Sporządzanie sprawozdań rocznych 412[01].Z1.05

MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Ewa Kawczyńska-Kiełbasa Teresa Stolarek Sporządzanie sprawozdań rocznych 412[01].Z1.05 Poradnik dla nauczyciela Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005 0

Recenzenci: mgr Krystyna Kielan mgr Anna Kuczyńska-Cesarz Konsultanci: mgr inż. Maria Majewska Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Maćkowska Korekta: Joanna Iwanowska Edyta Kozieł Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 412[01].Z1.05 Sporządzanie sprawozdań rocznych zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik rachunkowości. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie... 3 2. Wymagania wstępne... 5 3. Cele kształcenia... 6 4. Przykładowe scenariusze zajęć... 7 5. Ćwiczenia... 12 5.1. Rozliczenie i ewidencja różnic inwentaryzacyjnych... 12 5.1.1. Ćwiczenia... 12 5.1.2. Sprawdzian postępów... 16 5.2. Wynik finansowy... 17 5.2.1. Ćwiczenia... 17 5.2.2. Sprawdzian postępów... 20 5.3. Kapitały i fundusze własne... 20 5.3.1. Ćwiczenia... 20 5.3.2. Sprawdzian postępów... 24 Uczeń potrafi: Tak Nie... 24 5.4. Sprawozdawczość finansowa... 24 5.4.1. Ćwiczenia... 24 5.4.2. Sprawdzian postępów... 35 5.5. Roczne sprawozdania finansowe z wykorzystaniem komputera... 37 5.5.1. Ćwiczenia... 37 5.5.2. Sprawdzian postępów... 48 6. Ewaluacja osiągnięć ucznia... 49 7.Literatura... 56 2

1. WPROWADZENIE Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technika rachunkowości. Poradnik będzie pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej sporządzania sprawozdań finansowych oraz czynności księgowych, których należy dokonać zamykając rok obrotowy. W poradniku uwzględniono: - wymagania wstępne, w których wyszczególniono jakie umiejętności powinien posiadać uczeń przed przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej, - cele kształcenia, pokazują jakie umiejętności uczeń opanuje po przeprowadzeniu procesu kształcenia, - materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, aby prawidłowo zamknąć księgi oraz sporządzić sprawozdania finansowe, które stanowią końcowy element rachunkowości będącej logicznym zwartym systemem. - pytania sprawdzające, które umożliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń potwierdzających nabycie umiejętności. - ćwiczenia do samodzielnego rozwiązania zawierają: polecenie, sposób wykonania oraz opis niezbędnych materiałów do wykonania ćwiczenia, niektóre z ćwiczeń mogą wymagać pomocy nauczyciela, - sprawdzian postępów pomoże ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń, - sprawdzian osiągnięć, znajduje się po zrealizowaniu wszystkich tematów jednostki modułowej pozwoli ocenić poziom nabytych umiejętności w procesie kształcenia danej jednostki modułowej. Zamiarem autorek było napisanie poradnika, który może służyć jako materiał dydaktyczny do nauczania jednostki modułowej Sporządzanie sprawozdań rocznych oraz do uzupełnienia wiedzy już posiadanej w tej dziedzinie. Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia kierowanego, tekstu przewodniego. Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej. 3

SCHEMAT UKŁADU JEDNOSTEK MODUŁOWYCH 412[01].Z1 Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa 412[01].Z1.01 Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie 412[01].Z1.02 Ewidencjonowanie rozrachunków i obsługa płatności 412[01].Z1.03 Ewidencjonowanie zmian w zasobach rzeczowych przedsiębiorstwa 412[01].Z1.04 Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych 412[Z1].Z1.05 Sporządzanie sprawozdań rocznych 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, korzystać z ustawy o rachunkowości, znać zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych, sporządzać podstawowe dokumenty księgowe, dokonać inwentaryzacji droga spisu z natury, ewidencjonować wszystkie typowe operacje gospodarcze związane ze środkami pieniężnymi, rozrachunkami, zasobami rzeczowymi, majątkiem finansowym, ewidencjonować wszystkie typowe operacje gospodarcze związane z ustaleniem kosztów, rozliczać koszty, przeprowadzać kalkulację różnymi metodami, ewidencjonować wszystkie typowe operacje gospodarcze związane z ustaleniem przychodu, dokonać wyceny majątku, ewidencjonować wszystkie typowe operacje gospodarcze związane z ustaleniem przychodów i kosztów z pozostałej działalności operacyjnej, dokonać rozliczeń międzyokresowych przychodów i kosztów, wymienić podstawowe pojęcia z zakresu sprawozdawczości, poruszać się w oknach systemu Windows i DOS, wykonywać podstawowe operacje na plikach i folderach, stosować podstawowe zasady obsługi programów w środowisku Windows, sterować miejscem zapisu danych na dysku i dyskietkach, znać podstawowe zasady obsługi wybranych programów komputerowych: środków trwałych, handlowych i finansowo-księgowych, zabezpieczyć dane w postaci elektronicznej: dodać nowego użytkownika, edytować jego dane oraz zmienić mu hasło, nadawać uprawnienia użytkownikom do pracy z programem, zarchiwizować i odtworzyć dane w postaci elektronicznej, obsługiwać typowy program ekonomiczny w zakresie: wprowadzania, uzupełniania i modyfikowania danych przedsiębiorstwa, kontrahentów i towarów, sporządzić zestawienia i sprawozdania na podstawie wprowadzonych danych. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: przeprowadzić inwentaryzację metodą potwierdzenia salda i weryfikacji dokumentów, rozliczyć i zaksięgować różnice inwentaryzacyjne, utworzyć i rozwiązać rezerwę na niedobory, wycenić należności przedawnione i nieściągalne, wycenić składniki aktywów i pasywów w walucie polskiej i obcej, ustalić wynik finansowy w wariancie porównawczym i kalkulacyjnym, ustalić kategorie wyniku finansowego w sposób arytmetyczny w wariancie porównawczym i kalkulacyjnym, ustalić zmianę stanu produktów, ustalić i zaksięgować podatek dochodowy od osób prawnych, ustalić wynik finansowy netto, ustalić podatek dochodowy odroczony, wyodrębnić koszty nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów, dokonać podziału zysku netto w jednostkach o różnej formie organizacyjno-prawnej, rozliczyć stratę finansową, rozróżnić kapitały i fundusze własne w jednostkach o różnej formie organizacyjnoprawnej, określić zasady tworzenia kapitałów i funduszów własnych w jednostkach o różnej formie organizacyjno-prawnej, zaksięgować zasilenie kapitałów własnych zyskiem, dokonać zamknięcia rocznego ksiąg rachunkowych, sporządzić zestawienie obrotów i sald, sporządzić roczne sprawozdanie finansowe, określić zasady zatwierdzania i publikacji sprawozdań finansowych, przygotować sprawozdania finansowe do zatwierdzenia i publikacji, określić zasady konsolidowania sprawozdań finansowych, archiwizować dokumenty finansowo-księgowe, zabezpieczyć dane w księgach rachunkowych prowadzonych z zastosowaniem komputera, określić obowiązki jednostki gospodarczej wobec statystyki publicznej, wypełnić formularze sprawozdań statystycznych, wykonać inwentaryzację środków trwałych, wykonać inwentaryzację w programie handlowym, dokonać księgowań związanych z ustaleniem wyniku finansowego, obliczyć i zaksięgować podatek dochodowy od osób prawnych, dokonać zamknięć rocznych ksiąg rachunkowych, sporządzić zestawienie obrotów i sald na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych, sporządzić bilans, sporządzić rachunek zysków i strat, zdefiniować nowy układ bilansu, przypisać konto bilansowe do bilansu, przypisać konto wynikowe do układu rachunku zysków i strat zarchiwizować dane w księgach rachunkowych. 6

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ Scenariusz zajęć 1 Temat: Charakterystyka bilansu przedsiębiorstwa Cele: Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć: - zdefiniować bilans, - określić metodę sporządzania bilansu, - określić podmioty, które są zobowiązane do sporządzania bilansu, - zastosować kategorię ceny i wartości do wyceny aktywów i pasywów, - interpretować poszczególne pozycje aktywów i pasywów, - znać zasady wyceny aktywów i pasywów na dzień bilansowy, - sporządzić bilans. Metody nauczania uczenia się: - pogadanka, - objaśnienie, - praca z materiałami źródłowymi, - dyskusja, - ćwiczenia. Formy organizacyjne pracy uczniów: - praca indywidualna, - praca w zespołach. Środki dydaktyczne: - ustawa o rachunkowości wraz z załącznikami do ustawy, - druki bilansu, - zeszyty przedmiotowe, - kalkulatory, - arkusze papieru, - pisaki. Czas trwania: 90 minut Przebieg zajęć: 1. Wprowadzenie 2. Wskazanie celów zajęć 3. Plan zajęć: A. Pojęcie i układ bilansu: - nauczyciel w formie pogadanki i pytań skierowanych do uczniów odwołuje się do nabytych już wiadomości, - nauczyciel wskazuje właściwy artykuł ustawy o rachunkowości, który określa terminy i zasady sporządzania bilansu, uczniowie podzieleni na grupy na podstawie wskazanego 7

przepisu charakteryzują bilans, określają sposoby prezentacji danych w bilansie, prezentują i weryfikują swoją wiedzę, - nauczyciel wskazuje właściwe artykuły ustawy o rachunkowości, które definiują poszczególne pozycje aktywów i pasywów, omawia je, rozdaje druki bilansu, aby uczniowie mogli na bieżąco zapoznać się ze strukturą bilansu, - uczniowie podzieleni na grupy na podstawie materiałów z punktu powyżej charakteryzują poszczególne części bilansu (np.: aktywa trwałe, aktywa obrotowe, kapitał własny, kapitał obcy), prezentują i weryfikują swoja wiedzę. B. Wycena aktywów i pasywów - uczniowie korzystają z treści materiału nauczania w poradniku dla ucznia, wskazują kategorie cen i wartości stosowanych do wyceny poszczególnych składników aktywów i pasywów na dzień bilansowy, - uczniowie rozwiązują indywidualnie ćwiczenie 1 w części 4.4. Sprawozdawczość finansowa. C. Sporządzanie bilansu: - uczniowie podzieleni na grupy rozwiązują ćwiczenie 2 w części 4.4 Sprawozdawczość finansowa, wykorzystując otrzymane druki bilansu, - uczniowie prezentują prawidłowość sporządzonego bilansu, analizują ewentualnie popełnione błędy. D. Użytkownicy bilansu: - uczniowie podzieleni na grupy wskazują użytkowników bilansu, prezentują wiedzę, - uczniowie w tych samych grupach interpretują przydatność informacji wynikających z bilansu dla różnych grup użytkowników, wskazanych przez nauczyciela, prezentują wiedzę. 4. Podsumowanie zajęć: - uczniowie wskazują konieczność i celowość sporządzania bilansu, - uczniowie wskazują strukturę bilansu, - uczniowie wskazują na metodę sporządzenia bilansu, - uczniowie wyjaśniają pogląd, że bilans jest sprawozdaniem statycznym. 8

Scenariusz do zajęć 2 Rozliczenie inwentaryzacji z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego w programie Excel Czas: 90 minut CELE KSZTAŁCENIA Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności wykorzystania komputera w rozliczeniu spisu z natury. Cele szczegółowe: Podstawowe - dokonanie spisu z natury, - identyfikowanie rodzaju i sposobu przeprowadzania inwentaryzacji, - prawidłowe sporządzenie spisu z natury, - zastosowanie właściwej ceny przy wycenie spisu, - identyfikowanie różnic inwentaryzacyjnych / niedobór, nadwyżka/, - zastosowanie właściwej ceny przy wycenie różnic inwentaryzacyjnych. - korzystanie z systemu operacyjnego Windows oraz z sieci komputerowej, - posługiwanie się wybranym arkuszem kalkulacyjnym, - posługiwanie się wybranym edytorem tekstu, - wykonywanie prostych czynności operatorskich: Rozszerzające - klasyfikowanie różnic na podstawie opisu przypadków, - właściwa wycena zidentyfikowanych różnic inwentaryzacyjnych, - stosowanie formatowania warunkowego, - wklejanie danych z arkusza kalkulacyjnego do edytora tekstu, Dopełniające - formułowanie wniosków dotyczących rozliczenia spisu z natury, - prawidłowe sporządzenie fragmentu protokółu komisji inwentaryzacyjnej, - prezentowanie i uzasadnianie wniosków komisji inwentaryzacyjnych, - konsolidowanie danych z kilku arkuszy, - tworzenie podsumowań graficznych (wykresy, w tym niestandardowe), - drukowanie wybranych fragmentów arkusza kalkulacyjnego. Metody kształcenia: pogadanka heurystyczna, ćwiczenia, objaśnienie instruktaż, metoda plakatowa. Formy organizacyjne pracy ucznia: praca zespołowa jednolita i zróżnicowana. Środki dydaktyczne: przedmioty do inwentaryzacji, formularze arkusze spisu z natury, opisy przypadków, rzutnik pisma, tablica magnetyczna, 5 stanowisk komputerowych z zainstalowanym programem Excel, arkusze obserwacji, instrukcje dla ucznia. PRZEBIEG ZAJĘĆ Sprawy organizacyjne Wprowadzenie 1. Podanie tematu i sposobu jego realizacji. 2. Utworzenie zespołów roboczych. 9

Realizacja zadań dydaktycznych 1. Przedstawienie sytuacji i omówienie zadań do wykonania. 2. Przeprowadzenie spisu z natury - wybór przewodniczących zespołów spisowych, - spis z natury przeprowadzany przez zespoły spisowe, - sporządzenie arkuszy spisu z natury. 3. Wprowadzenie danych z arkuszy do komputera. 4. Sporządzanie zestawienia różnic inwentaryzacyjnych przez poszczególne zespoły spisowe. 5. Prezentacja różnic inwentaryzacyjnych wg osób materialnie odpowiedzialnych. 6. Przekazanie przez nauczyciela opisów przypadków umożliwiających klasyfikację różnic inwentaryzacyjnych. 7. Klasyfikowanie różnic na podstawie przeprowadzonej analizy opisów przypadków wg osób materialnie odpowiedzialnych, ich wycena, formułowanie wniosków oraz prezentacja w formie plakatów. 8. Analiza sformułowanych wniosków. 9. Sporządzanie fragmentu protokółu komisji inwentaryzacyjnej. 10. Graficzna prezentacja. 11. Ocena pracy. Podsumowanie 1. Ocena pracy uczniów na podstawie arkuszy obserwacji. 2. Praca domowa OPIS PRZYPADKÓW - STOISKO NR 1 1. Wypożyczalnia książek na stoisku funkcjonuje od 2 lat. 2. Norma ubytków wynosi 5% w skali roku. 3. Z. Duda Ćwiczenia z księgowości przedsiębiorstw 4 książki zniszczyły się w trakcie użytkowania. OPIS PRZYPADKÓW - STOISKO NR 2 1. Wypożyczalnia książek na stoisku funkcjonuje od 2 lat. 2. Norma ubytków wynosi 5% w skali roku. 3. Praca dyplomowa Bilans w firmie 1 sztuka uległa zniszczeniu przez szkło z rozbitej w wyniku przeciągu szyby. OPIS PRZYPADKÓW - STOISKO NR 3 1. Wypożyczalnia książek na stoisku funkcjonuje od 2 lat. 2. Norma ubytków wynosi 5% w skali roku. 3. Z. Duda Ćwiczenia z księgowości przedsiębiorstw 4 książki zalała woda w trakcie awarii. OPIS PRZYPADKÓW - STOISKO NR 4 1. Wypożyczalnia książek na stoisku funkcjonuje od 2 lat. 2. Norma ubytków wynosi 5% w skali roku. 3. Praca dyplomowa Bilans w firmie Irena Skowronek oświadczyła, że wypożyczyła 1 pracę nie zapisując nazwiska wypożyczającego. 10

Podstawowe P ARKUSZ OBSERWACJI PRACY ZESPOŁU... UMIEJĘTNOŚCI PUNKTY /0-1/ - dokonanie spisu z natury, - identyfikowanie rodzaju i sposobu przeprowadzania inwentaryzacji, - zastosowanie właściwej ceny przy wycenie spisu, - identyfikowanie różnic inwentaryzacyjnych (niedobór, nadwyżka), - zastosowanie właściwej ceny przy wycenie różnic inwentaryzacyjnych. - prawidłowe sporządzenie arkusza spisu z natury, - logowanie się do sieci i zamykanie systemu, - otwieranie i zapisywanie dokumentów - kopiowanie dokumentów - wprowadzenie danych ze spisu z natury do arkusza, - zastosowanie podstawowych formuł w komórkach (suma, iloczyn, różnica), - wprowadzenie tekstu do dokumentu protokół.doc, - drukowanie dokumentów, - formatowanie komórek. Rozszerzające R - klasyfikowanie różnic na podstawie opisu przypadków, - właściwa wycena zidentyfikowanych różnic inwentaryzacyjnych, - zastosowanie formatowania warunkowego, - sformatowanie tabeli w dokumencie protokół.doc, - wklejanie danych z arkusza kalkulacyjnego do dokumentu protokół.doc. Dopełniające D - formułowanie wniosków dotyczących rozliczenia spisu z natury, - prawidłowe sporządzenie fragmentu protokółu komisji inwentaryzacyjne, - prezentowanie i uzasadnianie wniosków komisji inwentaryzacyjnych, - konsolidowanie danych z dwóch arkuszy, - tworzenie podsumowań graficznych (wykresy), - drukowanie wybranych fragmentów arkusza. Źródło: opracowanie własne Wyniki: ilość poprawnych odpowiedzi P... ilość poprawnych odpowiedzi R+D... Ocena... Normy wymagań na stopnie szkolne: ocena normy wymagań ocena dopuszczająca co najmniej 9 pkt. za zadania z poziomu podstawowego ocena dostateczna co najmniej 12 pkt. za zadania z poziomu podstawowego ocena dobra co najmniej 12 pkt. za zadania z poziomu podstawowego i co najmniej 7 pkt. za zadania z poziomu ponad podstawowego ocena bardzo dobra co najmniej 12 pkt. za zadania z poziomu podstawowego i 9 pkt. za zadania z poziomu ponadpodstawowego Źródło: opracowanie własne 11

5. ĆWICZENIA 5.1. Rozliczenie i ewidencja różnic inwentaryzacyjnych 5.1.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rozliczanie różnic inwentaryzacyjnych. W czasie spisu z natury w przedsiębiorstwie handlowym ujawniono różnice inwentaryzacyjne w towarach A i B. Różnice wyceniono i przyjęto kompensatę do ich rozliczenia. Niedobór towaru A wynosił 100 szt. po 40,00 za szt. - wartość 4 000,00 Nadwyżka towaru B wynosi 90 szt. po 45,00 za szt. - wartość 4 050,00. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) dokonać kompensaty różnic inwentaryzacyjnych, 4) ustalić i rozliczyć różnice ilościowo-wartościowe, 5) ustalić i rozliczyć różnice wartościowe, 6) dokonać ewidencji kompensaty i jej rozliczenia, 7) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienie, - ćwiczenia praktyczne indywidualne. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.1 poradnika, - kalkulator, - zeszyt przedmiotowy. Ćwiczenie 2 Rozliczanie i ewidencja różnic inwentaryzacyjnych. W przedsiębiorstwie handlowym przeprowadzono inwentaryzację, w wyniku której ujawniono różnice: - niedobór towaru X 20 szt. po 3,00 = 60,00 - niedobór towaru Y 30 kg po 15,00 = 450,00 - niedobór towaru V 10 m po 8,00 = 80,00 - nadwyżkę towaru T 5 l po 7,00 = 35,00 12

- nadwyżkę towaru U 15 szt. po 5,00 = 75,00 Ustalono przyczyny powstania różnic i przyjęto sposób ich rozliczenia: - niedobór towaru X i nadwyżka towaru U podlegają kompensacie, - niedobór towaru Y w 1/3 stanowi ubytki w granicach norm, za pozostałą część odpowiedzialność ponosi pracownik, który niedobór uznał, - niedobór towaru V stanowi niezawiniony niedobór ponad normę, - nadwyżka towaru T uznana została za pozorną. Na niedobór zawiniony dokonano odpisu aktualizującego. Pracownik spłacił połowę wartości niedoboru do kasy. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) rozliczyć kompensatę różnic, 4) ułożyć treść operacji gospodarczych, 5) dokonać ewidencji operacji gospodarczych zgodnie z ułożoną treścią, 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienie, - ćwiczenia praktyczne w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.1 poradnika, - kalkulator, - zeszyt przedmiotowy, - arkusze papieru, - pisaki. Ćwiczenie 3 Ewidencja różnic inwentaryzacyjnych. W przedsiębiorstwie handlowym przeprowadzono inwentaryzację, w wyniku której ujawniono i rozliczono różnice w towarach. Salda wybranych kont wynoszą: Towary 60 000,00 Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów - marża 9 000,00 Operacje gospodarcze: 1. Pk ujawniono niedobór towarów 2 000,00 2. Pk wyksięgowanie odchyleń od ujawnionego niedoboru 400,00 3. Pk rozliczono niedobór a) niezawiniony w granicach norm 600,00 b) zawiniony pracownik nie uznał roszczenia, sprawę skierowano do sądu 1 000,00 13

4. Pk dokonano odpisu aktualizującego na niedobór zawiniony... 5. Pk sąd wyrokiem zasądził od pracownika spłatę niedoboru 1 000,00 6. Pk potrącono pracownikowi część niedoboru z wynagrodzeń 500,00 7. Pk wyksięgowano odpis aktualizujący na spłacony niedobór... Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) otworzyć konta księgowe, 4) dokonać ewidencji operacji gospodarczych. 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienie, - ćwiczenia praktyczne indywidualne. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.1 poradnika, - kalkulator, - zeszyt przedmiotowy, Ćwiczenie 4 Ewidencja różnic inwentaryzacyjnych. Salda wybranych kont w przedsiębiorstwie produkcyjno-handlowym wynoszą: 101 Kasa 1 000,00 310 Materiały 10 000,00 010 Środki trwałe 18 000,00 050 Umorzenie środków trwałych 3 000,00 601 Wyroby gotowe 15 000,00 330 Towary 10 000,00 341 Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów marża 1 000,00 Po przeprowadzonej inwentaryzacji ustalono operacje gospodarcze: 1. Protokół różnic stwierdzono nadwyżki: a) gotówki w kasie 100,00 b) materiałów 500,00 w tym: podstawowe 350,00 pomocnicze 150,00 c) środków trwałych 1 500,00 wartość początkowa 1 500,00 umorzenie 1 500,00 d) wyrobów gotowych 400,00 14

2. Protokół różnic stwierdzono niedobór: a) materiałów 1 950,00 w tym: podstawowych 300,00 pomocniczych 450,00 paliwa 1 200,00 b) środków trwałych 1 800,00 wartość początkowa 1 800,00 umorzenie 1 800,00 c) towarów: wartość według cen ewidencyjnych 600,00 odchylenia marża 60,00 3. Pk kompensata niedoborów i nadwyżek materiałów podstawowych... 4. Pk rozliczenie nieskompensowanej nadwyżki... 5. Pk rozliczenie nadwyżki kasowej 100,00 6. Pk rozliczenie nadwyżek, których przyczyna nie może być wyjaśniona: a) materiały pomocnicze 150,00 b) wyroby gotowe 400,00 c) środki trwałe wartość początkowa 1 500,00 umorzenie 1 500,00 7. Pk rozliczenie niedoborów: a) magazynier złożył pisemne oświadczenie, w którym zobowiązuje się do uregulowania równowartości materiałów pomocniczych 450,00 b) przyczyną niedoboru paliwa jest błędne ustalenie wielkości zużycia węgla pobieranego do kotłowni (produkcja pomocnicza) 1 200,00 c) przyczyną niedoboru środka trwałego użytkowanego przez administrację jest jego wycofanie bez wystawienia dowodu LT... d) magazynier nie wyraził zgody na uregulowanie równowartości niedoboru towarów sprawę skierowano do sądu w wysokości wartości ewidencyjnej (cena sprzedaży netto) 600,00 e) dokonano odpisu aktualizującego na niedobór zawiniony wg ceny zakupu 540,00 f) księgowanie dodatkowe dotyczy różnicy między ceną zakupu a ceną sprzedaży netto (ustalona przez kierownika wysokość roszczenia) 60,00 g) opłacono gotówką koszty postępowania sądowego 100,00 h) prawomocny wyrok sądu: wartość roszczenia zasądzona na rzecz przedsiębiorstwa: (1) przysądzone koszty postępowania sądowego 100,00 (2) obciążenie osoby materialnie odpowiedzialnej 700,00 (niedobór + koszty sądowe) 8. KP spłata należności gotówką za niedobór materiałów pomocniczych 450,00 9. LP potrącenie z listy płac niedoboru za towary 700,00 10.Pk wyksięgowanie odpisu na spłacony niedobór 540,00 11. Pk zmniejszenie przychodów przyszłych okresów o zapłacone koszty postępowania sądowego 100,00 12. Pk przeksięgowanie różnicy, o którą podwyższono wartość niedoboru, przypadającą na jego spłatę 60,00 15

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) otworzyć konta księgowe, 4) dokonać ewidencji operacji gospodarczych. 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienie, - ćwiczenia praktyczne indywidualne. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.1 poradnika, - kalkulator, - zeszyt przedmiotowy, 5.1.2. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie inwentaryzacji 2) określić metody przeprowadzania inwentaryzacji 3) określić jakie składniki podlegają spisowi z natury 4) określić jakie składniki inwentaryzowane są poprzez uzgodnienie sald 5) określić jakie składniki inwentaryzowane są poprzez porównanie danych 6) zidentyfikować różnice inwentaryzacyjne 7) określić warunki stosowania kompensaty 8) rozliczać kompensatę 9) ewidencjonować typowe operacje dotyczące ujawnienia niedoboru 10) ewidencjonować typowe operacje dotyczące rozliczenia niedoboru 11) ewidencjonować typowe operacje dotyczące ujawnienia nadwyżki 12) ewidencjonować typowe operacje dotyczące rozliczenia nadwyżki 13) dokonywać odpisu aktualizacyjnego na niedobory zawinione 16

5.2. Wynik finansowy 5.2.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Ustalanie i podział wyniku finansowego. Salda wybranych kont w przedsiębiorstwie produkcyjno-handlowym spółka akcyjna wynoszą: Zużycie materiałów 112 000,00 Usługi obce 13 800,00 Podatki i opłaty 2 500,00 Wynagrodzenia 75 600,00 Ubezpieczenia społeczne 37 200,00 Amortyzacja 11 347,00 Pozostałe koszty rodzajowe 15 501,00 Koszty handlowe 1 011,00 Koszty sprzedaży 20 000,00 Koszty zarządu 60 000,00 Koszt własny sprzedaży wyrobów 163 139,00 Wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu 33 020,00 Sprzedaż produktów 264 413,00 Sprzedaż towarów 48 943,00 Pozostałe koszty operacyjne 115,00 Koszty finansowe 24 945,00 Straty nadzwyczajne 3 951,00 Pozostałe przychody operacyjne 38 592,00 Przychody finansowe 20 881,00 Zyski nadzwyczajne 357,00 Podatek dochodowy 18 054,00 Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) ustalić księgowo wynik finansowy netto w wariancie porównawczym wykorzystując odpowiednie dane, 4) ustalić księgowo wynik finansowy netto w wariancie kalkulacyjnym wykorzystując odpowiednie dane, 5) zaproponować i podzielić wynik finansowy, wiedząc że spółka dokonuje odpisu obligatoryjnego na kapitał zapasowy. 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 17

- metoda projektów, - ćwiczenia praktyczne w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.2 poradnika, - kalkulator, - arkusze papieru, - pisaki. Ćwiczenie 2 Podział wyniku finansowego. Saldo konta Wynik finansowy w spółce z o.o. wykazuje zysk netto 70 000,00. zgromadzenia wspólników zatwierdziło wynik i dokonało podziału zgodnie z umową spółki. Operacje związane z podziałem zysku: 1. Pk przeksięgowanie zysku netto do rozliczenia 70 000,00 2. Pk przeksięgowanie części zysku na kapitał zapasowy 10 000,00 3. Pk przeznaczenie części zysku na dywidendy 20 000,00 4. Pk przeznaczenie części zysku na nagrody dla pracowników 20 000,00 5. Pk naliczono od nagród składki na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy, FGŚP... 6. Pk przeznaczenie części zysku na ZFŚS 5 000,00 Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) otworzyć konto Wynik finansowy, 4) zaksięgować operacje gospodarcze, 5) ustalić saldo konta Rozliczenie wyniku finansowego, 6) zinterpretować znaczenie salda konta Rozliczenie wyniku finansowego. 7) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - ćwiczenia praktyczne w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.2 poradnika, - kalkulator, - arkusze papieru, - pisaki. Ćwiczenie 3 Oblicz podatek odroczony. 18

Z uwagi na przeterminowaną należność od odbiorcy wynoszącą 5 000,00 spółka naliczyła odsetki w wysokości 200,00. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) określić powstanie przychodu z punktu widzenia bilansowego i podatkowego, 4) określić wartość księgową należności, 5) określić wartość podatkową należności, 6) ustalić charakter przejściowej różnicy, 7) obliczyć odroczony podatek dochodowy, 8) dokonać dekretacji odroczonego podatku dochodowego. 9) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienia, - ćwiczenia praktyczne indywidualne lub w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.2 poradnika, - kalkulator, - zeszyt przedmiotowy, - arkusze papieru, - pisaki. Ćwiczenie 4 Obliczanie podatku odroczonego. Przedsiębiorstwo utworzyło rezerwy na naprawy gwarancyjne w wysokości 10 000,00, które kosztem będą w momencie wypłaty na naprawy. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) określić powstanie kosztu z punktu widzenia bilansowego i podatkowego, 4) określić wartość księgową kosztu, 5) określić wartość podatkową kosztu, 6) ustalić charakter przejściowej różnicy, 19

7) obliczyć aktyw na odroczony podatek dochodowy, 8) dokonać dekretacji odroczonego podatku dochodowego. 9) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienia, - ćwiczenia praktyczne indywidualne lub w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.2 poradnika, - kalkulator, - zeszyt przedmiotowy, - arkusze papieru, - pisaki. 5.2.2. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie wyniku finansowego 2) określić metody ustalania wyniku finansowego 3) wybrać wariant ustalania wyniku finansowego w zależności od rachunku kosztów 4) ustalić wynik finansowy w wariancie porównawczym 5) ustalić wynik finansowy w wariancie kalkulacyjnym 6) określić zasady podziału zysku 7) określić zasady pokrycia straty 8) ewidencjonować podział wyniku finansowego 9) obliczyć rezerwę na podatek dochodowy 10) obliczyć aktyw na podatek dochodowy 5.3. Kapitały i fundusze własne 5.3.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Ewidencja kapitałów i funduszów. W przedsiębiorstwie państwowym stany początkowe wybranych kont były następujące: Fundusz założycielski 420 000,00 Fundusz przedsiębiorstwa 980 000,00 Rozliczenie wyniku finansowego Wn 16 000,00 1. Pk pokrycie straty z roku ubiegłego funduszem przedsiębiorstwa 16 000,00 2. Pk (PT) na podstawie decyzji administracyjnej otrzymano środek trwały a) wartość początkowa 24 000,00 b) dotychczasowe umorzenie 9 000,00 3. Pk przyznano dotację z budżetu państwa na rozwój przedsiębiorstwa 140 000,00 20

4. Wb przelew dotacji 140 000,00 5. Pk (PT) przekazano nieodpłatnie szkole komputery nabyte ze środków własnych a) wartość początkowa 15 000,00 b) dotychczasowe umorzenie 15 000,00 Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) otworzyć konta księgowe, 4) zaksięgować operacje gospodarcze, 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienia, - ćwiczenia praktyczne indywidualne lub w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.3 poradnika, - kalkulator, - zeszyt przedmiotowy, Ćwiczenie 2 Ewidencja kapitałów i funduszów. Salda wybranych kont w Spółdzielni LIST wynoszą: Kasa 1 000,00 Fundusz udziałowy 50 000,00 Fundusz zasobowy 80 000,00 Rozliczenie wyniku finansowego Ma 8 000,00 1. KP gotówkowe wpłaty udziałów członkowskich 4 000,00 2. KP wpłata (bezzwrotna) wpisowego członków spółdzielni 300,00 3. Pk odpis części nadwyżki bilansowej na powiększenie funduszu zasobowego 400,00 4. Pk prawomocną decyzją właściciela przejęcie wkładów na własność spółdzielni 1 000,00 Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 21

3) otworzyć konta księgowe, 4) zaksięgować operacje gospodarcze, 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienia, - ćwiczenia praktyczne indywidualne lub w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.3 poradnika, - kalkulator, - zeszyt przedmiotowy, Ćwiczenie 3 Ewidencja kapitałów i funduszów. Salda wybranych kont w Spółce REMONT S.A. wynoszą: Kapitał zakładowy 500 000,00 Kapitał zapasowy 80 000,00 Kasa 1 500,00 Rachunek bieżący 28 000,00 Rozliczenie wyniku finansowego Ct 17 000,00 1. Wb dopłaty akcjonariuszy za przyznanie akcji uprzywilejowanych 2 000,00 2. Pk przeznaczenie 10% zysku netto na kapitał zapasowy 1 700,00 3. KP imienne wpłaty akcjonariuszy za akcje II emisji: a) wartość sprzedaży 100 akcji po 54,00 5 400,00 b) wartość nominalna 100 akcji po 50,00 5 000,00 c) różnica 400,00 4. Pk wartość akcji zadeklarowanych do spłaty ratalnej 10 000,00 5. Wb utworzenie kapitału rezerwowego na zabezpieczenie nowego przedsięwzięcia z wpłat wspólników 10 000,00 Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) otworzyć konta księgowe, 4) zaksięgować operacje gospodarcze, 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienia, - ćwiczenia praktyczne indywidualne lub w grupach. 22

Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.3 poradnika, - kalkulator, - zeszyt przedmiotowy, Ćwiczenie 4 Ewidencja kapitałów i funduszów. Salda wybranych kont w Spółce z o.o. JERZY wynoszą: Kapitał zakładowy 100 000,00 Kapitał zapasowy 3 000,00 Rachunek bieżący 4 000,00 Rozliczenie wyniku finansowego Dt 3 500,00 1. Pk pokrycie straty bilansowej z roku ubiegłego z kapitału zapasowego 3 000,00 2. Pk pokrycie pozostałej straty z kapitału zakładowego 500,00 3. Wb wpłaty udziałowców w związku ze zmianą umowy spółki i podwyższeniem udziałów 12 000,00 4. PT przyjęcie przez udziałowców środka trwałego w budowie jako aportu 8 000,00 5. Pk zwiększenie kapitału zapasowego o wartość przyrostu kapitału rezerwowego z aktualizacji wyceny przypadającego na zlikwidowany środek trwały 200,00 Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) otworzyć konta księgowe, 4) zaksięgować operacje gospodarcze, 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienia, - ćwiczenia praktyczne indywidualne lub w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.3 poradnika, - kalkulator, - zeszyt przedmiotowy, 23

5.3.2. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie kapitałów własnych 2) wymienić kapitały/fundusze własne w różnych formach własności 3) wymienić przepisy prawne, które regulują zasady gospodarki kapitałami i funduszami w różnych formach własności 4) podać sposób ewidencji funduszów własnych w przedsiębiorstwie państwowym 5) podać sposób ewidencji kapitałów własnych w spółce akcyjnej i spółce z ograniczona odpowiedzialnością 6) podać sposób ewidencji funduszów własnych w spółdzielni 7) określić w jakich podmiotach stosuje się rachunek właścicieli 8) podać sposób ewidencji rozrachunków z właścicielami 5.4. Sprawozdawczość finansowa 5.4.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wycena aktywów. Przedsiębiorstwo X prowadzi sprzedaż na rzecz drobnych odbiorców. Posiada należności o różnej strukturze okresu przedawnienia oraz informacje na podstawie doświadczeń z lat ubiegłych co do możliwości windykacji w poszczególnych przedziałach okresów przedawnienia. czas przeterminowania 0-30 31-90 91-150 151- powyżej Ogółem w dniach wartość należności 12 000,00 9 000,00 7 500,00 400,00 28 900,00 windykacja 98% 85% 75% 30% x odpis aktualizujący wartość bilansowa należności po dokonaniu odpisu Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. 24

Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zapoznać się z treścią zadania, 2) obliczyć wartość odpisu aktualizującego, 3) dokonać dekretacji odpisu, 4) obliczyć wartość bilansową należności. 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienia, - ćwiczenia praktyczne indywidualne lub w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.4 poradnika, - ustawa o rachunkowości, - arkusze ćwiczeniowe, - kalkulator, - zeszyt przedmiotowy, Ćwiczenie 2 Bilans przedsiębiorstwa. Spółka XYZ posiada informacje wynikające z ksiąg rachunkowych na koniec roku obrotowego. 1. Fundusz emerytalny 5 000,00 2. Weksle własne 1 000,00 3. Gotówka 2 000,00 4. Należności od odbiorców 9 000,00 5. Zobowiązania wobec pracowników 2 200,00 6. Należne wpłaty na kapitał podstawowy 13 000,00 7. Kapitał rezerwowy 25 000,00 8. Zaliczki otrzymane na dostawy 10 000,00 9. Podatki i opłaty 23 000,00 10. Maszyny i urządzenia netto 13 000,00 11. Umorzenie maszyn i urządzeń 12 000,00 12. Budynki według wartości początkowej 84 000,00 13. Kapitał zapasowy 12 000,00 14. Rachunek bieżący 13 000,00 15. Pożyczki długoterminowe udzielone 1 200,00 16. Środki trwałe w budowie 5 000,00 17. Dywidendy 3 000,00 18. Kapitał podstawowy 58 000,00 19. Zysk/strata? 20. Kredyty bankowe o terminie spłaty 24 miesiące 34 000,00 21. Należności sporne 3 000,00 22. Wynagrodzenia 9 000,00 23. Licencje według wartości bieżącej 9 500,00 25

24. Odpisy z zysku 2 000,00 25. Zapłacone odsetki 3 000,00 26. Wartość firmy 3 000,00 27. Przychody ze sprzedaży 37 000,00 28. Wzrost akcji własnych 3 000,00 29. Pożyczki otrzymane termin 2 lata 2 000,00 30. RMK czynne krótkoterminowe 4 000,00 31. Umorzenie budynków 16 000,00 32. Materiały 3 000,00 33. Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów Dt 200,00 34. Towary 5 000,00 35. Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów Ct 400,00 36. Odpis aktualizujący należności od odbiorców 450,00 37. Podatek dochodowy 3 000,00 38. Rezerwa na podatek dochodowy 1 000,00 Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) sporządzić bilans w pełnej wersji, wybierając potrzebne dane, 4) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienia, - ćwiczenia praktyczne indywidualne lub w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.4 poradnika, - ustawa o rachunkowości, - druk bilansu - kalkulator. Ćwiczenie 3 Rachunek zysków i strat. Przedsiębiorstwo zebrało niezbędne informacje potrzebne do ustalenia wyniku finansowego: 1. Zapłacone odsetki od kredytów bankowych 7 000,00 2. Koszty według rodzaju 500 000,00 3. Wartość sprzedanych towarów w cenie nabycia 90 000,00 4. Podatek dochodowy od osób prawnych (19%)... 5. Sprzedane akcje własne 60 000,00 6. Zwiększenie stanu produktów 130 000,00 7. Zapłacone dyskonto weksla 400,00 8. Otrzymane kary z tytułu nie wywiązania się z umów 1 300,00 9. Przychody ze sprzedaży patentu 80 000,00 26

10. Dodatnie zrealizowane różnice kursowe 11 000,00 11. Wartość bieżąca sprzedanego patentu 65 000,00 12. Odpis nieściągalnych należności 12 000,00 13. Przychody ze sprzedaży towarów 150 000,00 14. Straty losowe 3 100,00 15. Odszkodowanie za straty losowe 2 000,00 16. Otrzymane dywidendy 45 000,00 17. Przychody netto ze sprzedaży produktów 750 000,00 Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) sporządzić rachunek zysków i strat w odpowiednim wariancie, 4) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienia, - ćwiczenia praktyczne indywidualne lub w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.4 poradnika, - załącznik nr 1 do ustawy o rachunkowości, - ustawa o rachunkowości, - druk rachunku zysków i strat, - kalkulator. Ćwiczenie 4 Rachunek zysków i strat. Przedsiębiorstwo zebrało niezbędne informacje potrzebne do ustalenia wyniku finansowego: 1. Koszt sprzedaży produktów gotowych 93 000,00 2. Odpis na należności wątpliwe 2 000,00 3. Koszty sprzedaży 8 000,00 4. Wartość towarów zniszczonych na skutek zdarzeń losowych 500,00 5. Otrzymane odsetki ustawowe 600,00 6. Podatek dochodowy od osób prawnych (19%)... 7. Wartość początkowa zlikwidowanego środka trwałego 5 200,00 8. Wartość netto zlikwidowanego środka trwałego 4 000,00 9. Koszty zarządu 10 000,00 10. Przychody netto ze sprzedaży produktów gotowych 160 000,00 11. Przychody ze sprzedaży zbędnych materiałów 1 000,00 12. Wartość sprzedanych zbędnych materiałów 1 200,00 13. Otrzymane odsetki od środków pieniężnych na lokacie 1 500,00 14. Otrzymane odsetki od posiadanych obligacji 1 300,00 27

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) sporządzić rachunek zysków i strat w odpowiednim wariancie, 4) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienia, - ćwiczenia praktyczne indywidualne lub w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.4 poradnika, - załącznik nr 1 do ustawy o rachunkowości, - ustawa o rachunkowości, - druk rachunku zysków i strat, - kalkulator. Ćwiczenie 5 Zestawienie zmian w kapitałach. Bilans spółki ABC na początek i na koniec roku wykazywał równowagę bilansową. Strona pasywów w części kapitałów własnych przedstawiała się następująco: Pozycje pasywów na początek roku na koniec roku 1. Kapitał podstawowy 10 000,00 10 800,00 2. Należne wpłaty na kapitał podstawowy - 600,00-500,00 3. Kapitał zapasowy 2 000,00 3 000,00 4. Kapitał z aktualizacji wyceny 1 000,00 800,00 5. Wynik finansowy 300,00 400,00 Razem: 12 700,00 14 500,00 Informacje dodatkowe: 1. Wartość zysku z ubiegłego roku została podzielona przeznaczono na zwiększenie kapitału zapasowego 300,00. 2. Wspólnicy wpłacili część należnych wpłat z tytułu wykupu akcji. 3. Spółka wyemitowała 100 akcji w cenie nominalnej 10,00, cena emisyjna wyniosła 15,00. 4. Sprzedano środek trwały, w przeszłości przeszacowany o 200. Wartość przyrostu cen sprzedanego środka przeznaczono na kapitał zapasowy. 5. Umorzono 20 akcji w cenie nominalnej. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. 28

Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) sporządzić zestawienie zmian w kapitałach, 4) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienia, - ćwiczenia praktyczne indywidualne lub w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.4 poradnika, - załącznik nr 1 do ustawy o rachunkowości, - ustawa o rachunkowości, - druk zestawienia zmian w kapitałach, - kalkulator. Ćwiczenie 6 Rachunek przepływów pieniężnych. Przedsiębiorstwo posiada informacje za bieżący okres wynikające z ewidencji w księgach rachunkowych: 1. zysk netto bieżącego okresu 117 200,00 2. amortyzacja za bieżący okres 30 800,00 3. zrealizowane ujemne różnice kursowe w związku ze spłatą kredytu 4 400,00 4. zapłacono odsetki od kredytu 3 200,00, otrzymano odsetki od lokat bankowych 1 200,00 5. otrzymano nieodpłatnie środek trwały 2 400,00, poniesione dodatkowe koszty likwidacji środka trwałego 4 800,00 6. zmniejszenie stanu rezerw bilansowych 400,00 7. zapasy na początek 18 400,00, na koniec 22 400,00 8. wzrost należności o 7 400,00, odpisy aktualizujące należności wzrost o 600 9. wzrost zobowiązań 14 000,00 10. zmiana rozliczeń międzyokresowych: czynne na początek 7 200,00, na koniec 10 800,00 bierne na początek 4 800,00, na koniec 7 200,00 11. zakupiono za gotówkę licencję 8 000,00 oraz środek trwały 64 000,00 12. zakupiono za gotówkę obce papiery dłużne 400,00 13. otrzymano kredyt 18 000,00 14. spłacono kredyt 13 600,00 (z uwzględnieniem różnic kursowych 4 400,00) 15. zapłacono odsetki od kredytu 3 200,00 16. środki pieniężne na początek 26 800,00, na koniec 109 600,00. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. 29

Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) sporządzić rachunek przepływów środków pieniężnych metoda pośrednią, 4) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienia, - ćwiczenia praktyczne indywidualne lub w grupach. Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.4 poradnika, - załącznik nr 1 do ustawy o rachunkowości, - ustawa o rachunkowości, - druk rachunku przepływów środków pieniężnych, - kalkulator. Ćwiczenie 7 Użytkownicy sprawozdań. Ogłoszone sprawozdanie finansowe spółki akcyjnej jest dostępne w Monitorze Polskim B. Jakie informacje będą istotne dla użytkowników, którzy: 1. udzielają jednostce kredytu inwestycyjnego, długoterminowego, 2. chcą nabyć akcje jednostki, 3. podejmują w jednostce decyzje finansowe, 4. chcą podpisać długoterminowe umowy, które uzależniają ich działanie od kontynuacji działalności jednostki, 5. są konkurentami jednostki. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania, wskazać możliwości pozyskania materiałów. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) dokonać analizy użyteczności określonych sprawozdań finansowych, dla wymienionych przypadków. 4) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. - objaśnienia, - metoda projektów. 30

Środki dydaktyczne: - literatura punktu 4.4 poradnika, - ustawa o rachunkowości, Ćwiczenie 8 Przykład całościowy w przedsiębiorstwie produkcyjno-handlowym. Przedsiębiorstwo produkcyjno-handlowe, spółka z o.o. jest czynnym podatnikiem VAT. Koszty księguje w zespole 4 i 5 na bieżąco, na podstawie tych samych dokumentów. Do ewidencji materiałów stosowane są ceny stałe, do ewidencji wyrobów gotowych planowany techniczny koszt wytworzenia, towarów ceny sprzedaży netto. Operacje gospodarcze dotyczą miesiąca grudnia. Salda kont na początek grudnia wynoszą: Środki trwałe 338 800,00 Wartości niematerialne i prawne 2 232,00 Umorzenie środków trwałych 29 330,00 Umorzenie wartości niematerialnych i prawnych 1 488,00 Kasa 2 460,00 Rachunek bankowy 171 000,00 Kredyty krótkoterminowe 180 000,00 Rozrachunki z odbiorcami 1 340,00 Materiały 3 800,00 OCE materiały Ct 96,00 Towary 270 000,00 OCE marża 70 000,00 Amortyzacja 15 945,00 Zużycie materiałów i energii 37 900,00 Usługi obce 7 940,00 Wynagrodzenia 142 000,00 Świadczenia na rzecz pracowników 68 444,00 Rozliczenie kosztów 272 229,00 Koszty zarządu 30 262,00 Koszty handlowe 47 071,00 Wyroby gotowe 42 000,00 OCE wyroby gotowe Dt 200,00 RMK czynne (czynsz) 800,00 Sprzedaż produktów 284 000,00 Koszt własny sprzedaży 172 000,00 Sprzedaż towarów 428 600,00 Wartość sprzedaży towarów w cenie zakupu 319 736,00 Przychody finansowe 980,00 Koszty finansowe 1 240,00 Zyski nadzwyczajne 228,00 Straty nadzwyczajne 289,00 Kapitał zakładowy 320 000,00 Kapitał zapasowy 161 851,00 Podatek dochodowy 85 657,00 Rozrachunki publiczno prawne t11 614,00 Rozrachunki z dostawcami 700,00 1. FV zakupu materiałów netto 5 000,00 VAT 1 100,00 brutto 6 100,00 2. PZ przyjęcie materiałów do magazynu w cenie ewidencyjnej 5 100,00 3. Pk odchylenia na przyjęte materiały 4. Rw wydano do produkcji podstawowej materiały 4 000,00 5. FV zakupu towarów netto 25 000,00 VAT 5 500,00 brutto 30 500,00 6. Dowód przyjęcia towarów (marża 15%)... 7. FV sprzedaży wyrobów gotowych netto 35 000,00 VAT 7 700,00 brutto 42 700,00 8. Wz rozchód sprzedanych wyrobów gotowych 20 000,00 9. FV sprzedaży towarów netto 120 000,00 VAT 26 400,00 brutto 146 400,00 31

10. Dowód wydania towarów 100 000,00 11. Pk bieżące rozliczenie kosztów czynszu lokalu sklepowego 400,00 12. Pk amortyzacja środków trwałych 1 535,00 a) koszty wydziałowe 800,00 b) koszty zarządu 245,00 c) koszty handlowe 490,00 13. Pk amortyzacja wartości niematerialnych i prawnych koszty zarządu 62,00 14. Rk zapłacono gotówką za naprawę samochodu dostawczego wykorzystywanego do celów działalności handlowej netto 150,00 VAT 33,00 brutto 183,00 15. WB spłata raty kredytu kapitał 20 000,00 odsetki 1 000,00 16.WB przelew zobowiązań publiczno-prawnych 11 614,00 17. Pw przyjęcie wyrobów gotowych do magazynu 14 000,00 18. FV za energię elektryczną zużyta według licznika netto 700,00 a) w administracji 100,00 b) w wydziałach produkcyjnych 400,00 c) w sklepie 200,00 VAT 154,00 brutto 854,00 19. LP wynagrodzenia brutto 14 200,00 a) pracownicy produkcji 8 400,00 b) pracownicy handlu 2 800,00 c) pracownicy wydziałowi 1 400,00 d) pracownicy zarządu 1 600,00 20. Pk wyksięgowanie odliczeń: 4 428,39 a) składki na ubezpieczenia społeczne 2 656,82 b) składki na ubezpieczenia zdrowotne 981,17 c) zaliczki na podatek dochodowy 790,40 21. Pk narzuty na wynagrodzenia: 2 952,18 a) pracownicy produkcji 1 746,36 b) pracownicy handlu 582,12 c) pracownicy wydziałowi 291,06 d) pracownicy zarządu 332,64 22. WB opłacono przelewem prenumeratę wydawnictw dzienników urzędowych na następny rok netto 1 200,00 VAT 264,00 brutto 1 464,00 23. Pk obciążono odbiorcę odsetkami za nieterminową zapłatę 82,00 24. WB przelew wynagrodzeń dla pracowników 9 771,61 25. WB sprzedano wyemitowane udziały: a) wartość nominalna 20 000,00 b) wartość emisyjna 24 000,00 26. Pk przeksięgowanie kosztów wydziałowych... 27. Pk rzeczywisty techniczny koszt wytworzenia (zakładając, że cała produkcja jest zakończona)... 28. Pk odchylenia na przyjęte wyroby... 29. Wb utworzono kapitał rezerwowy z wpłat wspólników 8 000,00 32