. Kompleksowa wielokryterialna ocena pomaga w modelowaniu zrównowa onego budownictwa i zrównowa onego rozwoju. 6

3. Zrównoważony rozwój - wielokryterialna ocena Zrównowa ony rozwój (zagospodarowanie przestrzenne) polega na znalezieniu wła ciwych rodków wyrazu (koncepcji architektury) przy roztropnej eksploatacji zasobów i przywracaniu terenów zdewastowanych oraz kierunku rozwoju technologicznego i instytucjonalnego umacniającego obecny i przyszły potencjał z uwzgl dnieniem potrzeb obecnych i przyszłych pokoleń. Wymaga to aktywizacji intelektu. Budownictwo/architektura i technologie muszą zmienić mentalno ć przeistaczania natury na przeistaczanie społeczeństwa, w którym równowaga oznacza lepszą jako ć ycia oraz lepsze wzajemne relacje pomi dzy rodowiskiem zurbanizowanym i przyrodniczym/naturalnym. Konieczne jest: powtórne przeegzaminowanie ludzkich potrzeb, ustawienie prawidłowych wymogów stawiających na ekologiczną i społeczną równowag, przeegzaminowanie metod, procesów i celów projektowych, zintegrowanie wiedzy wielotematycznej (synergia), promowanie innowacyjnych technologii, systemów produkcji i konstrukcji. 3.1. Integracja wysiłków na arenie międzynarodowej - powstanie WorldGBC Raporty o degradacji rodowiska i alarmujące dane o pochłanianiu w skali globalnej ponad 40% wiatowej konsumpcji energii i ponad 40% materiałów w budownictwie 11 oraz konieczno ć działań na rzecz zrównowa onego rozwoju połączona z poszukiwaniem wła ciwych koncepcji i ch ć wzajemnego wspierania progresywnego my lenia i kooperacji doprowadziły do spotkania aktywistów z o miu państw (Australia, źmiraty Arabskie, Japonia, Hiszpania, Kanada, Rosja, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania) w 1998 roku. W nast pnym roku zało yli oni wiatową rad zielonego budownictwa - the World Green Building Council the WorldGBC, której formalna rejestracja nastąpiła w 2002 roku. Jej zadaniem jest wspieranie mi dzynarodowych kontaktów i działalno ci oraz wymiana do wiadczeń na wiatowym forum inicjatyw związanych ze zrównowa onym budownictwem. Jej aktywno ć oraz raporty nasiliły konieczno ć monitorowania mi dzynarodowej perspektywy i wpłyn ły na powołanie Sekretariatu w 2007 roku z siedzibą w Kanadzie prowadzoną przez TRCA (Toronto and Regional Conservation Authorityadministracja rodowiska dla Toronto i regionu) - instytucji o pi ćdziesi cioletniej tradycji działań na rzecz ochrony rodowiska. MI DZYNARODOWA ORżANIZACJA: http://www.worldgbc.org WorldGBC - the World Green Building Council wiatowa Rada Budownictwa Zielonego The WorldGBC popiera stosowanie zarówno istniejących systemów ocen i certyfikacji jak i inicjatywy przystosowania ich do poszczególnych regionów i danego kraju. Pozostaje neutralny i wspiera oddolne inicjatywy powiązane z lokalnym rynkiem / gospodarką / ekonomią. Działa bez jednego ogólno wiatowego certyfikatu w czterech zdefiniowanych regionach (Europa, obie Ameryki wraz z Karaibami, Azja z Pacyfikiem i Afryka) zrzeszając 11 Stern, N., (2006). The Stern Review: The Economics of Climate Change (700. stronicowy raport na zlecenie rządu brytyjskiego - opublikowany 30 pa dziernika 2006). 7

obecnie około 70-ciu państw. Omówione w dalszej cz ci tego opracowania najwa niejsze z obecnie stosowanych kryteriów oceny w krajach rozwini tych toś jeden z pierwszych BRźźAM (powstał w 1990 w Wielkiej Brytanii), HQź (1996 we Żrancji) i bijący je popularno cią LEED (1998 w Stanach Zjednoczonych), CASBEE (2001 w Japonii), SBTool (2002 w Kanadzie), DżNB (powstały w 2009 w Niemczech i zdecydowanie bardziej progresywny ni zasady zainicjowanego wcze niej budynku pasywnego PassivHaus), czy te szereg innych lokalnych dostosowanych do specyfiki krajów rozwijających si jak chocia by SBAT (Południowa Afryka) lub IGBC (India). Wiele innych mniej popularnych systemów oceny/certyfikacji - jak choćby AQUA (Brazylia), PromisE (Finlandia), LiderA (Portugalia), czy Green Mark (Singapur) - nie jest analizowanych w tym opracowaniu. Systemów wielokryterialnej oceny jest wiele poniewa jest wiele ró niących si stref klimatycznych a ponadto wymogi stawiane budynkom ró nią si nie tylko ze wzgl du na klimat ale tak e modele ycia - stref kulturową (rozwojową), stosowane technologie, dost p do materiałów, popularno ć okre lonych rozwiązań projektowych i wykonawczych mających związek z poziomem wiedzy i umiej tno ciami. Wzgl dy ambicjonalne te nie są bez znaczenia - ch ć posiadania własnego systemu, metody i certyfikatu. Wymodelowanie i wypromowanie systemu wią e si jednak z powa nymi nakładami. Ju sama adaptacja certyfikatu do lokalnych warunków to spory wysiłek. To nie tylko tłumaczenie ale dostosowanie do obowiązujących norm, warunków i metod budowania oraz szeroko poj tej specyfiki regionu. Ka dy system ma swoje kryteria i wynik oceny decyduje o uzyskaniu certyfikatu. W systemach tych istnieje wiele podobieństw ale te same lub podobne aspekty nie koniecznie mają przypisane te same warto ci i proporcje w ocenie ogólnej. Wynika to z innego kontekstu opracowania i nie bez znaczenia jest to, e powstawały one niezale nie. Operują one ilo cią punktów bąd wska nikiem procentowym czy systemem medalowym Ś brąz, srebro, złoto (Bronze, Silver, Gold) dodając platyn (Platinium) ale te szkolną oceną dostateczna, dobra, bardzo dobra, wyró niająca i celująca lub ilo cią gwiazdek (Stars). Wielokryterialna ewaluacje zrównowa onego budynku dotyczy trzech kluczowych aspektów: ekologicznych, ekonomicznych i społecznych. Poni ej omówiono je w chronologicznej kolejno ci wraz krótką charakterystyką oceny i unikalno ci. 3.2. BREAAM Najwcze niejsza/najstarsza brytyjska próba kompleksowej oceny budynku BRźźAM w kontek cie jego szeroko poj tego wpływu na rodowisko została wprowadzona w roku 1990. Jest wzorcem, za którym podą ały i nadal podą ają inne kraje i instytucje adaptując jego istotne elementy do ró norodnych lokalnych warunków. BRE British Research Establishment - Brytyjski Instytut Naukowy BREEAM BRE s Environmental Assessment Method BRE Metoda Oceny rodowiska WIELKA BRYTANIA: http://www.bre.co.uk http://www.breeam.org Przyczynia si do podnoszenia wiadomo ci na temat wpływu eksploatacji budynków i procesu projektowego, konstrukcyjnego i utylizacyjnego na rodowisko oraz wzmagania jego ochrony dla której punktem wyj cia jest zrównowa ony rozwój. U wiadamia co stanowi o wła ciwej jako ci budynku i zabudowy. Umo liwia prawidłowe podej cie do wielu 8

zagadnień i osiągni cie satysfakcjonujących rezultatów w poszczególnych kryteriach, których stosowanie i promocja mają wpływ na kreowanie publicznej wiadomo ci i poszanowanie otoczenia i rodowiska (bli szego i dalszego) tego co jest teraz i b dzie w przyszło ci. Zasady BREEAM zyskują coraz wi ksze uznanie i w 2005 wprowadzono certyfikat mi dzynarodowy b dący konglomeratem istotnych elementów poszczególnych wersji. Punkty przyznawane są w dziesi ciu kategoriach o ró nej wadze w zale no ci od typu budynku i składają si na pi ciostopniowy certyfikat: Pass 30-45% (zadowalający), Good 45-55% (dobry), Very Good 55-70% (bardzo dobry), Excellent 70-80% (znakomity, wspaniały) i Outstanding 85-100% (wyró niający si ). Po ród stosowanych systemów wielokryterialnej oceny BRźźAM zwraca uwag liczebno cią systematyki i dostosowywaniem certyfikatu do ró nego typu budynków / obiektów. Mają one związek z funkcją, wzorcami zachowań, rodzajem inwestycji, ró nymi sposobami zarządzania i administrowania oraz programami socjalnymi. Charakter budynku definiuje zapotrzebowanie na energi, ró ne mo liwo ci technologiczne i lokalizacyjne wpływające na dobór odpowiedniego ródła energii, inne koncepcje energooszcz dno ci, specyficzną emisj, wytwarzanie mieci i sposoby zagospodarowania poszczególnych odpadów. Sklasyfikowano kilkana cie typów budynków (najwi ksza ilo ć po ród pozostałych certyfikatów) z czego a pi ć w samej zabudowie mieszkaniowej. I tak mamy wersje: BREEAM Domestic (rodzinny) - ocena odrestaurowanych budynków indywidualnych, BREEAM EcoHomes (eko-domy) - ocena remontów generalnych jedno- i wielorodzinnych w Anglii i nowych w Szkocji, BREEAM EcoHomes XB (eko-domy spółdzielcze istniejące) - ocena ekologiczno ci budynków i jako ci ycia mieszkanców, BREEAM Multi-Residential (ro norodna mieszkaniowa - nie b dąca cz cią Ecohomes obejmująca akademiki, domy opieki i seniora, hotele pracownicze itp. z programem socjalnym powy ej 10% oraz rządowy CSH The code for Sustainable Homes (kodeks dla zrównowa onej zabudowy mieszkaniowej) - ocena nowo powstającej zabudowy mieszkaniowej w Anglii, Walii i Irlandii Północnej ale ju np. nie Szkocji - gdzie obowiązuje powy szy EcoHomes. Pozostałe typy to: BREEAM Offices (biura) - ocena wszystkich nowo projektowanych, remontowanych oraz po modernizacji, BREEAM Education (o wiata) ocena nowo zbudowanych, wyremontowanych i rozbudowanych szkół, BREEAM Courts (sądy) - ocena nowo projektowanych i po generalnym remoncie budynków sądownictwa, BREEAM Prisons (zakłady karne) - ocena zakładów poprawczych i karnych, BREEAM Retail (usługi) - ocena obiektów usługowych, handlowych, gastronomicznych, wystawienniczych itp., BREEAM Healthcare (opieka zdrowotna) - ocena szpitali, klinik, centrów zdrowia plus ambulatoria i przychodnie, BREEAM Industrial (obiekty przemysłowe) - ocena zabudowy przemysłowej i fabryk wraz z warsztatami, Podą ając za skalą przedsi wzi ć mamy: BREEAM Communities (społeczno ci) wspieranie, monitorowanie i ocena zało eń osiedlowo-urbanistycznych i planistycznych. Utworzono te kategori BRźźAM Other Buildings (inne budynki) dla budynków o specyfice nie mieszczącej si w powy szych typach i jest ona ustalana indywidualnie w zale no ci od funkcji budynku jak np. budynki laboratoryjne, rolnicze, obiekty sportowe, tymczasowe itp. 9

Budownictwo spoza obszaru Zjednoczonego Królestwa w skali pojedynczych obiektów i kompleksowych opracowań oceniane jest przy pomocy BRźźM International (mi dzynarodowy). Cz cią BREEAM jest Green Guide to Specification 12 (Zielony Przewodnik do Specyfikacji). Jest na bie ąco weryfikowany i obrazuje aktualne zmiany w rodowisku, charakterystyk materiałów i zmiany w procesie ich pozyskiwania, produkcji i instalacji (ocena ta bazuje na LCA). 15 000 specyfikacji materiałów budowlanych instalowanych w zale no ci od rodzaju budynku i poło enia w poszczególnych partiach budynku ( ciany zewn trzne i wewn trzne, parter, pi tro, dach, okna, drzwi, detale, wykończenia, kształtowanie otoczenia itp). Najwy sza ocena A+ reprezentuje najlepsze zachowywanie si materiału i najmniejszy szkodliwy wpływ na rodowisko za ź najgorsze zachowywanie sie materiału i najwi kszy szkodliwy wpływ na rodowisko. Jest ona rozpatrywana w kontek cie zmian klimatycznych, zu ycia zasobów naturalnych i wody oraz jej zanieczyszczania, niszczenia powłoki ozonowej, toksyczno ci, produkcji i usuwania mieci, itp. Na szczególną uwag na polu eksperymentalno-do wiadczalnym zasługuje BRE Innovation Park (park innowacyjny) w Watford Hertfordshire (nieopodal Londynu) gdzie demonstrowane są ró norodne rozwiązania zrównowa onego budownictwa i domy (Ilustracja 3), które mo na zwiedzać indywidualnie bąd te w grupach szkoleniowych. Przykładem zmian wiadomo ci społecznej w tej dziedzinie, sposobu my lenia i wzorców zachowań jest z zało enia zerowo-energetyczna dzielnica BedZED (Beddington Zero Energy Development) w Beddington (równie na obrze ach Londynu). Jest ona monitorowana od 2003 roku i w stosunku do redniej Zjednoczonego Królestwa drastycznie zmalała tam konsumpcja eksploatacyjna (energii na ogrzewanie budynku o 88%, ciepłej wody o 57%, wody do celów konsumpcyjno-sanitarnych o 50%, energii elektrycznej o 25% z czego 11% jest pozyskiwane z baterii słonecznych a przebieg samochodów zmalał o 65% i po cz ci jest wynikiem wspólnej eksploatacji samochodów) 13. Wykreowano progresywną dzielnic i progresywne społeczeństwo z nowymi nawykami (Ilustracja 4). Ilustracja 3. Innovation Park 14 Ilustracja 4. Osiedle BedZED 15 3.3. LEED Amerykański LźźD to jeden z najpopularniejszych na wiecie systemów oceny i certyfikacji budynków analizujący wykorzystanie zasobów i lokalizacji oraz tworzenie komfortu 12 http://www.bre.co.uk/greenguide/page.jsp?id=2069 (sierpień 2010) 13 BedZED www.bedzed.org.uk (sierpień 2010) 14 http://www.offsite2007.com/progress-photos/vistors_9472.jpg (sierpień 2010) 15 http://www.inhabitat.com/wp-content/uploads/bedzed_1.jpg (sierpień 2010) 10

rodowiska w budynku przy minimalnej ilo ci wytwarzanych odpadów i optymalizacji zu ycia energii. STANY ZJEDNOCZONE: http://www.usgbc.org/leed LEED - Leadership in Energy and Environmental Design lider w projektowaniu w zakresie energii i rodowiska Certyfikaty LEED - podobnie jak BREEAM - słu ą do oceny ró nego typu budynków (jednak dopracowano si mniejszej ilo ci 9 kategorii budynków i wn trz). Ocena uwzgl dnia faz projektową, u ytkową i utylizacj ale pomija procesy zarządzania. Kredyty to 100 punktów bazowych i dodatkowe 6 za innowacyjno ć i 4 za regionalne priorytety (maksymalnie 110). Kwalifikacja jest czterostopniowa: Certified 40-49 ( wiadectwo zwykłe), Silver 50-59 (Srebrne), Gold 60-79 (Złote), Platinum 80+ (Platynowe). Oceniane są podobne komponenty jak w poprzednim ale brak jest kompatybilno ci z nim i nast pnymi - pomimo ich mi dzynarodowego statusu. LźźD bije rekordy ilo ciowe popularno ci 17 000 projektów zgłoszonych do certyfikacji, stosowany w stu-kilkunastu krajach, prowadzi egzaminy kwalifikacyjne w ponad 90-ciu, opracował własny przewodnik po materiałach budowlanych (LEED Materials: A Resouce Guide to Green Building). Szacowanie w systemie LEED dotyczy 9-ciu kluczowych obszarów, w których zagadnienia energooszcz dno ci, odnawialnych ródeł energii (OZE), emisjii i zanieczyszczeń są analizowane na ró nych szczeblach: Sustainable Sites - zrównowa ona lokalizacja (wybór lokalizacji i nadzorowanie w trakcie budowy mające na uwadze minimalizacj kolizji ze rodowiskiem i ekosystemem, zniech canie do budowania na terenach dziewiczych i nagradzanie za powtórne u ycie terenów uprzednio zabudowanych, modelowanie architektury krajobrazu zintegrowanego z regionem, kontrolowanie zu ycia i obiegu wody, redukcji erozji gruntu, zanieczyszczeń, odpadów z budowy, nagradzanie intergralnego ( smart ) systemu transportowego, unikanie wysp ciepła), Water Efficiency - oszcz dne/ sprawne gospodarowanie wodą (promowanie roztropnego operowania wodą poprzez kontrol stosowanych urządzeń i obiegów oraz powtórne jej pozyskiwanie i wkomponowanie zbiorników wodnych w teren), Energy & Atmosphere - energia i atmosfera (strategiczne podej cie do energii: monitorowanie zu ycia, energooszcz dne projektowanie i konstruowanieś energooszcz dne AżD, o wietlenie i systemyś bazowanie na odnawialnych (OZE) i czystych ródłach energii, generowanie jej na miejscu lub w bliskim zasi guś wprowadzanie innowacyjnych technologii amerykański urząd energetyczny podaje, e 39% energii i 74% elektryczno ci pochłania eksploatacja budynków 16 ), Materials & Resources - materiały i surowce (faza konstrukcyjna i eksploatacyjna to generacja wielu odpadów przy jednoczesnym pochłanianiu du ej ilo ci materiałów, zasobów i energii promocja powtórnego u ycia w celu redukcji konsumpcji i ograniczanie generowania odpadów a ponadto stosowanie materiałów ze zrównowa onych zródeł pozyskiwania, produkcji z kontrolą ródła energii i nagradzanie stosowania odnawialnych ródeł (OZź) i ograniczanie transportu), 16 US GBC http://www.usgbc.org (wrzesień 2010) 11

Indoor Environment Quality - jako ć rodowiska wn trza (zapewnianie we wn trzach naturalnego o wietlenia - wływającego na mniejsze zapotrzebowanie na energi elektryczną - wentylacji, odpowiedniej akustyki i widoku amerykanie sp dzają około 90% czasu we wn trzach gdzie warunki są gorsze ni na zewnątrz), Location & Linkages - poło enie i połączenia (lokalizacja ma du y wpływ na eksploatacje budynku nagradza si integracj budynku z istniejącą infrastrukturą i transportem, odzysk terenów zdegradowanych i ochron rodowiska naturalnego oraz zapewnienie dost pu do aktywno ci na terenach otwartych), Awarness & Education - wiadomo ć i edukacja (tylko budynki zielone mające zielonych u ytkowników są prawdziwie zielone i gwarantują najlepsze efekty), Innovation in Design - innowacyjno ć designer-ska (nagradzanie nowych pomysłów nie uwzgl dnionych w innych kategoriach dotyczy zintegrowanego kompleksowego podej cia do wielu zagadnień), Regional Priority - preferencje regionalne (uwzgl dnianie zagadnień mających szczególne znaczenie dla regionu). Punkty w systemie LźźD mogą być uzyskiwane za odnawialne ródła energii (OZE) na terenie i za zakup takowej ze ródła zewn trznego, albo te certyfikowanego ródła energii zielonej bezemisyjnej. Punkty liczone bezpo rednio przy ustalonej wydajno ci, to za optymalizacj zu ycia energii poni ej wymaganej normy (do 10-ciu punktów), wytwarzanie jej na terenie (do 3-ech) i za zieloną (1) kiedy stanowi ona co najmniej 35% zu ycia 17, a ponadto punkty ukryte w materiałach, technologiach, produkcji urządzeń, zapewnianiu wiatła dziennego, transporcie, lokalizacji, preferencjach regionalnych itp. źnergia odnawialna (OZź) zdecydowanie redukuje emisj. LźźD wprowadził szereg projektów stymulujących implementacje ogniw fotowoltaicznych, turbin wiatrowych, biomasy, pomp geotermicznych i energii pozyskiwanej z wody. Zarabia si wytwarzając t energie na terenie ale tak e kupując ją z certyfikowanego ródła (OZE). W zurbanizowanym rodowisku najbardziej popularne są ogniwa fotowoltaiczne a turbiny wiatrowe - zdecydowanie na terenach otwartych oddalonych od lotnisk, blisko ć wody to hydro, falowe i przypływowo-odpływowe generatory, biomasa w zale no ci od lokalnych ródeł. Ogniwa fotowoltaiczne (PV) to cichy i czysty system operujący gdziekolwiek wieci słońce i na to stawiają Amerykanie. Projektowane budynki przewidują mo liwo ć dokładania mocy przy minimalnym koszcie. Specjalne projekty skierowane są na integrowanie dachów obiektów sportowych 18 i parkingów z ogniwami produkującymi elektryczno ć do sieci. FIT (a feed-in-tariff) wspomagają inwestycje generujące energi z odnawialnych ródeł (OZE) według reguł dostosowanych do wielko ci produkcji elektryczno ci - powy ej lub poni ej 10 kw. Słońce ogrzewające wod u ytkową wpływa na redukcj zu ycia gazu i elektryczno ci. Najbardziej efektywne zastosowania dotyczą zabudowy mieszkaniowej, hoteli, klubów sportowo-rekreacyjnych, stra y po arnych itp. 3.4. HQE Żrancuski HQź powstał w 1996 roku jako niezale ny system - dopiero w 2009 dołączył do World GBC. 17 Renewable Energy in LEED Projects http://www.focusonenergy.com (wrzesień 2010) 18 Projekt Ontario zakłada instalacje 2000 ogniw produkujących 0,5 MW energii (przesyłanej do sieci) na dachu rozbudowywanego centrum sportowego Quinte (sierpień 2010) http://ontariosolarnews.com/2010/08/quinte-sports-centre-to-produce-renewable-energy (wrzesień 2010) 12

FRANCJA: http://www.certivea.com Démarche HQE - Haute Qualité Environnementale (podej cie) - wysoka jako ć rodowiska Zwraca on szczególną uwag na komfort (jako ć powietrza, charakterystyk materiałów, klimat wn trza, warunki higieniczne itp.) i funkcjonalno ć (elastyczno ć, dostosowalno ć itp.) ale pomija wzgl dy finansowe. Nie pomija wpływu na rodowisko uwzgl dnia oszcz dno ci energii i zasobów plus recyclibility jako ci rodowiska wewn trznego w budynku itp. W trakcie procesu budowlanego mają miejsce 3 kontrole, po których nast puje ewaluacja zrównowa onego charakteru budynku. Ma 15-cie kategorii (cibles), które ostatecznie prowadzą do 3-ech ocen: poziom bardzo wysoki, poziom wysoki i poziom podstawowy. Korzy ci to stało ć w polityce na rzecz rodowiska i zrównowa onego rozwoju szczególnie przy wydawaniu zezwoleń na budow - z czego są zadowoleni budujący i lokalne władze. Dla inwestorów to zmniejszenie ryzyka i dłu sza eksploatacja bez dodatkowych kosztów. Dla wynajmujących i sprzedających takie podej cie zapewnia atrakcyjno ć a u ytkownicy wyposa eni są w zdrowe rodowisko ycia i pracy. We Francji blisko połowa presti owych budynków oddawanych do u ytku w latach 2009-10 jest certyfikowana przez HQE. Przeci tna ocena 27 punktów w roku 2006, wzrosła do 28 w latach 2007-8 (maksymalna 47) i potwierdzono ich lepszą ekonomik u ytkowania 19. Wiele z tych budynków posiada po dwa - trzy certyfikaty wielokryterialnej oceny. Wprowadza to dezorientacje i zagubienie ale tak e prowadzi do podwa ania wiarygodno ci na arenie mi dzynarodowej. Aby tego uniknąć postanowiono integrować systemy. W 2009 francuski HQE działający uprzednio niezale nie dołączył do World żbc i rozpoczął kooperacje z brytyjskim BRź żlobal a tak e z amerykańskim LźźD, kanadyjskim SB Tool w celu opracowania bardziej ujednoliconych pomiarów, wypracowaniu porównywalnych kryteriów i ich promocji. Wprowadzenie standardów Unii Europejskiej (wspólnej oceny i metod reprezentujących stanowisko UE) a ponadto nowy i najbardziej progresywny niemiecki system wielokryterialnej oceny (omawiany w dalszej cz ci tego opracowania) DGNB ju ze standardami UE to moment przełomowym. 3.5. CASBEE Nie tylko stopień rozwoju ale tak e ró nice kulturowe wpływają na zró nicowanie systemów certyfikatów. JAPONIA: http://www.ibec.org.jp/casbee/english/index/htm Comprehensive Assessment System for Building Environment Efficiency kompleksowy system oceny sprawno ci/poprawno ci rodowiska zabudowanego 19 DTZ Research Study na stronie http://www.dtz.com/global/research (styczeń 2010) 13

Kultury w rejonach Wschodu są zdecydowanie bardziej filozoficzno-mistyczne ni na Zachodzie. Japoński CASBźź (wprowadzony w roku 2001) to wynik projektu monitorowanego przez organizacje rządowe, przemysł i rodowisko naukowo-akademickie oraz JaGBC (Japanese Green Building Council - japońska rada zielonego budownictwa) co zdecydowanie upraszcza wiele procedur. Dostosowano go do specyfiki Japonii i Azji dbając o maksymalna prostot i logik, uniwersalno ć zastosowań oraz struktur ocen dopingującą projektantów, inwestorów i wykonawców do innowacyjnej kontynuacji tradycji harmonii człowieka i natury. Unikalno ć CASBEE polega na podwójnej ocenie - oddzielnej ocenie budynku i oddzielnej rodowiska - sfinalizowanej przez ich iloczyn BEE (Building Envorinmental Efficiency - sprawno ć/poprawno ć rodowiska zabudowanego) BEE = Q (Quality jako ć) L (Load obcią enie) mierzony stosunkiem jako ci ( rodowiska wewn trznego budynku i bezpo redniego zewn trznego otoczenia oraz usług i instalacji) do obcią enia (szeroko pojmowanego rodowiska zewn trznego, zasobów, materiałów i energii). Poni ej graficzny schemat (Ilustracja 5) obrazujący przykładową ocen numeryczną, uzyskane gwiazdki i przypisane litery b dące odpowiednikami klasyfikacji: (Jako ć rodowiska Q) (Obcią enie rodowiska L) Ilustracja 5. Graficzny schemat zale no ci ocen CASBźź i ich przeliczania 20 Klasifikacja S: Excellent - doskonały/wyró niający - odpowiada maksymalnej ilo ci gwiazdek, A: Very good bardzo dobry, B + i B- : Good dobry z plusem bąd minusem i C: Poor dostateczny. Certyfikat CASBźź zawiera 54 kryteria, które są pochodną japońskich standardów i tradycji a dotyczą organizacji ycia codziennego i wn trza, otoczenia, rodowiska, stosowanych materiałów, konstrukcji, produktów i urządzeń. Ocena ta została opracowana z my lą o sektorze publicznym (baza do podejmowania prawidłowych decyzji administracyjnych i budowlanych) i sektorze prywatnym (jako narz dzie projektowe, ocena standardów, modelowanie transformacji i inicjatyw z tym związanych oraz promowanie mi dzynarodowych wzorców) a tak e szeroko poj tej edukacji profesjonalistów i społeczeństwa zrównowa onego rozwoju. Oceny/certyfikaty CASBEE wymodelowano w 3-ech skalach: zabudowy indywidualnej, 20 http://www.ibec.org.jp/casbee/english/index/htm (sierpień 2010) 14

budynków, urbanistyki. Pierwsza - zabudowa indywidualna - najliczniejsza powstała z my lą o pojedynczych zainteresowanych u ytkownikach (inwestorach)ś CASBEE-H (DH) (Home (Detached House) domy (wolnostojące domy) z roku 2007. W Japonii buduje si około pół miliona takich domów rocznie. Ma on za zadanie prostot przekazu i dost pno ć dla przeci tnego klienta, u ytkownika, projektanta, kontraktora i budowlańca. Zało eniem i zaletą jest łatwo ć zrozumienia zasad i kryteriów zielonego budownictwa dotyczących budynku i rodowiska. Pomysł produktu (user friendly) przyjaznego i przyst pnego a przez to cz ciej i roztropniej stosowanego. CASBźź ustanowił 5 podstawowych certyfikatów dostosowanych do typu budynków i funkcji. Jako pierwszy powstał i pozostał modelem dla innych: CASBEE Office (budynki biurowe) opracowany w roku 2002. CASBEE - NC (New Construction - nowe konstrukcje) z 2003 u ywany do projektowania i oceny nowo oddawanych budynków. Jego wa no ć jest uznawana tylko przez 3 lata konieczna jest powtórna weryfikacja poniewa zakłada si mo liwo ć zmiany przyj tej charakterystyki parametrów w czasie. CASBEE -TC (Temporary Construction konstrukcje tymczasowe) to wersja powy szego powstała w 2002 i uzupełniona w 2008 dotyczy głównie tymczasowych hall, obiektów wystawowych, promocyjnych itp. CASBEE - EB (Existing Buildings - budynki istniejące) z 2004, zrewidowana w 2008, jest oceną na podstawie danych z monitorowania budynku w przeciągu co najmniej roku od oddania budynku do u ytkowania. Jego rezultaty mają wa no ć 5 lat i konieczna jest po tym czasie powtórna weryfikacja z powodów opisanych powy ej. Monitoruje on równie zachowania u ytkowników i słu b sanitarno-porządkowych i umo liwiając im samoocen i wiadome wybory dotyczące u ytkowania przestrzeni i eksploatacji budynku. Mo e być równie stosowany do krótko i długo terminowego zarządzania/zawiadywania budynkiem. CASBEE-RN (Renovation renowacja) z 2005, zrewidowana w 2008, do oceny istniejących budynków i propozycji prac renowacyjnych podnoszących ich sprawno ć Jego wa no ć upływa po 3-ech latach i ponowna ocena musi być dokonania na podstawie zaktualizowanej wersji kryteriów. Mogą one mieć ró ne cele i dotyczyć oszcz dno ci energii ale te jako ci wn trza. W skali urbanistycznej wymodelowano w 2006 i zrewidowano w 2007: CASBEE-UD (Urban Development projektowanie urbanistyczne), CASBEE-HI (Heat Island wyspa ciepła) dla obszarów o wysokim stopniu urbanizacji takim jak Tokio i Osaka. Kryteria te szczegółowo oceniają warunki zewn trznego rodowiska termicznego i wpływu produkowanego ciepła na otoczenie. Intencją jest modelowanie eko-przyjaznych rozwiązań. Edycje CASBEź z 2006 roku pozwalały na ocen redukcji energii potrzebnej do eksploatacji budynków, ich powstania i utylizacji w cało ciowym procesie ycia produktu/obiektu oraz energii do wyprodukowania u ytych materiałów. Zabiegano o redukcj materiałów budowlanych o wysokim wska niku CO2 w trakcie ich pozyskiwania, produkcji, monta u oraz redukcj tej e emisji w LC (Life Cycle cyklu ycia ) jednak nie operowano wówczas wska nikiem LCCO2. Dopiero w edycji 2008 wprowadzono nowe kryterium CGW (Consideration of Global Warming branie pod uwag globalnego ocieplenia), które w sekcji Off-site Environment rodowisko globalne - skupia si na LCCO2 wyszczególniając pomiary cało ciowego wpływu na globalne ocieplenie. Obecnie w opracowaniu jest CASBEE-PD (Pre-design przedprojektowa faza) przeznaczona jest dla inwestorów i planistów w celu lepszej oceny wpływu planowanej inwestycji na istniejące rodowisko, odpowiedniego doboru lokalizacji i wymodelowania nowo powstałego zrównowa onego rodowiska. Systematyczne udoskonalanie i uaktualnianie certyfikatu 15

stanowi o jego jako ci i dociekliwo ci ocen. Niewątpliwie reprezentuje on kompleksowe my lenie krajów rozwini tych i ich mo liwo ci intelektualne, organizacyjne i finansowe. 3.6. SBAT Kraje rozwijające si mają bardzo ograniczone mo liwo ci finansowe i organizacyjne. Skupiają si one na walce z ubóstwem i kreowaniu godnych warunków do ycia i pracy. Reprezentuje je wymodelowany w Afryce Południowej SBAT (the Sustainable Building Assessment Tool narz dzie oceny zrównowa onego budownictwa). Przy wieca mu idea maksymalizacji pozytywnego impaktu socjalnego i ekonomicznego przy minimalizacji negatywnego wpływu na rodowisko. Specyficzne kryteria oceny odzwierciedlają problemy i dynamik tego regionu w 3-ech obszarachś ekonomia, rodowisko i sprawy socjalne, z których ka dy ma po 5 składników razem 15-cie ocenianych od 0 do 5 uzyskując w ten sposób skal 75-cio punktową. Szczegółowa charakterystyka identyfikuje istotne elementy zrównowa onego rozwoju w krajach rozwijających si. Zidentyfikowano nast pujące obszary: ekonomia (z kodem EC): lokalna ekonomia, efektywno ć, dostosowalno ć, koszty, rodowisko (z kodem źn)ś woda, energia, odpady, teren, materiały i komponenty, sprawy socjalne (z kodem SO), komfort u ytkownika, najbli sze otoczenie, zaplecze, uczestnictwo i kontrola, edukacja, słu ba zdrowia i bezpieczeństwo. Cało ciowa ocena przedstawiana jest w postaci graficznej paj czyny (Ilustracja 6): 16

Ilustracja 6. Przykładowe podsumowanie raportu SBAT w postaci graficznej i cyfrowej uwzgl dniające 15-cie czynników w 3-ech grupach ( 5 ekonomicznych, 5 ekologicznych i 5 socjalnych) obrazuje wyniki zakładane i rzeczywiste 21 SBAT jest wspomagany przez SBL (the Sustainable Building Lifecycle zrównowa ony cało ciowy cykl procesu budowania) w celu monitorowania poszczególnych faz - takich jak: pisanie zało eń (cz sto nowe zast pują nieadekwatne wymagania wst pne), analiza lokalizacji i usytuowania, zdefiniowanie celów, koncepcja projektowa, rozwiązania techniczne, konstrukcja, przekazanie obiektu, eksploatacja i zawiadywanie u ytkowaniem, adaptacja, powtórne u ycie, renowacja lub utylizacja. Przykłada si szczególną wag do roztropnego dysponowania powa nie ograniczonymi zasobami finansowymi (zabezpieczania ich odpływu na zewnątrz) oraz ekonomicznej stymulacji w regionie poprzez weryfikacj partycypacji: lokalni kontraktorzy w jakim stopniu zatrudnia si lokalną sił roboczą, lokalni dostawcy materiałów stopień u ycia lokalnych materiałów, lokalne produkty stopień u ycia lokalnych mebli, instalacji i komponentów, wspieranie małych firm zapewnianie dodatkowego treningu i szkoleń, zawiadywanie budynkiem zatrudnianie lokalnych pracowników. W celu zapewnienia mi dzynarodowych standardów Południowa Afryka dołączyła do World GBC jako przedstawiciel trzynastego kraju i pierwszego z grupy krajów rozwijających si. Zaadoptowała bardziej rozbudowany system wielokryterialnej oceny GreenStar (nast pny opisany). 3.7. GREENSTAR Australijczycy budując GreenStar certyfikat bazowali na danych zbli onych do uprzednio cytowanych. Podają, e budynki konsumują do 40% energii a ponadto produkują 40% 21 http://www.csir.co.za/built_environment/architectural_sciences/sbat.html (lipiec 2008) 17

odpadów zbieranych na wysypiskach i emitują 40% gazów cieplarnianych oraz zu ywają 32% wiatowych zasobów oraz 12% wody. W Australii za 8,8% emisji to budynki komercyjne z czego 40% przypisuje si budynkom biurowym i szpitalom 22. AUSTRALIA: http://www.gbca.org.au/green-star GreenStar zielona gwiazda Certyfikat ten powstał w roku 2002 w Australii - stosowany jest równie w Nowej Zelandii i przystosowany do warunków w Południowej Afryce (kraje oparte na modelu administracji brytyjskiej). Jest kompleksową oceną rodowiska projektowego i konstrukcji budowlanych. W Australii 11% budynków biurowych usytuowanych w centrum miasta posiada GreenStar certyfikat - wa ny presti owy element. Budownictwo stwarza mo liwo ci znaczącego i długoterminowego oddziaływania na rodowisko w wielu kategoriach. Istotne jest to, e mo e ono wpływać na zachowania i kreować nowe wzorce dla całego łańcucha zaopatrzenia i u ytkowników. Pomimo tego e są to silne argumenty, w australijskim kontek cie trafiają one na szereg barier na rynku nieruchomo ci blokujących ich adaptacj. Intencją żreenstar jest pokonanie tych barier, promowanie zrównowa onego rozwoju i transformacja rynku nieruchomo ci poprzez promowanie zielonego budownictwa, technologii, praktyk projektowych i przedsi wzi ć. Ocenia on rodowiskowe elementy projektowe i charakterystyk budynków. żreenstar wzorował si na istniejących systemach takich jak BRźźAM i LźźD oraz miał lokalne wsparcie VicUrban (rządowa agencja zrównowa onego rozwoju) wraz z Dockland s ESD przewodnikiem. Ustalił kryteria ocen ze szczególnym uwzgl dnieniem australijskiego rynku i rodowiska naturalnego. Ma na celu: ni szy koszt operacyjny inwestycji, wy szy zwrot kosztów zainwestowanych, wi kszą atrakcyjno ć dla u ytkowników, popularno ć na rynku nieruchomo ci, zwi kszenie produktywno ci, redukcj ryzyka i odpowiedzialno ci, tworzenie zdrowych miejsc ycia i pracy, demonstracje odpowiedzialno ci społecznej. Chce to osiągnąć poprzezś wspólny j zyk i terminologi, standardy pomiaru budynków zielonych, integracj projektowania kompleksowego, umiej tne przewodnictwo w modelowaniu działań na rzecz rodowiska, identyfikacj impaktu LCA budynku, u wiadamiane korzy ci wynikających z budownictwa zrównowa onego. 3.8. DGNB 22 http://www.gbca.org.au/green-star/what-is-green-star/background/2140.htm 18

Najmłodszy i najbardziej progresywny system wielokryterialnej oceny/certyfikacji niemiecki DGNB jako motywacj do działań na rzecz zrównowa onego rozwoju i wykreowania jeszcze bardziej cało ciowego i kompleksowego narz dzia i jego promocji podaje równie alarmujące dane jak poprzednie ródłaś 30-40% zu ycia wytwarzanej energii, 33% emisji CO2, 40-50% całkowitego zu ycia surowców, 25% zu ycia drewna i 17% wie ej wody. NIEMCY: http://www.dgnb.de Deutsche Gesellschaft fur Nachhaltiges Bauen - niemiecki certyfikat budownictwa zrównowa onego Rozszerzył on 3 podstawowe kryteria oceny (czynników ekologicznych, ekonomicznych i społecznych) do 6-ciu dodając 3 aspektyś techniczne, ocen przebiegu cało ci procesu i lokalizacji. Ocena jako ci lokalizacji ze wzgl du na specyfik nie jest cz cia rachunku wyra anego w procentach. Pi ć pozostałych ocenianych wspólnie składa sie na 100% gdzie cztery mają po równoś -22,5% aspekty ekologiczne, -22,5% aspekty ekonomiczne, -22,5% aspekty socjalno-kulturowe i funkcjonalne, -22,5% aspekty techniczne, a piąty -10% za cało ć procesu. Poni ej schemat graficzny tej ewaluacji (Ilustracja 6) i graficzne podsumowanie kryterów (Ilustracja 7). Ilustracja 6. Schemat 6-ciu obszarów cało ciowej ewaluacji w systemie DGNB 23 Ilustracja 7. Graficzne podsumowanie 51. kryteriów w systemie DGNB 24 Przyznawane certyfikaty toś Złoto (powy ej 80%), Srebro (65-79,9%) i Brąz (50-64,9%). Wymodelowano kryteria dla nowo wznoszonych obiektów (budynków biurowych i administracyjnych, handlowo usługowych, mieszkaniowych - powy ej 10-ciu mieszkań, instytucji i obiektów przemysłowych) oraz istniejących budynków biurowych i administracji. Kolejne modele są opracowywane i bazują na bie ących wynikach badań naukowych i ekspertyzie zaanga owanych w t tematyk specjalistów. Są to systemy dla hoteli, szpitali, 23 DGNB German Sustainable Building Certificate: Structure - Application - Criteria 24 http://www.dgnb.de/_en/certification-system/index.php 19

centrów konferencyjno-kongresowych, laboratoriów, architektury tymczasowej, wn trz, mebli biurowych, infrastruktury, obiektów sportowych i lotnisk. DGNB jest systemem szczególnie zaawansowanym w kwestiach ekonomicznych analizującym cały proces przedsi wzi cia budowlanego. Jego model pozwala na ingerencje, które stwarzają mo liwo ci szybkich interwencji gospodarczych i subsydiowanie. Nie bez znaczenia jest to, e został opracowany we współpracy z federalnym ministerstwem transportu, budownictwa i planowania przestrzennego dodaje mu to perspektyw i upraszcza procedury. Architekci i in ynierowe stanowią omal e posłowe w ród wszystkich członków - 49% (28% + 21%) co wpływa na sposób organizacji i działania. DżNB przypiecz towuje ustanowione uprzednio systemy o mi dzynarodowej renomie jak BREEAM (który te uwzgl dnia zarządzanie i planowanie ale koncentruje si na ekologii) czy te LEED (zorientowany na rodowisko ale o mniejszych wymogach ni system niemiecki). Indywidualne kryteria DżNB są zdecydowanie bardziej kompleksowe chocia by kiedy analizują ekologiczne aspekty i oprócz konsumpcji energii i wody, ledzą mo liwo ci procesów gnilnych i fermentacji. Jednak e te wiodące europejskie systemy wielokryterialnych ocen/certyfikatów zawierają nie te same komponenty, operują one inną skalą ocen i odmienną kompozycją wyniku końcowego przez nie są kompatybilne. Historia DGNB jest krótka ale bardzo dynamiczna i skuteczna. Zało ony w roku 2007, od 2008 jest członkiem WorldżBC, w 2009 powstał pierwszy certyfikat plus kooperacja z Chinami i Austrią a w 2010 pierwszy DNżB certyfikat w Kanadzie i szeroka mi dzynarodowa promocja. Kooperuje ju ze Szwajcarią, Włochami, Luxemburgiem, Bułgarią, W grami, Brazylią i Tajlandią oraz zdeklarował wspólne cele z Rosją. Został tak pomy lany aby mógł być sprawnie adoptowany w innych krajach z uwzgl dnieniem ich potrzeb i tradycji sztuki budowlanej. Bazą jest nowy mi dzynarodowy model podą ający za normami, regulacjami technicznymi i systemem prawnym Unii Europejskiej to go wyró nia spo ród wszystkich innych. Dla przykładu uzyskanie amerykańskiego certyfikatu LźźD wymaga dokumentacji zgodnie z amerykańskimi standardami ASHRAE 25. Wymaga to sporo dodatkowej pracy od wszystkich zainteresowanych poniewa dokumentowanie zu ycia energii w systemie amerykańskim i europejskim jest inaczej regulowane. Idea DGNB jest otwarta na dostosowanie certyfikacji do poszczególnych krajów i je li dany kraj nie posiada certyfikatu dla danego parametru certyfikacji to mo e on przejąć ogólne kryteria mi dzynarodowe i zaadaptować je. Podobnie przy kalkulacji balansu ekologicznego je li nie ma w danym kraju specyfikacji dla danego materiału budowlano konstrukcyjnego stosowane są mi dzynarodowe dane głównej bazy. DGNB system przyjął ju zakładane europejskie wymogi EPBD (European Performance of Building Directive - europejskie wytyczne wymogów budowlanych). Dotyczy to przede wszystkim LCA samego budynku i jego eksploatacji a nie cz ciowych i wybiórczych analiz. Dla zapewnienia jako ci standardów przystosowań DżNB w innych krajach, powołano rad koordynującą te kooperacj. Przy wieca im maksymaś globalne problemy wymagają globalnych rozwiązań. 4. Kilka uwag dotycz cych polskiego kontekstu Projektowanie zrównowa one staje si faktem na wiecie, w Europie i w Polsce. Polskie prawo budowlane nakłada na projektanta obowiązek spełnienia wymagań podstawowych gdzie obok bezpieczeństwa konstrukcji, po arowego i u ytkowania, konieczne jest zapewnienie w okresie eksploatacji odpowiednich warunków higienicznych, zdrowotnych i ochrony rodowiska oraz odpowiedniej charakterystyki energetycznej budynku 25 ASHRAE - the American Society of Heating, Refrigerating and Air-Conditioning Engineers amerykańskie towarzystwo in ynierów zajmujących sie ogrzewaniem, chłodzeniem i klimatyzacją 20