Raport z debaty klimatycznej w Ełku Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrały: Dominika Dzwonkowska Joanna Godlewska Komentarz eksperta: Grzegorz Kubalski Warszawa, 14.01.2013 Projekt Dobry klimat dl powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Wstęp Debata klimatyczna odbyła się 14 stycznia 2013 roku w Ełku w sali konferencyjnej Urzędu Miasta. Spotkanie zostało objęte patronatem Ministra Środowiska oraz Starosty Ełckiego. Brały w nim udział 24 osoby, min: przedstawiciele samorządów lokalnych i jednostek im podległych, nauczyciele oraz licznie reprezentowana grupa przedstawicieli lokalnych organizacji pozarządowych (9 osób). Celem debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju. Otwarcia debaty dokonał Starosta powiatu Krzysztof Piłat. Wprowadzenie do tematyki spotkania wygłosił ekspert z ramienia Związku Powiatów Polskich Grzegorz Kubalski. W pierwszej części debaty przedstawiona została prezentacja na temat przyczyn, skutków i sposobów przeciwdziałania oraz adaptacji do zmian klimatu w kontekście globalnym, europejskim, krajowym i lokalnym. Następnie uczestnicy debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem. Druga część debaty była prowadzona w formie warsztatowej, w której uczestnicy pracowali w dwóch grupach. Poniżej zostały przedstawione wyniki pracy warsztatowej uczestników debaty. 1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatycznych W pierwszej sesji warsztatowej zostały zidentyfikowane kluczowe uwarunkowania wynikające ze zmian klimatycznych, które mają znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu. Wśród zjawisk mogących wpłynąć na rozwój społeczno-gospodarczy powiatu ełckiego, ze względu na jego turystyczno-rolniczy charakter, wymieniono wiele negatywnych zmian, które mogą nastąpić w obszarze turystyki oraz rolnictwa. Są to: zmiany pogodowe, zmiany gatunkowe roślin i zwierząt spowodowane migracją gatunków ze względu na zmianę stref klimatycznych; konsekwencją tych zmian może być zaburzenie łańcucha pokarmowego w przyrodzie, pojawienie się chorób roślin, zwierząt i ludzi, wysuszenie gleb, zmiany struktury upraw. Pozytywnym aspektem rozpatrywanych zmian, według jednej z grup warsztatowych może być rozwój turystyki, spowodowany bardziej korzystnymi warunkami klimatycznymi. Społeczne założenia Programu Nniskowęglowego Rozwoju powiatu ełckiego 2
Uczestnicy warsztatu wyraźnie podkreślali zagrożenia płynące z niekontrolowanej ekspansji dużych form energetyki odnawialnej, w tym szczególnie farm wiatrowych. Ich zdaniem może to mieć negatywny wpływ na sferę społeczną, w tym przede wszystkim na niekorzystne zjawiska demograficzne, takie jak wyludnienie obszaru powiatu. Innym problemem ze sfery społecznej może też być występowanie konfliktów społecznych związanych z niewłaściwą lokalizacją farm wiatrowych. Wśród skutków ekonomicznych zmian klimatu, uczestnicy debaty dostrzegli z jednej strony możliwość redukcji kosztów ogrzewania, a drugiej strony wzrost kosztów chłodzenia (klimatyzacji). Zmiany nastąpią również w sektorze zarządzania energią. Zwiększone zagrożenie pożarami spowoduje także konieczność dostosowania systemów ratownictwa. W opinii uczestników debaty w wyniku zmian klimatu można spodziewać się również wzrostu zanieczyszczenia powietrza. 2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 roku, biorąc pod uwagę zmiany klimatyczne Wypracowano kilka propozycji i wizji gospodarki w 2030 roku, w kierunku których powiat ełcki może się rozwijać w związku ze zmianami klimatu. Wypracowane wizje poddano głosowaniu osiągając następujące wyniki: w obszarze energetyki: o rozwój mikroenergetyki, małej energetyki i tworzenie inteligentnych sieci smart grid (7 głosów), o potrzeba dofinansowania (75%) na działań w mikroenergetyce (panele słoneczne, pompy ciepła, małe wiatraki do 100kW) (11 głosów), o budowa biogazowni do 1 MW (3 głosy), o nie dla farm wiatrowych (8 głosów), o zabezpieczanie linii sieci przesyłowych, ciepłowniczych i energetycznych przed negatywnym wpływem na zdrowie człowieka (0 głosów), o zamiana źródeł produkcji ciepła z paliw kopalnianych na ekologiczne (0 głosów), o modernizacja istniejących źródeł energii elektrycznej i ciepła (1 głos), o dofinansowanie do termomodernizacji budynków (0 głosów), o promocja budownictwa energooszczędnego (3 głosy), Społeczne założenia Programu Nniskowęglowego Rozwoju powiatu ełckiego 3
o ustalenie norm i przepisów bezpiecznej lokalizacji inwestycji w OZE (głównie farm wiatrowych i biogazowni) (2 głosy), w obszarze zrównoważonego transportu: o promocja komunikacji miejskiej i zbiorowego transportu zasilanego gazem ziemnym (technologie CNG lub LNG) (5 głosów), o przywrócenie roli kolei, modernizacja dróg dla tranzytu ( tiry na tory ) (0 głosów), w obszarze leśnictwa: o zalesienia, ochrona zadrzewień (2 głosy), o stworzenie systemów wsparcia w celu zwiększenia obszarów leśnych (1 głos), w obszarze ochrony przyrody: o ochrona krajobrazu przyrodniczego i kulturowego (0 głosów), o zrównoważony rozwój i ochrona bioróżnorodności (0 głosów), w obszarze zarządzania: o edukacja proekologiczna na poziomie formalnym i nieformalnym (2 głosy), o wprowadzenie do strategii rozwoju powiatu i powiatowego programu ochrony środowiska zaproponowanych działań związanych z ochroną klimatu (1 głos), o koordynacja działań i współpraca samorządów i mieszkańców (0 głosów). W wyniku głosowania, uczestnicy obu grup warsztatowych zdecydowali, że najważniejsza dla powiatu ełckiego jest wizja związana z rozwojem mikroenergetyki oraz tworzeniem inteligentnych sieci smart grid. Biorąc pod uwagę takie elementy tej wizji jak: rozwój mikroenergetyki, dofinansowanie do jej rozwoju oraz budowę małych biogazowni o mocy do 1MW, uzyskała ona łącznie 21 głosów. Dodatkowo wzmacniają ją głosy sprzeciwu wobec budowy dużych farm wiatrowych (8 głosów). Wybrane przez uczestników debaty w Ełku pomysły tworzą strategię przeciwdziałania zmianom klimatycznym. Zwrócono też uwagę na problemy ze sfery transportu, która również ma swój duży udział w emisji gazów cieplarnianych. Uczestnicy debaty opowiedzieli się za rozwojem zrównoważonego transportu, którego elementem jest rozwój komunikacji miejskiej oraz zmiana paliwa na gaz ziemny (technologie LNG i CNG), którego mógłby korzystać nie tylko transport zbiorowy, ale np. również tabor samochodów usuwających odpady komunalne. Społeczne założenia Programu Nniskowęglowego Rozwoju powiatu ełckiego 4
3. Zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji Uczestnicy warsztatu omówili zasoby i instrumenty konieczne do realizacji działań w zakresie rozwoju mikroenergetyki i budowy inteligentnych sieci smart grid w powiecie ełckim. Liderami wspierającymi wybrany kierunek rozwoju są samorządy lokalne, w tym przede wszystkim gminy wchodzące w skład powiatu w porozumieniu z mieszkańcami, których reprezentantami są lokalne organizacje pozarządowe. Podkreślono wiodącą rolę Starostwa Powiatowego w Ełku, które według uczestników debaty powinno być koordynatorem działań w zakresie rozwoju mikroenergetyki na obszarze powiatu ełckiego. Planowane działania mogą spotkać się ze sprzeciwem dużych koncernów energetycznych, a także innych podmiotów czerpiących korzyści ze sprzedaży i wykorzystywania tradycyjnych paliw, w tym: sprzedawców węgla, lokalnych kotłowni, a nawet niektórych samorządów lokalnych. Rezultaty działań z zakresu rozwoju mikroenergetyki oraz tworzenia inteligentnych sieci smart grid, według uczestników warsztatów będą miały wpływ na wszystkie sfery rozwojowe regionu: społeczną, gospodarczą i środowiskową. Oczekiwane korzyści gospodarcze to: zapewnienie samowystarczalności energetycznej powiatu, rozwój usług i przemysłu, który z kolei wygeneruje nowe miejsca pracy. Dzięki wzrostowi zatrudnienia polepszy się sytuacja materialna miejscowej ludności. Mniejsza emisja zanieczyszczeń do powietrza przyczyni się do poprawy stanu środowiska naturalnego. W ten sposób zostanie też zapewniona ochrona walorów krajobrazowych, turystycznych, rolniczych i kulturowych powiatu ełckiego. Czyste środowisko naturalne wpłynie z kolei na poprawę jakości życia mieszkańców. Dodatkowym rezultatem realizacji zadań z zakresu rozwoju mikroenergetyki będzie wzrost świadomości ekologicznej i odpowiedzialności za stan środowiska wśród społeczności lokalnej. Osiągnięcie planowanych rezultatów uczestnicy warsztatów uzależniają przede wszystkim od zmian w ustawodawstwie krajowym, w tym w zakresie zapewnienia systemu wsparcia finansowego rozwoju mikroenergetyki na poziomie użytkowników, usługodawców i producentów. Konieczne jest także prowadzenie skutecznej edukacji energetycznoekologicznej w celu podniesienia świadomości społeczeństwa, w tym decydentów oraz tworzenia nowych kadr przygotowanych do realizacji zakładanej wizji rozwoju. Niezbędnym działaniem jest wdrożenie technologii makroenergetycznych i systemów inteligentnych sieci Społeczne założenia Programu Nniskowęglowego Rozwoju powiatu ełckiego 5
smart grid. Uczestnicy debaty w Ełku podkreślili rolę dokumentów strategicznych w realizacji wybranego kierunku rozwoju. Wyrazili konieczność opracowania spójnego planu energetycznego, a także umieszczenia zapisów dotyczących rozwoju mikroenergetyki w strategii rozwoju powiatu, programie ochrony środowiska oraz innych dokumentach. Skuteczne wdrażanie wybranej wizji rozwojowej uzależnione jest też od powołania organów odpowiedzialnych za jej realizację. Zasoby, którymi powiat ełcki dysponuje i może wykorzystać do realizacji wybranej wizji to przede wszystkim świadome społeczeństwo, które dostrzega potrzebę realizacji działań związanych z rozwojem OZE z uwzględnieniem ochrony krajobrazu, przyrody, walorów kulturowych i społecznych. Ponadto dostępne są technologie i doświadczenia z kraju i zagranicy zarówno w postaci dobrych praktyk, jak i złych przykładów, które mogą ułatwić podejmowanie decyzji w sprawie wyboru konkretnych rozwiązań. Wśród brakujących zasobów uczestnicy warsztatów zidentyfikowali brak zainteresowania problemem części decydentów, w tym przede wszystkim radnych. Planowane działania wymagają przede wszystkim zapewnienia źródeł finansowania, w tym ogłoszenia nowych programów unijnych. Konieczne są też zmiany w prawodawstwie krajowym, edukacja społeczeństwa i zapewnienie jego partycypacji w podejmowaniu decyzji rozwojowych. Potrzebne jest także ukierunkowanie planowanych działań w formie opracowania strategii oraz zwiększenia zainteresowania ze strony gmin. Debata klimatyczna w Ełku przyniosła wypracowanie dobrych rezultatów. O jej powodzeniu zadecydowała duża frekwencja uczestników, w tym obecność osób decyzyjnych (3 radnych). Uczestnicy debaty byli przygotowani merytorycznie do dyskusji i zaangażowani w pracę warsztatową. Były to osoby o wysokich kompetencjach i doświadczeniu praktycznym m.in. w sprawach związanych z energetyką lokalną, w tym z wdrażaniem odnawialnych źródeł energii. Podczas refleksji końcowych, większość uczestników debaty wyraziła aprobatę dla inicjatywy podjętej przez Instytut na rzecz Ekorozwoju, która umożliwiła wymianę wiedzy, poglądów i stanowisk osobom, które od tej pory uważały się za swoich przeciwników. Forma debaty klimatycznej doprowadziła do wypracowania kompromisowych rozwiązań, co zostało wyraźnie podkreślone przez większość wypowiadających się osób. Uczestnicy debaty dostrzegli także potrzebę organizowania podobnych dyskusji o przyszłości regionu w gronie składającym się z przedstawicieli różnych środowisk: samorządów lokalnych, przedsiębiorców i organizacji społecznych. W związku z tym, należałoby rozważyć możliwość utworzenia, z inicjatywy Starosty, platformy współdziałania Społeczne założenia Programu Nniskowęglowego Rozwoju powiatu ełckiego 6
na rzecz promocji mikroenergetyki oraz tworzenia inteligentnych sieci smart grid. W tej inicjatywie mogłyby uczestniczyć instytucje, organizacje, przedsiębiorstwa i osoby prywatne, które są zainteresowane rozwojem OZE w powiecie ełckim. Biuro platformy współpracy powinno być prowadzone przez wybraną instytucję, a jego finansowanie mogłoby pochodzić ze środków powiatu. Jednym z zadań takiego biura powinna być organizacja trzech lub czterech spotkań w ciągu roku, podczas których możliwa byłaby wymiana doświadczeń oraz kreowanie wspólnych przedsięwzięć. Na co dzień, biuro mogłoby prowadzić portal internetowy o OZE, który z jednej strony stanowiłby źródło bieżącej informacji i wymiany dobrych praktyk, a z drugiej strony ułatwiałby poszukiwanie partnerów do wspólnych projektów. Taka inicjatywa w długofalowej perspektywie przyczyniłaby się bezpośrednio, czy też pośrednio do znaczącego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Społeczne założenia Programu Nniskowęglowego Rozwoju powiatu ełckiego 7
Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020. Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: http://liso.chronmyklimat.pl Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Nniskowęglowego Rozwoju powiatu ełckiego 8