FORUM WYMIANY DOŚWIADCZEŃ W PRACY Z DZIECKIEM NIEPEŁNOSPRAWNYM W WIEKU PRZEDSZKOLNYM W JAWORZNIE DZIECKO W RÓWNOWADZE
Integracja Sensoryczna (SI) Integracja sensoryczna, jest procesem przetwarzania w mózgu informacji odbieranych przez zmysły z naszego ciała oraz otoczenia w celu wykorzystania ich w codziennym życiu. Przetwarzanie bodźców sensorycznych to proces, podczas którego układ nerwowy człowieka odbiera informacje z receptorów wszystkich zmysłów (dotyk; układ przedsionkowy odbierający ruch; czucie ciała, czyli propriocepcja, węch, smak, wzrok i słuch), następnie organizuje je i interpretuje tak, aby mogły być wykorzystane w celowym i efektywnym działaniu.
Czynnikami warunkującymi rozwój integracji sensorycznej są: niepowikłany przebieg ciąży, okres okołoporodowy, dalsze okresy życia dziecka, a także dziedziczność i środowisko. Duże znaczenie wczesnych doświadczeń sensorycznych wpływa na prawidłowy rozwój psychiczny dziecka. Wpływ stymulacji sensorycznej na rozwój poszczególnych funkcji percepcyjnych stwierdzono w przypadku zubożenia, jak i wzbogacenia środowiska. We wczesnym okresie życia stymulacja sensoryczna z otoczenia jest niezbędna dla istnienia pewnych struktur nerwowych, które uległyby degeneracji, Stymulacja jest konieczna, aby nastąpiło uczenie się normalnego zachowania się człowieka.
Problem integracji jest różnie formułowany i badania pokazały, że duże znaczenie dla integracji ma zarówno dziedziczność jak i środowisko które dostarcza lub zaburza doświadczenia sensoryczne. U większości osób proces integracji sensorycznej przebiega automatycznie umożliwiając odpowiednie reakcje do wymogów otoczenia i warunkuje prawidłowy rozwój sensoryczny. U osób, które mają zaburzenia przetwarzania sensorycznego proces ten przebiega inaczej. Zaburzenia integracji sensorycznej to stan, w jaki mózg tych osób interpretuje odbierane informacje, jak również ich reakcje na nie; emocjonalne, ruchowe, koncentrację i inne.
Trudności w przetwarzaniu wrażeń zmysłowych sensorycznych mogą dotyczyć: Rejestracji, czyli odbierania jednego lub więcej bodźców, Modulacji, to jest tolerancji zmian, Problemów z właściwą reakcją, odpowiedzią na bodźce.
Genetyka, sposób życia, osobowość Rodzice i poczęcie dziecka Problemy genetyczne i sensoryczne rodziców Ciąża/ruchy dziecka, wody płodowe, ciąża zagrożona/ Stres Poród Miłość do dziecka
Wizyta u lekarza Lekarz widzi problem, ale rodzic nie słyszy Lekarz widzi problem i kieruje rodzica do specjalistycznych placówek Lekarz ma za mało czasu podczas wizyty i nie zaobserwował problemu Rodzic nic nie zaobserwował niepokojącego u dziecka lub nie wie co może go niepokoić
Co może niepokoić rodzica Jest za bardzo spokojny Nie zwraca uwagi na najbliższych/wzrok, słuch, dotyk/ Płacze często Nie śpi Problem z kąpielą i zabiegami higienicznymi Nie lubi się kołysać, przytulać Nie ssie mleka matki Nie lubi ciemności Problem z ubrankami Słabe napięcie mięśniowe
Reakcja rodziców i najbliższych Nie widzi problemu Widzi problem, ale nie wiedzą gdzie mogą uzyskać pomoc specjalistyczną Unikają rozmów na temat problemu u dziecka Presja otoczenia-moje dziecko jest zdrowe Problem narasta Diagnoza lekarska i terapeutyczna Pomoc rodzicom
Terapia Sensorycznej Integracji Terapię SI prowadzi certyfikowany specjalista o prawidłowych kwalifikacjach Zajęcia prowadzone są w Sali wyposażonej w specjalistyczny sprzęt dostosowany do zaburzeń i dysfunkcji dzieci Rodzic na życzenie uczestniczy w zajęciach terapii i ma prawo wiedzieć o dostosowaniu ćwiczeń do potrzeb dziecka Terapia SI to zespół specjalistów/terapeuta SI, fizjoterapeuta, logopeda i psycholog w szczególnych przypadkach konsultacja z lekarzem neurologiem/ Terapia SI to nie przypadkowa zabawa- to złożony problem dziecka
hiperaktywność hipoaktywność Problemy w prawidłowym funkcjonowaniu dzieci problemy z koncentracją uwagi nadpobudliwość emocjonalna obniżony poziom koordynacji wzrokowo ruchowej niezdarność ruchowa zaburzenia poczucia kierunku
słaba organizacja zachowania zaburzenia mowy problemy w obcowaniu z innymi dziećmi problemy z czytaniem pisaniem i rysowaniem problemy w samoobsłudze i wykonywaniu codziennych czynności niska samoocena zaburzenia integracji sensorycznej związane są z nadwrażliwością i podwrażliwością poszczególnych zmysłów. Każdy rodzaj zaburzeń może powodować charakterystyczne dla niego złożone zachowanie emocjonalne i ruchowe.
Rozwój integracji sensorycznej w obrębie zmysłów Rozwój integracji sensorycznej w obrębie zmysłów. Według dr J. Aryes, neurofizjologicznych podstaw teorii, sposobów badania i terapii zaburzeń integracji układów zmysłów, integracja rozwijała się stopniowo według kolejno rozwijających się etapów. W życiu wewnątrzłonowym najczęściej reagują na bodźce i współpracują ze sobą, osiągając pewien stopień integracji, następujące zmysły: dotyku (eksterocepcja), równowagi (układ przedsionkowy), czucia głębokiego(propriocepcja).
Zmysły układ w mózgu
Mózg człowieka
Funkcjonowanie systemu przedsionkowego ma wpływ na utrzymywanie równowagi, koordynacji oraz płynności ruchów ciała i gałek ocznych. Ma to swoje odzwierciedlenie w możliwościach ruchowych dziecka(w zakresie dużej i małej motoryki), zachowaniu prawidłowej postawy podczas ruchu ale i zabaw przy stole, także w lepszej koncentracji i mniejszej męczliwości. Dzieci z głębszymi deficytami uczą się lepiej gdy nastąpi poprawa w zakresie ich reakcji posturalnych i przedsionkowo ocznych. Mogą wówczas patrzeć na to co robią, skupiać wzrok na instruktorze, słuchać poleceń.
Układ przedsionkowy objawy wegetatywne, brak tolerancji ruchów obrotowych głowy lub całego ciała, niepewność grawitacyjna, lęk przed huśtaniem, unika wspinania się na placu zabaw, przesadnie boi się wysokości, unika skakania i zeskakiwania, długo uczyło się wchodzenia i schodzenia po schodach, boi się i unika nagłej zmiany pozycji ciała, może występować nadwrażliwość emocjonalna, dotykowa i słuchowa. wzmożona aktywność ruchowa (potrzeba biegania, skakania, huśtania się), problemy z koncentracją uwagi, słabo rozwinięte reakcje posturalne, mogą być opóźnione lub nieobecne reakcje równoważne i obronnego wyprostu ramion do przodu.
Dotyk Dotyk jest zmysłem najwcześniej się rozwijającym i dojrzewającym. Można go nazwać pierwotnym. Dziecko rozpoczyna poznawanie świata od dotykania. Zmysł ten jest ważny dla naszego przetrwania, ssania, przełykania, eksplorowania otoczenia i reagowania na nie. Zależność układu dotykowego i rozrój emocjonalny dziecka jest bardzo istotna, jak często i w jaki sposób dziecko brane jest na ręce, przytulane, jak się z nim bawimy. Obszary czuciowe mózgu jako pierwsze odbierają wrażenia zmysłowe z ciała poprzez skórę. Posiadają one także połączenia z przyległym ruchowym obszarem kory mózgowej i razem nazywane bywają pasem czuciowo-ruchowym lub korą somatosensoryczną. Kora ruchowa kontroluje ruch każdego nawet najmniejszego mięśnia naszego ciała. Rejony kory mózgowej odpowiadające za ruchy dłoni czy okolicy jamy ustnej są stosunkowo duże, co odzwierciedla ważność i zależność pracy mięśni zaangażowanych w artykulację dźwięków mowy bądź w precyzyjne czynności manualne, np.pisania,
Zmysł dotyku ma wpływ na: poznawanie swojego ciała, wczesne poznawanie przedmiotów, rozpoznawanie przedmiotów bez pomocy wzroku, różnicowanie bodźców dotykowych, rozwój emocjonalny.
Układ dotykowy dziecko nie lubi bliskości, może unikać kontaktu dotykowego, drażni je ubieranie, mycie włosów, nie lubi bawić się w piasku, nie lubi malowania farbami, lepienia, ma trudności z koncentracją uwagi. uderza rękami, nogami lub głową w twarde powierzchnie, mocno zaciska dłonie lub silnie splata palce u rąk, nie potrafi różnicować miejsc w które jest dotykane, może mieć trudności z odczuwaniem,że ma na sobie ubranie (np. założy dwie skarpety na jedną nogę), widoczne, słabe reakcje na doznania cielesne, brak reakcji bólowej na drobne urazy (uderzenie, skaleczenie), antystymulowanie się poprzez uderzanie, gryzienie, wykręcanie całego ciała i rąk oraz drapanie całego ciała.
Układ proprioceptywny-czucia głębokiego Proprioceptory informują nas, czy poruszamy się, czy stoimy w miejscu oraz gdzie znajdujemy się w przestrzeni. Wiele tych receptorów znajduje się w naszych mięśniach, ścięgnach i okalających je tkankach. Niektóre zlokalizowane są w uchu wewnętrznym, by wspomóc naszą zdolność utrzymania równowagi. Inne receptory są połączone z naszymi oczami, by ułatwić nam poruszanie się, przyjmowanie pozycji w przestrzeni. Niektóre receptory, związane z kinestezją, pozwalają nam na dokładne rozróżnienia, co jest ciężkie, a co lekkie, jak również pomiędzy innymi doznaniami ruchowymi. Liczne proprioceptory w mięśniach, stawach, oczach, uszach przesyłają sygnały do ośrodka koordynacyjnego w móżdżku.
Zmysł propriocepcji wiąże się ściśle ze zmysłem dotyku i układem przedsionkowym. Z tego powodu łączy się te układy i nazywa się to przetwarzaniem dotykowoproprioceptywnym lub przedsionkowo- proprioceptywnym. Zmysł propriocepcji ma wpływ na: świadomość ciała, postawę, kontrolę i płynność ruchu, stopniowanie ruchu, planowanie ruchu, bezpieczeństwo emocjonalne, funkcjonowanie społeczne.
Układ proprioceptywny niekontrolowane chaotyczne ruchy, duża liczba ruchów mimowolnych, ściskanie ołówka podczas rysowania(oraz innych narzędzi w trakcie wykonywania czynności manipulacyjnych), nieumiejętne podskakiwanie.
Temple Grandin
Układ limbiczny-zmysł smaku Układ limbiczny zlokalizowany w płatach czołowych mózgu ma związek z naszymi uczuciami i zachowaniem. Zapachy wywołują najszybsze i najintensywniejsze reakcje emocjonalne. Mają również wpływ też na pobudzanie pamięci u pacjentów z zaburzeniami psychiatrycznymi, neurologicznymi i deficytami pamięci. Układ limbiczny odpowiada za pamięć krótko i długotrwałą. Układ limbiczny nadaje zabarwienie emocjonalne wszystkiemu, co robimy. Ma wpływ na trzy główne popędy związane z przetrwaniem: Zaspakajanie głodu Reprodukcję Walkę Limbiczna emocjonalna część mózgu, rejestrując doświadczenia przyjemności, aktywuje obiegi pamięci, krążenie impulsów pamięciowych w systemie limbicznym. Zmysł smaku wzbogaca jedną z życiowych przyjemności: jedzenie i picie.
Zmysł smaku preferowanie wyłącznie potraw o określonej konsystencji smaku, niska tolerancja smaków, bycie niejadkiem, bardzo wybrednym nudności jako reakcje na mocne, wyraźne smaki nadwrażliwość oralna. wąchanie, wkładanie do ust i lizanie rzeczy niejadalnych jedzenie produktów i rzeczy niejadalnych nieróżnicowanie smaków i temperatury jedzenia, ssanie własnych policzków i warg, brak preferencji smakowych.
Zmysł węchu mdłości, duszenie się i torsje na silny zapach, wyczuwanie zapachów na dużą odległość, unikanie potraw o intensywnym zapachu, zwłaszcza gorących, opór przed jedzeniem i tolerowanie wyłącznie określonych potraw, agresywne reakcje na ubrania prane w niektórych detergentach lub czyszczone środkami zapachowymi, negatywne reakcje na zapach określonych kosmetyków oraz środków czystości, izolowanie się od naturalnych zapachów innych ludzi. poszukiwanie silnych bodźców zapachowych, obwąchiwanie przedmiotów i ludzi, upodobanie do jedzenia rzeczy niejadalnych ślinienie rąk wstrzymywanie oddawania moczu i kału, oznaczanie przedmiotów i smarowanie się własnymi wydzielinami.
Zmysł wzroku Rozwój zmysłu wzroku rozwija się poprzez doświadczenia od chwili narodzin. Do prawidłowego funkcjonowania zmysłu wzroku potrzebna jest współpraca innych zmysłów równowagi dla ruchu i móżdżku. Widzenie to ogromna praca współistniejących zmysłów. Nieprawidłowa informacja wzrokowa zaburza proces dekodowania i przywoływania grup liter jako jednostek czy obrazu i jest przyczyną błędów ortograficznych. Wizualizacja jest niezbędna do poprawnego pisania. Dziecko porównuje obraz słowa, jaki ma w głowie, z tym zapisanym na kartce. Na funkcjonowanie wzrokowomotoryczne mają ogromny wpływ przetrwałe odruchy.
Zmysł wzroku unikanie blasku słońca, błysków światła, oświetlenia jarzeniowego, mrużenie, tarcie, zamykanie oczu pod wpływem światła, niechęć do luster i oglądania własnego odbicia, patrzenie przez małe dziurki i przez szkło, znacznie skrócony czas fiksacji, niepokój lub lęk przy niespodziewanej zmianie natężenia światła. zainteresowanie źródłem światła i słońcem, przesuwanie zabawek po krawędziach, np. mebli, obracanie przedmiotów przed oczami, częste kołysanie się, preferowanie szybkiego ruchu, zainteresowanie lustrem i błyszczącymi przedmiotami, nienaturalne rozszerzone źrenice, lęk wysokości, lęk przed zasłanianiem oczu i ciemnymi pomieszczeniami.
Zmysł słuchu Budowa i funkcjonowanie zmysłu słuchu są bardzo skomplikowane. Narząd słuchu składa się z ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego., w którym znajduje się narząd odbiorczy fal akustycznych zwany ślimakiem. Ślimak umieszczony jest w labiryncie kości skroniowej w pobliżu błędnika(zmysłu równowagi). Narząd słuchu rozwija się i dojrzewa jeszcze przed urodzeniem. Narząd słuchu podobnie jak układ przedsionkowy czy dotyk odbiera energię ruchu i wibracji.
Zmysł słuchu zatykanie uszu rękami, uciekanie od hałasów i niespodziewanych dźwięków, lek przed tłumem, ruchem ulicznym, syrenami, lęk przed burzą, silnym deszczem i wiatrem, szumem, unikanie mycia uszu, lekki sen i trudności z zasypianiem, lęk przed zwierzętami, np. szczekającym psem. rzucanie przedmiotami, trzaskanie drzwiami, wydawanie głośnych okrzyków, przykładanie do ucha wibrujących powierzchni, przysłuchiwanie się z upodobaniem np. włączonej pralce, odkurzaczowi, suszarce, otwieranie i zamykanie drzwi z różną siłą, wsłuchiwanie się w uliczny hałas, ostukiwanie przedmiotów.
Wiek przedszkolny Wiek przedszkolny obejmuje okres życia dziecka od 3 do 7 lat. Każde dziecko rozwija się w innym tempie, w odmiennych warunkach środowiskowych, każde jest odrębna indywidualnością, różni się od swoich rówieśników cechami fizycznymi i psychicznymi. Dzieci w wieku 3-4 lat są mało samodzielne tj. nie radzą sobie dobrze same w rożnych sytuacjach życiowych i wymagają pomocy dorosłych nawet w prostych czynnościach samoobsługowych. Zasób doświadczeń tych dzieci jest niewielki. Dzieci w tym okresie znajdują się w stadium myślenia sensoryczno-motorycznego. Rozwiązują zadania przede wszystkim w płaszczyźnie manipulacyjnej i ruchowo-spostrzegawczej, wówczas, gdy mają bezpośredni kontakt z przedmiotami i zabawkami, w działaniu lub przy współudziale dorosłych. Wyobraźnia dziecka w tym wieku jest już bardziej rozbudowana niż w wieku poniemowlęcym, co się przejawia w bazgrołach, którym nadaje ono określone znaczenie, czy też w podejmowaniu ról podczas zabawy tematycznej. Zabawy są nadal proste i krótkie, gdyż dziecko nie potrafi koncentrować uwagi przez dłuższy czas i szybko zmienia przedmiot swoich zainteresowań. Chwiejność uczuciowa oraz duża wrażliwość dziecka na zmiany w otoczeniu społecznym sprawiają, że trzylatek może mieć trudności w przystosowaniu się do trybu życia w przedszkolu.
Okres ten jest również bardzo wrażliwy dla rozwoju integracji sensorycznej. Dziecko rozwija potrzebę bycia aktywnym, uczenia się wielu nowych aktywności. U dziecka w znacznym stopniu rozwojowi podlega wówczas rozumienie tego, co odbierają jego zmysły. Intensywnie rozwija się percepcja słuchowa i wzrokowa. Ogromne znaczenie ma również integracja wrażeń przedsionkowoproprioceptywnych. Na tym etapie dziecko osiąga gotowość do nauki szkolnej. Oznacza to umiejętność kontroli poziomu aktywności, odpowiednią koncentrację i czas uwagi, organizację zachowania, myślenie abstrakcyjne i przyczynowo-skutkowe, specjalizację półkul mózgowych, wizualizację oraz poczucie własnej wartości. Bez zachodzących na wcześniejszych etapach procesów integracji sensorycznej dziecko nie rozwinęłoby powyższych umiejętności, które będą doskonalone przez całe życie. Proces integracji sensorycznej zaczyna się od pierwszych miesięcy życia płodowego i najintensywniej przebiega do końca wieku przedszkolnego. Z rozwojem integracji sensorycznej wiąże się całokształt funkcjonowania człowieka.
Zaburzenia integracji sensorycznej, zwane zaburzeniami przetwarzania sensorycznego Osoby z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego nieprawidłowo interpretują odbierane codziennie informacje sensoryczne, takie jak dotyk, dźwięk, czy ruch. Jedni mogą czuć się nadmiernie bombardowani ilością bodźców, inni poszukiwać intensywnych doznań sensorycznych, a jeszcze inni mogą prezentować odmienne symptomy. Można powiedzieć, że mózg jest jak żołądek- źle reaguje zarówno na głód, jak i przejedzenie. Deficyty integracji sensorycznej często współwystępują z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej, zespołem Aspergera, autyzmem, MPD, zespołem Downa, zespołem FAS, zespołem kruchego chromosomu X, rozszczepem kręgosłupa oraz innymi dysfunkcjami rozwojowymi.
Sala Sensorycznej Integracji w Przedszkolu Miejskim nr 24 z Oddziałami Specjalnymi w Jaworznie
Sala doświadczania świata w Przedszkolu Miejskim nr 24 z Oddziałami Specjalnymi w Jaworznie
Terapia Sensorycznej Integracji(SI) Dzieci z dysfunkcją zmysłu: wzroku, słuchu, dotyku, równowagi, smaku, węchu, czucia głębokiego Dzieci ze Spektrum autyzmu w tym asperger Dzieci z afazją ruchową Dzieci z brakiem lub słabą koncentracją uwagi Dzieci z dysfunkcjami neurologicznymi OUN Dzieci z wadami mowy
Zapraszam na film o przedszkolu http://www.youtube.com/watch?v=xhbf4 V951J4 Link -Przedszkola Miejskiego nr 24 z Oddziałami Specjalnymi w Jaworznie 43-600 Jaworzno ul. Czwartaków 1 Tel.32 7629248
Terapeuta Sensorycznej Integracji Pedagog specjalny Dyrektor Przedszkola Miejskiego nr 24 z Oddziałami Specjalnymi w Jaworznie mgr Ewa Duszyk