Ewa Narkiewicz-Niedbalec "Strategie społecznego uczestnictwa młodzieży", Edyta Mianowska, Kraków 2008 : [recenzja]

Podobne dokumenty
Acta Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika XXXI/2015 Nauki Humanistyczno-Społeczne Zeszyt 426. DOI:

ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE Na skrzydłach przyjaźni czyli o relacjach.

dr hab. Mieczysław Ciosek, prof. UG, kierownik Zakładu Psychologii Penitencjarnej i Resocjalizacji Instytutu Psychologii UG:

Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO

Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne 20,

Wizja szkoły XXI wieku: kluczowe kompetencje nauczyciela a nowa funkcja edukacji

Wewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego Publicznego Gimnazjum im. Marii Konopnickiej w Strykowicach Górnych rok szkolny 2015/2016

Kluczowe efekty uczenia się na kierunku Pedagogika wczesnoszkolna, studia pierwszego stopnia

Danuta Sterna: Strategie dobrego nauczania

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU

Efekty wynikające ze Standardów Kształcenia Nauczycieli

KIERUNEK SOCJOLOGIA Pytania na egzamin licencjacki Studia stacjonarne i niestacjonarne I stopnia Obowiązują od roku akad.

Zagadnienia na egzamin dyplomowy obowiązujące studentów kończących studia w roku akad. 2016/2017 Kierunek psychologia studia jednolite magisterskie

OPIS ZAKŁADANYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA. dla Programu Kształcenia. Studiów Podyplomowych. Edukacja Przedszkolna i Wczesnoszkolna.

Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne 21,

Tytuł: Młodzież wobec wyboru profilu kształcenia i zawodu na przykładzie licealistów z Podkarpacia

1. Organizacje pozarządowe w gospodarce rynkowej... 11

Ścieżki ku dorosłości: zróżnicowanie warunków sukcesu życiowego i zawodowego

Publiczne Gimnazjum im. Jana Pawła II w Wilczej Woli ANALIZA EGZAMINU GIMNAZJALNEGO 2013 Z UWZGLĘDNIENIEM EWD

Gimnazjum w Gardnie Imię i nazwisko SORE Piotr Waydyk

UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY INSTYTUT PEDAGOGIKI

OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

S Y L A B U S. Druk DNiSS nr 11D

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Rozwoju. 4. Kod przedmiotu/modułu

Laboratorium Wiedzy Pozytywnej

Program zajęć z zakresu doradztwa zawodowego w Szkole Podstawowej w Nowej Wsi

WSTĘP Część I. PORADNICTWO ZAWODOWE JAKO OBSZAR WIEDZY I PRAKTYKI Rozdział 1. Teoretyczne podstawy poradnictwa zawodowego Daniel Kukla

Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce : kwartalnik dla nauczycieli nr 3,

PROGRAM MODUŁU SPECJANOŚCI. Geografia z wiedzą o społeczeństwie

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA studia pierwszego stopnia profil praktyczny

Spis treści. Od autora... 9

BADANIA PARTYCYPACYJNE Z UDZIAŁEM OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ A KOMUNIKACJA ALTERNATYWNA I WSPOMAGAJĄCA DR AGNIESZKA WOŁOWICZ-RUSZKOWSKA

Zarządzanie kapitałem ludzkim. Procesy narzędzia aplikacje

Program doradztwa zawodowego w Szkole Podstawowej Nr 29 w Gdyni. Rok szkolny 2018/2019. Doradca zawodowy: Bogumiła Kościukiewicz

Sześciosemestralny program kształcenia w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych

Problem trafności metody EWD Artur Pokropek

Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki

Alicja Korzeniecka-Bondar

Teoretyczne podstawy wychowania

Poradnictwo zawodowe - opis przedmiotu

Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce : kwartalnik dla nauczycieli nr 4,

Informacja o wynikach egzaminu gimnazjalnego w 2011 roku

Badanie nauczania filozofii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych

EFEKTY KSZTAŁCENIA WSPÓLNE DLA WSZYSTKICH ABSOLWENTÓW KIERUNKU WIEDZA

Ewa Zasępa Andrzej Giryński wartości w świecie młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie : wybory postawy zachowania interpersonalne

DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM I SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH

Karta (sylabus) modułu/przedmiotu

Harmonogram działań z doradztwa zawodowego na rok szkolny 2017/2018

Praktyka pedagogiczna w nauczaniu zintegrowanym w szkole podstawowej dla uczniów słabo słyszących

Indywidualne wywiady pogłębione. Blanka Słowik Żaneta Wąsik Joanna Stefańczyk

Streszczenie pracy doktorskiej Autor: mgr Wojciech Wojaczek Tytuł: Czynniki poznawcze a kryteria oceny przedsiębiorczych szans Wstęp W ciągu

1) W jaki sposób rady samorządów uczniowskich szkół w mojej gminie dokumentują swoją działalność?

Znaczenie więzi w rodzinie

Ewa Szadzińska "Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna. Z serii szkice, rozprawy, studia", Stanisław Palka, Gdańsk 2006 : [recenzja]

Jak Polacy postrzegają szkoły publiczne i niepubliczne: preferencje dotyczące szkolnictwa w Polsce. Marta Piekarczyk

INTERDYSCYPLINARNE STUDIA NAD DZIECIŃSTWEM I PRAWAMI DZIECKA II STOPIEŃ, DYSCYPLINA WIODĄCA PEDAGOGIKA

Koncepcja Artystycznego Niepublicznego Przedszkola z Oddziałem Integracyjnym Tygrysek Plus

ANKIETA SAMOOCENY OSIĄGNIĘCIA KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA

EFEKTY KSZTAŁCENIA PRZYGOTOWUJĄCEGO DO WYKONYWANIA ZAWODU NAUCZYCIELA PROFIL PRAKTYCZNY i OGÓLNOAKADEMICKI

ROZWOJOWE UWARUNKOWANIA STOSUNKU DO JEDZENIA

studiów PEDAGOGIKA CZASU WOLNEGO TR/1/PP/PCW 13 3

Stanisław Juszczyk "Technologia informacyjna w polskiej szkole. Stan i zadania", Bronisław Siemieniecki, Toruń, 2002 : [recenzja] Chowanna 1,

SPIS TREŚCI. Wstęp Anna Izabela Brzezińska, Weronika Syska CZĘŚĆ I WPROWADZENIE: PROBLEM I PROGRAM BADAŃ

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 2011/2012

TRANSNACJONALNE PORADNICTWO ZAWODOWE. Augustyn Bańka

WEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA ZAWODOWEGO

Małgorzata Wolska-Długosz

ZNACZENIE BIOGRAFII EDUKACYJNEJ

PROGRAM PRAKTYKI PEDAGOGICZNEJ-DYPLOMOWEJ

Doradztwo zawodowe w Gimnazjum

Karta przedmiotu. Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki. 1 Informacje o przedmiocie. 2 Rodzaj zajęć, liczba godzin w planie studiów

WEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA ZAWODOWEGO. Realizowany w Szkole Podstawowej nr 222 im. Jana Brzechwy w Warszawie

Marek Rybakowski "Praca w zbiorach wartości pracujących, bezrobotnych i młodzieży szkolnej", Zygmunt Wiatrowski, Włocławek 2004 : [recenzja]

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Psychologia społeczna

WPROWADZENIE CHARAKTERYSTYCZNE CECHY PROFESJOLOGII... 15

Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 4: Analiza współzależności. dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl

PROGRAM PRAKTYKI PEDAGOGICZNEJ-DYPLOMOWEJ

EFEKTY KSZTAŁCENIA OBSZAR NAUK HUMANISTYCZNYCH/SPOŁECZNYCH

1. Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia

OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

Dziecko. autystyczne. Prawdziwa opowieść o Maciusiu

Streszczenie rozprawy doktorskiej pt. Uwarunkowania stosowania koncepcji otwartych innowacji w instytucjach naukowych i badawczo-rozwojowych

WYNIKI SPRAWDZIANU I EGZAMINU GIMNAZJALNEGO w roku 2011 szkół podstawowych i gimnazjów w Turku

Instrukcja do praktyki pedagogicznej, - edukacja wczesnoszkolna (klasa I) lub przedszkolna (trzylatki)

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Psychologia społeczna. Administracja i zarządzanie w ochronie zdrowia. Dr n. med.

Bogusław Ulijasz "System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej", Marek Chmaj, Wiesław Skrzydło, Warszawa 2015 : [recenzja]

CHARAKTERYSTYKA DRUGIEGO STOPNIA POLSKIEJ RAMY KWALIFIKACJI DLA KIERUNKU: NAUKI O RODZINIE

WSHiG Karta przedmiotu/sylabus. Projekt badawczy

Załącznik Nr 1 KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Seminarium dyplomowe. 2. KIERUNEK: Pedagogika. 3. POZIOM STUDIÓW: studia pierwszego stopnia

Działalność Fundacji IBRAS

wersja elektroniczna - ibuk

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność biznesu a dokonania przedsiębiorstwa

SPIS TREŚCI. Wprowadzenie Rozdział pierwszy Podejmowanie decyzji przez młodzież w kontekście jej myślenia o własnej przyszłości...

PROGRAM ZAJĘĆ DORADZTWA ZAWODOWEGO DLA UCZNIÓW KL. VII SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 307 W WARSZAWIE W ROKU SZKOLNYM 2017/2018

Eugeniusz Szymik "Drama w edukacji", Danuta Michałowska, Poznań 2008 : [recenzja] Nauczyciel i Szkoła 3 (48),

Praktyka pedagogiczna dyplomowa w szkołach podstawowych integracyjnych (kl. I-III)

Oprac. Anna Krawczuk

/KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Psychologia ogólna. 2. KIERUNEK: Filologia, specjalność filologia angielska

Jan Mielżyński "Poradnictwo zawodowe w edukacji młodzieży", Zdzisław Wołk, Zielona Góra 2006 : [recenzja] Problemy Profesjologii nr 2,

Transkrypt:

Ewa Narkiewicz-Niedbalec "Strategie społecznego uczestnictwa młodzieży", Edyta Mianowska, Kraków 2008 : [recenzja] Teraźniejszość - Człowiek - Edukacja : kwartalnik myśli społeczno-pedagogicznej nr 1 (45), 121-124 2009

Teraźniejszość Człowiek Edukacja Nr 1(45) 2009 Edyta Mianowska, Strategie społecznego uczestnictwa młodzieży, Impuls, Kraków 2008, ss. 285 W drugiej połowie 2008 roku nakładem wydawnictwa Impuls ukazała się książka E. Mianowskiej zatytułowana Strategie społecznego uczestnictwa młodzieży. Praca poświęcona jest dokładnie temu, co zapowiada tytuł. W części teoretycznej autorka odwołuje się do literatury poświęconej problematyce socjalizacji, społecznego uczestnictwa oraz problematyce badań młodzieży. Rozważania nad społecznym uczestnictwem podejmowali polscy badacze B. Misztal (1977) i J. Modrzewski (2004) i od nich zaczerpnęła E. Mianowska rozumienie społecznego uczestnictwa. Obszerny fragment części teoretycznej poświęcony został omówieniu modelu społecznego uczestnictwa (partycypacji) autorstwa dwójki niemieckich badaczy społecznych H. Merkensa i D. Bergs-Winkels (1998). Propozycja ta łączy w sobie spojrzenie na okres młodzieńczy w dwojaki sposób, jako na czas przejścia (tranzycji) ku dorosłości oraz czas moratorium społecznego przyzwolenia na trwanie w okresie młodości i koncentrowanie się na tu i teraz, bez spoglądania w przyszłość i przygotowywania się do niej. J. Modrzewski wyróżnił sześć rodzajów społecznego uczestnictwa. Cztery z nich odniósł do kolejnych faz życia, od dzieciństwa do starości oraz połączył z właściwym każdej fazie typem socjalizacji. Wyróżnione przez niego typy społecznego uczestnictwa to: adaptacyjne, specjalizacyjne, identyfikacyjne, retrogresywne, projekcyjne i ideacyjne. Dwa ostatnie typy nie mają przyporządkowania do konkretnych faz socjalizacji, choć stanowią istotny składnik tego procesu. Jednak dla dalszej części pracy E. Mianowskiej istotniejszą okazała się propozycja dwójki niemieckich autorów, gdyż to ona wyznaczyła ramy przeprowadzonych badań empirycznych nad sposobami społecznej partycypacji młodzieży gimnazjalnej. H. Merkens i D. Bergs-Winkels wspomniane już wyżej dwie perspektywy oglądu i opisu fazy młodzieńczej uczynili osiami współrzędnymi, na których opisali rozwój zorientowany na teraźniejszość (oś x) i rozwój zorientowany na

122 Ewa NARKIEWICZ-NIEDBALEC przyszłość (oś y). Cztery pola utworzone przez przecinające się osie wyznaczają cztery typy społecznego uczestnictwa młodzieży. Asymilacja polega na koncentrowaniu się przez młodzież na zadaniach związanych z własną przyszłością i nieprzywiązywaniu wagi do aktywności związanej z dniem dzisiejszym. Integracja to typ uczestnictwa polegający na próbie łączenia zadań prorozwojowych i zadań związanych z dniem dzisiejszym. Młodzież realizująca ten typ potrafi czerpać radość z codzienności i tego co aktualne, jak również dobrze przygotowywać się do antycypowanych zadań w przyszłości. Indyferencja to taki typ uczestnictwa, w którym młodzi nie są zainteresowani ani zadaniami na przyszłość, ani na teraźniejszość. To typ zachowania, w którym raczej akceptuje się to co przynosi kolejny dzień, bez wykazywania szczególnego zainteresowania czymkolwiek i wyznaczania sobie konkretnych zadań. Separacja polega na wysokiej orientacji na dzień dzisiejszy i niewielkim zainteresowaniu przyszłością. Dokładniejsze charakterystyki tych typów społecznej partycypacji znajdzie zainteresowany czytelnik w książce E. Mianowskiej (lub w pracy H. Merkensa i D. Bergs-Winkels, wydanej po niemiecku). Recenzowana książka koncepcję tę udostępnia polskiemu odbiorcy. Autorka Strategii społecznego uczestnictwa młodzieży relacjonuje również wybrane badania młodzieży polskiej z ostatnich lat i w wielu przypadkach zestawia je z koncepcją dwójki niemieckich autorów, pokazując wątki wspólne i odmienności w podejściu do problematyki młodzieży. Na pytanie od czego zależy realizowany typ społecznego uczestnictwa młodych ludzi, można odpowiedzieć krótko od zasobów, jakimi jednostka dysponuje. Te najistotniejsze zasoby ulokowane są w rodzinie, szkole i grupie rówieśniczej. Charakterystyce poszczególnych zasobów poświęca E. Mianowska drugi fragment części teoretycznej swojej pracy. Analizując je odwołuje się do bogatej literatury przedmiotu, poświęconej zwłaszcza współczesnej rodzinie i szkole. To rodzina i szkoła jak pokazuje wiele badań również te, które przeprowadziła E. Mianowska, stanowią najistotniejsze zasoby młodzieży, na których może ona budować swoje strategie na przyszłość. Badania autorki recenzowanej pracy zostały przeprowadzone w zielonogórskich gimnazjach i były częścią większego, międzynarodowego projektu badawczego. Jego głównym celem było sprawdzenie teoretycznego modelu społecznego uczestnictwa, rozpoznanie nastawień młodzieży polskiej i niemieckiej wobec własnej przyszłości, poznanie rodzajów podejmowanych aktywności oraz opinii o wielu aktualnych problemach. Zbadane zostały również zasoby społeczne, którymi dysponują rodziny, szkoły i grupy rówieśnicze i którymi mogą wspomóc osoby dorastające w wypełnianiu zadań aktualnych i służących dobremu przygotowaniu się do zadań życiowych w przyszłości. Najistotniejszymi dla wyznaczenia strategii społecznego uczestnictwa okazały się zasoby jakimi dysponują rodziny, jednostki, grupy rówieśnicze z własnego wyboru, szkoły (poprzez osoby nauczycieli), ale nie poprzez relacje

Edyta Mianowska, Strategie społecznego uczestnictwa młodzieży... 123 z innymi uczniami. Te okazały się mało znaczące. Informacja o tym, że przeprowadzone badania były częścią polsko-niemieckiego projektu jest ważna, ale wymaga uzupełnienia. Otóż autorzy teoretycznej koncepcji strategii społecznego uczestnictwa młodzieży byli członkami tego zespołu, który realizował projekt. Profesor H. Merkens był jego kierownikiem ze strony niemieckiej, D. Bergs-Winkels była członkiem zespołu. E. Mianowska była członkiem zespołu polskiego, którym kierował profesor E. Hajduk. Recenzowana książka jest relacją z badań przeprowadzonych wiosną 2003 roku w czterech zielonogórskich gimnazjach na próbie 473 uczniów oraz 75% rodziców tychże uczniów (zakładano realizację badania wszystkich rodziców, ale zamysłu tego głównie z powodu odmowy w badaniu, nie udało się zrealizować). Do analizy autorka przygotowała teoretyczny model społecznego uczestnictwa jednostki, uwzględniający jej zasoby społeczne, tkwiące w rodzinie, relacjach szkolnych (zasoby szkolne), grupie rówieśniczej (zasoby rówieśnicze) i cechach indywidualnych (zasoby indywidualne). Model ten został poddany sprawdzeniu przy zastosowaniu analizy kowariancji/ korelacji w celu sprawdzenia czy pasuje on do analizowanych danych (rzeczywistości). Prezentacja wyników dokonywana była poprzez tabele, schematy zależności bądź klarowne wykresy, ilustrujące jak pod względem badanych cech lokowała się młodzież reprezentująca cztery wyróżnione strategie uczestnictwa. Precyzja języka i swoboda w stosowaniu metod statystycznych bierze się z dobrego opanowania warsztatu badacza zjawisk społecznych w orientacji ilościowej. Wśród najważniejszych ustaleń badawczych znajdujemy następujące: po pierwsze, sam model społecznej partycypacji młodzieży okazał się dość dobrze odzwierciedlać rzeczywistość obszar cech, nastawień i relacji interpersonalnych młodzieży gimnazjalnej w średnim mieście. Potwierdzony został po raz kolejny znaczący wpływ relacji rodzice dzieci dla prawidłowego rozwoju emocjonalnego i społecznego nastolatków, znaczenie relacji w grupie rówieśniczej oraz takie cechy indywidualne jak poczucie podmiotowości, wiara we własne siły i możliwości. Nie potwierdziły się jedynie założenia co do szkolnych zasobów w postaci wpływu innych uczniów w obieraniu strategii wyznaczonych w wymiarze tranzycja moratorium. Bardziej znaczące okazały się relacje w grupach rówieśniczych (niekoniecznie tożsamych z klasami szkolnymi), polegające na podporządkowaniu lub partnerstwie, narzucaniu lub podzielaniu bez szczególnych nacisków zbliżonych norm postępowania. Większość młodzieży (48%) funkcjonuje w grupach o charakterze egalitarnym lub grupach o strukturze hierarchicznej (24%), w których respektuje się ogólnie przyjęte normy społeczne. Niespełna 1/3 młodzieży pozostaje w kręgu oddziaływania grup nie mających szczególnej atencji wobec ogólnych norm społecznych. Godna odnotowania jest stwierdzona prawidłowość, iż młodzież pozostająca pod wpływem grup w najmniejszym stopniu aprobujących normy społeczne o zróżnicowanej jednak

124 Ewa NARKIEWICZ-NIEDBALEC strukturze częściej niż członkowie innych grup realizuje strategię separacji (koncentracja na tu i teraz bez myślenia o przyszłości). Po drugie, cechy przypisane poszczególnym typom społecznej partycypacji były dodatnio skorelowane z innymi cechami, które teoretycznie powinny charakteryzować ludzi o określonym nastawieniu do zadań rozwojowych i moratoryjnych. Zielonogórscy gimnazjaliści najliczniej reprezentowali strategie indyferencji (33%) i integracji (31%). Te dwie grupy o odmiennych nastawieniach wobec zadań aktualnych i zorientowanych na przyszłość stanowią grupy prawie równoliczne. Ci pierwsi ani nie są specjalnie zainteresowani zadaniami pro przyszłościowymi, ani związanymi z aktualną, wynikającą z własnego wyboru (i zainteresowań) aktywnością. Są grupą, którą można w potoczny sposób określić jakoś to będzie, zobaczymy co przyniesie dzień. Druga grupa, obejmująca prawie 1/3 młodzieży to młodzi, którzy zarówno potrafią realizować aktywność tu i teraz i przygotowywać się do zadań, które najprawdopodobniej przyniesie przyszłość. Trzecia pod względem liczebności grupa (21%) to młodzież realizująca strategię separacji, polegającą na realizacji jedynie zadań aktualnych, bez zainteresowania przyszłościowymi, ale też grupa najbardziej odczuwająca przedmiotowe traktowanie w szkole. I ostatnią z wyróżnionych grup (15%) są młodzi nastawieni głównie na przygotowanie się do ról w przyszłości. Ci najprawdopodobniej będą kiedyś wykonywali najbardziej prestiżowe i wysokopłatne zawody, choć nie będą mieli zbyt bogatych wspomnień z beztroskiego okresu młodości. Okres młodości przeznaczają wszak na zadania bardzo ambitne, powiązane z nastawieniem tranzytywnym. Książka E. Mianowskiej ma wiele zalet; napisana jest klarownym językiem, przy użyciu jednoznacznie zdefiniowanych pojęć, zawiera bogatą bibliografię prac dotyczących młodzieży, jest relacją z badań empirycznych i pokazuje nam fragment współczesnej rzeczywistości poprzez pryzmat wybranych do badania problemów. Praca ma też pewną wadę. Otóż autorka (lub wydawnictwo) przyjęła popularny, zwłaszcza w pracach psychologicznych, sposób opatrywania nazwisk autorów przywoływanych prac jedynie inicjałem imienia. Być może w literaturze angielskiej, gdzie formy osobowe czasowników dla kobiet i mężczyzn brzmią tak samo, ten sposób się sprawdza. Jednak w języku polskim ta różnica jest istotna. Ponadto jeśli książka ma spełniać funkcje edukacyjne być polecana studentom, to lepiej aby poznawali oni przywoływanych autorów z imienia i nazwiska. Z całą odpowiedzialnością rekomenduję pracę E. Mianowskiej tym, którzy są zainteresowani problemami współczesnych nastolatków i chcą zrozumieć odmienności ich nastawień do instytucji socjalizacji i edukacji w zależności od realizowania pewnie w dużej mierze niezupełnie świadomie jednej z czterech wyróżnionych strategii. Oddają one dobrze nastawienie dużego zaangażowania i kooperacji z instytucjami socjalizacji z jednej strony i pozostawania w pewnej opozycji do instytucji i zadań rozwojowych, przypisanych jednostkom przez społeczeństwo. Ewa Narkiewicz-Niedbalec