EKSPERTYZA KONSERWATORSKA DOKUMENTACJA BADAŃ KONSERWATORSKICH I PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH

EKSPERTYZA KONSERWATORSKA DOKUMENTACJA BADAŃ KONSERWATORSKICH I PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH dotyczące Lokalu mieszkalnego nr 9 w zabytkowej kamienicy przy ul. Puszkina 6 w Olsztynie WYKONAWCA: PRACOWNIA ARTHER SYLWIA HLIWIADCZYN Autorzy dokumentacji konserwatorskiej: Mirosław Cholewka, Sylwia Hliwiadczyn, Mariusz Grunwald MORĄG, kwiecień 2017 D O K U M E N T A C J A C H R O N I O N A P R A W E M A U T O R S K I M

SPIS TREŚCI DOKUMENTACJI 1.0. KARTA IDENTYFIKACJI ZABYTKU I DOKUMENTACJI 2.0. HISTORIA OBIEKTU 3.0. OPIS FORMALNY I STAN ZACHOWANIA 4.0. METODYKA BADAŃ 5.0. WYNIKI BADAŃ 6.0. PODSUMOWANIE BADAŃ 7.0. WYTYCZNE KONSERWATORSKIE 8.0. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA - STAN ZACHOWANIA DOKUMENTACJA RYSUNKOWA - ELEMENTY DO ZACHOWANIA 2

1.0. KARTA IDENTYFIKACJI ZABYTKU I DOKUMENTACJI BUDYNEK PUSZKINA 6 WPISANY JEST DO GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW MIASTA OLSZTYNA 1.1. PODSTAWA OPRACOWANIA 1. Zalecenia konserwatorskie WUOZ 2. Umowa nr 62/02/2017 pomiędzy Zakładem Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, a firmą Constructo Michał Kowalski. 1.2. IDENTYFIKACJA OBIEKTU RODZAJ : mieszkanie na III piętrze kamienicy wraz ze stolarką okienną i drzwiową. DATOWANIE OBIEKTU: 1908 r. WŁAŚCICIEL: Gmina Olsztyn z upoważnienia Zakładu Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, 11-041 Olsztyn MATERIAŁ I TECHNIKA: Ściany z cegły ceramicznej czerwonej tynkowane, sufity tynkowane malowane, podłogi pokryte płytami wiórowymi i linoleum, stolarka drzwiowa z drewna sosnowego, malowana, stolarka okienna wtórna z PCV. 1.3. DANE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA ZLECENIODAWCA: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, 11-041 Olsztyn AUTOR DOKUMENTACJI: Mirosław Cholewka, Sylwia Hliwiadczyn, Mariusz Grunwald DATA I MIEJSCE WYKONANIA: kwiecień 2017, Morąg MIEJSCE PRZECHOWYWANIA: 1. EGZ.: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Olsztynie, ul. Podwale 1, 11-041 Olsztyn 2. EGZ.: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, 11-041 Olsztyn 3. EGZ.: Pracownia Arther Sylwia Hliwiadczyn ul. Wenecka 1, 14-300 Morągu 1.4. ZAKRES OPRACOWANIA Zakres opracowania dotyczy wykonania ekspertyzy konserwatorskiej mieszkania wraz ze stolarkami otworowymi lokalu nr 9 znajdującego się w zabytkowej kamienicy przy ul. Puszkina 6 w Olsztynie. Ekspertyza określa czy znajdujące się w lokalu elementy pochodzą z I fazy budowy i jaki jest ich stan zachowania. Badania konserwatorskie mają na celu ustalenie pierwotnej kolorystyki. Badania i ekspertyza dotyczy: - stolarki drzwiowej w lokalu - 2 sztuki, - ściany i sufit 5 pomieszczeń. 3

2.0. HISTORIA OBIEKTU W II poł. XIX wieku niewielkie, liczące kilka tysięcy mieszkańców miasto Olsztyn przeżywa prawdziwy boom budownictwa. W latach 1872-1873 przeprowadzono przez Olsztyn magistralę kolejową, łączącą Toruń z Królewcem. Liczba mieszkańców w tym okresie wzrosła z 4 tys. w 1846, do 6 tys. w 1875 i 25 tys. w 1895. Olsztyn zaczął się rozwijać się w kierunku powstałego dworca kolejowego, położonego wówczas na obrzeżach miasta. Utworzenie w 1905 r. rejencji olsztyńskiej podniosło prestiż miasta i spowodowało jego jeszcze prężniejszy rozwój. Wznoszone są nowe gmachy publiczne, między innymi nowy ratusz, gmach rejencji czy neogotyckie kościoły Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Józefa. Powstają liczne kamienice czynszowe i nowoczesne dzielnice mieszkaniowe. W 1890 powstaje gazownia, a w 1892 sieć telefoniczna, nieco później później nowoczesny wodociąg i kanalizacja, a w 1907 elektryczność. Od 1884r w mieście stacjonuje garnizon wojskowy. Postają liczne koszary, także prywatne dzierżawione pruskiej armii. W 1905 roku Olsztyn liczy już 25 tysięcy mieszkańców. Wraz z rozwojem miasta pojawiły się ogromne problemy mieszkaniowe. Tysiące przybyłych ludzi poszukujących pracy w kolejnictwie, wojsku i administracji prężnie rozwijającego się miasta poszukiwała stałego lokum dla siebie i swoich rodzin. Nastąpił ogromny rozkwit budownictwa czynszowego, nie zaspokajał on jednak ówczesnych potrzeb. Ogromna ilość powstałych wówczas kamienic przeznaczona była dla osiedleńców o zasobnych portfelach. Duże, nowoczesne i bogato wyposażone mieszkania zamieszkiwało czasem kilka osób, podczas gdy sutereny i poddasza były gęsto zaludnione. W późniejszych latach budownictwo czynszowe tylko częściowo zaspokajało potrzeby mieszkaniowe, jednak było zbyt drogie dla biedniejszych osiedleńców. Problem ten miała rozwiązać powstała w 1902 r. spółdzielnia mieszkaniowa Allensteiner Wohnungebaugenossenschaft, która zbudowała kilka budynków dla mniej zasobnych mieszkańców. Ulica Aleksandra Puszkina dawniej Prinzenstrasse (Książęca) została wytyczona na początku XX wieku, w okresie wzmożonego ruchu budowlanego. Ulica całkowicie nie istnieje na planie Luckhardta z 1892 roku, a teren ten jest pozbawiony wszelkiej zabudowy- Fot.1. Kamienica nr 6 (dawniej Prinzenstrasse 10) pojawia się na planie autorstwa Hugona Bonka z 1913 roku.-fot. 2 Ówczesny burmistrz miasta datuje jej powstanie na lata 1905-10. W Gminnej ewidencji zabytków budynek datowany jest na 1908 rok. Na planie widzimy rzut kamienicy oraz przyległe budynki powstałe w tym samym czasie. Właścicielem kamienicy nr 10 fot. 3. był rentier Frietz Tempel. Według spisu mieszkańców miasta z 1927 oraz 1932 roku kamienicę Klementa zamieszkiwało 10 głownie kolejarskich rodzin. Wśród nich Max Moreck,Walter Meissner, Julius Walesch, policjant Gustav Guschewski i Franz Meerward, urzędnik pocztowy Friedrich Riemann, Gustv Kullik, oraz 4

sekretarz Erich Bayer i Friedrich Mengewein. Badana kamienica miała charakter czynszowy i zamieszkiwana była przez średnio i niżej usytuowanych mieszkańców. Fot. 1. Olsztyn. Fragment planu miasta autorstwa Roberta Luckhardta z 1892r. Widoczny brak wytyczenia ulicy w końcu XIX w oraz brak wszelkiej wcześniejszej zabudowy. Fot. 2. Olsztyn. Fragment planu miasta z 1913 r. autorstwa Hugona Bonka. Zaznaczono usytuowanie kamienicy. 5

Fot. 3. Olsztyn. Fragment planu miasta z 1922 r. Zaznaczono usytuowanie kamienicy Prinzenstrasse 10. Bibliografia. Adressbuch fuer die Regierungshaupstadt Und den Kreis Allenstein, Ausgabe 1927, Allenstein 1927 Adressbuch fuer die Regierungshaupstadt Und den Kreis Allenstein, Ausgabe 1932, Allenstein 1932. Bętkowski R., Olsztyn jakiego nie znacie, Olsztyn 2003. Rzempołuch A., Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353-1953, Olsztyn 2004. Sikorski J, Olsztyn - założenie i rozwój przestrzenny miasta. Wakar A. Olsztyn 1353-1945, Olsztyn 1971 6

3.0. OPIS FORMALNY OBIEKTU I STAN ZACHOWANIA Mieszkanie na III piętrze kamienicy zlokalizowane od strony frontowej budynku. MIESZKANIE GŁÓWNE ZAŁOŻENIE Mieszkanie na rzucie prostokąta, obejmuje 5 pomieszczeń. Z przedpokoju dostępna ślepa łazienka, kuchnia z jednym oknem, pokój I doświetlony parą okien oraz pokój II doświetlony jednym oknem mansardowym. W końcu korytarza znacznych rozmiarów piec kaflowy wbudowany w ścianę działową mieszkania. MATERIAŁ I TECHNIKA Ściany - obwodowe murowane z cegły ceramicznej czerwonej na zaprawie wapienno - piaskowej, tynkowane tynkiem wapienno - piaskowym, kilkukrotnie malowane farbami kredowymi, wyrównywane szpachlą gipsową obecnie powleczone tapetami. Sufity - tynk wapienno - piaskowy na trzcinowym ruszcie, obecnie warstwa malarska biała na wierzchu. Podłogi - podłoga wtórna z płyt wiórowych, powleczona kilkoma warstwami linoleum. STAN ZACHOWANIA POMIESZCZEŃ MIESZKANIA Mieszkanie zachowane w stanie ogólnym dostatecznym. Mieszkanie mocno zaniedbane, powierzchnie ścian pokrywa gruba warstwa brudu. Warstwy tynkarskie mocno spękane w szczególności na sufitach, tynk sufitu w kuchni pokrywa siatka spękań. Miejscowe ubytki tynków w pokoju II. Miejscowe zawilgocenia wpływają na zły stan zachowania wypraw. Ściany łazienki pokryte są ciemnymi wykwitami grzybów i pleśni. 7

HISTORYCZNA STOLARKA OTWOROWA TYP LOKALIZACJA, ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE D1, D2 D1 drzwi z korytarza do pokoju II, D2 drzwi z przedpokoju do korytarza. MATERIAŁ, TECHNIKA, KONSTRUKCJA Drzwi w konstrukcji ramowo-płycinowej, wykonane z drewna sosnowego, malowane. Ramiaki mocowane na czop przelotowy, zakołkowane. Ościeżyna pełna deskowa, obramiona profilowanymi listwami maskującymi. Założenia ogólne Drzwi jednoskrzydłowe z podziałem na 3 strefy. Środkową strefę stanowią 2 najwyższe płyciny w układzie pionowym. Strefę górną i dolną stanowią płyciny w formie leżącego prostokąta. Okucia Skrzydła zawieszone są na 2 parach zawiasów czopowych. System zamykania Skrzydło zamykane zamkiem zapadkowym, wpuszczanym w ramiak, obsługiwanym klamkami jednoramiennymi. DEKORACJA Ramiak dekorowany rozprofilowaną krawędzią wewnętrzną w formie pseudoprętawin. Płyciny z wystającym lustrem. Listwy maskujące o bogatym rozproprofilowaniu. CECHY STYLOWE - układ płycin, - bogato profilowane krawędzie ramiaków, - płyciny z wystającym lustrem, - ościeżyna pełna. Stolarka otworowa nosząca cechy drzwi historycznych STAN ZACHOWANIA KONSTRUKCJA PŁYCINY RAMIAKI SYSTEMY ZAMYKANIA ZAWIASY SZYLDY KLAMKI ELEMENTY PIERWOTNE TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK ELEMENTY WTÓRNE - - - - - - - PRZEPROWADZONE PRACE Wielokrotne przemalowanie stolarki, mocowanie nowych zamków ZNISZCZENIA I ICH PRZYCZYNY Cała stolarka zachowała się w stanie dobrym. Widoczne niewielkie uszkodzenia mechaniczne w obrębie zamków, na krawędziach ramiaków. Duża ilość nawarstwień malarskich spłaszcza profile pseudoprętawin. Warstwy miejscami odspajają się od podłoża. W stolarce D1 pęknięta jedna z płycin pionowych. BRAKI - PODSUMOWANIE STOLARKA DRZWIOWA JEST W STANIE DOBRYM. KWALIFIKUJE SIĘ DO KONSERWACJI. 8

4.0. METODYKA BADAŃ Na ścianach pomieszczeń oraz na sufitach i elementach stolarki drzwiowej jak ramiaki, płyciny, ościeżnica, okucia, wykonano odkrywki sondażowe mające na celu ukazanie poszczególnych warstw aż do warstwy pierwotnej. Do każdej odkrywki wykonano dokumentację opisową i fotograficzną. Odkrywki ponumerowano, udokumentowano również miejsca, gdzie zostały wykonane. W miejscach gdzie odkrywki okazały się niejednoznaczne pobrano próbki i sporządzono naszlify, które obserwowano pod mikroskopem i sfotografowano. Wyniki analiz przedstawiono w formie graficznej za pomocą tabel, opisowej jak i fotograficznej. Na zdjęciach widoków stolarek, zaznaczono miejsca wykonania odkrywek. Na rzucie poziomym oznaczono miejsca wykonania odkrywek na ścianach i sufitach. W DOKUMENTACJI FOTOGRAFICZNEJ zamieszczono zdjęcia stanu zachowania lokalu. W DOKUMENTACJI RYSUNKOWEJ zaznaczono historyczne elementy lokalu do zachowania. 9

5.0. WYNIKI BADAŃ NA RZUCIE OZNACZONO MIEJSCA WYKONANIA ODKRYWEK NA ŚCIANACH I SUFITACH MIESZKANIA ORAZ MIEJSCA POBRANIA PRÓBEK

Pomieszczenie kuchni - sufit. Odkrywka P6M9/11 Odkrywka pokazuje, że na drewnianym stropie (0), widoczna jest warstwa tynku cementowo - wapiennego (1) oraz warstwa malarska kremowo - żółta (2). Kolejne nawarstwienie to przemalowanie na kolor biały (3). Brak pierwotnego rusztu trzcinowego, został zdjęty prawdopodobnie razem z pierwotnym tynkiem. Numeracja wg Tab. 1. Tab. 1. Stratygrafia warstw, Pomieszczenie kuchni - sufit, Odkrywka P6M9/11.Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 I 1908 r. warstwa pierwotna drewno sosnowe 1 II lata 50. XX w.? warstwa wtórna tynk cementowo - wapienny szary jasny 2 warstwa wtórna malarska kremowo - żółty 3 warstwa wtórna malarska biel

Pomieszczenie kuchni - ściana na wys. ok 120 cm. Odkrywka P6M9/10 Odkrywka pokazuje, że na ścianie zachowały się częściowo pierwotne wyprawy tynkarskie. Widoczny tynk wapienno - piaskowy w kolorze piaskowym (0), pobiała (1), warstwa malarska szaro - niebieska (2) prawdopodobnie z wymalowaniem - wzorem koloru niebieskiego (2a). Stan zachowania warstw nie pozwala na odczytanie wzoru. Wtórne nawarstwienia: tynk cementowo - wapienny (3), warstwa malarska beżowa (4), warstwa malarska żółta (5, 6), tapeta (7). Numeracja wg Tab. 2. Tab. 2. Stratygrafia warstw, Pomieszczenie kuchni - ściana na wys. ok. 120 cm, Odkrywka P6M9/10..Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 warstwa pierwotna tynk wapienno - piaskowy piaskowy 1 I 1908 r. warstwa pierwotna pobiała biel 2 warstwa pierwotna malarska szaro - niebieski S 2010 - R90B 2a warstwa pierwotna malarska wzór? niebieski S 1555 - R80B 3 II lata 50. XX w.? warstwa wtórna tynk cementowo - wapienny szary jasny 4 warstwa wtórna malarska beżowy 5 III warstwa wtórna malarska żółty 6 IV warstwa wtórna malarska żółty 7 V Warstwa wtórna tapeta wzór muru ceglanego 12

Pomieszczenie przedpokoju - ściana na wys. ok 100 cm. Odkrywka P6M9/8 Odkrywka pokazuje, że na ścianie zachowały się pierwotne wyprawy tynkarskie i wymalowania. Widoczna pobiała (1), warstwa malarska szaro - fioletowa (2) prawdopodobnie z wymalowaniem - wzorem (2a). Stan zachowania warstw nie pozwala na odczytanie wzoru. Wtórne nawarstwienia: tynk cementowo - wapienny (szlichta) (3), warstwa malarska żółta (4), warstwa malarska beżowa (5), warstwa malarska cytrynowa (6), biel (7), tapeta (8). Numeracja wg Tab. 3. Tab. 3. Stratygrafia warstw, Pomieszczenie przedpokoju - ściana na wys. ok. 100 cm, Odkrywka P6M9/8..Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 1 warstwa pierwotna pobiała I 2 1908 r. warstwa pierwotna malarska szaro - fioletowy S 2010 - R60B biel 2a warstwa pierwotna malarska wzór? bordowy S 3040 - R 3 II lata 50. XX w.? warstwa wtórna tynk cementowo - wapienny szary jasny 4 warstwa wtórna malarska żółty 5 III warstwa wtórna malarska beżowy 6 IV warstwa wtórna malarska cytrynowy 7 V warstwa wtórna malarska biel 8 VI warstwa wtórna tapeta wzór kwiatowy w odcieniach żółci 13

Duży pokój - ściana pod sufitem. Odkrywka P6M9/12 Odkrywka pokazuje, że na ścianie zachowały się częściowo pierwotne wyprawy tynkarskie. Widoczny tynk wapienno - piaskowy w kolorze piaskowym (0), pobiała (1), warstwa malarska szaro - niebieska (2), rozmalowanie w formie paska w kolorze brązowo - złotym (3). Wtórne nawarstwienia: tynk cementowo - wapienny (4), warstwa malarska biała (5), szpachlówka gipsowa (6), warstwa malarska biała (7). Numeracja wg Tab. 4. Tab. 4. Stratygrafia warstw, Duży pokój ściana pod sufitem, Odkrywka P6M9/12..Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 warstwa pierwotna tynk wapienno - piaskowy piaskowy 1 I 1908 r. warstwa pierwotna pobiała biel 2 warstwa pierwotna malarska szaro - niebieski S 2010 - R90B 3 warstwa pierwotna malarska pasek brązowo - złoty S 4030 - Y 4 II lata 50. XX w.? warstwa wtórna tynk cementowo - wapienny szary jasny 5 warstwa wtórna malarska biel 6 III warstwa wtórna szpachlówka gipsowa 7 warstwa wtórna malarska biel biel 14

Duży pokój - sufit. Odkrywka P6M9/13 Odkrywka pokazuje, że na suficie zachowały się pierwotne nawarstwienia: ruszt trzcinowy (0), tynk wapienno - piaskowy (1), pobiała (2), warstwa malarska szaro - niebieska (3). Wtórne nawarstwienia: beżowy (4), kremowy (5), błękitny (6), szlichta cementowo - wapienna (7), kremowy (8), biel (9, 10). Numeracja wg Tab. 5. Tab. 5. Stratygrafia warstw, Duży pokój - sufit, Odkrywka P6M9/13..Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 Warstwa pierwotna - ruszt trzcinowy 1 2 I 1908 r. warstwa pierwotna tynk wapienno - piaskowy warstwa pierwotna pobiała piaskowy biel 3 warstwa pierwotna malarska szaro - niebieski S 2010 - R90B 4 II warstwa wtórna malarska beżowy 5 III warstwa wtórna malarska kremowy 6 IV warstwa wtórna malarska błękitny 7 V lata 50. XX w.? warstwa wtórna szlichta cementowo - wapienna szary jasny 8 warstwa wtórna malarska kremowy 9 VI warstwa wtórna malarska biel 10 VII warstwa wtórna malarska biel 15

Obecny korytarz - ściana pod sufitem. Odkrywka P6M9/14 Odkrywka pokazuje, że na ścianie dobrze zachowały się rozmalowania pod sufitem w postaci dwóch poziomych pasów. Widoczna pobiała (1), warstwa malarska szaro - niebieska (2), dobrze zachowana w górnej partii ściany. Na niej u góry pas szerokości 4,5 cm w kolorze brązowo - złotym (3), następnie przerwa 2,5 cm i cienki pasek szerokości 0,5 cm również w kolorze brązowo - złotym (3a). Wtórne nawarstwienia: tapeta (4), biel (5), biel (6), szlichta cementowo - wapienna (7), warstwa malarska biała (8, 9). Numeracja wg Tab. 6. Tab. 6. Stratygrafia warstw, obecny korytarz - ściana pod sufitem, Odkrywka P6M9/14..Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 1 warstwa pierwotna pobiała biel 2 I warstwa pierwotna malarska szaro - niebieski S 2010 - R90B 1908 r. 3 warstwa pierwotna malarska pasek - szer. 4,5 cm brązowo - złoty S 4030 - Y 3a warstwa pierwotna malarska pasek - szer. 0,5 cm brązowo - złoty S 4030 - Y 4 II warstwa wtórna tapeta 5 III warstwa wtórna malarska biel 6 IV warstwa wtórna malarska biel 7 V lata 50. XX w.? warstwa wtórna szlichta cementowo - wapienna szary jasny 8 warstwa wtórna malarska biel 9 VI warstwa wtórna malarska biel 16

Pokój II - ściana pod sufitem. Odkrywka P6M9/17 Odkrywka pokazuje, że na ścianie dobrze zachowały się rozmalowania pod sufitem w postaci dwóch poziomych pasów. Widoczny tynk wapienno - piaskowy (0), pobiała (1), warstwa malarska szaro - niebieska (2). Od góry pas szerokości 4,5 cm w kolorze brązowo - złotym (3), następnie przerwa 2,5 cm i cienki pasek szerokości 0,5 cm również w kolorze brązowo - złotym (3a). Tło pod paskami i pomiędzy wymalowano na kolor różowy jasny (4). Wtórne nawarstwienia: warstwa malarska zielona (5), tapeta (6). Numeracja wg Tab. 7. Tab. 7. Stratygrafia warstw, Pokój II ściana pod sufitem, Odkrywka P6M9/17..Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 warstwa pierwotna tynk wapienno - piaskowy piaskowy 1 warstwa pierwotna pobiała biel 2 I warstwa pierwotna malarska szaro - niebieski S 2010 - R90B 1908 r. 3 warstwa pierwotna malarska pasek - szer. 4,5 cm brązowo - złoty S 4030 - Y 3a warstwa pierwotna malarska pasek - szer. 0,5 cm brązowo - złoty S 4030 - Y 4 warstwa pierwotna malarska ściana pod paskami różowy jasny S 2020 -BY90R 5 II warstwa wtórna malarska zielony 6 III warstwa wtórna tapeta wzór kwiecisty 17

Pokój II - ściana na wysokości ok. 1m. Odkrywka P6M9/1 Odkrywka pokazuje, że na ruszcie trzcinowym (0), zachował sie pierwotny tynk wapienno - piaskowy (1). Na nim pobiała (2) oraz warstwa malarska różowa jasna (3). Wtórne nawarstwienia: warstwa malarska zielona (4), biel (5), fioletowy (6), jaskrawy zielony (7), tapeta (8). Numeracja wg Tab. 8. Tab. 8. Stratygrafia warstw, Pokój II ściana na wysokości ok. 1m, Odkrywka P6M9/1..Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 Warstwa pierwotna - ruszt trzcinowy 1 2 I 1908 r. warstwa pierwotna tynk wapienno - piaskowy warstwa pierwotna pobiała piaskowy biel 3 warstwa pierwotna malarska różowy jasny S 2020 -BY90R 4 II warstwa wtórna malarska zielony 5 III warstwa wtórna malarska biel 6 IV warstwa wtórna malarska fioletowy 7 V warstwa wtórna malarska jaskrawy zielony 8 VI warstwa wtórna tapeta wzór kwiecisty 18

Drewniany próg - stolarka drzwiowa D1. Próbka P6M9/P1 Próbka pokazuje, że na drewnie sosnowym (0), dobrze widoczna jest pierwotna warstwa malarska koloru brązowego (1). Wtórne nawarstwienia: miodowy (2), brązowo - bordowy (3), różowy jasny (4). Numeracja wg Tab. 9. Tab. 9. Stratygrafia warstw, Stolarka drzwiowa D1 - drewniany próg, Próbka P6M9/P1..Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 I 1908 r. Warstwa pierwotna - drewno sosnowe 1 warstwa pierwotna malarska brązowy S 6030 - Y10R 2 II warstwa wtórna malarska miodowy 3 III warstwa pierwotna malarska brązowo - bordowy 4 IV warstwa wtórna malarska różowy jasny 19

Stolarka drzwiowa D1. Stolarka historyczna. Drzwi pokoju II Zaznaczono miejsce wykonania odkrywki. Stolarka drzwiowa D1 - płycina - lustro i obramienie lustra. Odkrywka P6M9/D1/1 Okrywka pokazuje, warstwy malarskie: na drewnie sosnowym (0), warstwa pierwotna malarska koloru szaro - zielonego (1), warstwa malarska kremowa (2), kremowa (3), biel (4). 20

Stolarka drzwiowa D2. Stolarka historyczna. Drzwi z przedpokoju do obecnego korytarza. Zaznaczono miejsce wykonania odkrywek. Stolarka drzwiowa D2 - lustro płyciny. Odkrywka P6M9/D2/1 Okrywka pokazuje, warstwy malarskie: na drewnie sosnowym (0), warstwa pierwotna malarska koloru szaro - zielonego (1). Wtórne nawarstwienia: grafitowy (2), szary (3), granatowy (4), żółty jasny (5), różowy jasny (6), biel (7). Numeracja wg Tab. 10. 21

Stolarka drzwiowa D2 - listwa maskująca. Odkrywka P6M9/D2/2 Okrywka pokazuje, warstwy malarskie: na drewnie sosnowym (0), warstwa pierwotna malarska koloru szaro - zielonego (1). Wtórne nawarstwienia: grafitowy (2), szary (3), granatowy (4), żółty jasny (5), różowy jasny (6), biel (7). Numeracja wg Tab. 10. Tab. 10. Stratygrafia warstw, Stolarka drzwiowa D2 - lustro płyciny i listwa maskująca, Odkrywka P6M9/D2/1, Odkrywka P6M9/D2/2..Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 I 1908 r. Warstwa pierwotna - drewno sosnowe 1 warstwa pierwotna malarska szaro - zielony S 4010 - G30Y 2 II warstwa wtórna malarska grafitowy 3 III warstwa pierwotna malarska szary 4 IV warstwa wtórna malarska granatowy 5 V warstwa wtórna malarska żółty jasny 6 VI warstwa wtórna malarska różowy jasny 7 VII warstwa wtórna malarska biel 22

Stolarka drzwiowa D2 - ramiak. Odkrywka P6M9/D2/3 Okrywka pokazuje, warstwy malarskie: na drewnie sosnowym (0), warstwa pierwotna malarska koloru szaro - zielonego (1). Wtórne nawarstwienia: grafitowy (2), szary (3), szary jasny (4), żółty jasny (5), różowy jasny (6), biel (7). Numeracja wg Tab. 11. Tab. 11. Stratygrafia warstw, Stolarka drzwiowa D2 - ramiak, Odkrywka P6M9/D2/3..Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 I 1908 r. Warstwa pierwotna - drewno sosnowe 1 warstwa pierwotna malarska szaro - zielony S 4010 - G30Y 2 II warstwa wtórna malarska grafitowy 3 III warstwa pierwotna malarska szary 4 IV warstwa wtórna malarska szary jasny 5 V warstwa wtórna malarska żółty jasny 6 VI warstwa wtórna malarska różowy jasny 7 VII warstwa wtórna malarska biel 23

6.0. PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ W mieszkaniu zachowały się pierwotne tynki wapienno - piaskowe oraz historyczne warstwy malarskie. Najlepiej zachowane znajdują się w pokoju II oraz we wtórne wydzielonym korytarzu i niewielkiej sieni. Pierwotne nawarstwienia zostały przesłonięte wieloma warstwami przemalowań oraz współcześnie przekryte tapetami. Pozostałe tynki są wtórne- cementowowapienne. Całkowicie zdjęto tynki wraz z rusztem trzcinowym w kuchni i łazience. Kolorystyka pierwotnych warstw malarskich wg. załączonej tabeli. W badanym lokalu zachowały się 2 historyczne stolarki drzwiowe oznaczone jako D1 i D2. Wszystkie stolarki okienne zostały wymienione na współczesne w uproszczonej formie. Pokój I został wtórnie podzielony, wydzielono z niego korytarz, który jest ciemny i niefunkcjonalny. W korytarzu odnaleziono takie same pierwotne warstwy malarskie jak w pokoju I. Istniejący duży piec jest współczesny, pochodzący prawdopodobnie z lat 60. - 70. XX w. TABELA PIERWOTNEJ KOLORYSTYKI KUCHNIA ELEMENTY CHARAKTERYSTYKA KOLOR NCS ŚCIANY Warstwa malarska szaro - niebieski S 2010 - R90B Warstwa malarska - prawdopodobnie wzór na całej ścianie niebieski S 1555 - R80B TABELA PIERWOTNEJ KOLORYSTYKI PRZEDPOKÓJ ELEMENTY CHARAKTERYSTYKA KOLOR NCS SUFIT Warstwa malarska szaro - niebieski S 2010 - R90B ŚCIANY Warstwa malarska szaro - fioletowy S 2010 - R60B Warstwa malarska - prawdopodobnie wzór na całej ścianie bordowy S 3040 - R 24

TABELA PIERWOTNEJ KOLORYSTYKI POKÓJ I WRAZ ZE WSPÓŁCZEŚNIE WYDZIELONYM KORYTARZEM ELEMENTY CHARAKTERYSTYKA KOLOR NCS SUFIT Warstwa malarska szaro - niebieski S 2010 - R90B Warstwa malarska - tło szaro - niebieski S 2010 - R90B ŚCIANY Warstwa malarska - pasek szer. 4,5 cm brązowo - złoty S 4030 - Y Warstwa malarska - pasek szer. 0,5 cm brązowo - złoty S 4030 - Y TABELA PIERWOTNEJ KOLORYSTYKI POKÓJ II ELEMENTY CHARAKTERYSTYKA KOLOR NCS SUFIT Warstwa malarska szaro - niebieski S 2010 - R90B Warstwa malarska - tło różowy jasny S 2020 - Y90R ŚCIANY Warstwa malarska - pasek szer. 4,5 cm brązowo - złoty S 4030 - Y Warstwa malarska - pasek szer. 0,5 cm brązowo - złoty S 4030 - Y TABELA PIERWOTNEJ KOLORYSTYKI - STOLARKA DRZWIOWA D1,D2. ELEMENTY STOLARKI KOLOR NCS CAŁA STOLARKA z ościeżyną i listwami maskującymi szaro - zielony S 4010 - G30Y PRÓG brązowy S 6030 - Y10R Podane numery barw mają charakter orientacyjny, zaleca się sprawdzenie ich in situ lub ręczne mieszanie kolorów na podstawie zachowanych oryginałów. 25

7.0. WYTYCZNE KONSERWATORSKIE Do bezwzględnego zachowania i konserwacji przeznacza się: - stolarkę drzwiową D1, D2 wraz z ościeżynami oraz listwami maskującymi. - pierwotne wyprawy tynkarskie ścian i sufitów. Zaleca się przywrócenie pierwotnego układu pomieszczeń, czyli wyburzenie ścianki działowej dzielącej pokój I - ścianę oznaczono kolorem zielonym w DOKUMENTACJI RYSUNKOWEJ. Tynki ścian i sufitów są w dużej mierze osłabione, należy je oczyścić mechanicznie z tapet i nawarstwień malarskich, a następnie wzmocnić preparatem firmy Remmers KSE 300, po wysezonowaniu, uzupełnić ubytki tynkiem wapienno - piaskowym np firmy Baumit i wyrównać szpachlówką drobnoziarnistą oraz pomalować pomieszczenia wg tabeli kolorystyki. 8.0. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH. STOLARKA OTWOROWA - DRZWI D1, D2 1. Dokumentacja fotograficzna stanu zachowania, 2. Demontaż skrzydeł, 3. Demontaż elementów metalowych, klamki, zawiasy, mechanizmy zamykające, 4. Oczyszczanie drewna metodą termiczną oraz chemiczną przy pomocy past zmydlających, 5. Uzupełnienie niewielkich ubytków przy użyciu szpachli do drewna, uszkodzone profile uzupełnić masą poliuretanową dwuskładnikową, która po wyschnięciu poddaje się obróbce, 6. Sklejenie pękniętej płyciny klejem ekstensywnym, 7. Szlifowanie powierzchni uzupełnień, 8. Pomalowanie stolarki zgodnie z wynikami badań farbą ftalową półmatową firmy Tikurilla, 9. Zabezpieczenie całości bezbarwnym lakierem półmatowym, 10. Montaż okuć, 11. Ponowne osadzenie stolarki w murze, ustalenie zawiasów i zamków, 12. Dobór klamki i szyldu pasujących stylowo do stolarki, zalec się odlewy mosiężne, 13. Sporządzenie dokumentacji powykonawczej. ELEMENTY METALOWE - zawiasy: 1. Oczyszczenie z wtórnych nawarstwień malarskich mechanicznie przy pomocy skalpeli i przecinaków. 2. Mechaniczne usunięcie produktów korozji, 3. Pomalowanie farbą ftalową na kolor stolarki, 3. Zabezpieczenie lakierem półmatowym. 26

DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA STAN ZACHOWANNIA 27

Fot. 1. Olsztyn ul. Puszkina 6/9. Stolarka drzwiowa. Widoczne uszkodzenia ościeżnicy pokryte licznymi warstwami malarskimi. Fot. 2. Olsztyn ul. Puszkina 6/9. Stolarka drzwiowa. Drzwi wejściowe. Widoczne uszkodzenia ościeżnicy oraz liczne przeróbki sposobu zamykania. 28

Fot. 3. Olsztyn ul. Puszkina 6/9. Łazienka. Widoczne zagrzybione tynki ścian i sufitu. Fot. 4. Olsztyn ul. Puszkina 6/9. Kuchnia. Widoczne spękane warstwy malarskie ścian pokryte częściowo tapetą. 29

Fot. 5. Olsztyn ul. Puszkina 6/9. Kuchnia. Widoczne spękania strukturalne tynków sufitu. Fot. 6. Olsztyn ul. Puszkina 6/9. Drzwi pokoju I. Widoczny poluzowany szyld, pokryty warstwami malarskimi. 30

Fot. 7. Olsztyn ul. Puszkina 6/9. Kuchnia. Widoczne zawilgocenia i liczne nawarstwienia kurzu w strefie sufitu. Fot. 8. Olsztyn ul. Puszkina 6/9. Pokój II. Widoczne liczne naprawy tynków przy użyciu metalowych narożników i masy gipsowej. 31

Fot. 9. Olsztyn ul. Puszkina 6/9. Przedpokój. Widoczne wtórne, niechlujnie wykonane ścianki działowe przy użyciu profili metalowych i płyty kartonowo-gipsowej. Fot. 10. Olsztyn ul. Puszkina 6/9. Pokój II. Widoczne zawilgocone i spierzchnięte tynki ścian i sufitu. 32

Fot. 11. Olsztyn ul. Puszkina 6/9. Pokój II. Widoczne pęknięcia strukturalne glifu okna znajdującego się w wystawce dachowej. Fot. 12. Olsztyn ul. Puszkina 6/9. Stolarka drzwiowa. Widoczne pęknięcie płyciny pionowej drzwi. 33

DOKUMENTACJA RYSUNKOWA ELEMENTY DO ZACHOWANIA