SPIS ZAWARTOŚCI I. PROJEKT BUDOWLANY ARANŻACJI ARCHITEKTURA I KONSTRUKCJA Wstęp 1. Opis topograficzny Starego Miasta i reliktów murów... 2. Opis projektu aranżacji: wersja I....... 3. Opracowanie graficzne rys. nr: Plan Starego Miasta wraz ze wstępną rekonstrukcją układu miejskiego /1:1000 /... 1 Rzut przyziemia /1:100/... 2 Elewacje od strony wewnętrznej /1:100/.. 3 Elewacje od strony zewnętrznej /1:100/.. 4 Brama - rzut 1 /1:50/... 5 Brama rzut 2 /1:50/... 6 Brama rzut 3 /1:50/... 7 Brama rzut 4 /1:50/... 8 Brama przekrój a /1:50/... 9 Brama przekrój b /1:50/.. 10 Brama elewacja frotowa /1:50/.. 11 Brama elewacja tylna /1:50/.. 12 Baszta rzut 1 /1:50/... 13 Baszta rzut 2 /1:50/... 14 Baszta rzut 3 /1:50/... 15 Baszta rzut 4 /1:50/... 16 Baszta przekrój a /1:50/... 17 Baszta widok od wewnątrz /1:50/.. 18 Kurtyna przekrój E /1:50/.. 19 Mur miejski relikty odcinka południowego inwentaryzacja /1:100/ 20 Mur miejski relikty odcinka zachodniego inwentaryzacja /1:100/ 21 Schody na ganek /1:50/ 22 II. Projekt Budowlano konstrukcyjny aranżacji murów.....
2 WSTĘP Dokumentacja techniczna została opracowana w celu uzyskania pozwolenia na budowę inwestycji pn: Remont z odtworzeniem fragmentu zabytkowych murów w celu zachowania reliktów średniowiecznych murów miejskich w Dobczycach na działkach nr: 1831, 1827, 1832/2, 1833/2, 1834/2 2 w miejscowości Dobczyce. Przedmiotowa dokumentacja została wykonana na podstawie będącego w posiadaniu Inwestora opracowania pod tytułem: Zachowanie reliktów średniowiecznych murów miejskich w Dobczycach oraz ich konserwacja autorstwa dr inż. arch. Waldemara Niewaldy. Projekt budowlany zawiera wszystkie rozwiązania techniczne zawarte w tej dokumentacji zarówno w zakresie architektury jak i konstrukcji, której autorem jest dr inż. Stanisław Karczmarczyk. 2
3 I. OPIS TOPOGRAFICZNY STAREGO MIASTA I RELIKTÓW MURÓW (rys. 1) Miasto lokacyjne usytuowane zostało na jednym ze wzgórz, nad lewym brzegiem doliny Raby. Wzgórze to głęboko wcina się w obszar doliny, tworząc naturalne przewężenie wykorzystane w latach 70. XX w. przy budowie zapory Zalewu Dobczyckiego. Zachodni cypel tego wzgórza zajął zamek. Oddziela go od reszty wzgórza, z miastem lokacyjnym, sztucznie wykopana fosa. Wzgórze staromiejskie opada stromymi stokami do doliny Raby, a od zachodu i południa obrywa się pionowymi skałami. Obszar Starego Miasta ujęty średniowiecznymi murami rozlokowany został na nierównym terenie. Najwyższy punkt wzgórza (304,0 m. npm) góruje nad obszernym plateau o planie wydłużonego trapezu mieszczącego pierwotnie rynek. Okalające go działki siedliskowe opadają lekko w kierunku północnym i południowym. Jedynie pas zabudowy równoległy do wschodniego odcinka murów położony jest na względnie wyrównanym terenie. Pierwotny, jedyny wjazd do miasta, usytuowany w południowowschodnim narożniku założenia znajduje się w najniższym punkcie na wysokości 291,4 m. npm., co daje 13 m. różnicy w stosunku do wspomnianej wyżej kulminacji wzgórza. W wielu miejscach zaznaczają się na obszarze miasta wychodnie skalne. Również w skale wykuty został zbiornik na wodę usytuowany w przestrzeni dawnego rynku, w pobliżu kulminacji. Zachowany jest częściowo w terenie historyczny układ drożny, czytelny szczególnie w partii wschodniej wzgórza. Pas po północnej stronie wzgórza z istniejącym do dzisiaj kościołem, przeznaczony był na własność kościelną i królewską. Zlokalizowano tam w l. 70. XX w. skansen. Południowa część miasta została odcięta w 1982 r. jako strefa ochronna zbiornika wodnego, a istniejąca tam zabudowa wyburzona. Lokalizacja dzisiejszych, nielicznych domów w większości nie odpowiada historycznemu układowi. Na podstawie zdjęć archiwalnych, głównie z pocz. XX w., opisów i przerysu planu katastralnego z 1900 r., a przede wszystkim szczegółowym obserwacjom w terenie, udało się ustalić dość precyzyjnie przebieg muru obronnego okalającego miasto lokacyjne (rys. 1 ). Linia muru przebiegała nieregularnie i dostosowana została ściśle do kształtu wzgórza. Mur biegł zasadniczo po krawędzi wzniesienia, przy czym od strony wnętrza teren nadsypywano latami, tak, że różnica poziomów między 3
4 uliczką przymurną, a terenem po zewnętrznej stronie muru wynosiła około 3 m. i więcej, co można zaobserwować przy południowym i zachodnim odcinku muru. Wzdłuż wschodniego odcinka muru różnica wynosi około 2 m. Całkowita długość linii obronnej wynosi około 670 m. Powierzchnia zajęta przez miasto oszacowana została na 3,5 ha, przy czym średnica miasta w kierunku północ-południe liczy 180 m., a w kierunku wschód-zachód, 200 m. Najlepiej zachowany, wschodni odcinek muru (rys. 2, 3, 4), zlokalizowany na krawędzi wzgórza, na linii północ-południe składa się z muru kurtynowego o długości 44 m., wysokości 9 m. z fragmentem blankowania (strona zewnętrzna), prostokątnej, wykuszowej baszty o wysokości 11 m. i szerokości 7,3 m. oraz niewielkich fragmentów bramy zamykającej ten ciąg muru od południa. Cały ten odcinek poddany został konserwacji na pocz. XX w., co znacznie zahamowało proces destrukcji, ale też zatarło ślady poziomów użytkowych w bramie. Do uzupełniania ubytków użyto płaskich ciosów, co spowodowało usztywnienie i znaczne zróżnicowanie lica reperowanego od oryginalnego. Na południowej i zachodniej krawędzi miejscowego wzgórza zachowały się odcinkowo relikty muru miejskiego, stanowiące dziś mur oporowy. Na odcinku południowym (rys. 20, 21) długość zachowanego muru mierzy ok. 30 m. o zmiennej wysokości (od 100 375 cm.). Istnieje tu też relikt baszty o wysokości 300 cm. Na odcinku zachodnim długość zachowanego muru liczy 33m. długości o około 400 cm. wysokości w najwyższym miejscu. W płd-zach. narożniku czytelne są ściany baszty o wysokości 300 cm., pozbawione jednak zewnętrznego lica. Relikty baszty zachowanej koło kościoła zostały zaadaptowane na kaplicę. Wokół wzgórza w terenie rysują się wyraźnie sztucznie uformowane wały ziemne stanowiące drugą, zewnętrzną linię umocnień wzgórza, obejmującą miasto i zamek (rys. 1). Nie usypano wałów w części południowej, gdzie znajduje się naturalny urwisty stok skalny. Po południowej stronie bramy, na zewnątrz murów rysuje się w terenie wieloboczne umocnienie o charakterze bastionu zakończone kamiennym murem, z owalnym wyższym tarasem przy skrzyżowaniu ulic. Jest to zapewne fortyfikacja broniąca bramy i dostępu do miasta. Charakter umocnień wskazuje na ich nowożytne pochodzenie, zapewne z XVI lub XVII w. W wyniku przeprowadzonej analizy istniejących reliktów murów obronnych Starego Miasta przyjęto następujące ustalenia: 4
5 1. Mur jest konstrukcją wykonaną całkowicie z miejscowego piaskowca. W sposobie formowania nie odbiega on od typowych rozwiązań stosowanych w okresie średniowiecza. Jest on jednorodny w przekroju poprzecznym z wyróżnieniem części licowych poprzez staranną obróbkę półciosanych, dobieranych elementów. Mają one wymiary nieco większe niż w miąższu muru i wynoszą 30-35 / 40-50 cm. W licu zaznacza się konsekwentnie stosowane warstwowanie poziome, co obserwuje się na badanym odcinku wschodnim. Natomiast w miejscach, gdzie teren jest nachylony, warstwy bloków prowadzone są równolegle do stoku, jak np.: na zachowanym odcinku zachodnim. W licu zaznaczają się charakterystyczne warstwy wyrównawcze, z drobniejszych, płytowych elementów układane, co 80-95-120 cm. Grubość muru jest zmienna. Mierzona w nadziemnej partii wynosi zasadniczo 175-180 cm., u podstawy i w partii fundamentowej grubość zwiększa się do wartości 200 cm. i więcej. Mur tworzy odsadzki. Na odcinku wschodnim istnieją one z obu stron muru i wysunięte są na około 25 cm. W szerokim wykopie, od wewnętrznej strony muru odcinka wschodniego, widoczny jest fundament o wysokości 200-230, zbudowany podobnie, jak licowe części z warstwowo układanych elementów, lecz z mniejszą starannością, zarówno w doborze kamieni, jak i w prowadzeniu warstw. W licach muru czytelne są otwory maczulcowe po rusztowaniach. Wysokość całkowita muru zachowana na odcinku wschodnim, licząc od stopy do korony krenelaża wynosi średnio 9 m. Ganek straży usytuowany jest 4,5-5 m. nad obecnym terenem. Jego szerokość wynosi 110-115 cm., a grubość przedpiersia 60-65 cm. Krenelaż z 8 zębami wznosi się na wysokość około 2 m. nad poziomem ganku, a jego korona nachylona jest na zewnątrz. Jak wykazały badania geotechniczne mur kurtynowy odcinka wschodniego stoi na pylastym gruncie, a obniżenie terenu z obu jego stron do poziomu niemal jego stopy, powoduje podmakanie i rozmrażanie jego struktury (patrz opracowanie konstrukcyjne). Nieco lepsze jest posadowienie murów baszty i bramy. Mur bramy stoi na skale. Mury baszty posadowione są na gruzowisku, ale głębokość usytuowania stopy jej murów przewyższa o 1 m. posadowienie przylegającej do niej kurtyny odcinka środkowego. W omawianym odcinku murów zachowała się w dość dobrym stanie baszta. Stanowi ona rodzaj wykusza otwartego do wnętrza. Mury obu odcinków kurtyn łączą się z jej bocznymi ścianami w różnych miejscach, co spowodowane zostało koniecznością dostosowania się do kształtu wzgórza i jego krawędzi. W licu 5
6 ścian baszty zaznaczają się wyraźne warstwowania elementów kamiennych i warstwy wyrównawcze, a także pewne większe całości zróżnicowane pod względem materiału (nieco inny kolor kamienia oraz kształt i wielkość elementów). Może to świadczyć o nadbudowie górnej części w późniejszym czasie, lecz jeszcze w okresie średniowiecza. Strzelnice typu szczelinowego znajdują się tylko w górnych kondygnacjach baszty. Najwyższa z nich, w ścianie czołowej, umiejscowiona została we wnęce, zachowanej tylko w dolnej partii. Czoła bocznych ścian, o grubości 170-190 cm. są mocno zdestruowane i podparte szkarpami z 1901 r. Jedynie góra północnej ściany baszty zachowała w licu oryginalny wątek. W narożniku północnozachodnim widać szczątkowo zachowane, ciosowe wsporniki. Miały one formę dwuramiennikową i wykonane zostały z jednej bryły kamienia. Wsporniki te ułożone w trzech poziomach jeden na drugim wspierały ganek straży skomunikowany z głównym gankiem na kurtynie odcinka środkowego. Różnicę poziomów 190 cm. pokonywano przy pomocy schodów. Ganek łączył się z poziomem górnej kondygnacji baszty wyznaczonej odsadzkami. Poniżej nie zaobserwowano śladów pośrednich poziomów, co sugeruje komunikację pionową za pomocą drewnianych schodów lub drabin. Wszystkie trzy ściany baszty wieńczył zapewne krenelaż. W trakcie rozpoznawania obwodu murów miejskich, stwierdzono istnienie w formie szczątkowej trzech innych baszt wysuniętych wykuszowo przed lico kurtyn : dwie od strony południowej i jedną przy kościele w odcinku północnym murów (zamieniona obecnie na kapliczkę). Obiekty te są do siebie podobne, tak pod względem wymiarów (około 7, 40 m. szerokości), jak sposobu kształtowania lica i formalnie łączą się z zachowaną, wyżej opisaną basztą wschodnią. Brama miejska usytuowana w południowo-wschodnim narożniku obwodu, stanowiła jak się wydaje jedyny w średniowieczu wjazd do miasta. Zachowała się w stanie szczątkowym (ściana południowa do wysokości górnej kondygnacji). Prace konserwatorskie podjęte na pocz. XX w. przez Grono konserwatorów Galicji Zachodniej znacznie zatarły ewentualne ślady poziomów wnętrza bramy. Zachowało się natomiast strzępie ściany czołowej oraz fragment prowadnicy brony (pozostała część prowadnicy została zrekonstruowana) poprzedzający wejściowy, zapewne ostrołuczny portal wjazdowy, a także poziom górnej kondygnacji. Analiza dolnej partii ściany od strony przejazdu wskazuje na współczesne obniżenie dojazdu o około 40-50 cm. Południowa ściana bramy związana jest z potężną oryginalną szkarpą, 6
7 wspierającą południowo-wschodni narożnik bramy. Czytelny jest w strzępiu styk kurtyny południowej z omawianą ścianą bramy. Ściana północna bramy jest w dużej mierze zrekonstruowana, ale stoi na oryginalnym fundamencie i fragmentarycznie zachowanym miąższu muru. 7
8 II. OPIS PROJEKTU ARANŻACJI: WERSJA I i II (WNIOSEK OBEJMUJE WERSJĘ I) Wschodni odcinek muru obronnego zachowany w oryginalnej formie do pełnej wysokości z basztą i fragmentem bramy wjazdowej prezentuje powszechnie stosowany w 1 poł. XIV w. typ miejskiej architektury obronnej. Jego charakterystyczną cechą jest solidna, warstwowa struktura muru, staranne wykonanie licowych partii z dobieranych, półciosowych elementów, układanych w wyraźne warstwy, przedpiersie z krenelażem, a także wykuszowa baszta w liniach murów kurtynowych. Niestety, wadliwie wykonane prace zabezpieczające w 1 poł. lat 70. XX w. (patrz ekspertyza konstrukcyjna) spowodowały niebezpieczne pochylenie muru kurtynowego (około 80 cm.) od pionu i postępującą destrukcję jego dolnej części, narażonej na ciągłe podmakanie i przemarzanie struktury przez wykonanie, od strony wewnętrznej (zach.), fosy bez odwodnienia. Prace zabezpieczające przeprowadzone w 1901 r. zatrzymały wprawdzie proces destrukcji tego odcinka murów, lecz wykonane wtedy nieprawidłowe reparacje, szczególnie w obrębie bramy, zatarły ewentualne ślady pierwotnych jej poziomów użytkowych. Powyższe względy skłaniają nas do podjęcia natychmiastowych prac ratowniczych i konserwatorskich całego omawianego odcinka I wersja projektu. Przy okazji zabezpieczeń konstrukcji podjęto myśl uzupełnień brakujących fragmentów muru, baszty i bramy, co zaprezentowane zostało w formie II wersji projektu aranżacji. Jego zasadniczym elementem jest pełna rekonstrukcja całego odcinka z pełnym flankowaniem i gankiem straży. W projekcie wersji II zaproponowano także rekonstrukcję bramy wjazdowej będącej bardzo ważnym i symbolicznym obiektem średniowiecznego miasta. Rekonstrukcję oparto na zachowanych reliktach szczególnie w górnej partii ściany południowej oraz na analogiach z innymi zachowanymi bramami średniowiecznymi, szczególnie z Bramą Floriańską w Krakowie. Wielkość gabarytu, szerokość przejazdu, wysokości kondygnacji, prowadnice brony są podobne w obydwóch obiektach. Rekonstrukcję oparto na herbie miasta, widocznym na pieczęci dokumentu dobczyckiego z XVI w. 8
9 Przewiduje się również udostępnienie turystyczne całego wschodniego odcinka murów począwszy od bramy do końca rekonstruowanego odcinka murów, tj. na długości około 120 m. Przyjmuje się założenie pozostawienia wzmocnień i reperacji z 1901 r., z wyjątkiem fragmentu muru kurtynowego przy ścianie północnej znacznie zniekształconego Brama wjazdowa rys.: 5 12 WERSJA I OBJĘTA WNIOSKIEM Projekt przewiduje jedynie zabezpieczenie stanu obecnego poprzez niewielkie nadmurowanie istniejącej korony zachowanych reliktów południowego muru wraz ze skarpami, przez ich przemurowanie, z uzupełnieniem brakującej dolnej części południowej prowadnicy brony. Proponuje się także częściowe odtworzenie południowego odcinka muru obronnego, połączonego z bramą do wysokości 150 cm. na odcinku pomiędzy bramą a południową basztą z odtworzeniem zarysu tej ostatniej. WERSJA II NIE OBJĘTA WNIOSKIEM Proponuje się odtworzenie bryły wieży bramnej, czterokondygnacyjnej, do wysokości 13,20 m. licząc od progu bramy, założonej na rzucie prostokąta o wymiarach 7 x 4,3 m., poprzez nadbudowanie dwóch brakujących ścian - czołowej (wsch.) i północnej. W pierwszej kondygnacji znajduje się przejazd, nad nim izba straży, na trzeciej kondygnacji też izba, czwarta kondygnacja otwarta zwieńczona krenelażem, z wyjątkiem ściany zachodniej (od strony miasta). Ściana czołowa grubości około 1 m., z dwoma strzelnicami na trzeciej kondygnacji i jedną strzelnicą na kondygnacji drugiej, oparta została na ostrołucznym wysklepku o wymiarach w świetle: 4,0 x 4,5 m. Archiwolta łuku ostrego w licu zewnętrznym wykonana zostanie z klińców piaskowca. Po obu stronach bramy rekonstruuje się prowadnice brony na podstawie zachowanych fragmentów. Przejazd przekryty będzie w przedniej części kamiennym wysklepkiem o długości 262 cm., a w części tylnej płytą żelbetową, która stanowić będzie jedną całość z płytą ganku, rozpiętego wzdłuż całej szerokości tylnej ściany bramy. Poziom pierwszy nad przejazdem, na wysokości 510 cm. nad progiem bramy dostępny będzie za pośrednictwem schodów żelbetowych z okładziną kamienną, 9
10 usytuowanych wzdłuż północnej ściany. Bieg schodów wcina się w stok nasypu górnego plateau. Poziom drugi, nad przejazdem, na wysokości 810 cm. powyżej progu będzie dostępny z poziomu ganku straży zgodnie z zasadami historycznymi. Na wysokości 10,70 m od progu założony zostanie pomost ostatniej, otwartej kondygnacji. Konstrukcję stropów będzie stanowić płyta żelbetowa o grubości16 cm., do której zostaną podwieszone belki stropowe 18/24 cm. Tylna ściana bramy zostanie zbudowana w drewnianej konstrukcji z ociepleniem wewnętrznym, styropianowym. Baszta rys.: 13 18 WERSJA I OBJĘTA WNIOSKIEM Wersja pierwsza polega na zabezpieczeniu dotychczasowego stanu murów z niewielkim przemurowaniem i podniesieniem korony wszystkich trzech ścian baszty bez rekonstrukcji górnego blankowania. Zaprojektowane dla drugiej wersji schody są w tej wersji niższe o jedną kondygnację. Na niej planuje się urządzenie tarasu widokowego. na wysokość 8,40m., licząc od dolnego poziomu baszty. W tej wersji nie przewiduje się połączenia klatki schodowej z gankami straży na obu kurtynach poprzez ganki zewnętrzne. WERSJA II NIE OBJĘTA WNIOSKIEM W celu przywrócenia jej pierwotnej wysokości proponuje się jej nadbudowę do wysokości 13,20m., licząc od poziomu terenu, podobnie jak w bramie, z krenelażem na trzech ścianach. Najwyższa kondygnacja stanowić będzie taras widokowy. We wnętrzu baszty projektuje się schody wyprowadzające na taras, o konstrukcji metalowej, czterobiegowe z podestami w narożnikach, wykorzystujące oryginalne poziomy użytkowe. Istnienie schodów we wnętrzu baszty sugeruje brak poziomów użytkowych w dolnej partii obiektu. Konstrukcja ta oparta jest na czterech słupach spiętych policzkami schodowymi i powiązana ze ścianami za pomocą wsporników. Na wysokości 7 m. od poziomu terenu znajduje się poziom użytkowy powiązany gankiem zewnętrznym z gankiem straży północnej części muru kurtynowego, opartym na kamiennych kroksztynach wmontowanych w narożnik północno-zachodni. Klatka schodowa łączy się także za pośrednictwem ganku z chodnikiem straży na 10
11 zrekonstruowanej południowej części muru kurtynowego, zawieszonym na niższym poziomie 4,20 m. Na każdy bieg schodów o długości 150 cm. wypada 6 stopni (7 wysokości) o proporcji stopnia 20/25 cm. Zewnętrzne ganki baszty są ponadto oparte na dwóch metalowych wspornikach o przekroju 18/18 cm., związanych z pionową konstrukcją klatki schodowej. Pionowa, stalowa konstrukcja schodów oparta jest na kwadratowym fundamencie o wielkości 190/190 cm. (p.: Projekt konstrukcji ). W miejscu styku północnej kurtyny z basztą istniał podest pośredni 100 cm. powyżej ganku straży. Podest ten zakrywało od zewnątrz skośno ustawione przedpiersie, mieszczące trzy, ustawione blisko siebie strzelnice. Układ ten, który jest widoczny na starej fotografii z początku XX w. zostanie odtworzony. Mury kurtynowe rys.: 2 4 Wschodni mur kurtynowy dzieli się na dwie części: południową pomiędzy bramą a basztą i północną biegnącą od baszty w kierunku kościoła, zakończoną strzępiem. Część południowa opada w kierunku bramy zgodnie z pochyłością stoku. Znana jest pierwotna wysokość kurtyny, gdyż przy baszcie zachował się relikt przedpiersia. Zabezpieczenie jej śladów wykonane w 1901 r. zniekształciło jej przebieg. Proponuje się dwie wersje rozwiązania. W wersji pierwszej proponuje się tylko częściową nadbudowę muru w nieregularnej, uskokowej formie, w wersji drugiej natomiast proponuje się rekonstrukcję muru do pierwotnej wysokości, zgodnie z zachowanymi śladami, z krenelażem i gankiem straży, który schodzi po kilkunastu stopniach z poziomu 4,60m. na poziom 2,70m., licząc od poziomu terenu. Część północna muru kurtynowego, o długości 45 m. posiada lekki spadek w kierunku północnym, podobnie jak chodnik straży, który biegnie na różnych poziomach 3,8 5,2 m. od poziomu terenu. Mur ten przy baszcie posiada duży ubytek proponowany do uzupełnienia. Zachowuje się istniejący mur kurtynowy z nawarstwieniami konserwatorskimi z 1901 r. i proponuje się rekonstrukcję krenelaża i ganku na całej długości. Postuluje się także pełną rekonstrukcję muru przedłużającą go w kierunku północnym na długości 33m. W celu umożliwienia dostępu na tą część muru przewiduje się klatkę schodową zlokalizowaną 23 m. od końca proponowanej rekonstrukcji, o konstrukcji metalowej wspartej na jednym słupie i wspornikach. W 11
12 pobliżu tej lokalizacji istnieją fundamenty domu z podpiwniczeniem mogące służyć celom turystycznym. Na fotografiach archiwalnych w tym miejscu istnieje drewniany dom. W wersji pierwszej ogranicza się zasięg rekonstrukcji do niewielkiej nadbudowy w miejscach ubytków tego muru, natomiast w najlepiej zachowanej części muru proponuje się uzupełnienie ubytków i wyrównanie ganku straży. Elementy klatek schodowych (z wyjątkiem schodów w bramie) oraz balustrady ganków wykonane zostaną z metalu z użyciem gotowych elementów kratowych (schody z takich elementów montowane będą przy murach obronnych w Krakowie). Istniejąca wtórna fosa wzdłuż północnej części muru zostanie zasypana po wykonaniu, odciążającej konstrukcji żelbetowej. (p.: Projekt konstrukcji ). Struktura ścianowa w rozstawie ścianek poprzecznych 300 cm. i grubości 20 cm. będzie przylegać ścianą podłużną do muru obronnego. Wzdłuż ścianek poprzecznych zostaną zamontowane ściągi stalowe, skotwione z murem obronnym. Wyżej opisana konstrukcja odciążająca jest brana pod uwagę zarówno w pierwszej, jak i w drugiej wersji rozwiązania projektowego. Rekonstruowany mur obronny zostanie wykonany w systemie skrzyń żelbetowych (ścianki o grubości 20 cm.), wypełnionych bloczkami styropianu. (p.: jw.) Do ścian konstrukcji skotwiona zostanie licówka z kamiennych brył piaskowcowych o grubości 30 cm. Wielkości elementów i ich układ warstwowy w licu nawiązują do oryginalnych wątków licowych muru. Ta skrzyniowa konstrukcja kurtyn ma zastosowanie w obu wersjach projektu. Zachowane zabytkowe mury łącznie z nawarstwieniami z 1901 r. zostaną poddane konserwacji zgodnie z programem konserwatorskim, który należy opracować oddzielnie. Ubytki muru należy uzupełniać tym samym kamieniem, z jakiego mur został zbudowany, o tej samej wielkości elementów, z zachowaniem warstwowego układu i charakteru wątku. Zaleca się spoinę płaską, równą z krawędziami kamieni, w strukturze i kolorze podobną do oryginalnej. 12